Γκρέτα Τούνμπεργκ: «Το σπίτι σας άρπαξε φωτιά». Μαθητές για το κλίμα, οι μειοψηφίες, η αδιάφορη νεολαία, οι ελίτ

1. «Αυτό που κάνετε ή δεν κάνετε τώρα, θα επηρεάσει όλη τη ζωή μου και τη ζωή των παιδιών μου· και των εγγονιών μου»

  
© Medium - Greta Thunberg: We Don’t Have Time - “Sweden is not a Role Model”, 24.8.2018

 

Θέλω να νιώθω ασφαλής:

•  Όταν επιστρέφω στο σπίτι αργά το βράδυ.

•  Όταν είμαι στο μετρό.

•  Όταν κοιμάμαι τη νύχτα.

Αλλά δεν αισθάνομαι ασφαλής.

Και πώς να αισθάνομαι ασφαλής, όταν ξέρω ότι αντιμετωπίζουμε την πιο οξεία κρίση στην ιστορία της ανθρωπότητας; Όταν ξέρω ότι αν δεν ενεργήσουμε τώρα, σύντομα θα είναι πολύ αργά;

Όταν πρωτάκουσα για την υπερθέρμανση της ατμόσφαιρας, σκέφτηκα: Δεν μπορεί να είναι αλήθεια. Τίποτε δεν μπορεί να είναι τόσο σοβαρό, ώστε να απειλεί την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπου.

Γιατί άν ισχύει, σκεφτόμουν τότε, λογικά, εμείς οι άνθρωποι δεν θα μιλούσαμε για τίποτε άλλο παρά μόνον γι' αυτό. Μόλις άνοιγες την τηλεόραση, λογικά θα έπρεπε να ακούς και να βλέπεις μόνον πράγματα γι' αυτό το ζήτημα. Σε τίτλους, σε ραδιόφωνα, σε εφημερίδες. Δεν θα διάβαζες ούτε θα άκουγες τίποτε άλλο.

Θα ήταν σαν να ξεσπούσε ένας παγκόσμιος πόλεμος.

Αλλά, στην πραγματικότητα, σχεδόν κανείς δεν μιλούσε γι΄ αυτό το θέμα...

Και όταν γινόταν λόγος, ποτέ αυτά που λεγόταν στα μέσα ενημέρωσης δεν συμφωνούσαν με τις δηλώσεις των επιστημόνων. Λίγες ημέρες πριν, παρακολουθούσα στην τηλεόραση έναν διάλογο μεταξύ ηγετών κομμάτων και είδα πώς οι συντονιστές της συζήτησης τους άκουγαν να ψεύδονται και τους άφηναν ανενόχλητους. Έλεγαν ότι δεν έχει νόημα να προσπαθήσουμε να περιορίσουμε τις εκπομπές ρύπων στη χώρα μας, τη Σουηδία, γιατί είμαστε ήδη χώρα-«πρότυπο» περιβαλλοντικής πολιτικής. Έλεγαν ότι πρέπει να επικεντρώσουμε τις προσπάθειές μας στο να «βοηθήσουμε» άλλες χώρες να μειώσουν τις εκπομπές τους.

 

Η Greta έξω από το Κοινοβούλιο, οι συμπαραστάτες της και δημοσιογράφοι του Guardian.

Η Σουηδία δεν είναι χώρα-πρότυπο. Εξαιτίας της συνολικής δραστηριότητας του πληθυσμού της Σουηδίας εκπέμπονται ετησίως στην ατμόσφαιρα 11 τόνοι διοξειδίου του άνθρακα ανά κάτοικο. Βρισκόμαστε στην όγδοη θέση στον κόσμο, σύμφωνα με τα στοιχεία του WWF [βλ. και WWF - Living Planet Report 2016 - pdf].  
Εμείς χρειαζόμαστε βοήθεια.
Δεν καταλαβαίνω πώς τους επιτρέπεται να ψεύδονται έτσι ασύστολα στην τηλεόραση.
Μήπως πολλοί μεγάλοι την ηλικία πιστεύουν ότι το ζήτημα της αλλαγής του κλίματος είναι δύσκολα κατανοήσιμο; Μήπως γι' αυτόν τον λόγο, κάθε φορά που η τηλεόραση έχει θέμα για το κλίμα, το μετατρέπει σε παιδικό πρόγραμμα; Κατάλαβα για πρώτη φορά τί συμβαίνει με το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής όταν ήμουν 12 ετών και από τότε αποφάσισα να μην πετάξω ποτέ με αεροπλάνο ούτε να τρώω κρέας.
Η κλιματική κρίση είναι το καθοριστικό ζήτημα της εποχής μας. Ωστόσο, όλοι πιστεύουν ότι μπορούμε να επιλύσουμε αυτή την κρίση χωρίς προσπάθεια, χωρίς καμμιά θυσία. 

