Κυριακή 18 Αυγούστου 2019

Παρατηρώντας τα καινούρια ρούχα του αυτοκράτορα - Ο Αντόρνο και η «γενιά της Γκρέτα»

1. Διαβάζει τώρα Αντόρνο και η «γενιά της Γκρέτα»; 
 
του Γιαν Πέττερ

© bento - Spiegel Online - Jan Petter: Randale, Bambule, Frankfurter Schule: Warum die Generation Greta plötzlich Adorno liest, 09.08.2019
 
«Randale, Bambule, Frankfurter Schule» -
«Ταραξίες, θορυβοποιοί, της Φρανκφούρτης η Σχολή»
  
Καθώς συμπληρώθηκαν 50 χρόνια από τον θάνατό του, ο Τέοντορ Αντόρνο (Theodor Wiesengrund Adorno) έγινε αυτό που ο ίδιος, πιθανότατα, δεν θα ήθελε ποτέ να είναι: Ένα είδος pop-σταρ για τους νέους.
Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες δημοσιεύθηκε ως νέο βιβλίο, 50 μόλις σελίδων: Μια διάλεξή του σε Αυστριακούς φοιτητές, το έτος 1967, με θέμα τον δεξιό εξτρεμισμό. Και το βιβλίο αυτό ανέβηκε κατακόρυφα και ταχύτατα στις πωλήσεις μη λογοτεχνικών τίτλων. Μάλιστα στο Amazon, οι «Πτυχές του νέου δεξιού ριζοσπαστισμού» («Aspekte des neuen Rechtsradikalismus») έφθασε στην πρώτη θέση των πωλήσεων - τουλάχιστον στην κατηγορία βιβλίων με θέμα «φασισμός».
Φωτογραφίες του κειμένου δημοσιοποιούνται τώρα στο Instagram, ενώ στο Twitter, το #Adorno είναι δημοφιλέστατο αυτή την εβδομάδα.
Αν κοιτάξετε πόσο συχνά αναφέρεται το όνομα Theodor W. Adorno στην σελίδα αναζήτησης βιβλίων του Google σε όλη την περίοδο εδώ και αρκετά χρόνια, η κόκκινη γραμμή στο διάγραμμα ανεβαίνει απότομα και έπειτα δείχνει μια σταθερή ανοδική τάση. Μοιάζει σαν την άνοδο ενός αεροπλάνου της γραμμής που δεν έχει ακόμη φθάσει στο σταθερό ύψος πορείας. Το μόνο που λείπει ακόμη να δούμε, είναι μια καννάβινη διαφημιστική τσάντα που γράφει «Adorno».
«Eάν η ζωή μας ήταν πλήρης νοήματος, δεν θα ψάχναμε να βρούμε το νόημά της»
(από το τελευταίο έργο του «Αρνητική Διαλεκτική») ©deutschlandfunkkultur - Instagram
«Το ενδιαφέρον της νεολαίας για τέτοια θέματα αυξήθηκε σε απίστευτο βαθμό. Μόνον οι φοιτητές της Νομικής αγοράζουν ό,τι αγόραζαν μέχρι τώρα» (βιβλιοπώλης του βιβλιοπωλείου «Campus», Αμβούργο) 
Στο βιβλιοπωλείο «Campus», απέναντι από το Πανεπιστήμιο του Αμβούργου, το  βιβλίο του Αντόρνο εξαντλήθηκε δυό φορές μέσα σε λίγες ημέρες και ο εκδότης εκτυπώνει ήδη την τέταρτη έκδοση, τρεις εβδομάδες μετά την ημερομηνία της πρώτης κυκλοφορίας. Στη διάρκεια του ενός ή δύο τελευταίων χρόνιων συνέβησαν απίστευτα πολλά πράγματα, λέει ο βιβλιοπώλης. Πολλοί νέοι ενδιαφέρονται πάλι για πολιτικά βιβλία. Έχει τώρα στο κατάστημά του ένα ράφι μερικών μέτρων με βιβλία αποκλειστικά και μόνον για το θέμα «στροφή προς τα δεξιά».  
Ακόμη και το Κεφάλαιο του Μαρξ πούλησε πολύ καλά, με την ευκαιρία 150 χρόνων από την κυκλοφορία του (1867). Και τώρα ο Αντόρνο. Γιατί;
© Manfred Rehm/dpa/bento
