Ντάνιλο Κίς: Από τις «Συμβουλές σε νεαρό συγγραφέα»

Ολόκληρο το κείμενο "Συμβουλές σε νεαρό συγγραφέα" του Danilo Kiš περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Homo Poeticus.  

Η Ελληνική μετάφραση από τη Σερβοκροατική γλώσσα είναι της Ισμήνης Ραντούλοβιτς (Danilo Kiš, Homo Poeticus, εκδόσεις Scripta, Αθήνα 2011), από την οποία επιλέχθηκαν τα αποσπάσματα.

Οι "Συμβουλές" διαβάστηκαν σε συμπόσιο με θέμα "Συγγραφέας και εξουσία", Αθήνα, άνοιξη 1984.

«Όσο Γιουγκοσλάβος ήταν, άλλο τόσο και Κεντροευρωπαίος. Παράτησε τη Γιουγκοσλαβία και πήγε να ζήσει και να πεθάνει στο Παρίσι. Εβλεπε τη διάλυση από τότε. Κάπνιζε τρία πακέτα Γκολουάζ την ημέρα. Σαν να ήθελε να καεί πριν από τη χώρα του» (Α. Βιστωνίτης -  Με τον Ντάνιλο Κις στη Βοϊβοντίνα) 
    

Να αμφισβητείς τις κυρίαρχες ιδεολογίες και τους πρίγκηπες.

Να κρατάς απόσταση από τους πρίγκηπες.

Να προσέχεις να μη μολύνεις το λόγο σου με τη γλώσσα των ιδεολογιών.

Μην πιστεύεις ότι είσαι πιό αδύναμος απο τους στρατηγούς, αλλά να μη τους αντιμάχεσαι.

Μη πιστεύεις σε ουτοπικά σχέδια, εκτός από εκείνα που δημιουργείς ο ίδιος.

Δείξε την υπερηφάνειά σου τόσο στους πρίγκηπες όσο και στα πλήθη.

......

Μην επιβιβάζεσαι στα «τρένα της Ιστορίας» γιατί αποτελούν μόνον ένα ανόητο σχήμα λόγου.

Να έχεις πάντα στο μυαλό σου τη ρήση «όποιος πετύχει το στόχο του τα έχει χάσει όλα». 

.....

Μην πιστεύεις σε στατιστικές, νούμερα, δημόσιες δηλώσεις: Η πραγματικότητα είναι ό,τι δεν φαίνεται με γυμνό μάτι.
Μην ασχολείσαι με την οικονομία, την κοινωνιολογία, την ψυχανάλυση.
Μην ακολουθείς ανατολίτικες φιλοσοφίες, βουδισμό, ζεν κτλ, έχεις σημαντικότερα  πράγματα να κάνεις.
Να θυμάσαι ότι η φαντασιωση είναι αδελφή της πλάνης, και συνεπώς είναι επικίνδυνη.
.....
Μην πιστεύεις σε προφήτες, γιατί προφήτης είσαι εσύ ο ίδιος.
Μη γίνεις προφήτης, γιατί όπλο σου είναι η αμφιβολία.
Να έχεις τη συνείδησή σου ήσυχη: Οι πρίγκηπες δεν σε αφορούν γιατί πρίγκηπας είσαι εσύ ο ίδιος. 
Να έχεις τη συνείδησή σου ήσυχη: Οι ανθρακωρύχοι δεν σε αφορούν γιατί ανθρακωρύχος είσαι εσύ ο ίδιος.
.....