«Σκέψου θετικά!» Αυτό λένε όλοι.
Σαν τους επιβάτες του Τιτανικού, που μετά τη σύγκρουση με το παγόβουνο, καθόταν και συζητούσαν για τις ιστορίες που θα διηγούνται ως επιζώντες, και πόσο διάσημοι θα γινόταν. Έτσι, τους ακούς και τώρα να συζητούν για το πόσες θέσεις εργασίας θα δημιουργηθούν μετά, προκειμένου να βοηθηθούν οι επιζώντες της κλιματικής αλλαγής.
Ωστόσο, το πλοίο έμελλε να βυθιστεί ούτως ή άλλως, ό,τι και να κάνανε εκείνοι οι επιβάτες. Αντίθετα, εμείς μπορούμε να σταματήσουμε την πορεία προς τη σύγκρουση. Ξέρουμε ότι το παγόβουνο είναι εκεί. Γνωρίζουμε μέχρι και τις ακριβείς συντεταγμένες του. Όμως δεν μειώνουμε την ταχύτητα, ούτε αλλάζουμε πορεία. Και έτσι, το μόνο που κάνουμε, είναι να καυχιόμαστε επειδή καταφέρνουμε ίσως να απαλλάξουμε το σκάφος από κάποια περιττά φορτία. Και αυξάνουμε την ταχύτητα του.

Στο Νταβός: «Δεν μπορούμε να επιλύσουμε μια κρίση άν δεν την αντιμετωπίσουμε ως κρίση»
«Θέλω να δράσετε όπως δρουν σε μια κρίση. Θέλω να δράσετε σαν να έχει πάρει φωτιά το σπίτι σας. Γιατί όντως έχει πάρει φωτιά»

Θα προλάβουμε να επιβραδύνουμε εγκαίρως;
Εάν μου μέλλει να ζήσω μέχρι τα 100 μου χρόνια, το έτος 2103 θα είμαι ακόμη ζωντανή.

Όταν σκέφτεσαι σήμερα για το «μέλλον», δεν σκέφτεσαι πέρα ​​από το έτος 2050. Όμως το 2050, άν λάβω υπόψη το καλύτερο ενδεχόμενο, δεν θα έχω ζήσει ακόμη ούτε καν τη μισή ζωή μου. Τι θα συμβεί μετά;

Το έτος 2078 θα γιορτάζω τα 75α γενέθλιά μου. Αν έχω παιδιά και εγγόνια, ίσως θα θέλουν να γιορτάσουν εκείνη την ημέρα μαζί μου. Να τους μιλήσω, τότε, για σας, για τους ενήλικους ανθρώπους του 2018; Πώς θέλετε να σας θυμούνται;
Αυτό που κάνετε ή δεν κάνετε τώρα, θα επηρεάσει όλη τη ζωή μου και τη ζωή των παιδιών μου· και των εγγονιών μου. Ίσως θα με ρωτήσουν γιατί δεν κάνατε τίποτε και γιατί αυτοί που ήξεραν και μπορούσαν να πουν τα πράγματα με τό όνομά τους, δεν το έπραξαν. 

Greta Thunberg

 

Η Greta Thunberg (πλήρες όνομα Μαργκαρέτα Τίντιν Ελεωνόρα Έρνμαν Τούνμπεργκ), γεννημένη το 2003, τώρα 16 χρονών, από τον Αύγουστο του 2018 απέχει από το σχολείο της κάθε Παρασκευή και διαδηλώνει για το κλίμα μαζί με άλλους συνομηλίκους της έξω από το Σουηδικό Κοινοβούλιο. Μητέρα της είναι η μεσόφωνος Malena Ernman, πατέρας της ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Svante Thunberg, συγγενής του χημικού Svante Arrhenius (1859 – 1927, ο οποίος ανακάλυψε πρώτος ότι οι χημικοί δεσμοί που συγκρατούν τα άτομα μέσα στο μόριο είναι ηλεκτρικής φύσης) και μακρινός απόγονος του ερευνητή βιολόγου Carl Peter Thunberg (1743 – 1828, ο οποίος ήταν μαθητής του Λινναίου, του πατέρα της ταξινόμησης των ειδών και συνέχισε το έργο του κάνοντας έρευνα πεδίου σε όλο σχεδόν τον πλανήτη). Ο παππούς της Γκρέτα Olof Thunberg είναι επίσης ηθοποιός και σκηνοθέτης. Εν τω μεταξύ, ένα κίνημα παρόμοιων μαθητικών διαμαρτυριών άρχισε να διαδίδεται σε όλη την Ευρώπη και πέρα από αυτήν.

 

Climate crusading schoolgirl Greta Thunberg pleads next generation's case

Greta Thunberg speech: 5 things we can learn about climate change from the sixteen year-old leading school strikes

   

Η συζήτηση μεταξύ της Ναόμι Κλάιν, της Γκρέτα Τούνμπεργκ και του αυτόχθονα αρχηγού φυλής από τον Αμαζόνιο Τουντιάκ Κατάν σε ελληνική μετάφραση (© εφημερίδα Η Εποχή) 

 2. Η ευρωπαϊκή κινητοποίηση των μαθητών για το κλίμα: Έγερση μιας μειοψηφικής νεολαίας και πολιτική πόλωση νέου τύπου

© Der Spiegel: Stimmrecht mit 16 Vorbild Österreich - warum Jugendliche wählen dürfen sollten, 9.3.2019

  
Συζήτηση του Αυστριακού ερευνητή των πολιτικών συμπεριφορών της νεολαίας Bernhard Heinzlmaier με την δημοσιογράφο Lisa Duhm

 

