Μιχάλης Παπαγιαννάκης

Από τους εκλεγμένους πολιτικούς της Αριστεράς μετά το 1980, εκείνος που με σταθερότητα και επιμονή έδειχνε τον άλλο δρόμο, αυτόν που δεν θέλησε να περπατήσει η ελληνική πολιτική ως όλον, ούτε η ίδια η Αριστερά, ήταν αναμφίβολα ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης. 

Εκτός των άλλων, αγωνίστηκε πολύ για πράγματα που είναι συνεχώς μπροστά μας, καθημερινά και ανοίκεια, αλλά η ελληνική πολιτική τάξη φροντίζει να τα εξορίζει από τον δημόσιο διάλογο. Και ήταν Έλληνας Ευρωπαίος. Φεντεραλιστής. Αλλά πιο σημαντικό είναι το πώς έβλεπε την ένωση της Ευρώπης. Όλα αυτά, μαζί με το γεγονός ότι δεν είδε ποτέ την παρουσία του στην πολιτική ως πηγή προσωπικού οφέλους, δικού του ή άλλων, του χάρισαν πιστούς φίλους - όχι μόνον ιδεολογικά ταυτόσημους - και τον τίμησαν με πολλούς εχθρούς - όχι μόνον από την αντίπαλη πολιτική πλευρά.

Όσο μπόρεσε στον καιρό του, αυταπάτες δεν έτρεφε. Και εκτιμούσε δεόντως τα δεδομένα από σκληρό υλικό, «τους αριθμούς». Αυτό τον βοήθησε να βλέπει μακριά και του στοίχισε να μην είναι αποδεκτός από πολλούς «δικούς του» που δεν απόφευγαν τις ψευδαισθήσεις, μερικοί ενδεχομένως με καλές προθέσεις. Όμως στην πολιτική μετρά τελικά το αποτέλεσμα.

«Θα υπάρξουν σκληρότερες μορφές λιτότητας γιατί θα πρέπει να καλυφθεί αυτό το φοβερό έλλειμμα. Είμαστε σε πλήρη παράβαση με όλους τους κανονισμούς της Ε.Ε. Εκτός της απίθανης περίπτωσης που έχουμε ρυθμούς ανάπτυξης του 5% ή του 6%, που είναι όνειρα για τον ευρωπαϊκό καπιταλισμό» (συνέντευξη στην «Κυριακάτικη Αυγή», 5.9.2004, Σεπτέμβριος του 2004, πριν ακόμη σβήσει το ολυμπιακό όνειρο).

Ασφαλώς κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι θα έλεγε και τι θα έκανε, άν ήταν παρών στα χρόνια μετά την τυπική εκδήλωση της κρίσης στην Ελλάδα το 2010. Το σίγουρο είναι ένα: Αν και οι ιδέες που εκπροσωπούσε ο Μιχάλης ηττήθηκαν κατά κράτος πολιτικά όταν ζούσε, οι «νίκες» αποδείχτηκαν στην πραγματικότητα πανωλεθρίες για τη χώρα. Και οι νικητές του χθες είναι σήμερα πεσμένοι κατάχαμα και ανυπόληπτοι.

Ωστόσο, όσοι τον γνώρισαν, ξέρουν καλά ότι άν ζούσε τώρα, δεν θα αισθανόταν καμμιά ικανοποίηση - πόσο μάλλον υπερηφάνεια, ή «να κάνει τον ήρωα πίσω από το γραφείο» - επειδή εκείνος ήταν διαφορετικός από τους άλλους και είδε προβλεπτικά το αδιέξοδο που παραμόνευε στον πολυπερπατημένο δρόμο. Θα ένοιωθε μόνον θλίψη. Αλλά θλίψη επανορθωτική, όχι παραίτηση χωρίς ελπίδα και αγώνα. Γιατί είναι επίσης σίγουρο, ότι άν ζούσε τώρα ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης, θα ήταν «με τους πολλούς, όχι με τους λίγους». Με τους αδύναμους τώρα σε καιρούς κρίσης, όπως ήταν με τους παραγκωνισμένους σε καιρούς φούσκας τότε· όχι με τους πολυπροστατευμένους τώρα, όπως δεν ήταν τότε με τους πολυπριμοδοτημένους. Θα ήταν υπέρ της πολιτικής αντιπαράθεσης με ουσία, προς όφελος των κοινών, των δημόσιων, της Res Publica· όχι υπέρ της κοκκορομαχίας προς όφελος των πελατών, των παρεών και της όποιας προσωπικής πολιτικής στρατηγικής.

Και παραφράζοντας αυτό που ειπώθηκε αλλού για άλλους, άν ζούσε τώρα, ακόμη και οι μέλισσες θα ήταν βέβαιες ότι ο Παπαγιαννάκης είναι με το μέρος τους και όχι με τον άπληστο τρόπο του οικονομείν και του πολιτεύεσθαι που εξοντώνει μέλισσες και άλλα όντα, πριονίζοντας το κλαδί πάνω στο οποίο στηρίζεται και η δική μας ζωή.

Εννιά χρόνια μετά τον Μάιο του 2009, που πήρε από τη ζωή τον Μιχάλη Παπαγιαννάκη, αναδημοσιεύουμε μια από τις τελευταίες του συνεντεύξεις (στον Στ. Θεοδωράκη, Τα Νέα 28.2.2009), αποσπάσματα παλιότερης συνέντευξης στην Κυριακάτικη Αυγή (Σεπτέμβριος 2004, με την ευκαιρία της λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων) και εκτενή αποσπάσματα από το άρθρο ενθύμησης «Ο δικός μας Μιχάλης», του «Ιού της Ελευθεροτυπίας».

