Λέσχη της Ρώμης: Ήρθε η ώρα μας - Το κεφάλαιο έχει γίνει αλαζονικό

© Frankfurter Rundschau - Club of Rome „Das Kapital ist arrogant geworden“, 7.12.2017

 
Συνέντευξη του Ernst Ulrich von Weizsäcker, συμπροέδρου της Λέσχης της Ρώμης με την ευκαιρία της έκδοσης της νέας πραγματογνωμοσύνης της Λέσχης. Τη συνέντευξη πήρε ο Joachim Wille.

 

Κύριε Βάιτσζέκερ, η πραγματογνωμοσύνη σας προειδοποιεί για μια παγκοσμιοποίηση που οδηγείται προς λανθασμένη κατεύθυνση, που προωθεί την υπερβολική εκμετάλλευση των περιβαλλοντικών αποθεμάτων και αντοχών και καταστροφή θέσεων εργασίας. Έχει λοιπόν δίκιο ο Αμερικανός Πρόεδρος Tραμπ;

Ο Τραμπ είναι ανελέητος υλιστής και γι' αυτόν δεν υπάρχει κανένα όριο στην υπερβολική εκμετάλλευση και κατάχρηση του περιβάλλοντος. Ασκεί κριτική εναντίον της παγκοσμιοποίησης αποκλειστικά και μόνον σε τομείς στους οποίους η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας των ΗΠΑ βρίσκεται - με ευθύνη της χώρας αυτής - σε άθλια κατάσταση. Προστατευτισμός a la Tραμπ σημαίνει να περιοριστούν εύλογα και νόμιμα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα άλλων χωρών έναντι των ΗΠΑ, όπως έχει για παράδειγμα το Μεξικό· εξ ου και η παράλογη ιδέα της οικοδόμησης ενός τείχους, για τα έξοδα του οποίου πρέπει να τα πληρώσει και το Μεξικό. Από την άλλη πλευρά, αφήνει ανέγγιχτο το κεφάλαιο, που έχει γίνει αλαζονικό. 
 

Υπάρχει τρόπος να ελέγξουμε και να καθοδηγήσουμε το οικονομικό σύστημα του καπιταλισμού κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μην παραβιάζει τα οικολογικά όρια; Και αν ναι, πώς;

Όταν μονοπωλεί την εξουσία το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, οι κρίσεις και οι καταστροφές είναι αναπόφευκτες· όχι μόνον οι οικολογικές, αλλά και οι οικονομικές. Η οικονομία της αγοράς χρειάζεται μια ισορροπία μεταξύ κράτους και αγοράς. Επομένως, τα κράτη και η διεθνής κοινότητα πρέπει να θέτουν κανόνες και να επιβάλλουν κανόνες. Αυτός είναι ο πολιτικός πυρήνας του «νέου διαφωτισμού» που εμείς υποστηρίζουμε και προσανατολισμός του είναι η ισορροπία.

Η πραγματογνωμοσύνη σας τελειώνει με θετικές παρατηρήσεις: Προβάλλει τα επιτυχημένα παραδείγματα, από την αλλαγή στον τομέα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με περιορισμό άνθρακα μέχρι τον ινδικό «Power-Webstuhl». Πιστεύετε πραγματικά ότι έτσι θα αποτρέψουμε την κατάρρευση;

Τα θετικά παραδείγματα ενθαρρύνουν, αλλά δεν είναι από μόνα τους ικανά για εμποδίσουν την κατάρρευση. Γι' αυτό τον λόγο, σε τούτο το εκτενές τελευταίο μέρος του βιβλίου υπάρχουν και πάρα πολλές προτάσεις και συνταγές πολιτικής στρατηγικής για τα κράτη, για τους επενδυτές και για την κοινωνία των πολιτών, που έχουν ως στόχο να αποτραπεί η κατάρρευση. Επιπλέον, χρειαζόμαστε πράγματι έναν αναπροσανατολισμό του τρόπου σκέψης μας πολύ μεγάλης κλίμακας, μιαν επανεξέταση με διάστάσεις νέου Διαφωτισμού· διότι άν δεν συμβεί αυτό, όλες οι προτάσεις θα παραμείνουν τελικά απλές αυταπάτες και ψευδαισθήσεις.