Αμβούργο, σε διαδήλωση μαθητών για το κλίμα

SPIEGEL ONLINE: Αυτή την εποχή, κάθε Παρασκευή στη Γερμανία χιλιάδες μαθήτριες και μαθητές απέχουν από τα μαθήματα, παίρνουν τους δρόμους και διαδηλώνουν για την προστασία του κλίματος. Και πρόσφατα, η υπουργός Δικαιοσύνης Καταρίνα Μπάρλι (Katarina Barley, SPD) πρότεινε να χορηγηθεί δικαίωμα ψήφου από την ηλικία των 16 ετών. Θα ήταν δίκαιο;
Bernhard Heinzlmaier: Το να συσχετίσουμε αυτά τα δύο πράγματα είναι ανοησία. Άν από μερικές διαδηλώσεις μαθητών γυμνασίου βγάλουμε το συμπέρασμα ότι η νεολαία είναι πολιτικά ενεργή, αυτό σημαίνει ότι αγνοούμε όλες τις κοινωνιολογικές έρευνες των τελευταίων 15 ετών. Είναι μια απόλυτη μειοψηφία αυτή που διαδηλώνει για το κλίμα. Είναι νέοι που προέρχονται από το εισοδηματικά ανώτερο ένα τρίτο της κοινωνίας. Οι νέοι που προέρχονται από οικογένειες των μεσαίων και κατώτερων κοινωνικών τάξεων δεν ενδιαφέρονται καθόλου για την αλλαγή του κλίματος. Άν επικαλούμαστε αυτές τις διαδηλώσεις ως τεκμήριο πολιτικής ωριμότητας και διεκδίκησης ρόλου ενεργού πολίτη εκ μέρους της νεολαίας, συνακόλουθα και ως λόγο για μείωση της ηλικίας ψήφου, πρόκειται για φαντασιοπληξία.
 

SPIEGEL ONLINE: Μήπως πιστεύετε ότι οι αυτοί οι μαθητές που διαδηλώνουν θέλουν απλώς να κάνουν σκασιαρχείο;
Heinzlmaier: Σίγουρα είναι ειλικρινείς, παίρνουν στα σοβαρά αυτό που κάνουν. Αυτά είναι παιδιά που προέρχονται από αστικές οικογένειες, με γονείς που έχουν κάποια χρήματα και ζουν συνειδητά με οικολογικό τρόπο. Αυτά τα παιδιά απέχουν κάθε Παρασκευή, βγαίνουν στους δρόμους και διαδηλώνουν και αισθάνονται ευχαρίστηση όταν οι γονείς και οι δάσκαλοί τους εκδηλώνουν την ικανοποίησή τους γι' αυτό που κάνουν. Σ' αυτήν την ηλικία, οι έφηβοι είναι όντα με άκρως υψηλή πολιτική ηθική, επειδή δεν έχουν ακόμη βιώσει απογοητεύσεις από την πολιτική. 
 

SPIEGEL ONLINE: Δίνετε την εντύπωση ότι δεν εκτιμάτε πολύ αυτό που κάνουν μαθητές.
Heinzlmaier: Αντίθετα, φυσικά και θεωρώ ότι αξίζουν κάθε υποστήριξη. Το μόνο που θέλω να πώ, είναι το εξής: Δεν είναι σωστό να βγάζουμε συμπέρασμα από αυτό το 10 % των μαθητών που βγαίνει στο δρόμο και διαδηλώνει και να το γενικεύουμε σε όλους τους άλλους για να τους δώσουμε το δικαίωμα ψήφου. 
 

SPIEGEL ONLINE: Στην Αυστρία, εδώ και πάνω από δέκα χρόνια, οι νέοι από 16 ετών και πάνω ψηφίζουν σε όλες τις εκλογές. Δίνουν την ψήφο τους σε αριστερά, φιλελεύθερα και πράσινα κόμματα, όπως συνηθίζεται να εικάζεται για τους νέους;
Heinzlmaier: Όχι, καθόλου. Η [σχετική] πλειοψηφία των νεαρών ειδικευμένων εργατών και των μαθητευόμενων [που μετά το Γυμνάσιο δεν συνεχίζουν στο Λύκειο] ψηφίζει μάλιστα το FPÖ, δηλαδή τους δεξιούς λαϊκιστές. Αντίθετα, οι μαθητές των Λυκείων ψηφίζουν Πράσινους. Το κλίμα στην πολιτική γνώμη είναι έντονα πολωμένο. 
 

SPIEGEL ONLINE: Τι είναι αυτό που εμπνέει τόσους πολλούς νεαρούς Αυστριακούς και τους στέλνει να ψηφίσουν τα δεξιά λαϊκίστικα και τα συντηρητικά κόμματα; 
Heinzlmaier: Αιτία είναι η έλλειψη σεβασμού του κοινωνικού περιβάλλοντος των αριστερο- φιλελεύθερων για τον βιόκοσμο των μεσαίων και κατώτερων κοινωνικών τάξεων. Δεκαπέντε φορές την ημέρα κάνουν την ίδια διάγνωση: Τους καταλογίζουν ότι ακούν λάθος μουσική, ψηφίζουν το λάθος κόμμα, παρακολουθούν λάθος τηλεοπτικά προγράμματα. Και μετά παραξενεύονται που δεν υπάρχει καμμιά επαφή με αυτές τις κοινωνικές ομάδες. Οι δεξιοί λαϊκιστές καταφέρνουν να δημιουργήσουν την επαφή αυτή. Εκφράζονται λιγότερο αφηρημένα, δημιουργούν την εντύπωση ότι είναι «πιο προσγειωμένοι», οι νέοι μπορούν να σχετίζονται με μιλούν μια πιο άμεση γλώσσα που την καταλαβαίνει αυτή η νεολαία. 
 

