Τίμοθι Σνάιντερ: «Ο Θεός είναι Ρώσος» - Ιβάν Ιλίν, ένας ακόμη φιλόσοφος στην υπηρεσία του απολυταρχισμού

Από τον Τσάρο και το 1917 έως το κλεπτοκρατικό κράτος

© Timothy Snyder: “God Is a Russian” , Russian, East European, and Eurasian Studies at the Whitney and Betty MacMillan Center for International and Area Studies, Yale University,
5.4.2018

και © The New York Review

«Η πολιτική είναι η τέχνη του εντοπισμού και της εξουδετέρωσης του εχθρού»

Ιβάν Ιλίν, 1948

Ο Ρώσος κοίταξε τον Σατανά στα μάτια, έβαλε τον Θεό στον καναπέ του ψυχαναλυτή και κατάλαβε ότι το έθνος του μπορούσε να λυτρώσει τον κόσμο. Ένας απελπισμένος Θεός αφηγήθηκε στον Ρώσο μια ιστορία αποτυχίας. Εν αρχή ην ο Λόγος, η αγνότητα και τελειότητα· και ο Λόγος ήταν ο Θεός. Όμως τότε ο Θεός έκανε ένα νεανικό λάθος. Δημιούργησε τον κόσμο για να ολοκληρώσει τον εαυτό Του, αλλά αντίθετα σπίλωσε τον εαυτό Του και κρύφτηκε από εντροπή. Το προπατορικό αμάρτημα ήταν του Θεού, όχι του Αδάμ και της Εύας· ήταν η απελευθέρωση των ατελών. Από τη στιγμή που οι άνθρωποι βρέθηκαν στον κόσμο, κατανόησαν πράγματα και βίωσαν συναισθήματα που δεν μπορούσαν να συντεθούν, ώστε να κάνουν πράξη αυτό που ήθελε να φτιάξει ο Θεός. Κάθε  σκέψη και κάθε πάθος των ανθρώπων ενδυνάμωνε τον έλεγχο που ασκούσε στον κόσμο ο Σατανάς.

Και έτσι ο Ρώσος, που ήταν φιλόσοφος, κατανόησε όλη την ιστορία ως όνειδος, ως αίσχος. Ο κόσμος, από τότε που δημιουργήθηκε, ήταν ένα συνονθύλευμα αποτελούμενο από θραύσματα, από κομμάτια χωρίς νόημα. Όσο περισσότερο προσπαθούσαν οι άνθρωποι να τον κατανοήσουν, τόσο πιο αμαρτωλοί γινόταν. Η σύγχρονη ζωή, με τον πλουραλισμό της και την κοινωνία των πολιτών της, ενίσχυε τα ελαττώματα του κόσμου και κρατούσε τον Θεό στην εξορία. Η μοναδική ελπίδα του Θεού ήταν η εξής: Ένα δίκαιο έθνος να ακολουθήσει έναν ηγέτη, για να δημιουργηθεί μια νέα πολιτική ολότητα, κι έτσι να εκκινήσει μια επανόρθωση του κόσμου, ο οποίος θα μπορούσε ίσως με τη σειρά του να λυτρώσει τον ίδιο τον Θεό. Επειδή η ενοποιητική αρχή του Λόγου είναι το μόνο αγαθόν που υπάρχει στο σύμπαν, κάθε μέσο που θα μπορούσε να επιφέρει την επιστροφή του Λόγου θα ήταν δικαιολογημένο.

