Ορυχεία χρυσού στη Ρουμανία: «Η επανάσταση αρχίζει με τη Ρόσια Μοντάνα»

της Κλαούντια Τσιομπάνου 

   

το άρθρο «The Revolution begins with Rosia Montana» της © Claudia Ciobanu, δημοσιεύθηκε στον ιστότοπο © "Can Europe Make It?" focus - openDemocracy (4.9.2013)

Αναδημοσίευση στο © Eurozine, 23/09/2013

  

Διαμαρτυρία στη γειτονική πόλη Alba Julia

Η προοπτική να περάσει μια νέα νομοθεσία απο το Κοινοβούλιο της Ρουμανίας, που επιτρέπει την απαλ- λοτρίωση σπιτιών των πολιτών προς όφελος του μεγαλύτερου χρυσωρυχείου της Ευρώπης, προκάλεσε μερικές από τις πιο ση- μαντικές εκδηλώσεις διαμαρ- τυρίας στη χώρα μετά την πτώση του κομμουνισμού. 

Τι να πεί κανείς για ένα νόμο που δίνει μια ιδιωτική εταιρεία το δικαίωμα να απαλλοτριώνει τους πολίτες και ζητεί από τις κεντρικές και τοπικές αρχές να αγνοήσουν όλες τις δικαστικές αποφάσεις που αφορούν ένα συγκεκριμένο θέμα, ανεξάρτητα από ποιό δικαστήριο της χώρας προέρχονται;

Είναι προβληματικός , ή τουλάχιστον παράξενος, θα μπορούσαμε να πούμε. 

Ωστόσο, ένας τέτοιος νόμος τέθηκε στην ημερήσια διάταξη του Κοινοβουλίου της Ρουμανίας - της Ρουμανίας που είναι ένα από τα 28 κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν είναι νόμος από την εποχή της δικτατορίας του Τσαουσέσκου, αλλά ένας νόμος που πρότεινε η κυβέρνησής μας στα τέλη του Αυγούστου 2013, και επρόκειτο να ψηφιστεί από το Κοινοβούλιο όσο το δυνατόν συντομότερα (πιθανότατα τον Σεπτέμβριο).

Ο νόμος αφορά την εξόρυξη χρυσού και αργύρου στην Rosia Montana [Google Maps] που βρίσκεται στα βουνά Apuseni [Google Maps] (στο δυτικό τμήμα των Ρουμανικών Καρπαθίων). Αλλά πρώτα, άς δούμε εν συντομία την όλη ιστορία του θέματος. 

Εδώ και δεκαπέντε χρόνια, η Rosia Montana Gold Corporation, στην οποία πλειοψηφικός μέτοχος είναι η Καναδική μεταλλευτική κοινοπραξία Gabriel Resources, ενεργεί τις προετοιμασίες να αρχίσει την εξόρυξη 300 τόνων χρυσού και 1.500 τόνων αργύρου που εκτιμάται ότι υπάρχουν στην περιοχή. Υποτίθεται ότι θα είναι το μεγαλύτερο ορυχείο χρυσού της Ευρώπης. 
Σύμφωνα με όσα προβλέπει η εταιρεία, οι μεταλλευτικές εργασίες θα περιλαμβάνουν την εξόρυξη στην κοιλάδα στην οποία βρίσκεται το χωριό Rosia Montana, και την καταστροφή [με ανοιχτή επιφανειακή εξόρυξη] τεσσάρων γειτονικών βουνοκορφών. Μια γιγαντιαία ανοιχτή λεκάνη κυανιδίων [Gold cyanidation], όπου θα διαχωρίζεται ο χρυσός από το μετάλλευμα, θα κατασκευασθεί πάνω από ένα γειτονικό χωριό. 

Στη θεωρία, παρά τις πολύ σοβαρούς περιβαλλοντικούς κινδύνους που προκύπτουν από μια τέτοια εκμετάλλευση μεγάλης κλίμακας με χρήση κυανιδίων, αυτό θα ήταν μια εύκολη υπόθεση για την Gold Corporation: Στις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι μετα- σοσιαλιστικές χώρες έχουν προσφέρει τους εαυτούς τους στο πιάτο των ξένων επενδυτών. Επιπλέον, οι διαδοχικές κυβερνήσεις της Ρουμανίας, ανεξάρτητα από το πολιτικό χρώμα τους, φιλοτεχνούν το εγκώμιο της Gold Corporation και των σχεδίων  της για τη Rosia. 

Αλλά κάτι δεν λειτούργησε ακριβώς όπως αναμενόταν. 