SPIEGEL ONLINE: Ο σημερινός αυστριακός καγκελάριος Σεμπάστιαν Κουρτς, πριν από λίγα χρόνια, έκανε μια προεκλογική εκστρατεία με την «Geil-O-Mobil». Και όπως είπε ο ίδιος,  το έκανε για να ενεργοποιήσει πολιτικά τους νέους. Χρειάζεται κάτι τέτοιο για να αφυπνιστεί το πολιτικό ενδιαφέρον των νέων; 
Heinzlmaier: Καθόλου. Ήταν σκέτη διαφημιστική προπαγάνδα. Και κράτησε πολύ λίγο.

SPIEGEL ONLINE: Πώς γίνεται αποτελεσματικά;

Heinzlmaier: Είναι σχετικά εύκολο: Δίνοντας στους νεαρούς την ευκαιρία να ταυτιστούν με έναν συμπαθητικό τύπο. Και πάλι ο καγκελάριος Kurz έδωσε το παράδειγμα. Είναι ένας ελκυστικός νεαρός άνδρας, τα πάει καλά με τις γυναίκες. Και τα νεαρά αγόρια τον εκτιμούν, γιατί σε πολύ νεαρή ηλικία έστησε μια εκρηκτική πολιτική σταδιοδρομία. Έχει σπάσει μια απολιθωμένη πολιτική κουλτούρα μέσα στο κόμμα του, το συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα, επιβλήθηκε σε καταξιωμένα αλαζονικά στελέχη, θεωρείται ότι έχει χαρακτήρα μαχητή. Είναι διαφορετικός από τους άλλους πολιτικούς. 
 

SPIEGEL ONLINE: Εάν θέλει κανείς να εμπνεύσει τους νέους για την πολιτική, δεν συμβάλλει και η μείωση της ηλικίας για δικαίωμα ψήφου;

Heinzlmaier: Η αυστριακή εμπειρία δείχνει ότι, πράγματι, οι νέοι πηγαίνουν να ψηφίσουν μόλις αποκτούν το δικαίωμα ψήφου. Οι μελέτες μας δείχνουν ότι αισθάνονται υποχρεωμένοι να το κάνουν. Ιδιαίτερα στις επαρχιακές περιοχές, μετράει πολύ η εμφάνιση του νέοι και της νέας στο εκλογικό κέντρο για να δώσει ψήφο. Ωστόσο, ο ενθουσιασμός για την πολιτική δεν αυξήθηκε, ιδίως στα κοινωνικά περιβάλλοντα όπου είναι ελάχιστος και θα ήταν σημαντικό να αυξηθεί. Στα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα και στη μεσαία τάξη, οι άνθρωποι εξακολουθούν να μην τρέφουν κανένα ενδιαφέρον ή ενθουσιασμό για την πολιτική. 
 

SPIEGEL ONLINE: Μια περισυνή δημοσκόπηση έδειξε ότι το 90 % των Αυστριακών ψηφοφόρων που ψηφίζουν για πρώτη φορά στη ζωή τους συμμετέχει στις εκλογές - ποσοστό αρκετά πάνω από το μέσο όρο της προσέλευσης στις κάλπες. Τα νεαρά άτομα είναι οι καλύτεροι ψηφοφόροι; 

Heinzlmaier: Ας μη ξεχνάμε ένα πράγμα: Όταν είσαι στα 16 σου, θέλεις προπαντός ένα πράγμα: Να είσαι ενήλικος. Η ψήφος για πρώτη φορά μοιάζει κάπως με το να σου επιτρέπεται να καπνίζεις δημόσια ένα τσιγάρο. Είναι και αυτή ένα σύμβολο της μετάβασης από το παιδί στον ενήλικα. Γι' αυτό, οι νέοι και οι νέες πηγαίνουν στις κάλπες και χρησιμοποιούν το δικαίωμά τους να ψηφίζουν. Όμως, αυτό δεν αρκεί για να είναι οι καλύτεροι ψηφοφόροι.

Ο Bernhard Heinzlmaier (γεννημένος το 1960 στη Βιέννη), σπούδασε ιστορία, γερμανική φιλολογία, ψυχολογία και φιλοσοφία. Από το 1988 έως το 2000 ήταν διευθυντής του Αυστριακού Ινστιτούτου Ερευνών για τη Νεολαία. Από το 2003 διευθύνει το Ινστιτούτο Έρευνας των Πολιτισμικών Συμπεριφορών της Νεολαίας (Institut für Jugendkulturforschung - jugendkultur.at) στη Βιέννη Wien. Από το 2018 είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο για τις Εφαρμοσμένες Τέχνες στη Βιέννη και διδάσκει επίσης στο Πανεπιστήμιο Joanneum του Γκρατς. Δημοσιεύσεις, μεταξύ άλλων: Jugendkultur-Guide (2002), Die neuen vorBilder der Jugend. Stil- und Sinnwelten im neuen Jahrtausend (2007), Performer, Styler, Egoisten. Über eine Jugend, der die Alten die Ideale abgewöhnt haben (2013), Generation Ego. Die Werte der Jugend im 21. Jahrhundert (2013), Verleitung zur Unruhe. Zur Hölle mit den Optimisten (2015), Anpassen, Mitmachen, Abkassieren: Wie dekadente Eliten unsere Gesellschaft ruinieren (2016).