Έτσι αυτός ο Ρώσος φιλόσοφος, του οποίου το όνομα ήταν Ιβάν Ιλίν, στο τέλος κατάφερε να φτιάξει με τη φαντασία του έναν ρωσικό χριστιανικό φασισμό. Γεννημένος το 1883, ολοκλήρωσε λίγο πριν από τη Ρωσική Επανάσταση του 1917 τη διατριβή του με θέμα την αποτυχία του Θεού στα εγκόσμια πράγματα. Εκδιώχτηκε από την πατρίδα του το 1922 από τη σοβιετική εξουσία, την οποία ο ίδιος περιφρονούσε, ενστερνίστηκε το εγχείρημα του Μπενίτο Μουσολίνι και ολοκλήρωσε τη συγγραφή ενός άλλου βιβλίου το 1925, μια δικαιολόγηση της βίαιης αντεπανάστασης. Ως πολιτικός πρόσφυγας στη Γερμανία και στην Ελβετία, έγραφε στις δεκαετίες του 1920 και του 1930 για τους Λευκούς Ρώσους που είχαν εγκαταλείψει την πατρίδα τους μετά την ήττα στον Ρωσικό Εμφύλιο Πόλεμο. Στις δεκαετίες του 1940 και του 1950 έγραφε για τους μελλοντικούς Ρώσους που θα έβλεπαν το τέλος της Σοβιετικής εξουσίας. 

Μιχαήλ Νεστερώφ: Ο Στοχαστής (Πορτρέτο του Ιβάν Ιλίν), 1921, Ρωσικό Κρατικό Μουσείο, Αγία Πετρούπολη

Μπολσεβίκοι ξανά, 100 χρόνια μετά;

Ι

Όποιος επιζητεί την ισχύ να ορίζει τις έννοιες, τους όρους και τις ίδιες τις λέξεις, επιζητεί να ορίσει πολιτική κατεύθυνση και μέσω αυτής να αποκτήσει πολιτική ισχύ. Οι λατινικές λέξεις imperium, imperator έχουν το ίδιο ακριβώς νόημα με τις ελληνικές αυτοκρατορία, αυτοκράτωρ. Οι βασικές ευρωπαϊκές γλώσσες, εκτός της ελληνικής, επειδή δεν είχαν ακριβώς αντίστοιχη λέξη, δανείστηκαν τη λατινική και τη χρησιμοποίησαν ως βάση για να δώσει τα σχετικά παράγωγα (imperialism, Imperialismus κτλ). Στη νέα ελληνική γλώσσα, παρόλο που διαθέτει ακριβώς αντίστοιχη λέξη, χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται στην πολιτική ορολογία κυρίως η λατινική λέξη και τα λατινικά παράγωγα, για έναν και μόνο λόγο: Έτσι επιζητείται να δειχθεί - κυρίως συμβολικά, αλλά και ως «παραπομπή σε βιβλιογραφία» - μια συνέχεια με τον κόσμο των αρχών και των μέσων του 20ου αιώνα, και κυρίως με την τυπική αριστερή πολιτική ορολογία που αναπτύχθηκε τότε.

Αυτό που βλέπουμε μπροστά μας στον Ουκρανικό Πόλεμο είναι τυπικό αυτοκρατορικό εγχείρημα. Στη διαπίστωση αυτή υπάρχει αρκετά ευρεία συμφωνία, ωστόσο πίσω από τη γενική περιγραφή, οι συμφωνούντες επί της αρχής διαφωνούν εντελώς στις «λεπτομέρειες». Και ως γνωστόν, ο διάβολος και οι πειρασμοί του κρύβονται στις λεπτομέρειες, 