Μη στοιχηματίζεις στο εφήμερο, γιατί θα το μετανοιώσεις.  
Ούτε στην αιωνιότητα μη στοιχηματίζεις, γιατί θα το μετανοιώσεις.
Να είσαι δυσαρεστημένος με τη μοίρα σου, γιατί μόνο οι βλάκες είναι ευχαριστημένοι.
Μην είσαι δυσαρεστημένος με τη μοίρα σου, γιατί εσύ είσαι ο εκλεκτός.
Μην ψάχνεις ηθικές δικαιολογίες για εκείνους που έχουν προδώσει. 
....
Πίστεψε εκείνους που πληρώνουν ακριβά την ασυνέπειά τους.
Μην πιστεύεις εκείνους που χρεώνουν ακριβά την ασυνέπειά τους.
Μην υποστηρίζεις την σχετικότητα όλων των αξιών: Η ιεραρχία των αξιών υπάρχει.
Να δέχεσαι ψυχρά τα βραβεία που απονέμουν οι πρίγκηπες, αλλά να μην επιδιώκεις να τα κερδίσεις.
.....
«Αφού είσαι χλιαρός, ούτε κρύος, ούτε ζεστός, θα σε ξεράσω απο το στόμα μου» (Αποκάλυψις Ιωάννου. 3.16).
Μην είσαι δουλοπρεπής, γιατί οι πρίγκηπες θα σε πάρουν για υπηρέτη.
Μην επιδεικνύεις υπεροψία, γιατί θα μοιάζεις με τους υπηρέτες των πριγκήπων. 
....
Να έχεις τη δική σου γνώμη για το καθετί.
Μη διατυπώνεις τη γνώμη σου για το καθετί.
Για σένα οι λέξεις είναι ό,τι πιό φτηνό.
Οι λέξεις σου είναι ό,τι πιό πολύτιμο.
Μη μιλάς εξ ονόματος του έθνους σου γιατί δεν είσαι παρά μόνον ο εκπρόσωπος του εαυτού σου.
Μη ταυτίζεσαι με την αντιπολίτευση, γιατί δεν είσαι απέναντι, είσαι απο κάτω.
Μην είσαι με την εξουσία και με τους πρίγκηπες, γιατί είσαι πάνω από αυτούς.
Να αγωνίζεσαι ενάντια στις κοινωνικές αδικίες χωρίς να το προγραμματίζεις.
Πρόσεξε μήπως οι αγώνες σου ενάντια στις κοινωνικές αδικίες σε κάνουν να λοξοδρομήσεις.
Γνώρισε πρώτα τις σκέψεις των άλλων και μετά να τις απορρίπτεις.
....
Μην σκέφτεσαι το θάνατο, αλλά μην ξεχνάς ότι είσαι θνητός.
....
Μην πηγαίνεις στον θάνατο για καμμία ιδέα, και μην πείσεις κανέναν να θυσιάσει τη ζωή του.

Να μην είσαι δειλός και να περιφρονείς τους δειλούς.

Μην ξεχνάς ότι ο ηρωισμός έχει μεγάλο τίμημα.

....

Άν δεν μπορείς να πείς την αλήθεια, σιώπησε.

Να φυλάγεσαι απο μισές αλήθειες.

Όταν όλοι γιορτάζουν, δεν υπάρχει λόγος να πάρεις μέρος κι εσύ στη γιορτή.

Μην κάνεις χάρες σε πρίγκηπες και ευγενείς.

Μη ζητάς χάρες από πρίγκηπες και ευγενείς.

Μην είσαι ανεκτικός από ευγένεια.

Μην υπερασπίζεσαι την αλήθεια: «Μη λογομαχείς με ηλίθιους».

Μην επιτρέψεις να σε πείσουν ότι όλοι έχουν δίκιο, και περί ορέξεως δεν πρέπει να γίνεται λόγος.

....

Μη συζητάς με άσχετους για θέματα που πρώτη φορά τα ακούν από σένα. 

Μην αναλαμβάνεις αποστολές.

Να φυλάγεσαι απο εκείνους που είναι σε αποστολή.

Μην εμπιστεύεσαι την «επιστημονική γνώμη».

Μην πιστεύεις στην διαίσθηση.

Φυλάξου απο τον κυνισμό, ακόμη και άν ειναι ο δικός σου.

Να αποφεύγεις τους ιδεολογικούς κοινούς τόπους και τις όποιες αναφορές.

....