Bernhard Heinzlmaier: Achtung SPÖ-Linke! 

Η Lisa Duhm (1991) σπούδασε δημοσιογραφία στα Πανεπιστήμια του Άαρχους (Δανία) και Αμβούργου. Η διπλωματική διατριβή της (master) είχε ως θέμα «Δημοσιογραφία, ΜΜΕ και Παγκοσμιοποίηση». Το 2016 βραβεύτηκε στις ΗΠΑ για εργασίες της με αντικείμενο την βοήθεια που μπορούν να δώσουν τα Μέσα Ενημέρωσης στα παιδιά, σε εποχή ρατσιστικών ταραχών. Στον Spiegel γράφει για θέματα που αφορούν τα παιδιά και τους εφήβους.

 
3. Πάντα οι μειοψηφίες - ξυπόλητες ή κομψά ντυμένες - «σκαρφαλώνουν μέσα σε σκοτάδια απόλυτα»*

(* παραφράζοντας λίγο τον Διονύση Σαββόπουλο)

Η Γκρέτα Τούνμπεργκ που το ξεκίνησε και οι δεκαπεντάρηδες ή δεκαεξάρηδες συνδιαδηλωτές και συνδιαδηλώτριές της, τις Παρασκευές σε όλη την Ευρώπη, ασφαλώς ανήκουν στη μειοψηφία των συνομηλίκων τους. Στη χώρα μας, και γενικά νοτίως των Άλπεων, σε μια οικτρή μειοψηφία. Δυστυχώς, κάθε σύγκριση των εδώ εκδηλώσεων με τις εκδηλώσεις στον Βορρά της ηπείρου μας, αλλά και με άλλες, εντελώς διαφορετικές εκδηλώσεις ημεδαπών συνομηλίκων (βλ. τη δήθεν ανησυχία για τη Μακεδονία), δεν είναι διόλου τιμητική για τον δικό μας τόπο.

Και συνήθως, όλα αυτά τα κορίτσια και αγόρια, παντού στην Ευρώπη, προέρχονται από οικογένειες σχετικά προνομιούχες, ή τουλάχιστον μή στερημένες, τόσο από την άποψη της παιδείας και την ευρύτερη πολιτισμική, όσο και την υλική. Όμως αυτό δεν κάνει την κίνηση αυτών των παιδιών μια εκδήλωση της ιδιαιτερότητάς τους, έναν «αγώνα πολυτελείας». Και προπαντός δεν δηλώνει ιστορική εξαίρεση. Αντίθετα, είναι κανόνας γενικής ισχύος για το πώς πραγματικά αρχίζουν να διαδραματίζονται κοινωνικοί αγώνες με καθολικό περιεχόμενο.

Δεν υπάρχει, ούτε υπήρξε ποτέ σε καμιά νεωτερική κοινωνία «η ελίτ», η μία ενιαία ελίτ στον ενικό αριθμό. Υπάρχουν οι ελίτ. Πάντα σε πληθυντικό αριθμό. Διαφορετικές, διότι στη νεωτερική εποχή οι σφαίρες των αξιών είναι πολλαπλές και διαχωρισμένες: Άλλο οι οικονομικές, άλλο οι πολιτικές, άλλο οι μιντιακές, άλλο οι «λειτουργικές» - διαχειριστικές, άλλο οι διανοητικές-ακαδημαϊκές ελίτ, παρά τις συμπράξεις ή νοσηρές διαπλοκές τους. Επίσης, η έννοια ελίτ έχει μόνον πληθυντικό αριθμό, διότι καθεμία από όλες αυτές τις κατηγορίες μπορεί - δυνητικά - να περιλαμβάνει υποομάδες, έστω και ως ισχυρές εξαιρέσεις, που πιστεύουν σε αξίες αποκλίνουσες ή και συγκρουόμενες

Το πρόβλημα με τις ελίτ όλων αυτών των κατηγοριών είναι ότι συνήθως και κατά κανόνα υιοθετούν αξίες ωφελιμιστικές, και μάλιστα ωφέλιμες για τον «εαυτό τους» και μόνον. Πράγμα που σημαίνει δυνητικά βλαπτικές για όλους τους άλλους, δηλαδή για τη μεγάλη πλειοψηφία ανθρώπων. Με άλλα λόγια, οι ελίτ κατά κανόνα κάνουν ταξικό αγώνα «εκ των άνω». Εναντίον των «κάτω».

