Τι μπορεί να διδάξει η Ρουμανία στο δυτικό κόσμο; Λαϊκή διαμαρτυρία χωρίς ακροδεξιό εξτρεμισμό

του Μάρκου Νικουλέσκου 

το άρθρο του © Marcu Niculescu "What Romania can teach the western world", δημοσιεύθηκε στον ιστότοπο © "Can Europe Make It?" focus - openDemocracy, 5 Φεβρουαρίου 2014

Euro elections 2014  - Το τοπίο των Ευρω-εκλογών 2014 στον ιστότοπο openDemocracy

 

Διαφορετικά από τη Γαλλία, Ιταλία και Ολλανδία [και την Ελλάδα], η κρίση των ελίτ στη Ρουμανία δεν ενίσχυσε τις ξενοφοβικές πολιτικές τάσεις, αλλά οδήγησε σε μια ψηφιακή επανάσταση, που αμφισβητεί παραδοσιακές υποθέσεις για τις δημοκρατικές αλλαγές. 

Μαζικές διαδηλώσεις στους δρόμους, ταραχές, παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αμφιλεγόμενες νομοθετικές μεταρρυθμίσεις για να καλύψουν τη διαφθορά... Κατά τα τελευταία δύο χρόνια, η Ρουμανική κοινωνία έχει περάσει από μια σειρά πρωτοφανών κρίσεων, που έχουν κάθε άλλο παρά έχουν αντιστρέψει την φιλοδυτική τάση που ξεκίνησε με την προσχώρηση της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι κρίσεις προκάλεσαν σκληρά λόγια από τις Βρυξέλλες και από την Ουάσιγκτον. «Ο σεβασμός της Ρουμανίας στα κριτήρια της Κοπεγχάγης (κριτήρια προσχώρησης στην ΕΕ) τίθεται τώρα υπό αμφισβήτηση από τους συμμάχους μας»,  δήλωσε πρόσφατα ο Πρόεδρος Τραϊάν Μπασέσκου (Traian Băsescu) στην κρατική τηλεόραση. Ωστόσο, σε αντίθεση με χώρες της δυτικής Ευρώπης όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η Ολλανδία, η κρίση των ελίτ στη Ρουμανίας δεν έχει οδηγήσει σε ενίσχυση των ξενοφοβικών ή εξτρεμιστικών πολιτικών τάσεων, αλλά σε μια ψηφιακή επανάσταση που έχει κλονίσει τον πυρήνα παραδοσιακών υποθέσεων σχετικές με την δημοκρατική αλλαγή.

Έργα του Ρουμάνου ζωγράφου Mihai Criste

Το ξύπνημα 
Μετά τις μαζικές διαδηλώσεις κατά την εισαγωγή νέας νομοθεσίας για την υγειονομική περίθαλψη, που θα μειώσουν την κρατική χρηματοδότηση για τις υπηρεσίες υγείας - ο «Ρουμανικός χειμώνας» του 2012 - οι διαδηλώσεις στους δρόμους έγιναν κανονική συνήθεια. Ήμουν αρκετά τυχερός για να βρεθώ ανάμεσα στις χιλιάδες που βγήκαν στους δρόμους και κατασκήνωσαν γύρω από την Piata Universitatii (Πλατεία Πανεπιστημίου), στο Βουκουρέστι. Είδα κάτι που λίγοι πίστευαν ότι θα συνέβαινε: τη ζωντανή, με φωνή, και με πανό που κυμάτιζαν, έκφραση μιας σιωπηλής πλειοψηφίας που γεννήθηκε στα χρόνια της Ρουμανικής επανάστασης, πολύ νέας για να θυμάται την πτώση του κομμουνισμού, αλλά πολύ ενήλικης για να συνεχίσει να μένει με σταυρωμένα χέρια, σιωπηλή. Εμφανίσθηκε ένα λαϊκό κίνημα βάσης, στο πνεύμα του Occupy Wall Street, που έπαιρνε ενέργεια από τον ενθουσιασμό και τον ιδεαλισμό που μόνον η νεολαία μπορεί να εκφράσει. Δηλώσαμε τότε, ότι δεν θα επιτρέψουμε πιά στα κατεστημένα συμφέροντα να έχουν το πρόσταγμα, ότι ενωμένοι θα φέρουμε σε πέρας την τόσο αναγκαία μεταμόρφωση της ρουμανικής κοινωνίας. Ένας νέος τρόπος άσκησης της πολιτικής ήταν αυτό που απαιτήσαμε. Δεν ευθυγραμμισθήκαμε πολιτικά με καμμιά δύναμη και δεν υποστηρίξαμε καμία πολιτική προσωπικότητα.
Αλλά, όπως και στις περισσότερες τέτοιες κινήσεις, η δυναμική της σιγά-σιγά εξασθένησε, την έδιωξαν μακριά από τους δρόμους οι ψυχροί άνεμοι του Ιανουαρίου, η παραίτηση της κυβέρνησης και η ανάκληση των μεταρρυθμίσεων του συστήματος υγείας. Ωστόσο, αυτοί που βγήκαν στους δρόμους, επέτυχαν μια σημαντική συμβολική νίκη. 
 