Η Rosia Montana ήταν μια πόλη ορυχείων ήδη από την εποχή που η Ρουμανία ήταν όντως Ρωμαϊκή επαρχία. Πριν από την σοσιαλιστική περίοδο, οι χωρικοί πήγαιναν μόνοι τους μέσα στα αρχαία ορυχεία για να αναζητήσουν το χρυσό, τον οποίο στη συνέχεια πωλούσαν στις τράπεζες. Ακόμη και σήμερα, έχουν μια αίσθηση ότι είναι οι ιδιοκτήτες των πολύτιμων πόρων που είναι υπόγεια κρυμμένοι.

  

Η περιοχή αυτή στα βουνά Apuseni, είναι εξαιρετική για την πλούσια βιοποικιλότητά της [pdf]. Από τότε που σταμάτησε η εκμετάλλευση των ορυχείων, πολλοί άνθρωποι ζουν από την καλλιέργεια της γης και από την κτηνοτροφία. Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι στη Rosia λένε ότι δεν υπάρχει αρκετός χρυσός σ' ολόκληρο τον κόσμο, που θα μπορούσαν να τους προσφέρουν για να αγοράσουν την ειρήνη και ηρεμία των γειτονικών βουνών. 

Εκτός των άλλων, είναι μεγάλη η τοπική υπερηφάνεια για την πολιτισμική αξία των σπιτιών, των εκκλησιών και των αρχαίων μεταλλευτικών στοών που υπάρχουν στο χωριό και στις γύρω περιοχές. Η Rosia Montana είναι ο παλαιότερος τεκμηριωμένος Ρουμανικός οικισμός, και έχει προταθεί για να συμπεριληφθεί στον κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, για τον πολιτιστικό και φυσικό πλούτο της.

  
Έτσι, όταν η Gold Corporation ξεκίνησε τη διαδικασία αγοράζοντας σπίτια και ιδιόκτητες εκτάσεις στο χωριό (το οποίο άρχισε να κάνει, σε συνδυασμό με αιτήματα για να προχωρήσει στις αναγκαίες κατασκευές και με την λήψη αδειών εκμετάλλευσης), δεν ήταν ευτυχείς και οι 3.000 κάτοικοι του χωριού. 
Όταν επισκέφθηκα την Rosia το 2007, η κοινότητα ήταν ήδη βαθιά διχασμένη : Εκατοντάδες σπίτια είχαν ήδη αγορασθεί από την Gold Corporation, όμως εκατοντάδες άλλα είχαν επιγραφές που δήλωναν: «Αυτή η ιδιοκτησία ΔΕΝ είναι προς πώληση». Υπήρχε καχυποψία μεταξύ των δύο ομάδων κατοίκων, μεταξύ εκείνων που επέλεξαν να λάβουν την αποζημίωση της εταιρείας και να φύγουν και εκείνων που επέλεξαν να μείνουν.

Οι αντίπαλοι του έργου είχαν στα χέρια ένα γερό χαρτί, στο οποίο επιμένουν μέχρι τώρα : τα σπίτια τους βρίσκονται μέσα στην περιοχή του σχεδιαζόμενου ορυχείου. Αν δεν υποχωρήσουν - και πολλοί είπαν ότι δεν θα υποχωρήσουν παρά μόνον νεκροί - το ορυχείο δεν θα γίνει. 

Αυτό συμβαίνει εδώ και δεκαπέντε χρόνια, παρά την αυξανόμενη πίεση στους χωρικούς να υποχωρήσουν και να πουλήσουν. Ακόμη και πριν από έξι χρόνια, μια ηλικιωμένη γυναίκα Ουγγρικής καταγωγής που με φιλοξένησε, μου μίλησε για απειλητικές τηλεφωνικές κλήσεις που έλαβε, που είχαν ως στόχο να την εξαναγκάσουν να φύγει από την Rosia. Σήμερα οι χωρικοί διαμαρτύρονται ότι η εταιρεία έχει δημιουργήσει ακόμη και μια «ιδιωτική πολιτοφυλακή» για να τους εκφοβίζει . 

Πολλά από αυτά τα επεισόδια παρενόχλησης έχουν τεκμηριωθεί, αλλά το πιο πρόσφατο παράδειγμα έχει βιντεοσκοπηθεί με την ευκαιρία της επίσκεψης  Ρουμάνων βουλευτών από την Επιτροπή της UNESCO για την Rosia (Αύγουστος 2013): μπορείτε να δείτε τα σώματα ιδιωτικής security της εταιρείας, να συνεργάζονται αρμονικά με την επίσημη αστυνομία, προκειμένου να αδειάσουν τους δρόμους από τους αντιπάλους του έργου. 

Κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαπενταετίας, είναι σωστό να ειπωθεί ότι η Εκστρατεία για την Διάσωση της Rosia Montana έχει εξελιχθεί σε ένα κοινωνικό κίνημα εθνικών διαστάσεων. Και αυτό είναι μια ασυνήθιστη, εξαιρετική διεκδίκηση σε μια μετα-σοσιαλιστική χώρα, όπου η κοινωνική κινητοποίηση είναι αδύναμη, όπου οι άνθρωποι μόλις τώρα αρχίζουν να εξοικειώνονται με την ιδέα ότι ο δημόσιος χώρος ανήκει σ' αυτούς.

Έχοντας στην αρχή την υποστήριξη των οικολόγων και των αρχιτεκτόνων που ενδιαφέρονται για την διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Rosia, η εκστρατεία συγκέντρωσε σταδιακά την συμπάθεια ενός μεγάλο μέρος του ευρύτερου κοινού στη Ρουμανία.

Κρίσιμης σημασίας στο να καταστεί η αντιπολίτευση στο έργο τόσο ισχυρή, ήταν η τακτική της Gold Corporation, για την οποία οι πολίτες πιστεύουν ότι έχει αγοράσει πολιτικούς και τα Μέσα Ενημέρωσης.

Όλα αυτά τα χρόνια, τα Ρουμανικά ΜΜΕ συστηματικά προωθούν το μήνυμα της εταιρείας, ενώ αποκλείουν την αντιπολίτευση. Μόνον μεμονωμένες φωνές σε εφημερίδες και bloggers καλύπτουν την επιχειρηματολογία την επικριτική για το έργο. Το 2010, ένα δημόσιο σκάνδαλο ξέσπασε όταν αποκαλύφθηκε ότι είκοσι από τους γνωστότερους δημοσιογράφους και αναλυτές της χώρας, είχαν ταξιδέψει στη Νέα Ζηλανδία - με έξοδα της Gold Corporation - για μια διερευνητική αποστολή. Για να είμαστε δίκαιοι, τέτοια περιστατικά είναι κοινή πρακτική μεταξύ των δημοσιογράφων, ωστόσο στην περίπτωση αυτή το αποτέλεσμα ήταν μια εξαιρετικά θετική δημοσιογραφική κάλυψη για την εταιρεία.

Προσωπικά έχω δει εσωτερική επικοινωνία σε email υπαλλήλων της Gold που περιγράφουν τις πρακτικές του λόμπι τους, προκειμένου να επιτύχουν επαφή με διάφορες πρεσβείες, ακόμη και με παράγοντες της ΕΕ. Και πάλι, αυτό δεν είναι ασυνήθιστη πρακτική μεταξύ των εταιρειών, η οποία όμως δεν έχει ποτέ εκτεθεί δημοσίως και δεν έχει συζητηθεί στη Ρουμανία, για το φόβο των νομικών αντιποίνων από μια πλούσια εταιρεία. Οι άνθρωποι έχουν την αίσθηση ότι οι πολιτικοί είναι διεφθαρμένοι και η άκριτη υποστήριξη των πολιτικών για το έργο ελάχιστα συνεισφέρει για να μετριασθούν τέτοιες υποψίες.

Για περισσότερα από δέκα χρόνια, τα περισσότερα από τα Μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι περισσότεροι από την πολιτική τάξη τονίζουν τα οφέλη από το έργο : κυρίως τη δημιουργία θέσεων εργασίας και τα χρήματα που θα μπούν στον κρατικό κορβανά. Κατά την τελευταία συμφωνία μεταξύ του Ρουμανικού κράτους και της Gold, που δημοσιεύθηκε μαζί με το σχέδιο νόμου που αναφέρεται στην αρχή αυτού του άρθρου, η κυβέρνησή μας αναμένει από την Gold τη δημιουργία 2.300 θέσεων απασχόλησης κατά την περίοδο κατασκευής του ορυχείου (2014 - 2016, όπως προβλέπεται από τη συμφωνία ) και 900 θέσεων κατά τη διάρκεια της περιόδου εκμετάλλευσης (δεκαεπτά χρόνια, αρχής γενομένης το 2016). Το ίδιο έγγραφο υπολογίζει τα άμεσα οικονομικά οφέλη για τον Ρουμανικό προϋπολογισμό σε 2,3 δισεκατομμύρια $ ΗΠΑ.