Γ. Ρ.
  

1. Ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης εξομολογείται όσα του δίδαξε η ζωή:  «Γερνώντας έγινα λίγο πιο εξτρεμιστής - Για να αλλάξει η ρότα της χώρας πρέπει να συνεργαστούμε»

© Τα Νέα - συνέντευξη στον Σταύρο Θεοδωράκη, 28.2.2009
  

Το ελληνικό κράτος δεν φαίνεται να συμφωνεί με αυτό [Έλληνας είναι όποιος γεννιέται ή «μεγαλώνει ανάμεσά μας», λέει ο Παπαγιαννάκης]. Εδώ αρνείται να δώσει την υπηκοότητα στα παιδιά των μεταναστών που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στη χώρα μας.  

Και γι΄ αυτό πρέπει να υπάρχει μια Αριστερά που να συγκρούεται σκληρά με αυτούς που χτυπάνε τις ελευθερίες, την ισότητα, τον ανθρωπισμό δηλαδή μιας κοινωνίας.
 
Υπάρχουν πάντως κάποιοι που λένε ότι το κόμμα σας δεν νοιάζεται για τίποτε, παρά μόνο για συγκρούσεις.

Ναι, το έχει κάνει ο Συνασπισμός και είναι λάθος. Γιατί Αριστερά δεν είναι μόνο σύγκρουση. Ο Συνασπισμός έχει στο DΝΑ του τη «συνεργασία» και τον «διάλογο». Και υπάρχουν προβλήματα που για να λυθούν απαιτούν ευρύτατες συσπειρώσεις. Αν κάποια στιγμή βάλουμε μυαλό και αποφασίσουμε να αλλάξουμε τη ρότα της χώρας, θα πρέπει να συνεργαστούμε. 

Με το ΠΑΣΟΚ;

Εγώ δεν βλέπω αυτή τη στιγμή καμία δυνατότητα συνεργασίας με το ΠΑΣΟΚ. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να λες, «αποκλείω την οποιαδήποτε συνεργασία εσαεί». Είναι χαζό. 

 

Ποιο θέμα δεν μπορεί να λυθεί χωρίς ευρύτατες συσπειρώσεις;

Ε, το θέμα της Παιδείας. Υπάρχουν βέβαια διαφορές, αλλά πρέπει κάποια στιγμή να τολμήσουμε.

 

Εσείς από πού θα αρχίζατε;

Από την πλήρη αυτοτέλεια των πανεπιστημίων. Και από την κατάργηση της φασιστικής αντίληψης ότι η επιστήμη είναι κλεισμένη μέσα σε ένα σύγγραμμα.
  
Διαβάσατε ένα άρθρο στο «Βήμα» που έλεγε ότι «η Παιδεία είναι τόσο χάλια γιατί οι καθηγητές είναι τόσο χάλια»;

Το διάβασα. Με αυτό το δυναμικό θα δουλέψουμε όμως. Δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς. Υπάρχουν πάντως δυνάμεις που είναι απογοητευμένες και κάθονται στην μπάντα. Αν ενεργοποιηθούν, θα αλλάξουν μερικές ψηφίδες.

 

Πάντως, συνήθως η συζήτηση για την Παιδεία σταματάει στο θέμα του ασύλου.

Δυστυχώς. Εγώ είμαι υπέρ του ασύλου, να μη σε εμποδίζει δηλαδή κανείς να αναπτύξεις τις ιδέες σου. Δεν συμμερίζομαι όμως την άποψη ότι «το άσυλο αφορά όλη την κοινωνία» και όλες τις πράξεις. Και μερικοί που φωνάζουν υπέρ του ασύλου, το έχουν κακομεταχειριστεί πολλαπλώς. Στο Πάντειο προπηλάκισαν καθηγητές. Έχουμε τον ξυλοδαρμό του καθηγητή Πανούση. Με συγχωρείς, με ποιο δικαίωμα;  

  
Τον Μάη του ΄68 ήσασταν στο Παρίσι,έτσι δεν είναι;

Τον Μάη, από μία περίπου σύμπτωση βρέθηκα να είμαι πρόεδρος της κατάληψης της Νομικής Σχολής. Και κάναμε τις φοβερές διαδηλώσεις μπροστά στο Χρηματιστήριο. «Να καεί, να καεί το μπορντέλο», όχι η Βουλή αλλά το Χρηματιστήριο.  

  
Πετούσατε και μολότοφ;

 Όχι. Η Αστυνομία πετούσε καπνογόνα και χειροβομβίδες κρότου- λάμψης της εποχής. 

Τις καταλήψεις εδώ τις δικαιολογείτε;

Γενικώς όχι. Θα ήθελα όμως να τις κουβεντιάσουμε μία μία. Προφανώς υπάρχουν καταλήψεις που έχουν νόημα. Και υπάρχουν κι άλλες που γίνονται από μόδα ή από αλληλεγγύη. Ε, δεν μπορείς να εξευτελίζεις τόσο σοβαρά πράγματα. Δηλαδή τι ζητάνε όλες αυτές οι καταλήψεις; 

Καλύτερη Παιδεία.