Κλασική (και ακραία) περίπτωση συμπεριφοράς των ελίτ ωφελιμιστικής για τον «εαυτό τους» και μόνον, είναι η δεκαετής διαχείριση της οικονομικής κρίσης από τις ελληνικές ελίτ, οικονομικές, πολιτικές («δεξιές» και «αριστερές»), ακαδημαϊκές, «λειτουργικές» (π.χ. δικαστική εξουσία): Προστατεύουν τους εαυτούς τους, τον κοινωνικό τους περίγυρο, τους υψηλόμισθους ή αυτοαπασχολούμενους παρτενέρ στις δοσοληψίες τους με το παρεοκρατικό βαθύ κράτος, για να μη χάσουν, όλοι αυτοί, ούτε καν ένα μικρό μέρος από τα κέρδη που αποκόμισαν στην εποχή της φούσκας. Και έτσι φορτώνουν όλο το βάρος στους άλλους, σ' εκείνους που έχασαν τότε, χάνουν και τώρα. Στους πολλούς. Όπως ακριβώς στην εποχή των παχειών αγελάδων προστάτευαν την άνιση υπερσυσσώρευση και υπερκατανάλωση των μεγαλομεσαίου κοινωνικού τους περιβάλλοντος, ώσπου να συντελεσθεί το λογικά αναμενόμενο: Όσο πιο παραφουσκωμένη φούσκα, τόσο πιο άγαρμπα σκασμένη φούσκα. Αποτελέσματα, μεταξύ άλλων, κατεστραμμένος παραγωγικός μηχανισμός, εκατοντάδες χιλιάδες άνεργοι, και, κυρίως, πάρα πολλοί νέοι οικονομικοί πρόσφυγες στο εξωτερικό. Για  το κάπως μακροπρόθεσμο μέλλον, οι ωφελιμιστικές ελίτ λειτουργούν αυτοκαταστροφικά και ανορθολογικά: Ιδιοποιούνται «εδώ και τώρα», ως προεξόφληση, αυτό που θα παράγουν με την εργασία τους οι επόμενες γενιές, τρώνε και το όποιο απόθεμα τροφής μπορεί να θρέψει ένα δύσκολο μέλλον, αποπατούν μέσα στη φωλιά τους, στο τέλος δαγκάνουν και το χέρι που τις ταΐζει.

Όμως σε εποχές μεγάλης κρίσης, οι ρωγμές στις κανονικότητες και στους κανόνες στο τέλος καταλήγουν συνήθως σε συγκρούσεις μεταξύ των ελίτ και εντός των ελίτ. Ο «πολυθεϊσμός των αξιών» (Μαξ Βέμπερ) εκδηλώνεται ως εμφανής απώλεια νοήματος και απώλεια ελευθερίας και μετατρέπεται σε εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ αυτών των φοβερών δεσποτικών «θεών», οι οποίοι στην εκκοσμικευμένη νεωτερική εποχή μας είναι οι διαφορετικοί τρόποι ζωής, οι «ενσαρκωμένες ιδέες». Πάντοτε, κάποιοι, λίγοι στην αρχή αλλά αξιόμαχοι, που πολλαπλασιάζονται μετά, συγκρούονται με το πνεύμα της εποχής τους. Και με τα επικρατούντα ήθη της εποχής τους, Και έτσι, κατά καιρούς, προκύπτουν στους πολέμους μεταξύ των ελίτ ή μεταξύ θραυσμάτων των ελίτ, αυτά τα παράδοξα εκ πρώτης όψεως φαινόμενα, χαρακτηριστικά δείγματα των οποίων ήταν, λόγου χάρη, ο εργοστασιάρχης σοσιαλιστής και κομμουνιστής Φρίντριχ Ένγκελς (που δεν ήταν ο μόνος του είδους του) ή ο αριστοκράτης πολιτικός Φραγκλίνος Ρούσβελτ, που πίστευε, κόντρα στην εποχή του, ότι ο φιλελεύθερος καπιταλισμός χωρίς ισχυρό παρεμβατικό κράτος είναι συνταγή καταστροφής και μπαινόβγαινε στα ορυχεία για να γευματίζει μαζί με τους εργάτες.

Έχουμε πολλά χρόνια να ξαναδούμε τέτοιες «παραδοξότητες» να ξεπηδούν από τον κόσμο των ελίτ και ανταρσίες μεγάλης έκτασης να αναταράσσουν τον κόσμο αυτό. Ίσως όμως, εν μέσω της πολλαπλών επιπέδων κρίσης στο μονοδιάστατο σύστημα που κατίσχυσε μετά το 1980, και κυρίως με την πραγματικά μεγάλη κρίση, την κλιματική, να καλύπτει τον ορίζοντα, αυτές οι απόκοσμες «παραδοξότητες» σιγά-σιγά ξαναγίνονται πολιτική καθημερινότητα του κόσμου τούτου. Ίσως η διεθνής πραγματικότητα - τουλάχιστον στις χώρες της Δύσης - εισέρχεται σιγά-σιγά σε «κατάσταση εξαίρεσης» ή «εκτάκτου ανάγκης»**. Αλλά η έξοδος από το αδιέξοδο των τελευταίων 30 χρόνων και οι νέοι συσχετισμοί κυριαρχίας μπορεί και να μην υπακούουν καθόλου στα απολυταρχικά ή ολιγαρχικά δόγματα της «Πολιτικής Θεολογίας» του Καρλ Σμιτ. Ίσως η έξοδος να έχει αντίστροφη κατεύθυνση.

Άν αληθεύει η υπόθεση ότι «το πολιτικό μέλλον ανήκει στην Αριστερά, όχι στην Δεξιά» (ο ευαίσθητος ανιχνευτής των οικονομικών και γεωπολιτικών δονήσεων Βόλφγκανγκ Μυνχάου των Financial Times δεν είναι ο μόνος που την υποστηρίζει, ούτε πια κατατάσσεται στις εξαιρέσεις), ίσως χρειαστεί να ξανασκεφτούμε ποιά μπορεί να είναι αυτή η «Αριστερά» με μέλλον. Δηλαδή, άν και πόσο μέλλον έχει αυτή που ξέραμε, στις διάφορες εκδοχές της, άν πέθανε ή ακόμη ζει· και άν δεν έχει μέλλον, τί λογής θα είναι μια πολιτική που μπορεί να έχει. 