Μην επιτρέψεις να σε πείσουν ότι στη διένεξη Σάρτρ - Καμύ είχαν δίκιο και οι δύο.

....

Στο θέμα της «στρατευμένης λογοτεχνίας» να τηρείς σιγή ιχθύος: Ν' αφήνεις το όλο θέμα στους καθηγητές.

Εκείνον που συγκρίνει τα στρατόπεδα συγκέντρωσης με τη φυλακή της οδού Sante, να τον στέλνεις να κάνει μια βόλτα.

Εκείνον που υποστηρίζει ότι η Κολύμα [διαβόητο στρατόπεδο καταναγκαστικών έργων για αντιφρονούντες - "Γκούλαγκ" στη Σιβηρία κατά την Σταλινική εποχή] διέφερε από το Άουσβιτς, να τον στέλνεις στο διάολο.

Εκείνον που υποστηρίζει ότι στο Άουσβιτς εξόντωναν μόνο ψείρες και όχι ανθρώπους, τον διώχνεις με τις κλωτσιές. 

Για εκείνον που υποστηρίζει ότι όλα αυτά αποτελούσαν «ιστορική αναγκαιότητα», ακολουθείς την ίδια τακτική. 
«Vien dietro a me e lascia dir le genti» (Δάντης) [Καθαρτήριο, Canto V, 13-15: Ο Δάντης, με συνοδευτικό οδηγό το πνεύμα του ποιητή Βιργίλιου, ανεβαίνει το βουνό του Καθαρτηρίου. Τα πνεύματα των νεκρών, έκπληκτα από το γεγονός ότι ο Δάντης, σε αντίθεση με τον Βιργίλιο ο οποίος είναι επίσης πνεύμα, ρίχνει με το σώμα του σκιά, αρχίζουν να φλυαρούν σχολιάζοντας. Ο Βιργίλιος λέει τότε στον προστατευόμενό του να μη χαλαρώσει την προσοχή του, για να συνεχίσουν την επίπονη αναρρίχηση: «Ακολούθησέ με, και άφησε τον κόσμο να λέει»]

Η ιδέα και ο τύπος του γραπτού "Συμβουλές σε νεαρό συγγραφέα" (ή σε άλλο παραλήπτη) έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές στη λογοτεχνία, σε διαφορετικές εποχές. Διάσημα παραδείγματα είναι του Ράινερ Μαρία Ρίλκε - "Γράμματα σ' έναν νέο ποιητή" και "Γράμματα σε μια νέα γυναίκα" και πολλά από τα "κεφάλαια" της λογοτεχνικής επιστολογραφίας του Άντον Παύλοβιτς Τσέχωφ (συλλογή "Η τέχνη της γραφής - Συμβουλές σε ένα νέο συγγραφέα")

Κατά κάποιο τρόπο, ίσως ένας μακρινός φιλοσοφικός πρόγονος αυτού του είδους είναι τα "Ηθικά Νικομάχεια" του Αριστοτέλη, τα οποία έγραψε ο Σταγειρίτης φιλόσοφος για τον γιό του Νικόμαχο.