Και πώς θα γίνει αυτό, αύριο το πρωί; Και πού θα εφαρμοστεί αφού είναι κατειλημμένα τα πανεπιστήμια; Αυτά είναι αδιέξοδα. Καλό θα ήταν, όλοι αυτοί που βράζει το αίμα τους, να προβάλλουν διεκδικήσεις που θα μπορούσαν να τις κερδίσουν. 
 

Παρακολουθήσατε τις διαδηλώσεις του Δεκεμβρίου;  

Ναι, από μακριά, από το Γενικό Κρατικό δηλαδή. Ήμουν εντυπωσιασμένος από τη μαζικότητα, που δείχνει ότι είχε συσσωρευτεί πολλή τσαντίλα, αλλά δεν σου κρύβω πως είμαι και απογοητευμένος λιγάκι. Ξεφούσκωσε το πράγμα, δεν άφησε ένα ίχνος, ένα αποτύπωμα.

 

Το «μπάτσοι γουρούνια δολοφόνοι» δεν αρκεί;

Αστεία πράγματα.

Κάποιοι σύντροφοί σας πάντως είπαν ότι προέχει η αντίσταση στο αστυνομικό κράτος.

Κάτι πιο σοβαρό μπορούμε να πούμε;

Πώς βλέπετε την επανεμφάνιση των «επαναστατικών οργανώσεων»;

Καλλιεργούν μια αντίληψη της βίας χωρίς στόχο. Η οποία θα κάνει τι; Θα δώσει κουράγιο στο μαζικό κίνημα; Αυτές είναι παλιομοδίτικες θεωρίες. Ελπίζω όλα αυτά που βλέπουμε, οι πυροβολισμοί, τα γκαζάκια και τα κείμενα με τις αμερικανιές για «τα donuts που έχουν μια τρύπα», ότι είναι ένα είδος επίδειξης που όπου να ΄ναι θα υποχωρήσουν. Για φαντάσου να αρχίσουν να σκοτώνονται άνθρωποι χωρίς να ξέρεις γιατί. Όχι ότι άμα ήξερες θα ήταν καλύτερα, αλλά εν πάση περιπτώσει θα μπορούσες να καταλάβεις πού πάει το πράγμα.

Στο παρελθόν πάντως η δράση της 17Ν είχε βρει αρκετούς σιωπηλούς υποστηρικτές.

Δεν νομίζω ότι ζούμε κάτι ανάλογο σήμερα. Αυτή η διάχυση της βίας δημιουργεί μικρά γκέτο. Όλοι ψάχνουν σεκιουριτάδες, με αυτοκίνητο, χωρίς αυτοκίνητο, μέσα στο σπίτι, έξω από το σπίτι. Και γίνεται αυτό που οι Γάλλοι λένε banalization, δηλαδή κοινότοπο θέμα. Ση κώνεσαι το πρωί και ακούς το δελτίο εκρήξεων. Αυτό όμως δεν είναι καλαμπούρι, δημιουργεί ένα γενικό κλίμα φόβου. Βία, φόβος, αποχή από τα κοινά. Αυτή είναι η πορεία.  

© Τα Νέα

Κομμουνιστής υπήρξατε ποτέ;

Με την έννοια που μας κατηγορούσε η Ασφάλεια, σίγουρα. Αλλά κομμουνιστής στα χρόνια μου ήταν συνώνυμο του φιλοσοβιετικός.

 

Και εσείς δεν μαγευτήκατε ποτέ από τον «υπαρκτό σοσιαλισμό»;

Όχι. Στις αρχές της δεκαετίας του ΄60 έκανα ένα ταξίδι στη Μόσχα και γυρνώντας είπα στους καθοδηγητές μου, «παιδιά με συγχωρείτε, εγώ δεν θέλω να έχω σχέση με όλα αυτά».

Φτώχεια;  

Δεν ήταν μόνο η φτώχεια. Υπήρχε παντού μιζέρια. Αυτά που λένε, για τα κορίτσια και τις νάιλον κάλτσες, δεν είναι ψέματα. Ο άλλος πούλαγε την ψυχή του για ένα τζιν. Εμένα έτυχε να με σταματήσει άνθρωπος στον δρόμο και να μου ζητήσει την μπλούζα μου.

 

Τόσο μοντέρνα ήταν;

Μπα, ήταν μια μπλούζα που είχε πλέξει η μακαρίτισσα η μάνα μου και της είχε βάλει ένα κομμάτι δέρμα μπροστά στο στήθος. Και με παρακαλούσε να του την πουλήσω. Μετά πήγα στη Ρουμανία. Με κάλεσε ένας πανεπιστημιακός να φάμε και στο τραπέζι είχε μια κονσέρβα τουρσί και μια γεμιστή ντομάτα. Μία. Εντάξει, δεν λέω, η Σοβιετία απέκτησε υποδομές και έγινε βαριά βιομηχανική δύναμη, αλλά με τι κόστος; Πόσοι θυσιάστηκαν και τι οικολογικές καταστροφές έγιναν;  

Τι τίτλο θα βάζατε σήμερα στην ιδεολογία σας;

Σοσιαλδημοκράτης. Παλιά το έλεγα για να πειράξω τους συντρόφους μου, αλλά τελικά αυτό είμαι. Εξάλλου, αν εξαιρέσουμε ίσως την μπολσεβίκικη επανάσταση, ό,τι άλλο έχει γίνει, έγινε από σοσιαλδημοκρατική παρέμβαση. Γιατί μη μου πει κανείς ότι ήταν κοινωνική αλλαγή η δημιουργία ανελεύθερων καθεστώτων από τον Κόκκινο Στρατό. Άλλο τι ταμπέλα τούς έβαζαν από πάνω. Δείτε τώρα το μίσος που έχουν εκεί οι λαοί για οτιδήποτε σοσιαλιστικό.