 

Δύο πράγματα, μεταξύ άλλων, φαίνονται πάλι άξια προβληματισμού: Πρώτον, προπομποί και φορείς νέων βιώσιμων προοπτικών μπορεί να είναι αυτοί που νοιάζονται, έμπρακτα, υλικά  και συλλογικά, για το δικό τους μέλλον, ακριβώς όπως το λέει η Γκρέτα Τούνμπεργκ. Πράγμα που σημαίνει: ξεχάστε τους άνω των 40 (ή μήπως τους άνω των 30;) Είναι γενιές ανίατα εθισμένες σε πράγματα του μη βιώσιμου κόσμου, με τα οποία ωρίμασαν ή υπερωρίμασαν.

Δεύτερον, ίσως πρέπει να ξανασκεφτούμε μήπως τυχόν αξίζει την προσοχή και κάτι που πίστευε ο ακραία ελιτιστής πολιτικός Βλαδίμηρος Λένιν, παρόλο που ανήκε και αυτό στην αδιέξοδη ελιτίστικη λογική του (όσοι ενδιαφέρονται για τα ιστορικά θέματα και για την ιστορία των πολιτικών ιδεών, ας θυμηθούν τη σύγκρουσή του με τον αντιελιτιστή Μενσεβίκο Γιούλιους Μάρτωφ στην «Ίσκρα», τις δικαιωμένες αντιελιτίστικες επικρίσεις της Ρόζας Λούξεμπουργκ, αλλά και τον «σιδηρούν νόμο της ολιγαρχίας» του αντιφατικού αλλά ευφυούς Ρομπέρτο Μίχελς). Ο Λένιν επέμενε ότι η γνώση και η συνείδηση «εισάγεται» στην εργατική τάξη, δηλαδή στις πλειοψηφίες, στους πολλούς, «στον λαό», εκ των έξω, από μειοψηφίες· από αυτά τα θραύσματα κάποιων ελίτ που, εν μέσω κρίσεων, παύουν να αποδέχονται αξίες ωφελιμιστικές, ωφέλιμες για τον «εαυτό τους» και μόνον. Και δεν το κάνουν μόνον λόγω ευγενών προθέσεων και καλοψυχίας, αλλά και λόγω ρεαλισμού. 
Πράγμα που σημαίνει: Αξίζει να σκεφτούμε μήπως τυχόν, καταλύτες, αναμεταδότες και πειστικοί διαβουλευόμενοι για το δέον γενέσθαι μέσα στο πολιτικό παιχνίδι της δημοκρατίας, το μόνο αποτελεσματικό και ηθικο-πολιτικά θεμιτό για πολιτικά ζώα, μπορεί να είναι μόνον μειοψηφίες, οι οποίες, λόγω μακροπρόθεσμων βιοτικών συμφερόντων, ασκημένων αισθητηρίων και προνομιακής οπτικής γωνίας, έχουν τη δύναμη να ανιχνεύουν πρώτες, με σχετικά καλή κρίση και με ρεαλισμό, τί πραγματικά συμβαίνει στον κόσμο. 
Με μια διαφορά: Σε αντίθεση με τον σκληρό ελιτισμό και την εργαλειακή λογική του Λένιν που αναφέραμε, ίδιο και απαράλλαχτο με τον ελιτισμό  πολλών σημερινών πολιτικών φίλων του και πολύ περισσότερων σημερινών πολιτικών εχθρών του, ένα βασικό ζητούμενο τώρα, είναι να ξεκαθαριστεί στην πράξη ποιοί έχουν πληρέστερη ικανότητα να αλληλεπιδρούν (δηλαδή να «επικοινωνούν» με το μέσο που δίνει στον άνθρωπο την ικανότητα να είναι λογικό όν, με τη γλώσσα) δημοκρατικά και αποτελεσματικά με τους πολλούς. Να μιλούν και να ακούν, να πείθουν με επιχειρήματα που να είναι ταυτόχρονα λογικά και ηθικά. Και συνακόλουθα, ό,τι προκύπτει ως λογικό και ηθικό συμπέρασμα, να μπορεί να αφυπνίζει και να οδηγεί, λογικά και ηθικά, την πράξη των πολλών, όχι των λίγων.  
Φυσικά, άλλο η πράξη του πολιτικού ζώου, άλλο «η τέχνη του ειδικού»: Πράξη είναι η ενεργή πολιτική συμπεριφορά των πολλών, όχι η νεοφιλελεύθερη παραπομπή των αποφάσεων στους περίκλειστους μεταδημοκρατικούς γυάλινους πύργους των τεχνοκρατών, που «καθαρίζουν» με το αζημίωτο για λογαριασμό των ωφελιμιστικών ελίτ. Ούτε βέβαια είναι πράξη πολιτικού ζώου το να σέρνονται τα πλήθη γονατιστά πίσω από μεγάλους ή μικρούς Τραμπ και Πούτιν του σημερινού κόσμου, ή ακόμη χειρότερα, να φαντάζονται ότι πραγματικότητα είναι οι παραισθήσεις που γεννούν οι αλγόριθμοι του Facebook και υπόδειγμα επιτυχούς και ευτυχισμένου βίου η βουλιμία όσων επωφελούνται τα μέγιστα από αυτούς.