Αυτά είναι φυσικά ευσεβείς εκτιμήσεις. Ακόμη κι έτσι, για μια αίσθηση του μέτρου: το κέρδος για τη Ρουμανία ισούται σχεδόν με το ποσό των χρημάτων που δαπανώνται από τους δημάρχους του Βουκουρεστίου κατά τη διάρκεια δώδεκων χρόνιων και μόνο για τα λουλούδια στην πόλη και ο αριθμός των θέσεων εργασίας είναι μόνο τρεις φορές μεγαλύτερος από τον αριθμό των θέσεων εργασίας που δημιουργήθηκαν μόνο τον περασμένο μήνα από μια Γερμανική εταιρεία αυτοκινήτων στην πόλη της Baia Mare (οι εκτιμήσεις βασίζονται σε αριθμούς που αναφέρονται από τον ακτιβιστή Nicuşor Dan για θέματα πολεοδομικού σχεδιασμού στο blog του [1]).

Παρ' όλα αυτά, το μήνυμα περί κερδών και θέσεων εργασίας έχει κάποιο βάρος στο δημόσιο χώρο.

Όλο αυτό το διάστημα όμως των δεκαπέντε χρόνων, ανεξάρτητα από την σχέση κόστους-οφέλους για το έργο, η εταιρεία δεν έχει καταφέρει να λάβει όλες τις απαραίτητες άδειες για να ξεκινήσει την κατασκευή και την έρευνα. Οι οικοδομικές άδειες που χορηγήθηκαν από τις τοπικές αρχές προσβλήθηκαν και σκόνταψαν στα πρωτοβάθμια δικαστήρια, επανεκδόθηκαν, και προσβλήθηκαν πάλι στα εφετεία. Το ίδιο συνέβη και με τα πολεοδομικά σχέδια, με τις άδειες για την αποψίλωση των δασών, με τις άδειες για κατεδάφιση κτιρίων της πολιτιστικής κληρονομιάς και άλλες. Ίσως το κορυφαίο κομμάτι του παζλ των αδειοδοτήσεων, η περιβαλλοντική άδεια, έχει μείνει σε εκκρεμότητα από το 2004 στο Υπουργείο Περιβάλλοντος.

Και αυτό είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο εμφανίζεται ο νόμος που ανέφερα στην αρχή : μια εταιρεία που προσπαθεί εδώ και δεκαπέντε χρόνια να ξεκινήσει ένα ορυχείο χρυσού, αλλά δεν μπορεί να πάρει ούτε άδειες, ούτε να απαλλαγεί από τους ανθρώπους που έχουν ιδιοκτησία μέσα στην περίμετρο του ορυχείου. Έτσι, η συμπαθούσα κυβέρνηση του σοσιαλιστή πρωθυπουργού Βίκτορ Πόντα, βρίσκει επιτέλους μια λύση. 

Ένας νόμος, που πρώτα απ' όλα δηλώνει ότι το έργο Rosia Montana είναι εθνικού ενδιαφέροντος - που μόνον αναμφισβήτητος ισχυρισμός δεν είναι - και στη συνέχεια προχωρά και περιγράφει πώς οι ντόπιοι θα απαλλοτριωθούν από τα εδάφη του μελλοντικού ορυχείου, μέσα σε μια περίμετρο η οποία  παραχωρείται στην εταιρία Gold Corporation για 49 χρόνια, επιτρέποντας επίσης να εκτελούνται απευθείας από την ιδιωτική εταιρεία οι απαλλοτριώσεις. 

Ένας νόμος, που στη συνέχεια εξουσιοδοτεί διάφορες κεντρικές και τοπικές αρχές να χορηγούν τις άδειες που απαιτούνται από την εταιρεία, ανεξάρτητα από τα στάδια της προσφυγής στα δικαστήρια και ανεξάρτητα από τις εσωτερικές θεσμικές διαδικασίες (αντ' αυτού, οι άδειες θα πρέπει να εκδίδονται υπό ορισμένους όρους που αναφέρονται στο κείμενο αυτού του νόμου: μέσα σε 15 ημέρες, μέσα σε 30 ημέρες, μέσα σε 60 ημέρες). Ένας νόμος, που δεν αφήνει χώρο στους πολίτες να έχουν λόγο. 

Αλλά ένας νόμος, εναντίον του οποίου οι Ρουμάνοι πολίτες έχουν αντιδράσει έντονα. Την 1η Σεπτεμβρίου, μια ημέρα κινητοποίησης σε πάνω από είκοσι πόλεις στη Ρουμανία και είκοσι άλλες στο εξωτερικό, οι άνθρωποι συγκεντρώθηκαν και διαμαρτυρήθηκαν για ένα νόμο που εξέλαβαν ως χαστούκι στο πρόσωπο, από τη δική τους κυβέρνηση [2].

