Η εκπαίδευση είναι δημοσιο-οικονομικά επιζήμια, αφού είναι ακριβή και δεν τη χρειάζεται ή δεν την αντέχει η παραγωγική πραγματικότητα και η αγορά. Τη μαζική μορφή εκπαίδευσης που συνδέθηκε με τη μεταπολεμική ανάπτυξη, φαίνεται ότι οι ελίτ την κρίνουν ως λογιστικά περιττή. Μπορεί να αγοραστεί από οποιονδήποτε - από οποιοδήποτε πανεπιστήμιο του εξωτερικού - ακριβά μεν, αλλά πανεύκολα και σίγουρα.
Μεταπολεμικά η εκπαίδευση αποτέλεσε ένα εργαλείο βαθιάς ανάπτυξης αλλά και πολιτισμικού ανακαθορισμού, που αφομοίωσε σε ένα βαθμό την ανισορροπία πόλης - χωριού, βιομηχανίας - αγροτικής οικονομίας που ο εμφύλιος βίαια έφερε. Με κέντρο τα καθυστερημένα προτάγματα του μοντέρνου, η Ελλάδα ενέταξε στο μετεμφυλιακό αναπτυξιακό ιδανικό την εκπαιδευτική διεύρυνση και φιλελευθεροποίηση.
Μια οργανωμένη κοινωνία πρέπει να μορφώνει και η γνωστική διασπορά θα ενσωματωθεί στη ζωή ως παραγωγική ποιότητα και ανάπτυξη. Ειδικά την περίοδο της εικοσαετίας 1980 - 2000 πολλαπλασιάστηκαν σχολεία, πανεπιστήμια, δάσκαλοι, δημιουργήθηκαν σοβαρές υποδομές, αυξήθηκαν οι μορφωμένοι πολίτες - όχι πάντα οι καλλιεργημένοι. Κεντρικό πεδίο εφαρμογής και μορφωτικής εκφραστικότητας ήταν το Δημόσιο Σχολείο όλων των βαθμίδων.
Η Ελλάδα έγινε μια χώρα υπερκτισμένη και γεροκτισμένη (οι μηχανικοί και τα πολυτεχνεία εκλαΐκευσαν έτσι την επιστημονική γνώση σε γνωστικές εφαρμογές, ενσωμάτωσαν δηλαδή τη γνώση στην πραγματικότητα και την αγορά). Έγινε επίσης μια χώρα με κατοίκους σχετικά υγιείς και με υψηλό προσδόκιμο ζωής (η ιατρική, δηλαδή, διεσπάρη και εκλαϊκεύτηκε μέσω των δομών υγείας, έτσι βοήθησε να ζει περισσότερο και καλύτερα ο πολίτης).
Σε αυτή τη χώρα με το τρύπιο κομματικό κράτος αναπτύχθηκε μια ισχυρή δικαιïκή (και συχνά δικομανής) κουλτούρα, που όμως το υποκαθιστούσε στον ρυθμιστικό του ρόλο, δημιουργώντας, εκτός από συμφόρηση στα δικαστήρια, και κάποιες σημαντικές κοινωνικές ισορροπίες (άρα οι νομικοί συμμετείχαν στην αγορά και την πραγματικότητα όπως οι ιατροί και οι μηχανικοί). Η επιστήμη πλούτισε την πραγματικότητα (έστω αν πλούτισε υπερβολικά - και αισχρά - μερικούς από τους διακόνους ή προμηθευτές της).
Κρατάμε τη μεγάλη εικόνα. Το wide, όχι το zoom. Ο αντιφατικός και ανακόλουθος «σχεδιασμός» της χώρας πύκνωνε από αυτό που έδινε η εκπαίδευση. Εκδοτικοί οίκοι ήταν ανθηροί και βιώσιμοι, που σημαίνει ότι η αναγνωστική ένταση μεγάλωνε, το κοινό που διάβαζε (έστω μυθιστόρημα παραλίας) διευρυνόταν. Να σημειώσουμε φυσικά ότι, συγχρόνως με τη μορφωτική άνθηση, αντιστρόφως οι κομματόσκυλοι λειτουργοί του κράτους γίνονταν όλο και πιο αγενείς, τα ηλίθια τηλεοπτικά όντα πρώτευαν στις τηλεθεάσεις και το μεγαλύτερο μέρος της τηλεοπτικής ύλης αφαίρεσε κάθε στοιχείο πολιτισμικής γραφής από το πάλκο της.
Η πολιτική και επιχειρηματική ελίτ της χώρας μας αποφάσισε αυτή την «περιττολογία» να τη διορθώσει. Εξαφανίζει τη δημόσια εκπαίδευση ιδιωτικοποιώντας, αποσυλλογικοποιώντας το κόστος της. Ο Παπανούτσος σήμερα θα ήταν ένας γραφικός και ιδιότροπος σπασίκλας. Ο Γληνός ένα φονταμενταλιστής της πολυμάθειας και του γνωστικού «λαϊκισμού». Ο Ρίτσος, ο Ελύτης, ο Κουν κι ο Χατζιδάκις θα ήταν τα τεμπέλικα μοντέλα θολοκουλτουριάρηδων που δεν εργάζονται και εισφοροδιαφεύγουν (όχι Σακκάς, μόνον Σάκης).
Η Αριστερά, αλλά και σοβαρές ανεξάρτητες πνευματικές δυνάμεις ή ακόμα πνευματικοί άνθρωποι της λόγιας, μη νεοφιλελεύθερης Δεξιάς, του Κέντρου (όχι οι εκατοντάδες εξαγορασμένοι παραδιανοούμενοι των εκάστοτε κυβερνητικών στασιδιών) δίνουν σήμερα μια μάχη οπισθοφυλακής. Οι δομές εκπαίδευσης, οι μορφές τους, ιδιωτικοποιούνται συμμετρικά με τον τρόπο που μαζικοποιήθηκαν και αποκεντρώθηκαν. Άτσαλα, άναρχα, άτακτα. Όμως αυτό που συνέβη, η άστοχη (π.χ.) χωροταξικά ίδρυση ενός πανεπιστημίου, η γνωστική διόγκωση του σχολείου, τα επικαλυπτόμενα, χοντρά ή ισχνά (αναλόγως) γνωστικά αντικείμενα, είναι προβλήματα μιας τάξης, αλλά η εξαφάνιση της γνωστικής συνθήκης είναι πρόβλημα άλλης τάξης.
Ε, λοιπόν, με αυτή την Άλλη τάξη πραγμάτων έχουμε να κάνουμε. Οι ελληνικές ελίτ, που θεωρούν ότι η σαβούρα του πλοίου είναι το σχολείο, το μαθησιακό κεφάλαιο, η εμπράγματη ευαισθησία και οι λογικοί μηχανισμοί, δεν είναι διαχειρίσιμο πολιτικό μέγεθος. Είναι αλλού, πατούν σε άλλον αξιακό κώδικα. Τα τελευταία, ειδικά, χρόνια τις «μεταρρυθμιστικές» απόπειρες τις κάνουν άνθρωποι που δεν έχουν ανοίξει βιβλίο στη ζωή τους ή που κουβαλούν ένα βαθύ τραύμα άδικης απόρριψης. Αυτό εξηγεί τις εμπάθειες που ενσωματώνουν οι διάφορες ρυθμίσεις στον εκπαιδευτικό χώρο.
Όμως η ειλημμένη απόφαση της καταστροφής έχει σημασία κι όχι οι λεπτομέρειες της σκοτεινιάς της. Ακριβώς γι' αυτό δεν μπορείς να μεταχειρίζεσαι τα ίδια, προβλέψιμα πολιτικά εργαλεία για να αντιπαρατεθείς με κάτι που βρίσκεται κυτταρικά αλλού. Μέσα σ' αυτό το οδυνηρό «αλλού» πρέπει να ξαναχτιστούν τίμιες συνέργειες, πνευματικές συνεργασίες, να ανασυνταχθούν πεποιθήσεις και να στοιχειοθετηθεί μια ανεξίκακη και τολμηρή πολιτική και πνευματική πολυμέρεια.