Δημόσια κατακραυγή
Αλλά αυτό ήταν μόνο η αρχή. Υπό την πρωθυπουργία του Βίκτορ Πόντα, η Ρουμανία αργά-αργά παρασύρεται όλο και πιο μακριά από τις δεσμεύσεις που ανέλαβε μετά την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2007. Το καλοκαίρι του 2012, διοργανώθηκε δημοψήφισμα για την εκδίωξη του σημερινού Προέδρου Τραϊάν Μπασέσκου, με τον ισχυρισμό ότι παραβιάζει το Σύνταγμα. Το δημοψήφισμα κρίθηκε από τους ευρωπαίους και αμερικανούς αξιωματούχους ως αντιδημοκρατικό και εκτός των κανόνων του κράτους δικαίου. Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής José Manuel Barroso μάλιστα, ανακοίνωσε μια λίστα με συγκεκριμένες συστάσεις που έπρεπε να ακολουθήσει η ρουμανική κυβέρνηση, υπό το δεσμευτικό δίκαιο των ευρωπαϊκών συνθηκών.Το χάσμα που χωρίζει την κατεστημένη πολιτική ζωή από τις πραγματικότητες της ζωής στη Ρουμανίας διευρύνθηκε κατά τους επόμενους μήνες, με κορύφωση το φθινόπωρο του 2013, με την αναβίωση του κινήματος δημόσιας διαμαρτυρίας. Αυτή τη φορά, το θέμα που ένωσε τους πολίτες αφορούσε τις εργασίες εξόρυξης χρυσού που ήταν έτοιμες να αρχίσουν στην πόλη της Rosia Montana (ο Mihai Gotiu έγραψε ένα εξαιρετικό άρθρο για το θέμα αυτό - Romanian spring or Carpathian autumn?). Εκατοντάδες χιλιάδες βγήκαν στους δρόμους, απαιτώντας την ακύρωση των εργασιών εξόρυξης. Σε αντίθεση με την τελευταία φορά όμως, το κίνημα δεν εκτονώθηκε, αλλά αντίθετα, μεταμορφώθηκε σε μια ισχυρή παρουσία στο διαδίκτυο, που ενώνει πολλαπλές δημόσιες διαμαρτυρίες και δυσαρέσκειες κάτω από κοινή σημαία. Το hashtag #unitisalvam (ενωμένοι σώζουμε) χρησιμοποιείται από τότε για να καλύψει ευρύ φάσμα θεμάτων, από νομικές παραβάσεις και  την μικροδιαφθορά, μέχρι μιαν αμφιλεγόμενη λειτουργία εγκαταστάσεων εξόρυξης σχιστολιθικού φυσικού αερίου στο Pungesti, της πετρελαιϊκής εταιρίας Chevron. Οι πολιτικοί ανακάλυψαν ότι υπάρχει μια πρώτη ύλη πιο σημαντική από τον χρυσό και το φυσικό αέριο: η δύναμη του πλήθους. Τα έργα σταμάτησαν και οι δρόμοι σημείωσαν άλλη μια νίκη.
Στη συνέχεια, αυτή η online επανάσταση έστρεψε την προσοχή της στον τρόπο με τον οποίο μερικές νέες τροπολογίες προστέθηκαν στον Ποινικό Κώδικα, με τις οποίες ουσιαστικά αποποινικοποιήθηκε η διαφθορά, διαγράφοντας την έννοια της σύγκρουσης συμφερόντων για τα μέλη των κοινοβουλευτικών σωμάτων. Σύντομα ακολούθησαν δημόσιες διαμαρτυρίες, αν και μικρότερου μεγέθους, αλλά αρκετά μεγάλες για να τραβήξουν την προσοχή των διεθνών μέσων ενημέρωσης.
Στις 15 Ιανουαρίου, η σημερινή κυβέρνηση του Βίκτορ Πόντα δέχθηκε ένα νέο πλήγμα στο ήδη ασταθές διεθνές κύρος της, όταν το Συνταγματικό Δικαστήριο έκρινε ως αντισυνταγματική την νέα σειρά των αμφισβητούμενων τροποποιήσεων του Ποινικού Κώδικα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αν οι τροποποιήσεις είχαν περάσει, οι δημοκρατικές αξίες στη Ρουμανία και το κράτος δικαίου θα είχαν απειληθεί σοβαρά. Κανείς υπουργός, βουλευτής, γερουσιαστής, μέλος τοπικού ή νομαρχιακού συμβουλίου δεν θα υπείχε ποινική ευθύνη, σε περίπτωση χρησιμοποίησης των δημόσιων θέσεών τους για να πλουτίσει ο ίδιος ή τα μέλη της οικογένειάς τους (βλ. εδώ). 