"Revolutia incepe la Rosia Montana" ("Η επανάσταση αρχίζει με τη Rosia Montana") ήταν το σύνθημα αυτών των διαμαρτυριών, που συγκέντρωσαν χιλιάδες σε ορισμένες πόλεις και αναμένεται να συνεχισθούν τις επόμενες μέρες. Η μαζική υποστήριξη των social media συνόδεε τις δραστηριότητες στο δρόμο, ενώ πολλές από τις μεγάλες εφημερίδες και τηλεοπτικούς σταθμούς σιώπησαν για ότι αφορά τις διαμαρτυρίες ή μέτρησαν τη συμμετοχή των πολιτών σε εκατοντάδες μόνον.

Η Ρουμανία έχει δει λίγες δημόσιες κινητοποιήσεις μετά τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Αλλά κάτι ράγισε τον Ιανουάριο του 2012, όταν δεκάδες χιλιάδες κατέβηκαν στους δρόμους σε διάφορες πόλεις επί μερικές μέρες, για να διαμαρτυρηθούν κυρίως  για την κακή κατάσταση του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης. Σαν χιονόμπαλλα κλιμακώθηκε σε μαζικές διαδηλώσεις εναντίον ενός αναποτελεσματικού πολιτικού συστήματος που δεν τους εκπροσωπεί. Επίσης διαμαρτυρήθηκαν και τότε κατά του σχεδίου Rosia Montana. 

Ακριβώς όπως ειπωθηκε για το κίνημα Occupy, ειπώθηκε ότι αυτές οι διαμαρτυρίες έχουν αποφέρει λίγα, από την άποψη των συγκεκριμένων αποτελεσμάτων. Ήμουν σίγουρη για τις διαδηλώσεις της Ρουμανίας, όπως και για το κίνημα Occupy, ότι η μεγάλη αξία τους έγκειται στο να διδάσκει τους ανθρώπους τις δραστηριότητες στο δρόμο, δίνοντας σε όλους μας μια γεύση για το πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον δημόσιο χώρο, πώς μαζί μπορούμε να οικοδομήσουμε κοινότητες και να έχουμε μια φωνή.

Έχουμε δει να συμβαίνει αυτό σε τόσα πολλά μέρη σε όλο τον κόσμο κατά τα τελευταία χρόνια, που είναι δύσκολο να μετρηθούν. Και σήμερα, στους δρόμους της Ρουμανίας βλέπουμε να σπέρνονται οι σπόροι αυτών των εμπειριών.

[1] Βλέπε: voxpublica.realitatea.net/politica-societate/rosia-montana-miza-de-constiinta-a-unei-generatii-puterea-de-a-ne-privi-in-ochi-2-97344.html  (Vox Publica - blog του Nicuşor Dan)

[2] Βλέπε : youtube.com/nYBvdNzkXpQ    και  youtu.be/jyVf22ow1XA

 

Το αποτέλεσμα της κοινοβουλευτικής διαδικασίας:

Romania shuts door on Gabriel’s giant Rosia Montana gold mine (11 Νοεμβρίου 2013)

Η αρμόδια επιτροπή του Ρουμανικού Κοινοβουλίου απέρριψε το νομοσχέδιο, μετά απο 14 χρόνια αναμονής για αδειοδότηση και πολιτικής αναταραχής στη χώρα με επίκεντρο την Rosia Montana.

Η Claudia Ciobanu είναι Ρουμάνα δημοσιογράφος, με πτυχίο Πολιτικής Επιστήμης και Ευρωπαϊκών Σπουδών, τακτική συνεργάτιδα του διεθνούς πρακτορείου ειδήσεων Inter Press Service.   Εκτενέστερο βιογραφικό                        Αρθρογραφία της στο Eurozine   

 Αρθρογραφία της στο OpenDemocracy 

 
Ο επίσημος ιστότοπος Salvati Rosia Montana - http://www.rosiamontana.org/   

Rosia Montana, the fight against the mining project - από το blog της ΧAN (YMCA) στην πόλη Baia Mare, Ρουμανία 

The Guardian: Europe's most threatened archaeological sites and landmarks (including Rosia Montana)

Rosia Montana Cultural Foundation - Protecting the Heritage through Sustainable Development 

H μεγάλη Ρουμάνα ηθοποιός Maja Morgenstern για την Rosia Montana (youtube)

  

Νερόμυλοι στην ορεινή Ρουμανία - μια εξαιρετική συλλογή φωτογραφιών

Ο χρυσός που διχάζει (για την εξόρυξη χρυσού στις Σκουριές Χαλκιδικής) - του Φ. Δραγούμη