Από τη μια κρίση στην επόμενη

Δύο άρθρα των Άλμπρεχτ φον Λούκε και Παντελή Μπουκάλα ρίχνουν ματιές στην πραγματική πραγματικότητα, πέρα από τα βραχυπρόθεσμα, τα φαινομενικά και ιδεοληπτικά.

Μαζί με τους «συνωστισμούς», παντού συνωστίζονται και οι αυταπάτες. Πώς θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση η σημερινή Ελλάδα; Βλέπουμε τη μεγάλη, οπισθοδρομική, καταστροφική αυταπάτη των «αιώνια χθεσινών» («Ewiggestrige» κατά τον Friedrich Schiller), αυτών που ελπίζουν, μάταια, σε μια σύντομη ολική επαναφορά τής πρό πανδημίας κατάστασης, σ' εκείνη που θεωρούν ακόμη ως «την κανονικότητα». Δηλαδή επιστροφή σε κατάσταση που αποδεικνύεται όλο και πιο καθαρά - με ποικίλων ειδών αποδείξεις - μη βιώσιμη, αδιέξοδη, ακανόνιστη. Βλέπουμε όμως κι άλλες μικρές αυταπάτες, παράγωγες της πρώτης, άν και χωρίς πραγματική επίδραση σε όσα διαδραματίζονται: Μερικοί προβλέπουν με δέος ότι τα δυστοπικά συστήματα της οικονομίας και της πολιτικής όπως τα ξέρουμε μέχρι τώρα, θα βγούν μέσα από τις πολλαπλές κρίσεις άθικτα, αμετάβλητα ή και ενδυναμωμένα.

Και οι δύο παραλλαγές της ίδιας αυταπάτης ξεχνούν ότι το σύστημα της οικονομίας (ο καπιταλισμός) είναι τρόπος παραγωγής, όχι αναλλοίωτη Πλατωνική «ιδέα» ή μεταφυσικό «κινούν αίτιο», «θεός» που κινεί ο,τιδήποτε συμβαίνει στον κόσμο. Το σύστημα της οικονομίας διεισδύει μεν σε όλα τα πεδία της κοινωνίας, τα «αποικίζει», σκορπίζει παθογόνες επιδράσεις, ωστόσο, υπό την πίεση των πραγμάτων, μεταλλάσσεται και το ίδιο, γίνεται διαρκώς αυτό που δεν ήταν χθες. Όπως συνέβη στην ιστορία και με άλλους τρόπους παραγωγής. Ξεχνούν, επίσης, αυτό που μας έμαθε η Χάννα Άρεντ: Ότι η πολιτική και η εξουσία είναι «της πόλεως», δηλαδή κοινωνική σχέση που δημιουργείται από τους «πολλούς», αντικατοπτρίζει μεταβαλλόμενους συσχετισμούς ισχύος· και δεν μπορεί να μένει για πολύ χρόνο ανεξέλεγκτο εργαλείο στα χέρια μιας πολιτικής ελίτ ή μιας κοινωνικής τάξης.

Έτσι, μόνον φαινομενικά είναι παράδοξες κάποιες συγκλίσεις απόψεων: Αφενός βλέπουμε τους (νεο)φιλελεύθερους ή άλλους που συνδέουν τις τύχες τους με το status quo και επικρίνουν ή υπονομεύουν με ποικίλους τρόπους τα μέτρα προστασίας - αυτοί δυσαρεστούνται επειδή τα μέτρα καταστέλλουν μορφές επιχειρηματικότητας που θριάμβευσαν στην περίοδο 1980-2010. Αφετέρου βλέπουμε και επικριτές «εξ αριστερών», με χαρακτηριστικά είτε αναρχοφιλελεύθερα-αντικρατικά, είτε λαϊκίστικα-μεσαιοταξίτικα, είτε μεταμοντέρνα - μεταστρουκτουραλιστικά (αυτοί αντλούν κυρίως από τον Μ. Φουκώ). Οι τελευταίοι εμπνέονται και από μια γραμμή «μοιρολατρικών» ιδεών, δημοφιλή σε μερικούς κύκλους Ελλήνων αριστερών ιδεαλιστών της νεότερης γενιάς, η οποία οδηγεί από τον Χάιντεγκερ και τον Καρλ Σμιτ μέχρι τον Τζόρτζιο Αγκάμπεν. Δεν είναι σύγκλιση παρά φύσιν. Και οι δύο πλευρές φαντασιώνονται έναν ακίνητο κόσμο, ένα ημερολόγιο παγωμένο στο έτος 2007· η μία πλευρά με ελπίδα, η άλλη με τρόμο.