Κατ' αρχάς, το γεγονός ότι πολλοί αρέσκονται να παραπέμπουν σε βιβλία του Αντόρνο δεν είναι δα και τίποτε νέο. Πασίγνωστες φράσεις του - λόγου χάρη «δεν υπάρχει σωστή ζωή μέσα στη λαθεμένη» («es gibt kein richtiges Leben im Falschen») - τις ξέρουν ακόμη και άνθρωποι που αφού τέλειωσαν τις σπουδές τους στο πανεπιστήμιο ασχολούνται επαγγελματικά με την πώληση ακινήτων. Εδώ και μερικά χρόνια, το «Minibar Moralia» στο Αμβούργο, μας θυμίζει ένα από τα πιο διάσημα έργα του φιλόσοφου, τα «Minima Moralia». Και η «Thea Dorn» παρουσιάζει τακτικά την τηλεοπτική εκπομπή του Δεύτερου Κρατικού Προγράμματος (ZDF) «Λογοτεχνικό Κουαρτέτο» («Das Literarische Quartett»). Μ' αυτό το ψευδώνυμο, δανεισμένο από το «Adorno» με μπροστά το αγγλικό οριστικό άρθρο [στα γερμανικά προσφέρεται Θία Ντορν, είναι και ειρωνικό λογοπαίγνιο με τη γερμανική λέξη Dorn = αγκάθι - η ίδια δηλωσε ότι διάβασε τα βιβλία του Αντορνο αλλά δυσκολεύτηκε πολύ να τα καταλάβει], η συγγραφέας Κριστιάνε Σέρερ (Christiane Scherer) δημοσιεύει ψυχολογικά θρίλερ και βιβλία για την «γερμανικότητα». Όλα αυτά δεν έχουν και πολλή σχέση με τον τρόπο που σκεφτόταν ο ίδιος ο Αντόρνο. Το αντίθετο: Αυτός ο αριστερός διανοούμενος, που μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο συνέχισε να επεξεργάζεται και να εξελίσσει στη Φρανκφούρτη την «Κριτική Θεωρία», για μια ζωή ολόκληρη αγωνίστηκε ενάντια στην «πολιτιστική βιομηχανία»· τόσο πολύ, ώστε εύρισκε ενοχλητική ακόμη και την Jazz μουσική, αλλά και τους φασαριατζήδες φοιτητές [μέχρι και την αστυνομία κάλεσε τον Μάη του 1968, όταν κάποιοι φοιτητές διέκοψαν την παράδοση του μαθήματός του]. Όμως, το πώς θα αντιμετώπιζε ο ίδιος ο Αντόρνο, εάν ζούσε, αυτή τη λατρεία που αναπτύσσεται γύρω από το πρόσωπο του, δεν έχει σημασία. Άλλο είναι αυτό που αξίζει να προσέξουμε: Λίγες εβδομάδες πριν από τις κοινοβουλευτικές εκλογές στις γερμανικές ομόσπονδες χώρες (κρατίδια) της Σαξονίας, του Βραδεμβούργου και της Θουριγγίας - στις οποίες είναι πιθανό το ακροδεξιό κόμμα της AfD να σημειώσει νέα θριαμβευτικά ρεκόρ στα εκεί ποσοστά ψήφων του - είναι φανερό ότι πολλοί άνθρωποι αναζητούν που μια σοβαρή πολιτική ανάλυση καταλήγουν στον Αντόρνο.
Στον υπαίθριο χώρο του Πανεπιστημίου Γκαίτε, στη Φρανκφούρτη, υπάρχει σε περίοπτη θέση ένα γυάλινο κουτί για να θυμίζει το έργο ζωής του Αντόρνο. Μέσα στο γυαλί εκτίθεται το γραφείο και η καρέκλα του καθηγητή Theodor W. Adorno. Ωστόσο πολλοί σπουδαστές ενδιαφέρονται πιο πολύ για τη σκέψη του κοινωνιολόγου, φιλοσόφου, μουσικού και συνθέτη, παρά για την επίπλωση του χώρου καθημερινής εργασίας του όταν ήταν εν ζωή (φωτο: © Arne Dedert/dpa)
Και τώρα, κατά ειρωνικό τρόπο, αυτός, ο Theodor W. Adorno, ο φιλόσοφος που αγαπούν οι αποστασιοποιημένοι, εγκεφαλικοί άνθρωποι, έγινε ξαφνικά η καταφυγή μιας νεολαίας που προσπαθεί να καταλάβει τί συμβαίνει σήμερα στον κόσμο; Έτσι φαίνεται.