Το βιβλίο:
Ernst Ulrich von Weizsäcker, Anders Wijkman: Come On! Capitalism, Short-termism, Population and the Destruction of the Planet
Ο πλήρης τίτλος της γερμανικής μετάφρασης  είναι «Wir sind dran - Was wir ändern müssen wenn wir bleiben wollen - Eine neue Aufklärung für eine wolle Welt», που σημαίνει «Ήρθε η ώρα μας - Τι πρέπει να αλλάξουμε εάν θέλουμε να συνεχίσουμε να υπάρχουμε σ' αυτόν τον πλανήτη  - Ένας νέος Διαφωτισμός για να διατηρήσουμε τον κόσμο μας ακέραιο».

O Ernst Ulrich von Weizsäcker, 78 ετών είναι φυσικός (σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου), βιολόγος (μεταπτυχιακές στουδες στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ) και πολιτικός του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γερμανίας. Διετέλεσε καθηγητής στα Πανεπιστήμια του Έσσεν, του Κάσσελ και της Καλιφόρνιας, διευθυντής του Κέντρου του ΟΗΕ για την Επιστήμη και την Τεχνολογία στη Ν. Υόρκη, διευθυντής του Ινστιτούτου Ευρωπαϊκής Περιβαλλοντικής Πολιτικής στη Βόννη  και Πρόεδρος του Ινστιτούτου για το Κλίμα στο Βούπερταλ.
  

Διετέλεσε ομοσπονδιακός βουλευτής του SPD μεταξύ 1998 και 2005. Από το 2012 είναι συμπρόεδρος της Λέσχης της Ρώμης. Σημαντικά βιβλία του: Earth Politics (1994), Factor Four: Doubling Wealth, Halving Resource Use (1995), Factor 5 (2009) and Limits to Privatization (2005)

Λέσχη της Ρώμης: Ήρθε η ώρα μας

του Γιόαχιμ Βίλλε

© Frankfurter Rundschau - Joachim Wille: Club of Rome, Wir sind dran, 7.12.2017

 
Πριν από 45 χρόνια, το βιβλίο-πραγματογνωμοσύνη της δεξαμενής σκέψης «Λέσχη της Ρώμης» (Club of Rome) Τα Όρια της Ανάπτυξης συγκλόνισε και αφύπνισε το παγκόσμιο κοινό. Τώρα οι συγγραφείς του επανέρχονται με ένα νέο βιβλίο. Και προειδοποιούν: Επικρέμεται η απειλή της συστημικής κατάρρευσης. 
  

Τα Όρια της Ανάπτυξης κυκλοφόρησαν το έτος 1972, λίγο πριν την πρώτη πετρελαϊκή κρίση. Μέχρι σήμερα δεν έχει εμφανιστεί καμμιά άλλη επιστημονική μελέτη που άσκησε τόσο μεγάλη επιρροή. Εκείνη η πρώτη μεγάλη πραγματογνωμοσύνη της δεξαμενής σκέψης «Λέσχη της Ρώμης» (COR) άλλαξε μονομιάς τη συνείδηση ​​της κοινής γνώμης σε όλο τον κόσμο. Η πρόγνωση των επιστημόνων προκάλεσε σοκ στους πολίτες, στους πολιτικούς και στη βιομηχανία. Η πρόγνωση έλεγε το εξής: Η αυξανόμενη εκβιομηχάνιση, η όλο και πιο έντονη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, η καταστροφή των οικοτόπων, η απώλεια της γονιμότητας του εδάφους και η αύξηση του πληθυσμού, άν οι τάσεις αυτές συνεχιστούν και στον επόμενο αιώνα, θα οδηγήσουν αναπόφευκτα σε κατάρρευση των παγκόσμιων συστημάτων. Η πραγματογνωμοσύνη μεταφράστηκε σε 30 γλώσσες και η συνολική κυκλοφορία της ξεπέρασε τα 30 εκατομμύρια αντίτυπα. 

Εκείνο το βιβλίο ήταν και μια πολιτική έκκληση για δράση. Διότι, εκτός των άλλων, έδειχνε ότι είναι απολύτως εφικτό να δημιουργηθεί ένα σταθερό παγκόσμιο σύστημα, άν ληφθούν μέτρα όπως είναι οι τεχνολογίες με μεγαλύτερο βαθμό απόδοσης, η προστασία του περιβάλλοντος, η ανακύκλωση των πρώτων υλών και η αναστολή της αύξησης του πληθυσμού. Στόχος ήταν μια κατάσταση ισορροπίας που θα επιτρέπει ένα «καλό υλικό επίπεδο διαβίωσης».

Ξηρασία στην Αίγυπτο, κοντά στον Νείλο - και ως επακόλουθο της κλιματικής αλλαγής. Foto: rtr

Μόνον μέσα στη διάρκεια των 25 τελευταίων χρόνων, οι ετήσιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακος υπερδιπλασιάστηκαν.