Και των δύο ειδών οι αυταπάτες είναι «νεκρό βάρος της Ιστορίας», «μοιρολατρία», «κτηνώδης αδρανής μάζα που πνίγει την ευφυΐα», βολικές φαντασιώσεις χωρίς απαισιοδοξία της σκέψης ή κλαψουρίσματα χωρίς καινοτομική αισιοδοξία της βούλησης· γι' αυτά προειδοποίησε ο Γκράμσι.

  

Γ. Ρ. 

Ι

© Blätter für deutsche und internationale Politik, τ. 7/2020 - Albrecht von Lucke: Die Corona-Wende, Ιούλιος 2020

 

[...] Δύο πολιτικές προσεγγίσεις ανταγωνίζονται σήμερα εν μέσω κρίσης του κορωνοϊού: Η συντηρητική-οπισθοδρομική προσέγγιση θεωρεί ως δεδομένο, αλλά χωρίς να το εξετάζει σε βάθος, ότι πρέπει πρώτα να εξαλειφθούν όλες οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας, προτού καταστεί δυνατό να αντιμετωπιστούν ξανά άλλα ζητήματα, προπαντός τα σχετικά με το κλίμα. Η βιώσιμη προοδευτική προσέγγιση, ωστόσο, επιμένει ότι πρέπει να πολεμήσουμε όλες τις κρίσεις ταυτόχρονα.

Στην πραγματικότητα, ο ισχυρισμός ότι πρέπει να αποκαταστήσουμε την προ κρίσης κατάσταση, είναι καθαρή περίπτωση ψευδαίσθησης, αυταπάτη· και  μάλιστα, είναι αυταπάτη καταστροφική. Διότι οι επιπτώσεις της πανδημίας θα κρατήσουν για χρόνια, ενώ ταυτόχρονα θα γίνεται ολοένα και πιο οξεία η κλιματική κρίση. Η ιδέα ότι θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση μόνον όταν εξαλειφθούν οι επιπτώσεις της πανδημίας, παραγνωρίζει εντελώς τη σκληρή πραγματικότητα· στη μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη χρονική κλίμακα δεν θα δημιουργήσει καμιά ασφαλή κατάσταση ή αίσθηση ασφάλειας. 
Συνακόλουθα, το κρίσιμο ζήτημα είναι το εξής: Θα προχωρήσουμε προς το μέλλον με πραγματικά βιώσιμο τρόπο ή θα πορευόμαστε κοιτώντας μόνον προς τα πίσω, ελπίζοντας σε μια αποκατάσταση ή παλινόρθωση της πρότερης κατάστασης;

Αναμφίβολα, η κρίση του κορωνοϊού είναι μια οικονομική κρίση κοσμοϊστορικών διαστάσεων, αλλά είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτό. Γνωρίζαμε πολύ πριν μάθουμε για τον κορωνοϊό, ότι ο τρόπος ζωής και κατανάλωσής μας δεν είναι ούτε οικολογικά βιώσιμος ούτε δίκαιος σε παγκόσμια κλίμακα. Γι' αυτό ακριβώς, εάν θέταμε ως στόχο μας το να επιστρέψουμε στην υποτιθέμενη πρίν από τον κορωνοϊό «κανονικότητά» μας, αυτό θα ήταν εξαιρετικά καταστροφικό.
Μια διαχείριση κρίσεων μπορεί να είναι πραγματική και όχι προσχηματική και να στεφθεί από επιτυχία, μόνον εάν λάβει χώρα υπό νέα, κοινωνικο-οικολογικά πρόσημα. Είναι προφανές, ότι αυτό το έχουν συνειδητοποιήσει πιο καθαρά αυτοί που πλήττονται περισσότερο - δηλαδή τα μέλη της νεότερης γενιάς ψηφοφόρων.
[...] Λόγου χάρη στη Γερμανία, σύμφωνα με μια πρόσφατη πολιτική δημοσκόπηση, αυτοί που θα ψηφίσουν για πρώτη φορά το 2021, δηλαδή όσοι και όσες θα έχουν τότε ηλικία επό 18 έως 20 ετών, θα αποφασίσουν να ρίξουν στην κάλπη τα εξής: Πράσινους 42 %, τήν Ένωση CDU/CSU 24 %, SPD 9 %, το Κόμμα της Αριστεράς (Die Linke) 7 %, την AfD 7 %  και το FDP 4 % (της εταιρείας δημοσκοπήσεων Forsa, βλ. www.welt.de, 13 Ιουνίου 2020) [...]