Η απρόσμενη επιτυχία του βιβλίου, μπορεί να οφείλεται και στη γλώσσα με την οποία είναι γραμμένο. Βασίζεται σε μια προσεγμένη  διάλεξη καλά επιμελημένη για να πάρει έντυπη μορφή. Το κείμενο έχει λίγο περισσότερες από 50 σελίδες και ελάχιστες υποσημειώσεις. Αυτό το γραπτό είναι ακριβώς όπως μίλησε ο Αντόρνο το 1967 στους φοιτητές: Ήταν μια διάλεξη ευφυής, πνευματώδης, αλλά όχι ακατανόητη.
Είναι ένα βιβλίο που μπορείς να το διαβάσεις στο πάρκο, όταν το πανεπιστήμιο έχει διακοπές, ή σε ένα μακρύ ταξίδι με το τρένο. Αν θέλεις, μπορείς επίσης να ακούσεις τη διάλεξη στο Youtube.
Από την άλλη πλευρά, φαίνεται ότι «ο νέος Aντόρνο» έρχεται να αναταποκριθεί σε τρέχουσες ανάγκες και επιθυμίες - και μάλιστα επιτυχώς, ακριβώς επειδή το κείμενο προέρχεται από μια άλλη εποχή. Σε έναν κόσμο όπως ο τωρινός, στον οποίο η δημόσια σφαίρα και τα μέσα ενημέρωσης ακροβατούν διαρκώς  ανάμεσα σε κύματα αγανάκτησης και οργής, ενώ τα εκπαιδευτικά του πράγματα καθορίζονται από το κυνήγι «ακαδημαϊκών μονάδων» (credit points) και από την καταλληλότητα των αποφοίτων για την αγορά εργασίας, το να παίρνεις αποστάσεις από το παρόν λειτουργεί μερικές φορές απελευθερωτικά.
Το βιβλίο του Adorno Πτυχές του Νέου Δεξιού Ριζοσπαστισμού. Μόλις πρωτοεκδόθηκε από τον οίκο Suhrkamp της Φρανκφούρτης - με επίμετρο του Φόλκερ Βάις (Volker Weiß)
Η ταραχή και η έξαψη των τωρινών συζητήσεων αφήνει ανέγγιχτη την αξία αυτού του μικρού κειμένου του Αντόρνο. Όσα διαβάζουμε εκεί μέσα δεν έχουν καμιά απολύτως σχέση με τα συνεχή σκάνδαλα που προκαλούν στις τηλεοπτικές συζητήσεις οι ακροδεξιοί ηγέτες της AfD, όπως ο Μπιέρν Χέκε (Björn Höcke) από τη Σαξωνία
Αντίθετα, στο βιβλίο περιγράφονται με ακρίβεια απτά πράγματα που βλέπουμε να συμβαίνουν πάλι σήμερα: Η «τεχνική του να λες ασύστολα ψεύδη», με χρήση της οποίας οι δεξιοί προσπαθούν να αποτρέψουν τις συζητήσεις επί πραγματικών και ουσιαστικών θεμάτων. Η προσπάθεια να παραχαράξουν την πραγματικότητα κόβοντάς την κομμάτι-κομμάτι με τη «μέθοδο του σαλαμιού». Ο Αντόρνο περιγράφει επίσης, πώς ακόμη και άνθρωποι που θεωρούν τους εαυτούς τους αξιοπρεπείς αστούς, «δίνουν κλωτσιές» στους ασθενέστερους προκειμένου να προστατεύσουν το δικό τους status. Στο βιβλίο τούτο, εμπειρικές παρατηρήσεις τέτοιου είδους συνδυάζονται με θεωρία, με θεμελιακή κοινωνική κριτική. Το θέμα του δεν είναι απλά και μόνον ο ακροδεξιός ριζοσπαστισμός, αλλά και το περιβάλλον μέσα το οποίο εμφανίζεται. 
Σε αντίθεση με πολλά νεότερα βιβλία για τη «Νέα Δεξιά», στον Αντόρνο η συζήτηση περί δημοκρατίας είναι και συζήτηση για τον καπιταλισμό και για την ανισότητα. Σήμερα, στην εποχή της σχεδόν ανεξέλεγκτης κλιματικής αλλαγής και των μεταναστευτικών ρευμάτων («δεν μπορούμε να τους απορροφήσουμε όλους»), μήπως το μυστικό τούτης της «επιστροφής στον Αντόρνο» είναι ο τρόπος που αυτός βλέπει το ζήτημα της δημοκρατίας;