Ο Danilo Kiš, Σέρβος συγγραφέας που έζησε ανάμεσα στο Παρίσι και το Βελιγράδι, ήταν από τους σημαντικότερους του 20ού αιώνα. Γεννήθηκε το 1935 στη Σουμπότιτσα της Βοϊβοντίνα, κοντά στα ουγγρικά σύνορα. Εβραϊκής καταγωγής, με Ουγγρικές ρίζες από τη μεριά του πατέρα του, Μαυροβούνιος από την πλευρά της μητέρας του, έζησε στα παιδικά του χρόνια όλη τη φρίκη του πολέμου και τα δεινά ενός παιδιού Εβραϊκής οικογένειας. Σπούδασε συγκριτική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου.
Έγραψε, πάντα στη Σερβο-Κροατική γλώσσα, κυρίως μυθιστορήματα - νουβέλες και διηγήματα που τον έκαναν ευρύτερα γνωστό και μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες, ανάμεσα στα οποία "Η Σοφίτα" (Mansarda: satirična poema, 1962), "Ψαλμός 44" (1962), "Ένας τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς - επτά κεφάλαια της ίδιας ιστορίας" (Grobnica za Borisa Davidoviča: sedam poglavlja jedne zajedničke povesti 1976), "Η εγκυκλοπαίδεια των νεκρών" (Enciklopedija mrtvih, 1983), καθώς και την τριλογία "Οικογενειακό Τσίρκο" (Porodični cirkus):"Κήπος, στάχτες" (Bašta, pepeo, 1965), "Πρώιμα βάσανα - για παιδιά και ευαίσθητους αναγνώστες" (Rani jadi: za decu i osetljive, 1970), "Η Κλεψύδρα (Peščanik, 1972). 
Έγραψε επίσης ποιήματα (μεταθανάτια έκδοση Pesme i prepevi, "Τραγούδια και δοκιμές" 1992), το θεατρικό δράμα "Η νύχτα και η ομίχλη" (Noć i magla, 1983), μια ποιητική απόδοση της "Ηλέκτρας" του Ευριπίδη (Pesme, Elektra, μεταθανάτια έκδοση 1995), καθώς επίσης έναν μικρό αριθμό δοκιμίων και συνεντεύξεων: Po-etika - Po-etika/knjiga druga (1972-1974), "Μάθημα ανατομίας" (Čas anatomije, 1978, για την λογοτεχνία και την πολιτική στα Βαλκάνια), Homo poeticus (1983). Μεταθανάτια εκδόθηκαν οι συλλογές δοκιμίων και συνεντεύξεων Život, literatura ("Ζωή, λογοτεχνία", 1990), Gorki talog iskustva ("Πικρά κατακάθια της πείρας", 1990), Skladište ("Αποθήκη", 1995), Varia 1995 και οι σύντομες ιστορίες Lauta i ožiljci ("Το λαούτο και τα σημάδια", 1994).
Τιμήθηκε για το έργο του με όλα τα λογοτεχνικά βραβεία της πρώην Γιουγκοσλαβίας και συγκέντρωσε βραβεία κριτικών και κοινού σε άλλες χώρες. Χαρακτηρίστηκε, όχι άδικα, ως ο "Μπόρχες των Βαλκανίων". 
Πέθανε το 1989 στο Παρίσι, στα 54 χρόνια του, από καρκίνο στους πνεύμονες.
 

Βιβλία του  Danilo Kiš στην Ελληνική γλώσσα

Ιστοσελίδα αφιερωμένη στον Danilo Kiš (των Mirjana Miočinović, Predrag Janičić, Aleksandar Lazić, στη Σερβο-Κροατική γλώσσα)

Homo Poeticus, ιστοσελίδα για τον Danilo Kiš (Σερβο-Κροατική γλώσσα)

Σκηνικές παρουσιάσεις έργων του Ντάνιλο Κίς (Σερβο-Κροατική γλώσσα)

 

Παναγιώτης Πάκος, "Περί λογοκλοπής και άλλων δαιμονίων, η υπόθεση Kiš": Ένα λογοτεχνικό σκάνδαλο στη Σερβία (Ελληνικά στην ιστοσελίδα του περιοδικού "Ποιείν")

Και εδώ: Danilo Kiš, Ένας Τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς: Ένα λογοτεχνικό σκάνδαλο στη Σερβία (Ελληνικά)

Αλμπέρ Καμύ - Ζαν Πώλ Σάρτρ: Συνοδοιπόροι και αντίπαλοι (του Α. Βιστωνίτη, "Βήμα")

Α. Βιστωνίτης ("Βήμα"): Με τον Ντάνιλο Κις στη Βοϊβοντίνα.

Λάμπρος Σκουζάκης ("Ελευθεροτυπία"): Homo poeticus, η λογοτεχνία ως ύστατο καταφύγιο