Στην προσπάθεια να εξηγηθεί τί συμβαίνει, πολλοί, ακόμη και τώρα, γράφοντας στην ελληνική γλώσσα για τον Ουκρανικό Πόλεμο, δεν χρησιμοποιούν την ελληνική λέξη αλλά τη λατινική και τα λατινικά παράγωγα. Το βλέπουμε και σε άρθρα που μέχρι και με τον τίτλο τους μας φέρνουν στο νού τον κατ΄ εξοχήν Αυτοκράτορα της νεωτερικής εποχής και τους Ναπολεοντείους Πολέμους του, όπως τους εικονογράφησε η μεγαλοφυΐα του Λέοντος Τολστόι, ενός από τους πολλούς μεγάλους κλασικούς που έδωσε στον παγκόσμιο πολιτισμό η ρωσική λογοτεχνία (Χριστόφορος Βερναρδάκης, Χαρίλαος Φλώρος - «Πόλεμος και Ειρήνη», στην Εφημερίδα των Συντακτών, 15.3.2022). Το κάνουν για έναν και μόνο λόγο: Θέλουν να δείξουν και πάλι, και στο θέμα αυτό - κυρίως συμβολικά αλλά και ως παραπομπή σε βιβλιογραφία - τη συνέχεια του τώρα με τον κόσμο της αρχής του 20ου αιώνα και με την τυπική αριστερή πολιτική ορολογία που αναπτύχθηκε τότε. Εν προκειμένω εμπλέκεται κυρίως και εκ πρώτης όψεως ο ρωσικός Μπολσεβικισμός και το συγγραφικό έργο του Β. Ι. Ουλιάνωφ (Λένιν), αλλά όχι μόνον· εμπλέκεται επίσης το έργο αρκετά διαφορετικών συγχρόνων του, όπως π.χ. του Καρλ Κάουτσκι, της Ρόζας Λούξεμπουργκ και άλλων. Όταν μάλιστα, σε τωρινά γραπτά εμφανίζονται επί λέξει φράσεις όπως «ανώτατο στάδιο του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού», είναι παραπάνω από εμφανής η προσπάθεια να τονισθεί ο συμβολισμός περί συνέχειας. Μέσω της χρήσης όρων και λέξεων που δηλώνουν συνέχεια, επιζητείται και μια πολιτική κατεύθυνση συνέχειας σε συγκεκριμένους πολιτικούς χώρους. Της Αριστεράς εν προκειμένω. 

Υπάρχει όμως συνέχεια στον πραγματικό, υλικό κόσμο; Πόσο μοιάζει ο κόσμος του 2020 με τον κόσμο του 1920;

«Κοινή η τύχη και το μέλλον αόρατον». Η επίθεση στην Ουκρανία και το τέλος μιας εποχής

Tην επιθετική φιλοπόλεμη απολυταρχία την χρηματοδοτεί ο ενεργειοβόρος τρόπος ζωής και σύστημα παραγωγής ημών, των κοινωνιών στις αναπτυγμένες χώρες

Η επίθεση των στρατευμάτων του καθεστώτος Πούτιν στην Ουκρανία σηματοδοτεί μια τομή ιστορικών διαστάσεων για τον ευρωπαϊκό χώρο και για την παγκόσμια πολιτική συνολικά. 

1.  Επιστροφή στην «Εποχή των Αυτοκρατοριών» (Έρικ Χόμπσμπάουμ);

Σχήματα μεγάλα από το status quo που δημιούργησε αργά και βασανιστικά η ιστορία του 20ού Αιώνα στην ευρωπαϊκή ήπειρο, σχήματα που είχαν μείνει ακλόνητα μέχρι χθες αντέχοντας και σε τεράστιες αναστατώσεις, έσβησαν με την κίνηση αυτή. Τώρα χάνονται τα τελευταία αμυδρά ίχνη της Σοβιετικής Ένωσης, όπως αυτή δημιουργήθηκε το 1917. Τώρα χάνονται ίχνη στο έδαφος, στις κοινωνίες και στις καρδιές των ανθρώπων, ίχνη που άντεξαν, όπως άντεξαν, στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, στον σταλινισμό, στην μακρά ψυχροπολεμική εποχή και επιβίωσαν ακόμη και μετά από τη διάλυσή της ΣΕ μετά το 1989. Μαζί τους χάνονται και μεγάλες πανευρωπαϊκές γεωπολιτικές σταθερές και ισορροπίες.