Είναι φανερό ότι εν μέσω της πανδημίας, η «γενιά της Γκρέτας» δεν έχει καθόλου υποβαθμίσει τη σημασία και επικαιρότητα της κλιματικής κρίσης, δεν την θεωρεί ως δεύτερη προτεραιότητα. Η νεότερη γενιά εξακολουθεί να γνωρίζει ότι ακόμη και σήμερα, δεν μπορεί να επιτευχθεί πραγματική ασφάλεια χωρίς να αντιμετωπιστεί το ζήτημα του κλίματος. Και αυτό είναι κάτι περισσότερο από μια αχτίδα ελπίδας [...]

ΙΙ

©  Καθημερινή - Παντελής Μπουκάλας: Η πανδημία σαν αυταδέλφη της κλιματικής κρίσης, 05.07.2020

 

Θα μπορούσε να είναι μία επιπλέον παράδοξη θερινή είδηση, από τις πάμπολλες που αναδεικνύει η αδηφάγα «επικαιρότητα», προσφέροντάς τους τη ζωή μιας ημέρας το πολύ. Δεν είναι όμως. Είναι μια προαναγγελία κινδύνου. Αμεσου κινδύνου: Οπως κάθε καλοκαίρι μετά το 2008, οι ιταλικές αρχές απλώνουν και φέτος δεκάδες χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα ενός ειδικού μουσαμά για να προστατέψουν τον αλπικό παγετώνα Πρεσένα. Από το 1993, σε κάτι λιγότερο από ένα τέταρτο του αιώνα δηλαδή, ο παγετώνας, σε υψόμετρο 3.000 μέτρων, έχασε το ένα τρίτο του όγκου του. Στην έναρξη του προγράμματος, προ δωδεκαετίας, καλύπτονταν μόλις 30.000 τετραγωνικά μέτρα. Τώρα το χιονόλευκο «γεω-ύφασμα» που ανακλά τις ηλιακές ακτίνες, καλύπτει 100.000 τ.μ. Το κόστος κάθε σεντονιού, με επιφάνεια 70x5 μέτρα, είναι 400 ευρώ. Φτάνουν-δεν φτάνουν για ένα αντιβανδαλιστικό παγκάκι στην Πανεπιστημίου.

Την ίδια ναυαγοσωστική τεχνική χρησιμοποιούν και στην Αυστρία, σε μικρότερη κλίμακα προς το παρόν. Την ίδια, αλλά σε κλίμακα γιγαντιαία, θα έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε και για να προστατέψουμε τους υπό κατάρρευση παγετώνες των δύο πόλων. Μόνο που κάτι τέτοιο είναι απλώς ανέφικτο. Οπότε, κάθε φορά που διαβάζουμε ειδήσεις για «ασυνήθιστες θερμοκρασίες 38 βαθμών Κελσίου στην Αρκτική» (το απίστευτο ρεκόρ σημειώθηκε στις 17 Ιουνίου στην πόλη  Βερχογιάνσκ της ρωσικής Γιακουτίας), ή θα πρέπει να κρύβουμε το κεφάλι μας στον τηκόμενο πάγο, σαν παράξενες αρκτικές στρουθοκάμηλοι, ώστε να μη μαθαίνουμε τίποτε για τις βαριές συνέπειες της κλιματικής κρίσης, ή να το στρέφουμε με τεταμένη την προσοχή μας προς όλους αυτούς που ειρωνευόμασταν μέχρι χθες σαν οικολογάκους και ευαισθητούληδες, ή τους περιφρονούσαμε σαν ψευτοπροφήτες της καταστροφής και εσχατολόγους της πεντάρας.