Πάντα είχατε αυτές τις απόψεις; Ή γερνώντας γίνατε πιο...σοσιαλδημοκράτης;

Νομίζω ότι γερνώντας έγιν λίγο πιο εξτρεμιστής.  

Για τους συντρόφους σας της ηγεσίας θέλετε να μιλήσουμε; Τον κ.Αλαβάνο και τον κ.Τσίπρα.

Τι να πω; Και οι ίδιοι είναι πολύ μπλεγμένοι. Δείτε τώρα τι τραβάνε με τον ΣΥΡΙΖΑ. Δεν το λένε, αλλά έχουν προβλήματα κάθε φορά πώς θα πείσουν τον ΣΥΡΙΖΑ. Επομένως τι να τους πω. Ας προσέχατε;

Επιμένετε ότι ήταν λάθος η δημιουργία του ΣΥΡΙΖΑ;

Δεν έχω τίποτα με κανέναν στον ΣΥΡΙΖΑ και υπάρχουν και πολλοί που είναι και συμπαθέστατοι. Πολιτικά όμως και πολιτιστικά, τι το κοινό έχουμε; Οι περισσότεροι είναι αντιευρωπαίοι, πολλοί απ΄ αυτούς είναι εθνικιστές και κρατιστές.  

Όχι όλοι αλλά πολλοί. Αν ήταν στο χέρι σας σήμερα θα διαλύατε τον ΣΥΡΙΖΑ;

Νομίζω ότι κινδυνεύει να οδηγηθεί μόνος του σε διάλυση και όχι επειδή το θέλω εγώ. Αλλά πάντα υπάρχει η ελπίδα ότι οι διάφορες ομάδες θα μετεξελιχθούν σε κάτι πιο σύγχρονο. Κι εγώ δε θέλω να σβήνω την ελπίδα κανενός.

  

Σας προβληματίζει αυτό το πάνω-κάτω στις επιδόσεις του Συνασπισμού;

Βέβαια και επιμένω ότι θέλουμε οπωσδήποτε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα. Πού στο διάολο πάει αυτή η κοινωνία σήμερα και τι πρέπει να αλλάξουμε. Αυτό το πρόγραμμα δεν το έχουμε.

Δεν αρκούν οι γενικές θέσεις του κόμματός σας;

Η πραγματική ζωή δεν θέλει θεωρίες, θέλει απαντήσεις. 

Μπορείτε να μου πείτε το πρώτο πράγμα που θα προωθούσατε σε μια κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ- Συνασπισμού;

Η εισαγωγή νέων φόρων και κατάργηση άλλων. Γιατί οι φόροι είναι εκείνοι που δίνουν την πολιτική σου αντίληψη. Δηλαδή να βάλουμε πράσινους φόρους και βέβαια φόρο μεγάλης ακίνητης περιουσίας.

Ό,τι και να λέμε στην οικολογία το γυρνάτε.

Μα δεν είναι δυνατόν η Ελλάδα να έχει χαμηλότερες επιδόσεις από τη Γερμανία, στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, στη βιολογική γεωργία.

  

Το ίδιο είπε και ο Ομπάμα. «Να οργανώσουμε αλλιώς τις ανάγκες της κοινωνίας».

Αυτά που λέει ο Ομπάμα έχουν ενδιαφέρον, ιδίως τα οικολογικά του. Δεν ξέρω αν ακούγεται banalite, αλλά εγώ θεωρώ ότι είναι πραγματικά ιστορικό, που βγήκε ένας Αφροαμερικάνος πρόεδρος.  

Κάποιοι λένε «δεν είναι τίποτα».

Κάτσε βρε μεγάλε. Είναι εξίσου σημαντικό με την εκλογή στη Βολιβία του Έβο Μοράλες. Του Ινδιάνου που έφαγε 600 χρόνια σφαγές και τώρα βγήκε πρόεδρος.  

Πολιτικά σχέδια έχετε πια;
Ε, σιγά σιγά θα αρχίσω κι εγώ να περνάω στην εφεδρεία. Θα είμαι βέβαια πάντοτε ενεργός πολίτης. 

2. Από συνέντευξη στην «Κυριακάτικη Αυγή», 5.9.2004 : Μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες

[...] «Η αντίρρησή μου στους Αγώνες δεν ήταν άν η Ελλάδα μπορεί ή δεν μπορεί να τους κάνει. Ηταν εναντίον της ίδιας της αντίληψης των Αγώνων. Δηλαδή των χορηγών, της ντόπας, του πρωταθλητισμού.
Πέραν αυτών, υπάρχει το γιγάντιο κόστος. Πρόκειται για ιλιγγιώδη ποσά, φαραωνικού τύπου, τα οποία ήδη έχουν σχέση με την εκτόξευση του δημοσίου χρέους και του ελλείμματος της χώρας. Μια κοινωνία πρέπει να κάνει επιλογές πού ξοδεύει τα λεφτά της. Σκεφτείτε μόνο ότι για την ασφάλεια ξοδέψαμε δυο γέφυρες του Ρίου-Αντιρρίου.