Ο Βλαντίμιρ Πούτιν, εκτός των άλλων ακύρωσε ανεπίστρεπτα ακόμη και τα εδαφικά ίχνη της ιδρυτικής διεθνικής συμφωνίας που συγκρότησε την πρώην Σοβιετική Ένωση ως Ένωση Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (1919). Η συμφωνία εκείνη, εκτός των άλλων, ήταν αυτή που καθόριζε τα σύνορα των ξεχωριστών Δημοκρατιών-μελών της Ένωσης μεταξύ τους. Στο διάγγελμα κήρυξης πολέμου ο Πούτιν το ανέφερε καθαρά. Είπε, ότι ακόμη και εκείνο το status quo που δημιούργησε ο κατά την Ρόζα Λούξεμπουργκ «ασιατικού τύπου κομμουνισμός» του Λένιν και των Μπολσεβίκων, το οποίο όμως επιβεβαιώθηκε με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης μετά το 1989, ήταν ένα «λάθος». Ήταν άδικο για το έθνος της Ρωσίας, κατά τη γνώμη του. Παρόμοιο επιχείρημα είχε χρησιμοποιήσει ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς: Είχε επικαλεστεί την «ιστορική αδικία» εναντίον της Σερβίας, που δήθεν διέπραξε ο Τίτο, ως δικαιολογητικό για να εξαπολύσει τους πολλαπλούς αιματηρούς πολέμους στη Γιουγκοσλαβία στη δεκαετία του 1990. 

Το γεγονός ότι στήριξαν το δικό τους αναθεωρητικό εγχείρημα της αλλαγής συνόρων, στις «αδικίες» του Λένιν και του Τίτο εναντίον της Ρωσίας ή της Σερβίας, σε «σφάλματα» πρωτεργατών του υπαρκτού κομμουνισμού στην Ευρώπη που δήθεν αμαύρωσαν το μεγαλείο δύο εθνών, ρίχνει ένα ακόμη μαύρο και σκληρό φως στις εκλεκτικές συνάφειες που καλλιεργούν τέτοιοι ηγέτες με τις ακροδεξιές πολιτικές δυνάμεις σε όλη την Ευρώπη, φυσικά και στην Ελλάδα. Το  θλιβερά παράδοξο είναι ότι στην Ελλάδα, δεν θέλουν να δουν αυτό το μαύρο φως εκείνοι που θα 'πρεπε να το διακρίνουν πρώτοι.

Η κ. Ζαχάροβα, το Κρεμλίνο, η Ελλάδα, το φυσικό αέριο

Μακάρι να έχει δίκιο η κ. Ζαχάροβα στη βασική κατηγορία  της εναντίον της ελληνικής πολιτικής. Επέκρινε την ελληνική κυβέρνηση ως εξής: «Η Αθήνα ενεργά υποστηρίζει το καθεστώς κυρώσεων της Ε.Ε.» με στόχο «όσο το δυνατόν συντομότερα να εγκαταλειφθεί το ρωσικό φυσικό αέριο».
Μακάρι να είχε δίκιο, γιατί άν ισχύει αυτό που θεωρεί κατηγορία, θα ήταν στην πραγματικότητα έπαινος για την ελληνική πολιτική. Αλλά συμβαίνουν τέτοια πράγματα; Πού; Στην Ελλάδα; Δεν μας ξέρει καλά η κ. Ζαχάροβα!
Που να βρεθεί - ακόμη και τώρα, στα δύσκολα - τόσο μυαλό, διορατικότητα, προγραμματισμός και σκέψη μακράς πνοής σε Έλληνες πολιτικούς; Και μάλιστα στους πολιτικούς της ΝΔ που κυβερνούν. Ούτε τώρα δεν κατάλαβαν τίποτε σημαντικό. Και δυστυχώς στο ζήτημα της ενεργειακής πολιτικής ενεργούν εν λευκώ. Είναι το λευκό που τους παρέχουν οι αντιπολιτευόμενοι σε πολλά κρίσιμα θέματα ουσίας, όπως αυτό. Όταν απλά επικρίνεις και καταγγέλεις μεγαλόφωνα, αλλά δεν αντιπροτείνεις το άλλο, το ουσιαστικά διαφορετικό, στην πραγματικότητα παραχωρείς εξουσιοδότηση εν λευκώ.