Mihai Criste

Δεν ψάχνουν στον εξτρεμισμό για απαντήσεις 
Αλλά αυτό που είναι σημαντικό να τονισθεί εδώ, είναι, ότι παρά το δράμα που καθορίζει τη ρουμανική πολιτική τα τελευταία χρόνια, οι πολίτες της χώρας έχουν αποφύγει όλες τις μορφές πολιτικού εξτρεμισμού, επιλέγοντας αντ' αυτού να βγαίνουν στους δρόμους και να διατυπώνουν τις καταγγελίες τους δυνατά και καθαρά. Διαφορετικά από τις περισσότερες άλλες χώρες της ΕΕ, οι οποίες πλήττονται από ένα πρωτοφανές κύμα ακροδεξιών εκλογικών επιτυχιών, η Ρουμανία ακολούθησε μια διαφορετική πορεία, με τις δημοσκοπήσεις να μη δείχνουν σχεδόν καμία αύξηση προτιμήσεων ψήφου πρός εξτρεμιστικά κόμματα. Οι οικονομικές και κοινωνικές δυσκολίες, η ανεργία, οι ανισότητες που διευρύνονται, μεταφράσθηκαν σε αυτό το άμορφο, σχεδόν συνεχές κίνημα διαμαρτυρίας. 
Οι επερχόμενες Ευρωεκλογές θα είναι μια τέλεια ευκαιρία για να αξιολογηθεί ο αντίκτυπος που είχε το κίνημα στην πολιτική ζωή της Ρουμανίας. Δεδομένου ότι τα εξτρεμιστικά κόμματα δεν προβλέπεται να κερδίσουν έδρες, αναμένεται ότι το # unitisalvam θα αναβιώσει ισχυρό και θα κρατά την κυβέρνηση υπόλογη, επισημαίνοντας κάθε κατάχρηση που θα μπορούσε να λάβει χώρα. Ο κυβερνών συνασπισμός δεν έχει ακόμη δημοσιεύσει τα ονόματα των εγκεκριμένων υποψηφίων του για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Από τη στιγμή που θα ανακοινωθούν, το κίνημα θα είναι ίσως σε θέση να αξιοποιήσει την επιτυχία του, να ασκεί επιρροή στην κυβέρνηση για να σέβεται το κράτος δικαίου και να κάνει τις ιδέες του εμφανείς στις πολιτικές πλατφόρμες των μεγάλων κομμάτων. Με τις εκλογές να πλησιάζουν, περιμένουμε περισσότερα buzz, καθώς και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσο και τα έντυπα μέσα ενημέρωσης διαβεβαιώνουν ότι το #unitisalvam θα έχει σημαντικό ρόλο στον κύκλο της δημοσιότητας. 
Πρόκειται για μια σαφή ένδειξη ότι οι κανόνες του παιχνιδιού είναι στα πρόθυρα αλλαγών. Με συνεχώς φθίνουσα τη συμμετοχή στις εκλογές σε όλο τον δυτικό κόσμο, η δύναμη της κάλπης θα αρχίσει να δίνει τη θέση στη δύναμης του hashtag. Το #unitisalvam και το κίνημα που δημιούργησε στο πέρασμά του, έχουν καταφέρει να εξαναγκάσουν σε αλλαγή με μη βίαια μέσα, ενεργώντας ως εξωτερικός μηχανισμός λογοδοσίας για την κυβέρνηση. Το μήνυμα που μεταφέρουν είναι ότι τα αδόμητα, μη κομματικά κινήματα, τα οποία διαθέτουν προχωρημένα εργαλεία, μπορούν να επιδρούν στην πολιτική σημείο - προς - σημείο και να διοχετεύουν την λαϊκή δυσφορία μακριά από εξτρεμιστικά κόμματα και τις αμφιλεγόμενες απόψεις τους για τον κόσμο. Οι ρουμάνοι διαδηλωτές έχουν αποδείξει ότι υπάρχει ένας καλύτερος τρόπος για να γίνει κάθαρση στην πολιτική τάξη ενός κράτους, και αυτό είναι κάτι που όλοι μπορούμε να προσέξουμε.

Ο Marcu Niculescu είναι Ρουμάνος πολιτικός επιστήμων (υποψήφιος PhD στο Πανεπιστήμιο του Maastricht). Ερευνητικό του αντικείμενο είναι τα κοινωνικά κινήματα, και ιδιαίτερα ο ψηφιακός ακτιβισμός.

Ρουμανία, ορυχεία χρυσού: «Η επανάσταση αρχίζει με τη Ρόσια Μοντάνα» - Κλαούντια Τσιομπάνου

 
Romanian spring or Carpathian autumn? - Μιχάϊ Γκοτίου