Μιλάω για το οικονομικό μέγεθος που ήταν γιγάντιο και δεν άξιζε τον κόπο [...]
[...] Επιπρόσθετα:
- Η τεράστια ανισορροπία που έφερε στην περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας, γιατί η Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα. Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις, που πιστεύω ότι θα γίνουν και αποδείξεις, για τη μετακίνηση γιγαντιαίων κονδυλίων από μεγάλα έργα και διάφορες παρεμβάσεις στην επαρχία που πέρασαν διά ολισθήσεως στους Ολυμπιακούς Αγώνες.
- Η ζημιά στο περιβάλλον. Για παράδειγμα οι ελεύθεροι χώροι της Αθήνας. Σε ένα διάστημα 2-3 χρόνων πήραν όλους τους ελεύθερους χώρους και τους κάλυψαν.

Επομένως, η οικονομική διάσταση, η περιφερειακή διάσταση, η οικολογική διάσταση μου αρκούν για να είμαι αντίθετος.
- Να προσθέσω και την  ιδεολογική φόρτιση που είναι απαράδεκτη. Μεγάλη ιδέα, εθνικισμός, κρατισμός, λατρεία του πρωταθλητισμού, θεοποίηση του χρυσού μεταλλίου, και βεβαίως το ντόπινγκ που τώρα ανακαλύψαμε [...]

© Ενθέματα της Αυγής

[...] Οσα λέγαμε - και που έλεγε και η επίσημη απόφαση του κόμματος, που να θυμίσω ήταν αντίθετη στους Αγώνες - επαληθεύτηκαν όλα. Τίποτα δεν ήταν υπερβολικό. Μάλιστα οι προβλέψεις που κάναμε για τα ελλείμματα αποδείχτηκαν αρκετά μετριοπαθείς. Το κόστος θα είναι τριπλάσιο από ό,τι είχαμε υπολογίσει. Γιατί οι επιλογές που επιβλήθηκαν από τους Αγώνες -ακόμα και αυτές που φαίνονται καλές- έπρεπε να γίνουν λόγω των Αγώνων; Επίσης, γιατί δεν γίνονταν άλλες τη στιγμή που κουβεντιάζονταν; Εκεί θέλει μια συζήτηση κατά περίπτωση. Για παράδειγμα, η Αττική οδός έπρεπε να γίνει. Το ζητούσαν οι αριστεροί πολεοδόμοι από το 1950.

Αλλά όλα τα άλλα, όπως ο προαστιακός, ενώ προβλέπονταν χιλιάδες χιλιόμετρα, δεν έγινε τίποτα. Εγινε μια γραμμή κουτσή, γιατί δεν είχανε προβλέψει να συνδέσουν τον προαστιακό με το αεροδρόμιο».

Αυτή η ανάλυση οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπήρξε αφελής η μεταολυμπιακή ευφορία για την «εθνική» επιτυχία που επικράτησε στην Αθήνα. Και σε αυτό έχω μια μικρή αμφισβήτηση [...]  Στον οποιονδήποτε με στοιχειώδεις ικανότητες του έδινες εν λευκώ χρήση χρημάτων, θα μπορούσε να λύσει τα προβλήματα. Αν οι πόροι σου είναι ατέλειωτοι, τότε τι να λέμε.

Θα μπορούσα να φέρω δημοσιεύματα του Τύπου τους τελευταίους 5 μήνες όπου ένα προβληματάκι τάδε, μια καθυστέρηση τάδε, έλεγαν κυβέρνηση και διοργανωτές «πάρτε 50 εκατ. ευρώ, πάρτε 10 εκατομμύρια ευρώ και λύστε το». Με συγχωρείτε, αλλά φυστίκια είναι τα ευρώ;
Εδώ βρίσκεται και η ακρότατη συνέπεια της πολιτικής διαχείρισης εκείνης της εποχής. Γιατί η εξωτερική πίεση «να γίνουν οι Αγώνες όπως πρέπει» οδήγησε σε μια τεράστια σπατάλη, ενώ τα έργα πληρώθηκαν σε πολλαπλάσια από την αξία τους τιμή [...]
[...] Η ειρωνεία της τύχης είναι ότι οι ίδιοι διεθνείς πολιτικοί, οικονομικοί και ...εκδοτικοί παράγοντες που έχουν θέσει σε αυστηρή επιτήρηση την Ελλάδα, ήταν εκείνοι που πίεζαν το 2004 για την άψογη διεξαγωγή των Αγώνων και προκάλεσαν τότε την εκτόξευση του ελλείμματος [...]

Θα υπάρξουν σκληρότερες μορφές λιτότητας γιατί θα πρέπει να καλυφθεί αυτό το φοβερό έλλειμμα. Είμαστε σε πλήρη παράβαση με όλους τους κανονισμούς της Ε.Ε. Εκτός της απίθανης περίπτωσης που έχουμε ρυθμούς ανάπτυξης του 5% ή του 6%, που είναι όνειρα για τον ευρωπαϊκό καπιταλισμό [...] 