O Δημήτρης Α. Σεβαστάκης είναι ζωγράφος, αναπληρωτής καθηγητής του ΕΜΠ    dsevastakis@arch.ntua.gr
 
Βλ. σ΄αυτή την ιστοσελίδα, επίσης: Η συντριβή του καθηγητή που ανακουφίζει - του Δημήτρη Α. Σεβαστάκη




«...Περάσαμε έτσι διάφορα στάδια. Απέναντι σε έναν Βασιλείου, έναν Κορογιαννάκη, έναν Βαρλάμο, έναν Τάσσο, μια Αννα Κινδύνη και έναν Τσαρούχη, αντιπαρατέθηκε και προωθήθηκε ένας συρφετός από ασήμαντους αλλά διάσημους, οι οποίοι σήμερα, μια και εξαντλήθηκαν όλα τα "ευρήματα" που συνιστούσαν "πρωτοτυπία", η ζωγραφική τους έχει περάσει σε αυτό που οι βαρύγδουπες αναλύσεις ειδικών κατακεραύνωναν ως "νατουραλισμό". Γλείφοντας εκεί που άλλοτε έφτυναν, παρουσιάζουν ως "τέχνη" πιστές φωτογραφικές απεικονίσεις αρχικά διαφόρων αντικειμένων. Και αφού εξάντλησαν τη θεματολογία και τη μορφολογία τους σε ό,τι απλά μπορεί να θεωρηθεί "πρωτότυπο", πέρασαν στη φάση του εκχυδαϊσμού των πάντων. Της θρησκείας, του σεξ, του ανθρώπου, της ζωής, ό,τι θα μπορούσε να σοκάρει. Πρόκειται, βέβαια, για φυσικό επακόλουθο μιας κοινωνίας που τα έχει όλα απαξιώσει: Είπαμε, η Τέχνη είναι εποικοδόμημα του κοινωνικού συστήματος.
Ο Δημήτρης Σεβαστάκης, σταθερός και ακλόνητος, μακριά από τις "Σειρήνες" των ΜΜΕ και των εμπορικών κυκλωμάτων, ζωγραφίζει. Δεν αποδίδει νατουραλιστικά ή φωτογραφικά, αποδίδει μέσα από την προσωπική του βίωση το αντικείμενό του, οικοδομώντας ένα άλλο αντικείμενο, τον πίνακά του, ο οποίος αποτελεί πλέον την έκφραση πολλών παραγόντων σε μια άλλη μορφή από το ίδιο το αντικείμενο, που παραμένει, όμως, κυρίαρχο. Το νεοκλασικό ή η πλατεία στη ζωγραφική του Σεβαστάκη, παραμένουν νεοκλασικό και πλατεία. Ακριβώς από αυτό ο πίνακας διδάσκει, πλέον...»
 
Δημήτρη Σεβαστάκη - Ανάμεσα στην ένδεια και την ευμάρεια (εφημερίδα "Έθνος", ένθετο Forum τ. 44, 19 Ιανουαρίου 2013 "Κρίση και Τέχνη" )

Αρθρογραφία του Δ. Α. Σεβαστάκη στην εφημερίδα "Έθνος" 

Μικρός διάλογος του Δ. Σεβαστάκη με τον κριτικό τέχνης Χρήστο Θεοφίλη