Και τώρα η Λέσχη λέει: «Ήρθε η ώρα μας». Μισόν αιώνα μετά την ίδρυση της δεξαμενής σκέψης, η οποία αγωνίζεται για μια βιώσιμη και κοινωνικά δίκαιη εξέλιξη, και 45 χρόνια μετά τη δημοσίευση της πραγματογνωμοσύνης «Τα Όρια της Ανάπτυξης», δημοσιεύτηκε μια νέα πραγματογνωμοσύνη που συντάχθηκε από 35 συγγραφείς, με επικεφαλής τους δύο συμπροέδρους της Λέσχης Έρνστ Ούλριχ φον Βάιτσζέκερ (Ernst Ulrich von Weizsäcker) και Άντερς Βίκμαν (Anders Wijkman). O Weizsäcker είναι ένας από τους πιο γνωστούς περιβαλλοντικούς ερευνητές της Γερμανίας, ο Wijkman είναι Σουηδός πολιτικός που επικεντρώνεται στα περιβαλλοντικά ζητήματα. Οι συγγραφείς αποτιμούν αυτόν τον μισό αιώνα, ο οποίος ακολούθησε όσο καμμιά προηγούμενη εποχή το παράδειγμα της οικονομικής μεγέθυνσης και προσπαθούν και πάλι να εντοπίσουν διεξόδους. 

Ο τίτλος του βιβλίου αυτού με τις 400 σελίδες, έχει λοιπόν, ως ανάλυση και έκκληση, δύο σημασίες, όπως είχε δύο σημασίες και ο τίτλος «Τα Όρια της Ανάπτυξης» του παλιού. Ο τίτλος λέει περίπου «Ήρθε η ώρα μας» [ο πρωτότυπος αγγλικός είναι «Come On! Capitalism, Short-termism, Population and the Destruction of the Planet», στα γερμανικά τον μετέφρασαν «Wir sind dran - was wir ändern müssen wenn wir bleiben wollen - Eine neue Aufklärung für eine wolle Welt»]. Αφενός, ο τίτλος δηλώνει ότι τα βασικά συμπεράσματα του 1972 είναι σωστά και ακόμη ισχύουν. Αν και έχουν εν τω μεταξύ αναπτυχθεί κάποιες μορφές ανάπτυξης ευνοϊκές για την οικολογική σταθερότητα, όπως είναι λόγου χάρη η άνθηση της αιολικής και της ηλιακής ενέργειας, ωστόσο η ανάπτυξη που εγκυμομεί τον κίνδυνο συνεχίζει ακάθεκτη το δρόμο της χωρίς σταματημό. Επιπλέον, προστέθηκαν και άλλοι κίνδυνοι, που ήταν αδύνατο να προβλέψει εκείνη την εποχή η Λέσχη της Ρώμης, οι οποίοι επιδεινώνουν ακόμη περισσότερο την πλανητικής κλίμακας κρίση. Οι λέξεις-κλειδιά είναι αλλαγή του κλίματος, καταστροφή γόνιμου εδάφους, απώλεια βιοποικιλότητας. 

Μόνον μέσα στη διάρκεια των 25 τελευταίων χρόνων, οι ετήσιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακος υπερδιπλασιάστηκαν. Ο δείκτης βιοποικιλότητας έχει παρουσιάσει μείωση μεγαλύτερη από 50 % και το «οικολογικό αποτύπωμα» έχει γίνει τόσο μεγάλο, ώστε στην πραγματικότητα χρειάζονται «1,6 πλανήτες» του μεγέθυς της γής για να καλύψουν την ημερήσια κατανάλωση. Σύμφωνα με τους ειδικούς, περισσότερο από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού ζει ήδη σε ποικίλες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όπως είναι η πείνα, οι εμπόλεμες συνθήκες, ξηρασίες που εμφανίζονται σε τακτικά διαστήματα και πλημμύρες. 
Η ανάλυση των πολλαπλών παγκόσμιων κρίσεων στο πρώτο μέρος του βιβλίου είναι αμείλικτη. Είναι αλήθεια πως έχουν εντοπιστεί νέες πηγές πρώτων υλών και χρησιμοποιούνται τώρα νέες τεχνικές εξόρυξης τους (όπως λόγου χάρη η μέθοδος fracking στην περίπτωση των σχιστολιθικών κοιτασμάτων πετρελαίου) και αποδοτικότερες τεχνολογίες, και ως αποτέλεσμα, έχουν μέχρι στιγμής αποφευχθεί σε μεγάλο βαθμό οι ελλείψεις, με την πραγματική σημασία της λέξης, αυτών των πρώτων υλών. Αλλά η οικολογική καταστροφή μεγάλων διαστάσεων επιδεινώνεται, ενώ οι κοινωνίες στον Βορρά και στον Νότο χάνουν τη συνοχή τους όλο και περισσότερο. «Από πολιτική άποψη, έχουμε κρίση της δημοκρατίας, των ιδεολογιών και του καπιταλισμού. Από κοινωνική άποψη, το ζήτημα είναι η σκληρή φτώχεια και η απελπιστική ανεργία. Δισεκατομμύρια άνθρωποι έχουν χάσει κάθε εμπιστοσύνη στις κυβερνήσεις τους», γράφουν ο Weizsäcker και οι συνεργάτες του. Ο Ντόναλντ Τραμπ και η Εναλλακτική Πρόταση για τη Γερμανία (AfD) είναι εδώ και μας το θυμίζουν.