3. Ο δικός μας Μιχάλης

του © «Ιού της Ελευθεροτυπίας» (Τάσος Κωστόπουλος, Δημήτρης Τρίμης, Αγγέλικα Ψαρρά, Αντα Ψαρρά, Δημήτρης Ψαρράς)

 

http://www.iospress.gr/ios2009/ios20090531.htm, 31.5.2009 

[...] Αυτή ήταν, αυτή είναι, η γοητεία του πολιτικού Μιχάλη Παπαγιαννάκη. Κανένα πολιτικό και ιδεολογικό καλούπι δεν τον χώραγε. Και ο ίδιος ποτέ δεν επιδίωξε να αξιοποιήσει το πλούσιο αγωνιστικό του παρελθόν για να χτίσει μια εικόνα «ηγέτη». Προτιμούσε πάντα την άμεση πολιτική ανταλλαγή επιχειρημάτων από την αναφορά σε ένδοξες ή σκοτεινές σελίδες του παρελθόντος της Αριστεράς. 

Από την πλούσια διαδρομή σχεδόν μισού αιώνα του Παπαγιαννάκη στο χώρο της ελληνικής Αριστεράς και της ευρωπαϊκής διανόησης επιλέξαμε να θυμίσουμε τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Ηταν το ξεκίνημα της πρώτης από τις τρεις διαδοχικές θητείες του στο Ευρωκοινοβούλιο και η περίοδος που αναδείχτηκε σε ηγετικό στέλεχος του ενιαίου τότε Συνασπισμού. Τότε ήταν που έγινε γνωστός και στο ευρύ κοινό, χάρη στη δημιουργία των ιδιωτικών τηλεοπτικών καναλιών που αμέσως τον λάτρεψαν: όχι μόνο «έγραφε καλά» στο γυαλί, αλλά ο λόγος του ήταν κατανοητός, καθόλου «ξύλινος» και προκαλούσε τον ευθύ αντίλογο. Μάλιστα τότε πολλοί θεωρούσαν ότι ο Παπαγιαννάκης υπήρξε ο πιο προβεβλημένος έλληνας πολιτικός. Μετρήσεις, βέβαια, δεν υπήρχαν ακόμα. Πάνω απ’ όλα, ήταν για μας η περίοδος που τον γνωρίσαμε από κοντά και νιώσαμε την έκπληξη μόλις ανακαλύψαμε ότι πίσω από αυτόν τον «φιλελεύθερο της αριστεράς», τον «σοσιαλδημοκράτη» (όπως αυτοπροσδιορίζεται στη συνέντευξη που έδωσε στον Σταύρο Θεοδωράκη, Τα Νέα, 28/2/09) κρυβόταν ένας γόνιμος ριζοσπαστισμός και μια «εξτρεμιστική» προσήλωση σε ιδέες και αρχές. Και τότε μπορέσαμε να αντιληφθούμε τη βαθιά πολιτική και όχι μόνο προσωπική φιλία που τον συνέδεε με δυο άλλες εξαιρετικές μορφές της ανανεωτικής αριστεράς: Τον Φίλιππο Ηλιού και τον Αγγελο Ελεφάντη. 

Γένοβα, 20.7.2001 (© Αυγή)

Το βασικό χαρακτηριστικό του Παπαγιαννάκη, έτσι όπως ξετυλίχτηκε η δράση του εκείνα τα χρόνια, είναι η άρνησή του να ακολουθήσει το ρεύμα της εποχής και η προθυμία του να συνταχθεί με όσους διώκονταν ή αδικούνταν από την κρατική αυθαιρεσία. Ηταν ο πρώτος που επιχείρησε -και σε μεγάλο βαθμό πέτυχε- να αξιοποιήσει η ελληνική αριστερά ορισμένες πλευρές του «ευρωπαϊκού κεκτημένου» και να δικαιωθούν μέσω Ευρώπης ομάδες και πολίτες που βρίσκονταν μέχρι τότε στο πολιτικό περιθώριο. Χαρακτηριστική είναι η καμπάνια στα τέλη του 1990 για την αναγνώριση του δικαιώματος των αντιρρησιών συνείδησης να αρνηθούν τη στράτευση και για τη θεσμοθέτηση εναλλακτικής θητείας. Τότε ακόμα κρατούνταν 420 θρησκευτικοί αρνητές στράτευσης στις στρατιωτικές φυλακές. 

Ο Παπαγιαννάκης μετέτρεψε σε ευρωπαϊκό το ζήτημα αυτό και λίγους μήνες αργότερα προκλήθηκε διεθνές σκάνδαλο (10/5/91) όταν οι ελληνικές αρχές απαγόρευσαν σε Ελληνες και ξένους βουλευτές και ευρωβουλευτές την είσοδο στους χώρους κράτησης των φυλακισμένων αντιρρησιών συνείδησης στις φυλακές του Αυλώνα.

Οσοι έχουν παρακολουθήσει τις πιο πρόσφατες διεργασίες στο χώρο του Συνασπισμού και τη φιλολογία για το ενδεχόμενο προσέγγισης με το ΠΑΣΟΚ θα εκπλαγούν μόλις μάθουν ότι στις 12/4/91 η σχετική συζήτηση στον ενιαίο Συνασπισμό είχε εντελώς διαφορετική εικόνα απ’ αυτή που φαντάζονται. Ο Παπαγιαννάκης υποστήριζε ότι δεν είναι το μείζον θέμα της συγκυρίας η συνεργασία με το ΠΑΣΟΚ, ενώ ο Φλωράκης δήλωνε ότι πρέπει να προωθηθεί η πολιτική συνεργασία και η Παπαρήγα συμφωνούσε υπέρ της συνεργασίας, αλλά χωρίς να τεθεί η αριστερά σε θέση άμυνας! 