Ιδού ένα ακόμα μέλος αυτής της χορείας: ο διευθυντής του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας. Ο πλανήτης μας, προειδοποιεί ο Φατίχ Μπιρόλ με την ελπίδα ότι δεν θα συναριθμηθεί στις Κασσάνδρες κάθε φυλής και γένους, έχει μόλις έξι μήνες στη διάθεσή του για να αναστρέψει την κλιματική αλλαγή. Πώς; Αποτρέποντας την αύξηση των εκπομπών ρύπων στη μετά τον κορωνοϊό εποχή, κρατώντας τη δηλαδή στα επίπεδα της καραντίνας, και πιο κάτω. Αυτό που συνέβη από ανάγκη, πρέπει να προκύψει πια εκουσίως, με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής υπό όρους πανδημίας. Παραθέτω από το ρεπορτάζ της Lifo, δημοσιευμένο στις 18 Ιουνίου: 

«“Φέτος είναι η τελευταία ευκαιρία μας, εάν δεν θέλουμε να δούμε ανάκαμψη στις εκπομπές ρύπων”, δήλωσε ο διευθυντής του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας Φατίχ Μπιρόλ. Οι κυβερνήσεις σκοπεύουν να ξοδέψουν πολλά δισ. δολάρια παγκοσμίως τους επόμενους μήνες για τη διάσωση των οικονομιών τους από την κρίση του κορωνοϊού. Τα πακέτα τόνωσης που δημιουργήθηκαν θα καθορίσουν τη μορφή της παγκόσμιας οικονομίας για τα επόμενα τρία χρόνια, σύμφωνα με τον Μπιρόλ, και μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα οι εκπομπές ρύπων πρέπει να αρχίσουν να μειώνονται δραστικά και σε μόνιμη βάση, διαφορετικά οι κλιματικοί στόχοι δεν θα είναι εφικτοί. “Τα επόμενα τρία χρόνια θα καθορίσουν την πορεία των επόμενων τριάντα και πλέον ετών”, δήλωσε ο Μπιρόλ στον Guardian.  “Εάν δεν αναλάβουμε δράση, σίγουρα θα δούμε μια ανάκαμψη στις εκπομπές ρύπων. Εάν ανακάμψουν, είναι πολύ δύσκολο να μειωθούν στο μέλλον” [...] Η δημιουργία θέσεων εργασίας πρέπει να είναι η προτεραιότητα για χώρες που έχουν πληγεί από την ανεργία λόγω της πανδημίας και των επακόλουθων των λοκντάουν. Ωστόσο, η δημιουργία θέσεων εργασίας πρέπει να συνάδει με την πράσινη ανάκαμψη. Η ανάλυση του ΔΟΕ δείχνει ότι η στόχευση σε πράσινες θέσεις εργασίας, όπως η ανακατασκευή κτιρίων για να γίνουν πιο αποδοτικά ενεργειακά, η τοποθέτηση ηλιακών συλλεκτών και η κατασκευή αιολικών πάρκων, είναι πιο αποτελεσματικό μέτρο από το να ρίχνεις χρήματα σε τομείς της οικονομίας που στηρίζουν βιομηχανίες με αυξημένα ποσοστά άνθρακα».

Η προσδοκία ότι μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο στη διαρκώς παρατεινόμενη εποχή του πετρελαίου είναι δυστυχώς κάτι ανάμεσα σε ψευδαίσθηση και αυταπάτη. Αλλο πλοίο κι άλλη οδό δεν έχει όμως, όπως δεν έχει κι άλλον πλανήτη· τα ξαδερφάκια της Γης που ανακαλύπτουμε εκεί έξω, μόνο με την ταχύτητα της σκέψης (και του Χόλιγουντ) μπορούμε να τα επισκεφθούμε. Αν πρόκειται να επιβιώσουμε, θα επιβιώσουμε εδώ. Ακούγοντας επιτέλους τις Κασσάνδρες. Οσους επιμένουν ότι η σχέση της φύσης με την πανδημία δεν είναι εκείνη η ειδυλλιακή που ανέδειξαν πολλές φωτογραφίες στη διάρκεια της καραντίνας, με άγρια ζώα, ελάφια, λύκους, αλεπούδες, καγκουρό, να κατακτούν τις άκρες των πόλεων και να εισχωρούν όλο και βαθύτερα. Σαν να επέστρεφαν στην πραγματική πατρίδα τους.