Επικρέμεται η απειλή της συστημικής κατάρρευσης - Nέος Διαφωτισμός, νέο ήθος και νέος τρόπος σκέψης πέρα από τον εξτρεμιστικό της ανεξέλεγκτης οικονομίας της αγοράς 

Η Λέσχη της Ρώμης τονίζει ότι πρέπει να ενεργήσουμε όσο το δυνατόν ταχύτερα: «Η κατάσταση είναι πολύ κρίσιμη και επείγει η λήψη μέτρων. Μια συστημική κατάρρευση είναι πραγματικός κίνδυνος». Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, οι συγγραφείς δηλώνουν ότι για να διορθωθεί αυτή η πορεία, χρειάζεται αναπροσανατολισμός πολύ μεγάλης κλίμακας, με διαστάσεις ενός «νέου Διαφωτισμού». Θέλουν να διατηρηθούν αλώβητα τα επιτεύγματα του πρώτου Διαφωτισμού, με την έννοια που είχε η λέξη «διαφωτισμός» από τον Καρτέσιο μέχρι τον Καντ. «Η ανακάλυψη των ανθρώπινων αξιών που αφορούν το άτομο, την ατομική ιδιοκτησία, την προστασία του ατόμου από την εισβολή του κράτους, είναι ένα από τα πιο πολύτιμα επιτεύγματα του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Όμως σήμερα βλέπουμε να είναι ευάλωτα και να απειλούνται πιο πολύ τα δημόσια αγαθά, παρά τα ιδιωτικά αγαθά». Ο νέος Διαφωτισμός είναι αναγκαίος, εκτός των άλλων, επειδή ο παλαιός Διαφωτισμός ορίσθηκε και διαμορφώθηκε στον 17ο και 18ο αιώνα για ένα «άδειο» κόσμο: Τότε, ολόκληρος ο πληθυσμός της γής ήταν μόνον ένα δισεκατομμύριο περίπου, και τα οικοσυστήματα, που ήταν σε μεγάλο βαθμό ανέπαφα, είχαν ακόμη την ικανότητα να αντιμετωπίζουν επιτυχώς τις ανθρωπογενείς επιπτώσεις. Σήμερα χρειάζεται ένα ήθος και μια ηθική κατάλληλα για έναν «κόσμο που είναι υπερπλήρης», με επτά φορές περισσότερους ανθρώπους, τονίζουν οι συγγραφείς· ένα τέτοιο ήθος πρέπει να αντικαταστήσει τον «ακραίο, εξτρεμιστικό τρόπο σκέψης, που φέρει την σφραγίδα της ανεξέλεγκτης οικονομίας της αγοράς». Αυτόν τον ακραίο τρόπο σκέψης τον θεωρούν ως την «ρίζα από την οποία ξεπηδούν οι καταστροφές που προκαλεί η ανθρωπότητα στον πλανήτη» μέσω φαινομένων όπως είναι η απληστία για όλο και περισσότερα περιουσιακά στοιχεία, η παγκοσμιοποίηση που πήρε λάθος δρόμο και τα απορρυθυμισμένα χρηματοπιστωτικά συστήματα.