Σήμερα γνωρίζουμε ότι πολλοί από εκείνους που κατηγορούσαν επί χρόνια τον Παπαγιαννάκη για τις «δεξιές» και «φιλοπασοκικές» του τάσεις έχουν στραφεί προς εκείνες τις κατευθύνσεις που υποτίθεται ότι καταπολεμούσαν, ενώ εκείνος έμεινε μέχρι τέλους πιστός στις θέσεις του για την αυτονομία της Αριστεράς. Στις 5/4/93 ο Μίμης Ανδρουλάκης παραιτήθηκε από κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του Συνασπισμού, τον οποίο χαρακτήρισε «εκφυλισμένο πολιτικό σχηματισμό» και επιτέθηκε στον Παπαγιαννάκη: «Δεν μπορώ να εκπροσωπώ στη βουλή τις δεξιές απόψεις του Μιχάλη Παπαγιαννάκη». Ο Μιχάλης αρκέστηκε σε έναν προφητικό αποχαιρετισμό: «Το πολιτικό άλμα του Μίμη Ανδρουλάκη είναι δική του υπόθεση. Ωρα καλή στην πρύμνη του και αέρα στα πανιά του». 

Αλλά και όσοι επικρίνουν την ευρωπαϊκή του εμμονή και την πολιτική του επιλογή να πραγματοποιηθεί η ευρωπαϊκή ενοποίηση πάση θυσία, ασφαλώς δεν θυμούνται ότι στις 8/6/92 ο Παπαγιαννάκης διατύπωνε τη θέση ότι η συνθήκη του Μάαστριχτ πρέπει να εγκριθεί με δημοψήφισμα και όχι από τη βουλή. 

Η σημερινή όψιμη ανακάλυψη των οικολογικών ευαισθησιών της ελληνικής κοινωνίας χρωστάει πολλά στη δράση του Παπαγιαννάκη στο Ευρωκοινοβούλιο. Και πολλά από τα στελέχη του σημερινού οικολογικού κινήματος, στο πλαίσιο του ΣΥΡΙΖΑ και των Οικολόγων Πράσινων, προέρχονται από εκείνη την εποχή και μαθήτευσαν δίπλα του. Η συνεπής του στάση στα οικολογικά ζητήματα δεν ήταν καθόλου ανέξοδη. Στις 14/1/92 οι δήμαρχοι Θεσσαλίας έστειλαν επιστολή στην ηγεσία του Συνασπισμού, με την οποία κατηγορούσαν τον Παπαγιαννάκη ότι με τις ερωτήσεις που κατέθεσε στο Ευρωκοινοβούλιο σαμποτάρει την ολοκλήρωση του έργου της εκτροπής του Αχελώου, «προβάλλοντας περιβαλλοντικά ζητήματα».

Ένα μόλις χρόνο αργότερα ο Παπαγιαννάκης δικαιώθηκε. Οπως δήλωνε ο ίδιος στον «Ιό» (27/3/93), «η αμφισβήτηση του έργου πέρασε από τους μικρούς κύκλους ευαίσθητων πολιτών στην ευρύτερη ελληνική κοινή γνώμη, πράγμα που ταρακούνησε τους βουλευτές της περιοχής». Αυτό που τον έθλιβε ήταν το γεγονός ότι η αμφισβήτηση συνδέεται και με αντίρροπα συμφέροντα: «Θέλω να είμαι όσο το δυνατόν καλόπιστος, αλλά ειλικρινά η όψιμη οικολογίζουσα στροφή γεννά θλιβερές σκέψεις για την ποιότητα του πολιτικού μας πολιτισμού». 

Στην ίδια κατηγορία ζητημάτων που συνήθως αποφεύγουν οι πολιτικοί ανήκει και το θέμα της επέκτασης των εγκαταστάσεων της Πετρόλα στην Ελευσίνα, το οποίο ο Παπαγιαννάκης έθεσε με ερώτησή του στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 20/2/92. Η υπόθεση, όπως είναι γνωστό, εκκρεμεί ακόμα (βλ. «Ιός», 8/6/08). 

Αλλά τα πιο «αντιδημοφιλή» ζητήματα που τόλμησε να θίξει εκείνη την περίοδο των αρχών της δεκαετίας του 1990 ο Παπαγιαννάκης - ακόμα και σε αντίθεση με την επίσημη κομματική γραμμή - είχαν σχέση με τα λεγόμενα «εθνικά θέματα», την αναγνώριση των μειονοτήτων και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τον Φεβρουάριο του 1991 προκλήθηκε σκάνδαλο στην Αθήνα μόλις δημοσιεύτηκε η Εκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, η οποία αναφερόταν σε μειονότητες στην Ελλάδα. Και τόλμησε μόνο ο Παπαγιαννάκης να διαφωνήσει με το κλίμα υστερίας που κυρίευσε τα μέσα ενημέρωσης και τα πολιτικά κόμματα: «Οσα θίγονται στην Εκθεση, η Ελλάδα τα έχει αναγνωρίσει σε διεθνείς συμβάσεις και συναντήσεις. Τα περί ανθελληνικής συνωμοσίας δεν με πείθουν». 