Ναι. Ο κορωνοϊός είναι ανθρωπογενής. Οχι όμως με την έννοια ότι το κατασκεύασαν από το μηδέν κάποιοι μοχθηροί βιολόγοι, Κινέζοι ή άλλοι, σε σκοτεινά εργαστήρια, για να παίξουν παιχνίδια πλανητικής κυριαρχίας. Η πανδημία είναι ανθρωπογενής ακριβώς με την έννοια που είναι ανθρωπογενής η κλιματική κρίση. Είναι λοιπόν αυταδέλφη της. Εργο των χειρών μας και αυτή. Και αποτέλεσμα της κοντόθωρης και μικρόψυχης απληστίας μας – όπως η εξαφάνιση χιλιάδων ειδών, το λιώσιμο των πολικών πάγων, η ερημοποίηση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Στο βλέμμα των ειδικών πληθαίνουν συνεχώς τα τεκμήρια που θεμελιώνουν τη στενότατη σχέση της καταστροφής της φύσης με την τωρινή πανδημία, καθώς και με όσες είναι βέβαιο ότι θα ενσκήψουν, αν διατηρήσουμε τις ίδιες αξίες και την ίδια στάση. Σε κοινό τους άρθρο στον Guardian (αναδημοσιεύθηκε μεταφρασμένο στη Lifo), η Ελίζαμπεθ Μαρούμα Μρέμα, επικεφαλής της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιοποικιλότητα, η Μαρία Νέιρα, διευθύντρια περιβάλλοντος και υγείας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, και ο Μάρκο Λαμπερτίνι, επικεφαλής του WWF International, αποδίδουν την ανάδυση νέων ασθενειών τα τελευταία χρόνια στην καταστροφική συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στη φύση. Οι τρομακτικές πιέσεις που ασκεί ο επεκτατισμός μας πάνω στους ζωικούς πληθυσμούς, που αναγκάζονται να αλλάξουν ενδιαιτήματα και να μετατοπιστούν πιο κοντά σε κατοικημένες περιοχές, γυρνάει εις βάρος μας.

Δεν πρόκειται για την «εκδίκηση της φύσης», αλλά για μια αργόρρυθμη αυτοκτονία της ανθρωπότητας, που ακόμα και στις μέρες της πανδημίας συνέχισε τη λαθροθηρία, το εμπόριο άγριων ζώων, την καταστροφή των δασών. Η άγρια χειρουργική εις βάρος του περιβάλλοντος, του ποταμού Γιανγκτσέ συγκεκριμένα, του μεγαλύτερου στην Κίνα, για να κατασκευαστεί ένα υδροηλεκτρικό φράγμα φαραωνικού μεγέθους, άλλαξε εντελώς το τοπίο, καταστρέφοντας ανεπανόρθωτα μια τεράστια έκταση και ό,τι ζούσε εκεί, σε στεριά, νερό και αέρα. Κάποια σπασμένα πλήρωσε λοιπόν βαρύτατα η Γουχάν, η σπουδαιότερη πόλη της κεντρικής Κίνας, χτισμένη στις όχθες του Γιανγκτσέ και του Χαν. Μάλλον δεν φταίει η νυχτερίδα ή ο παγκολίνος για τον κορωνοϊό.