Η Λέσχη προτείνει να οικοδομήσουμε τις βάσεις για νέες «ισορροπίες»: Μεταξύ ανθρώπου και φύσης, μεταξύ ταχύτητας και σταθερότητας, μεταξύ ισότητας και κινήτρων απόδοσης. Συνιστούν ένθερμα να  δανειστούμε ιδέες ακόμη και από παραδείγματα «πρωτόγονων λαών», λόγου χάρη από τους Ινδιάνους Χόπι, γηγενή λαό της Βορείου Αμερικής, ο πολιτισμός των οποίων διατήρησε τη σταθερότητα και αειφορία του για 3.000 χρόνια, ή από ασιατικές παραδόσεις. 
Το τελευταίο μέρος του βιβλίου, το οποίο είναι και το  πιο ογκώδες (200 σελίδες), είναι πολύ συγκεκριμένο. Ο τίτλος «Η ώρα ήρθε» σημαίνει και κάτι άλλο: Οι γενιές που βρίσκονται τώρα εν ζωή, είναι οι τελευταίες που έχουν ακόμη την ευκαιρία και τη δυνατότητα να αναμορφώσουν σε πλανητικό επίπεδο, για τα 7,5 δισεκατομμύρια ανθρώπους, τα δομικά λάθη σε τομείς όπως η παραγωγή ενέργειας, η γεωργία, η στέγαση και οι μεταφορές, έτσι ώστε να μην διαταραχθούν τα οικολογικά όρια με τρόπο μη αναστρέψιμο.

Ήρθε η ώρα να κάνουμε το σωστό για να μην «έλθει η ώρα μας» να υποστούμε το χειρότερο

Και στο σημείο αυτό, η δεξαμενή σκέψης «Λέσχη της Ρώμης» τολμά να διατυπώσει μια θετική άποψη: Οι χρηματοδοτικές προϋποθέσεις για να γίνει αυτό πράξη είναι τώρα πιο ευνοϊκές από κάθε άλλη εποχή. Υπάρχει σήμερα στον κόσμο τόσος «πολύς διαθέσιμος πλούτος, ώστε, άν γίνει κατάλληλη χρήση της επιστήμης και της τεχνολογίας, θα μπορούσαν τώρα να γίνουν πράξη όλες εκείνες οι αλλαγές που προσδοκούσαν οι συγγραφείς των Ορίων της Ανάπτυξης, οι αναγκαίες για να δημιουργηθεί ένας κόσμος βιώσιμος και αειφόρος από οικονομική και από οικολογική άποψη». 
Οι συγγραφείς παρέχουν πληθώρα παραδειγμάτων και ιδεών, στις οποίες διακρίνουμε ήδη προτάσεις, σχεδιασμούς ή ακόμη και την εφαρμογή στην πράξη ορθολογικών τρόπων οικονομικής δραστηριότητας, με σεβασμό των οικολογικών ορίων του πλανήτη. Από το 13ο Πενταετές Σχέδιο της Κίνας, που έχει ως στόχο να απαλλάξει από εκπομπές διοξειδίου του άνθρακος την οικονομία της χώρας και να στραφεί προς οικολογικές πηγές ενέργειας, μέχρι και δείκτες για νέους τρόπους μέτρησης της ευημερίας, όπως είναι ο «Ακαθάριστος Εθνικός Δείκτης Ευτυχίας» στο Μπουτάν· καθώς και σε ποικίλα εγχειρήματα λαϊκών πρωτοβουλιών βάσης, όπως είναι η «Καφε-Χημεία»,  στην οποία η βιομάζα υποπροιόντων της παραγωγής καφέ χρησιμοποιείται ως υπόστρωμα για να καλλιεργούνται βρώσιμα μανιτάρια, και έτσι να βελτιωθεί η διατροφή των κατοίκων στις αναπτυσσόμενες χώρες παραγωγής καφέ. Έτσι, το βιβλίο μπορεί και δίνει ελπίδες. Λέει λοιπόν πως «τώρα ήρθε η ώρα»· δηλαδή είναι στο χέρι μας να κάνουμε το σωστό, ώστε, τελικά, να μην «έλθει η ώρα μας» να υποστούμε τα χειρότερα.

Ο Joachim Wille είναι δημοσιογράφος στην εφημερίδα Frankfurter Rundschau, ειδικευμένος σε θέματα περιβάλλοντος, βραβευμένος με το Βραβείο Περιβαλλοντικής Δημοσιογραφίας του Γερμανικού Ιδρύματος για το Περιβάλλον (Journalistenpreis der Deutschen Umweltstiftung)

Η πιο πρόσφατη αρθρογραφία του στην εφημερίδα Frankfurter Rundschau

   

Elmar Altvater: Οικολογία, οικονομία, χρόνος, χώρος (από το περιοδικό Ο Πολίτης, 1988)
  

Γ. B. Ριτζούλης: Η υπόσχεση της προόδου, ο μαρξισμός και η οικολογία ως πολιτική