Όσοι είναι σήμερα νεότεροι από 30 χρονών, μεγάλωσαν μέσα σε συζητήσεις για κρίσεις, για μεταρρυθμίσεις και για «ανυπαρξία εναλλακτικών λύσεων» [«There Is No Alternative» - «TINA»]. Ταυτόχρονα, ακούν ότι καθένας πρέπει να αναλαμβάνει τις ευθύνες του· πρέπει να διάγει μια ζωή με νόημα, συμβατή με βιωσιμότητα και με αειφορία. Πώς να ταιριάξουν αυτά τα δυό μεταξύ τους;
Τους τελευταίους μήνες, εκατοντάδες χιλιάδες νέοι άνθρωποι δηλώνουν ευθαρσώς τη γνώμη τους: Τα πράγματα δεν μπορούν - και δεν πρέπει - να συνεχίσουν όπως πριν. Τώρα, σε όλες σχεδόν τις ουσιαστικές πολιτικές συζητήσεις εμπλέκονται νέοι άνθρωποι· και καταλαμβάνουν κομβικές θέσεις στις σημαντικές καθημερινές  διαλογικές αντιπαραθέσεις: Από το ζήτημα της διάσωσης ναυαγών προσφύγων μέχρι την προστασία του κλίματος, την ισότητα των δικαιωμάτων και τον αντιρατσισμό.
Τούτο το καλοκαίρι, φαίνεται ότι το βιβλίο του Αντόρνο παρέχει θεωρία γι' αυτά τα πράγματα. Δηλαδή δίνει κάτι αναγκαίο. Γιατί, το να δείξεις την απογοήτευση σου και τη δυσφορία σου διαδηλώνοντας, είναι το ένα. Όμως, το να ψάξεις να βρεις τί μπορείς να επιτύχεις με αυτό στην πράξη και ποιά κατεύθυνση να του δώσεις, είναι κάτι άλλο, πολύ διαφορετικό. Και γι΄ αυτό το σκοπό, φαίνεται ότι πολλοί χρειάζονται και θέλουν να πάρουν ένα χέρι βοήθειας από τις επιστήμες του ανθρώπου. Αυτό δεν είναι καθόλου παράδοξο για μια γενιά, της οποίας περισσότερα από τα μισά μέλη σπουδάζουν σε ΑΕΙ. Αλλά πόσο αντικατοπτρίζεται αυτό στην ίδια την πανεπιστημιακή ζωή;
Kyra Beninga, 26 ετών, η πρόεδρος του Συλλόγου των φοιτητών του Πανεπιστημίου Γκαίτε στη Φρανκφούρτη
«Τα λίγα πανεπιστημιακά σεμινάρια που γίνονται σήμερα με θέμα την Κριτική Θεωρία της “Σχολής της Φρανκφούρτης” φαίνονται εκ πρώτης όψεως αυθεντικά και προσελκύουν το ενδιαφέρον, ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις δεν έχουν και πολλή σχέση με την πραγματική Κριτική Θεωρία» (Kyra Beninga, Πρόεδρος του Συλλόγου Φοιτητών του Πανεπιστημίου Γκαίτε στη Φρανκφούρτη επί του Μάιν)
Αυτή είναι, τουλάχιστον, η άποψη της προέδρου του συλλόγου φοιτητών στη Φρανκφούρτη. Ο Σύλλογος έχει οργανώσει και έναν δικό του κύκλο διαλέξεων στο Πανεπιστήμιο Goethe για το τρέχον εξάμηνο. Ο τίτλος της ηχεί ως πρόκληση: «Μαρξ, Φρόιντ, Αντόρνο - αντί για διδακτικές ενότητες (module)». Τι εννοούν; ο ουσιαστικό είναι τα βασικά: Η κοινωνική κριτική, οι μεγάλες ιδέες [επανέρχονται λοιπόν οι μεγάλες αφηγήσεις, παρά την καταδίκη τους από τους αποδομιστές μεταμοντέρνους;]· το να ερμηνευθεί η πραγματικότητα του κόσμου. Στις πιο πολλές διαλέξεις, η συμμετοχή των φοιτητών ήταν μεγάλη, λέει η Κύρα. Παρόλο που το πρόγραμμα αυτό δεν προσέφερε «μονάδες» στους συμμετέχοντες. 
Η Kύρα και οι συμφοιτητές της κάνουν αυτό που επιχειρούν πολλοί άλλοι νέοι άνθρωποι στις «Παρασκευές για το Μέλλον» για το κλίμα, στις  διαδηλώσεις της «Seebrücke» («Θαλάσσια Γέφυρα») για τους πρόσφυγες που πνίγονται στη Μεσόγειο ή στο αντιρατσιστικό κίνημα «Unteilbar» («Αδιαίρετοι»): Προσπαθούν να αυτοργανωθούν και να δραστηριοποιηθούν.  