Ο Albrecht von Lucke (1967), με σπουδές νομικής και πολιτικής επιστήμης στα πανεπιστήμια του Βύρτσμπουργκ και του Βερολίνου, από το 1999 εργάζεται ως δημοσιογράφος, (μεταξύ των άλλων εργάστηκε για την εβδομαδιαία εφημερίδα Freitag, για την ημερήσια tageszeitung και για το επίσημο θεωρητικό έντυπο του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Vorwärts καθώς επίσης και ως πολιτικός συντάκτης στην τηλεόραση και στη ραδιοφωνία, π.χ. στα κανάλια ARD, Bayern 2, WDR 5 Politikum, NDR Kultur και SWR2 Forum).
Από το 2003 είναι αρχισυντάκτης του περιοδικού Blätter für deutsche und Internationale Politik. Κάτοχος του Βραβείου Lessing για την Κριτική, έτους 2014. Βιβλία του:  

Die Erfindung der Generation aus den Trümmern des Politischen – die „68er-Generation“: zur Genealogie eines Kampfbegriffs 1998 (διπλωματική εργασία)
68 oder neues Biedermeier: Der Kampf um die Deutungsmacht. Wagenbach, Βερολίνο 2008
Die gefährdete Republik: Von Bonn nach Berlin. 1949 – 1989 – 2009. Wagenbach, Βερολίνο 2009
Die schwarze Republik und das Versagen der deutschen Linken. Droemer, Μόναχο 2015

Ο Παντελής Μπουκάλας (1957 Λεσίνι Μεσολογγίου), σπούδασε στην Οδοντιατρική Αθηνών. Είναι συγγραφέας, ποιητής, αρθρογράφος, μεταφραστής, επιμελητής και διορθωτής εκδόσεων. Από το 1980 έχει δημοσιεύσει βιβλία ποίησης, ένα τόμο δοκιμίων και βιβλιοκριτικών. Έχει μεταφράσει τις Τρωάδες του Ευριπίδη, Πίνδαρο, τον ελληνιστικό Επιτάφιο Αδώνιδος του Βίωνος του Σμυρναίου και τα ποιήματα του τόμου Επιτάφιος λόγος: αρχαία ελληνικά επιτύμβια επιγράμματα. Από τους ξεχωριστούς συνεργάτες του περιοδικού Ο Πολίτης.

Τελευταία εξαιρετικά βιβλία του, με επίκεντρο το δημοτικό τραγούδι: Το αίμα της αγάπης - Ο πόθος και ο φόνος στη δημοτική ποίηση, εκδ. Άγρα, 2017 και Όταν το ρήμα γίνεται όνομα - Η «Αγαπώ» και το σφρίγος της ποιητικής γλώσσας των δημοτικών, 2016 (Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου - Κριτικής), Μηλιά μου αμίλητη (2019), Κόκκιν' αχείλι εφίλησα (2019), όλα στις εκδόσεις Άγρα

Το 2010 βραβεύτηκε επίσης με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για την ποιητική του συλλογή Ρήματα. Από το 1989 αρθρογραφεί ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα Καθημερινή, όπου επιμελείται την σελίδα του βιβλίου και δημοσιεύει επιφυλλίδες κοινωνικού και πολιτικού σχολιασμού.

 

Βιβλία, συμμετοχές σε συλλογικά έργα, μεταφράσεις, επιμέλειες του Π. Μπουκάλα

  

Βιογραφικό και κριτικογραφία

  
Ο Παντελής Μπουκάλας στην Καθημερινή - Η τακτική αρθρογραφία του 
 
Παντελής Μπουκάλας – H γεωγραφία της προσωπικής του μικροοδύσσειας (συνέντευξη στο LiFo)

 

Πανδημία και βιωσιμότητα - Η εμμονή του ελληνικού κομματικού συστήματος στο αποτυχημένο οικονομικό μοντέλο 

Πανδημία, «κοινωνίες της διακινδύνευσης» (Ulrich Beck) και πολιτική 

Andreas Reckwitz: Η πανδημία θα επιταχύνει την αλλαγή πολιτικού παραδείγματος που ξεκίνησε το 2010

 

 

  

 

Alessandro Leogrande: Enrico Berlinguer contro il consumismo. Εναντίον του καταναλωτισμού, 1977 - σαν να ήταν χθές  

   

  

 

  

 

Jürgen Habermas: Πολιτική ισχύς, εξουσία και επικοινωνία σύμφωνα με την Hanna Arendt- Μια κριτική διερεύνηση. Μέρος 1ο. 
Μέρος 2ο, Η Hanna Arendt για την ισχύ, την πολιτική και την επικοινωνία

Υπάρχει ακόμη «άνθρωπος» και ανθρωπισμός; Φουκώ και Χάιντεγκερ ή Τσόμσκυ και Μαρκούζε;