Γιώργος Β. Ριτζούλης

** «Κυρίαρχος είναι όποιος αποφασίζει για την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης» - βλ. το κείμενο «Για το βιβλίο Πολιτική Θεολογία του C. Schmitt» (Σπ. Κουτρούλης, από τον ιστοχώρο Π. Κονδύλης, πρώτη δημοσίευση περιοδικό Άρδην τ. 70). Όμως, από την άλλη πλευρά ο Walter Benjamin γράφει το εξής στις «Θέσεις για την Φιλοσοφία της Ιστορίας» - βλ. Θέση VIII : «Η παράδοση των καταπιεσμένων μας διδάσκει ότι αυτό που ζούμε, η “κατάσταση εξαίρεσης” - ή “κατάσταση εκτάκτου ανάγκης” -, αποτελεί τον κανόνα» (ελληνική έκδοση Βάλτερ Μπένγιαμιν, Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας - Ό Σουρρεαλισμός - Για την εικόνα του Προυστ, μτφ. Μηνάς Παράσχης, εκδ. Ουτοπία, Αθήνα 1983,  σελ. 11).

 

Ναόμι Κλάιν: Ποιός εμποδίζει τις πολιτικές υπέρ του κλίματος;

 
 
  
 

Απόσπασμα από συνέντευξη στον Peter Carstens της γερμανικής Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ) του Ολλανδού επικεφαλής του ψηφοδελτίου των Ευρωπαίων Σοσιαλδημοκρατών Φρανς Τίμερμανς, υποψήφιου διαδόχου του Ζαν Κλοντ Γιούνκερ στη θέση του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (γερμανικά «Junge EVP-Garde sucht nach einer Alternative von rechts», FAZ 19.3.2019, ελληνική μετάφραση Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ΑΠΕ-ΜΠΕ - «Φρανς Τίμερμανς: Όχι σε συνεργασία με τη Δεξιά για την ηγεσία της Κομισιόν»). 

Ο Τίμμερμανς απορρίπτει τη συζήτηση με το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα για συναινετική λύση περί την μελλοντική ηγεσία της Επιτροπής. Προβλέπει ότι «ΕΛΚ και Σοσιαλδημοκράτες είναι απίθανο να έχουν αθροιστικά την απόλυτη πλειοψηφία». Και διαπιστώνει ότι «η νέα φρουρά πολιτικών του ΕΛΚ αναζητά ως εναλλακτική λύση μια καθαρά δεξιά συμμαχία», δηλαδή επιδιώκει σύμπραξη με τους ακροδεξιούς αντιευρωπαίους. «Επομένως, τώρα χρειαζόμαστε προοδευτική πλειοψηφία στο Ευρωκοινοβούλιο», προσθέτει.  Όμως ο Τίμμερμανς δέν διστάζει να μιλήσει ανοιχτά και για το κίνημα των μαθητών υπέρ του κλίματος:
  

Ερώτηση FAZ: Τώρα εμφανίζεται και ένα νεανικό κίνημα και στην Ευρώπη: τα παιδιά, οι μαθητές, που υποστηρίζουν την προστασία του κλίματος. Τι γνώμη έχετε γι αυτό;

Φρανς Τίμερμανς: Είμαι ενθουσιασμένος γι ‘αυτό! Η εντύπωση μου είναι ότι η ιδεολογία δεν είναι τόσο σημαντική για τους νέους, αλλά τα ιδεώδη είναι σημαντικά. Και αυτή είναι η καλύτερη εκπαιδευμένη γενιά στην ευρωπαϊκή ιστορία, έχουν ιδανικά. Αλλά για αυτά τα ιδανικά, πρέπει, επίσης, να κινητοποιηθούν. Δεν αρκεί μόνο να δημοσιεύουν κάτι στο Facebook, διότι έτσι τίποτα δεν αλλάζει. Τώρα αυτοί οι νέοι ξεσηκώνονται. Αυτό πραγματικά με ενθουσιάζει. Αυτή είναι η Ευρώπη για μένα! Γεννήθηκα όταν χτίστηκε το τείχος, ένας από τους γιους μου γεννήθηκε όταν το τείχος έπεσε το 1989 και το άλλο το 2004, όταν η ΕΕ επεκτάθηκε στα ανατολικά. Είναι ακόμα θαύμα για μένα. Εκπαιδεύτηκα ως στρατιώτης για να πολεμήσω ενάντια στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Και σήμερα έχουμε αυτήν ακριβώς την Ευρώπη. Είναι ένα γεγονός για τα παιδιά μας. Ο φίλος μου Σίμον Πέρες είπε κάποτε ότι οι κοινωνίες προχωρούν μόνο όταν συνυπάρχουν δύο πράγματα: Η περιέργεια και η δυσαρέσκεια. Και γι' αυτό είναι τόσο σημαντικό που οι νέοι άνθρωποι είναι δυσαρεστημένοι. Αν δεν δράσουμε γρήγορα για την αλλαγή του κλίματος, έχουμε τεράστια προβλήματα με τις καιρικές συνθήκες, το νερό, τις καλλιέργειες. 

Δεν μπορώ παρά να ελπίζω ότι οι νέοι από αυτήν την άποψη θα είναι ακόμη πιο δυσαρεστημένοι τους επόμενους μήνες, θα αυξήσουν τις φωνές τους και θα εκφράσουν τη γνώμη τους στη δημοκρατική συζήτηση. Και έχω ένα αίτημα: Ας μην μετατρέψουμε το πρόβλημα του κλίματος σε ζήτημα Αριστεράς-Δεξιάς.