'Ενα χρόνο αργότερα ορισμένες αλυσίδες σούπερ μάρκετ κήρυξαν μποϊκοτάζ κατά των ολλανδικών και των ιταλικών προϊόντων, εξαιτίας της «φιλοσκοπιανής» στάσης των κυβερνήσεων των δύο χωρών. Το μποϊκοτάζ στηρίχτηκε από τη συντριπτική μερίδα των μέσων ενημέρωσης. Με δηλώσεις του στον «Ιό» (29/2/92) ο Παπαγιαννάκης δεν δίστασε να κατακρίνει την υστερία: 

«Δύσκολα πείθομαι ότι την κοινωνία των πολιτών εκπροσωπούν ηγεμονικά εμπορικές επιχειρήσεις, αν και τίποτα δεν αποκλείεται στη συγκεκριμένη στιγμή της κοινωνίας μας. Δεν πείθομαι σχεδόν καθόλου από τους στόχους του μποϊκοτάζ. Εχω την αίσθηση μιας πολιτικής εύκολων λύσεων (φαντάζομαι ότι με λίγότερο τυρί Γκούντα ελαφραίνει η συνείδηση του καθενός…) και ενός ανεπίτρεπτου εκβιασμού. Ασε που καλλιεργεί και ένα κλίμα αντιευρωπαϊσμού και μισαλλοδοξίας, χωρίς κόστος και χωρίς διέξοδο».

Για να υποστηρίξει τις απόψεις του σ’ αυτά τα τόσο δύσκολα θέματα ο Παπαγιαννάκης δεν περιοριζόταν σε δημόσιες δηλώσεις. Όταν χρειαζόταν, έσπευδε δίπλα σε διωκόμενους πολίτες για να εκδηλώσει την έμπρακτη συμπαράστασή του. Στις 27/1/92 δικάζονταν 5 μέλη της ΟΑΚΚΕ που είχαν συλληφθεί να κολλούν αφίσες με τίτλο «Όχι στο σοβινισμό. Να αναγνωριστεί η Σλαβική Μακεδονία». Το σύνθημα μοιάζει τώρα μετριοπαθές και ασφαλώς θα ήταν μεγάλη επιτυχία της «εθνικής γραμμής» να πετύχει κάτι τέτοιο. Αλλά τότε ζούσαμε την περίοδο των συλλαλητηρίων, του Μεγαλέξανδρου και της Μακεδονίας που είναι μόνο μία. Ο Παπαγιαννάκης αψήφησε το κλίμα τραμπουκισμού και τρομοκρατίας έξω από το δικαστήριο και κατέθεσε με ψυχραιμία ότι η αφίσα αποτελεί μόνο αμφισβήτηση της εξωτερικής πολιτικής της κυβέρνησης και δεν περιέχει ύβρεις, όπως διατεινόταν το κατηγορητήριο. «Μου προκαλεί ανησυχία η παραπομπή σε δίκη με τέτοιες κατηγορίες», ήταν η κατάληξή του.

Σ’ αυτά τα ζητήματα οι θέσεις που διατύπωνε ο Παπαγιαννάκης μοιάζουν σήμερα προφητικές. Στις 6/11/92, διαχωρίζοντας τη θέση του από το κόμμα του πρότεινε (μαζί με τον Λεωνίδα Κύρκο) να δεχτεί η Ελλάδα μια ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό για την ΠΓΔΜ («Μακεδονική Δημοκρατία του Βαρδάρη»), κάτι που αποτελεί σήμερα την πεμπτουσία της περήφανης εξωτερικής πολιτικής, αλλά τότε αντιμετωπιζόταν περίπου ως προδοσία. Εκείνος που αντέδρασε περισσότερο στην πρόταση αυτή από τον τότε Συνασπισμό ήταν ο Μίμης Ανδρουλάκης. 

© Αρχείο Λιλής Σφήκα - Παπαγιαννάκη, via enallaktikos.gr

Ένα άλλο ζήτημα που έθεσε ο Παπαγιαννάκης πολύ πριν κάποια ελληνική κυβέρνηση αναλάβει να το λύσει είναι η κατάργηση της αναγραφής του θρησκεύματος στις νέες ταυτότητες. Με άρθρο του στην «Ε» (10/3/93) εξήγησε εγκαίρως ότι «τις νομικές εγγυήσεις τις χρειάζονται οι θρησκευτικές μειονότητας και όχι οι πλειονότητες».  

Το σημαντικό είναι ότι όλες αυτές τις «αιρετικές» θέσεις και την προσωπική του στράτευση κόντρα στο ρεύμα δεν απαιτούσε να υιοθετηθούν σώνει και καλά από τους συντρόφους του. Πάλευε για μια Αριστερά που θα είναι 

«ένα νεφέλωμα, ένας μεγάλος επιτελικός οργανισμός που όχι μόνο θα επιτρέπει αλλά θα επιβάλλει τη συμμετοχή, τη συζήτηση, την αντίρρηση, τη συναπόφαση» (20/11/90). 

Το όραμά του είναι ακόμα επίκαιρο.

 
Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) - ψηφιακό αρχείο Μιχάλη Παπαγιαννάκη
   
Σάκης Κουρουζίδης: Το πρόταγμα της Οικολογίας στη σκέψη και τη δράση του Μιχάλη Παπαγιαννάκη , (ΑΣΚΙ, 25 Μαΐου 2015)
  
Μιχάλης Παπαγιαννάκης 19.8.1941-26.5.2009: «Εάν θέλουμε να είμαστε πειστικοί και σοβαροί, είναι απαραίτητο να συνδυάζουμε τον άκρατο ρεαλισμό με τον άκρατο ριζοσπαστισμό» (από τον ιστοχώρο Υπόγεια Διαδρομή, με συνδέσμους σε γραπτά για τον Μ.Π.)