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Δημοφιλείς αναρτήσεις 2013 - 2022

Το δημοκρατικό αίτημα των καιρών: Το δίκιο των νέων γενεών και των γενεών που έρχονται

Το δημοκρατικό αίτημα των καιρών: Το δίκιο των νέων γενεών και των γενεών που έρχονται
Χρίστος Αλεξόπουλος: Κλιματική κρίση και κοινωνική συνοχή

ΕΠΙΛΟΓΕΣ:
Αντρέϊ Αρσένιεβιτς Ταρκόφσκι

ΕΠΙΛΟΓΕΣ:<br>Αντρέϊ Αρσένιεβιτς Ταρκόφσκι
Πως η αγάπη επουλώνει τη φθορά του κόσμου

Danilo Kiš:

Danilo Kiš:
Συμβουλές σε νεαρούς συγγραφείς, και όχι μόνον

Predrag Matvejević:

Predrag Matvejević:
Ο Ρωσο-Κροάτης ανιχνευτής και λάτρης του Μεσογειακού κόσμου

Azra Nuhefendić

Azra Nuhefendić
Η δημοσιογράφος με τις πολλές διεθνείς διακρίσεις, γράφει για την οριακή, γειτονική Ευρώπη

Μάης του '36, Τάσος Τούσης

Μάης του '36, Τάσος Τούσης
Ο σκληρός Μεσοπόλεμος: η εποχή δοσμένη μέσα από τη ζωή ενός ανθρώπου - συμβόλου

Ετικέτες

«Γενιά του '30» «Μακεδονικό» 1968 1989 αειφορία Ανδρέας Παπανδρέου αντιπροσωπευτική δημοκρατία Αριστοτέλης Αρχιτεκτονική Αυστρομαρξισμός Βαλκανική Βαρουφάκης βιοποικιλότητα Βρετανία Γαλλία Γερμανία Γκράμσι Διακινδύνευση Έθνος και ΕΕ Εκπαίδευση Ελεφάντης Ενέργεια Επισφάλεια ηγεμονία ΗΠΑ Ήπειρος Θ. Αγγελόπουλος Θεοδωράκης Θεσσαλονίκη Θεωρία Συστημάτων Ιβάν Κράστεφ ιστορία Ιταλία Καντ Καρλ Σμιτ Καταναλωτισμός Κεντρική Ευρώπη Κέϋνς Κίνα Κλιματική αλλαγή Κοινοτισμός κοινωνική ανισότητα Κορνήλιος Καστοριάδης Κοσμάς Ψυχοπαίδης Κράτος Πρόνοιας Κώστας Καραμανλής Λιάκος Α. Λογοτεχνία Μάνεσης Μάξ Βέμπερ Μάρξ Μαρωνίτης Μέλισσες Μέσα «κοινωνικής» δικτύωσης Μέσα Ενημέρωσης Μεσόγειος Μεταπολίτευση Μιχ. Παπαγιαννάκης Μουσική Μπερλινγκουέρ Νεοφιλελευθερισμός Νίκος Πουλαντζάς Νίτσε Ο τόπος Οικολογία Ουκρανία Π. Κονδύλης Παγκοσμιοποίηση Παιδεία Πράσινοι Ρήγας Ρίτσος Ρωσία Σεφέρης Σημίτης Σολωμός Σοσιαλδημοκρατία Σχολή Φραγκφούρτης Ταρκόφσκι Τουρκία Τραμπ Τροβαδούροι Τσακαλώτος Τσίπρας Φιλελευθερισμός Φιλοσοφία Χαλκιδική Χέγκελ Χριστιανισμός Acemoglu/Robinson Adorno Albrecht von Lucke André Gorz Axel Honneth Azra Nuhefendić Balibar Brexit Carl Schmitt Chomsky Christopher Lasch Claus Offe Colin Crouch Elmar Altvater Ernst Bloch Ernst-W. Böckenförde Franklin Roosevelt Habermas Hannah Arendt Heidegger Jan-Werner Müller Jeremy Corbyn Laclau Le Corbusier Louis Althusser Marc Mazower Matvejević Michel Foucault Miroslav Krleža Mudde Otto Bauer PRAXIS International Ruskin Sandel Michael Strauss Leo Streeck T. S. Eliot Timothy Snyder Tolkien Ulrich Beck Wallerstein Walter Benjamin Wolfgang Münchau Zygmunt Bauman

Song for the Unification (Zbigniew Preisner -
Elzbieta Towarnicka - Kr. Kieślowski) - youtube

Song for the Unification (Zbigniew Preisner - <br>Elzbieta Towarnicka - Kr. Kieślowski) - youtube
Ἐὰν ταῖς γλώσσαις τῶν ἀνθρώπων λαλῶ καὶ τῶν ἀγγέλων,
ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, γέγονα χαλκὸς ἠχῶν ἢ κύμβαλον ἀλαλάζον...
Ἡ ἀγάπη ...πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ἐλπίζει, πάντα ὑπομένει...
Νυνὶ δὲ μένει πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη, τὰ τρία ταῦτα·
μείζων δὲ τούτων ἡ ἀγάπη (προς Κορινθ. Α΄ 13)

Zygmunt Bauman: «Ρευστές ζωές, ρευστός κόσμος, ρευστή αγάπη»

Zygmunt Bauman: «Ρευστές ζωές, ρευστός κόσμος, ρευστή αγάπη»
«Είμαι βραχυπρόθεσμα απαισιόδοξος αλλά μακροπρόθεσμα αισιόδοξος»

Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας
«Χριστούγεννα με τον Κοκκινολαίμη – Το Αηδόνι του Χειμώνα»

Ψηλά στην Πίνδο, στο Περτούλι

Ψηλά στην Πίνδο, στο Περτούλι