Παρατηρώντας τα καινούρια ρούχα του αυτοκράτορα - Ο Αντόρνο και η «γενιά της Γκρέτα»

1. Διαβάζει τώρα Αντόρνο και η «γενιά της Γκρέτα»; 

 
του Γιαν Πέττερ

© bento - Spiegel Online - Jan Petter: Randale, Bambule, Frankfurter Schule: Warum die Generation Greta plötzlich Adorno liest, 09.08.2019
 
«Randale, Bambule, Frankfurter Schule» -

«Ταραξίες, θορυβοποιοί, της Φρανκφούρτης η Σχολή»

(ειρωνικό ρυθμικό σύνθημα που φώναζαν μεταγενέστεροι διαδηλωτές, εις ανάμνησιν της δεκαετίας του 1960)

  

Καθώς συμπληρώθηκαν 50 χρόνια από τον θάνατό του, ο Τέοντορ Αντόρνο (Theodor Wiesengrund Adorno) έγινε αυτό που ο ίδιος, πιθανότατα, δεν θα ήθελε ποτέ να είναι: Ένα είδος pop-σταρ για τους νέους.

Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες δημοσιεύθηκε ως νέο βιβλίο, 50 μόλις σελίδων: Μια διάλεξή του σε Αυστριακούς φοιτητές, το έτος 1967, με θέμα τον δεξιό εξτρεμισμό. Και το βιβλίο αυτό ανέβηκε κατακόρυφα και ταχύτατα στις πωλήσεις μη λογοτεχνικών τίτλων. Μάλιστα στο Amazon, οι «Πτυχές του νέου δεξιού ριζοσπαστισμού» («Aspekte des neuen Rechtsradikalismus») έφθασε στην πρώτη θέση των πωλήσεων - τουλάχιστον στην κατηγορία βιβλίων με θέμα «φασισμός».
Φωτογραφίες του κειμένου δημοσιοποιούνται τώρα στο Instagram, ενώ στο Twitter, το #Adorno είναι δημοφιλέστατο αυτή την εβδομάδα.
Αν κοιτάξετε πόσο συχνά αναφέρεται το όνομα Theodor W. Adorno στην σελίδα αναζήτησης βιβλίων του Google σε όλη την περίοδο εδώ και αρκετά χρόνια, η κόκκινη γραμμή στο διάγραμμα ανεβαίνει απότομα και έπειτα δείχνει μια σταθερή ανοδική τάση. Μοιάζει σαν την άνοδο ενός αεροπλάνου της γραμμής που δεν έχει ακόμη φθάσει στο σταθερό ύψος πορείας. Το μόνο που λείπει ακόμη να δούμε, είναι μια καννάβινη διαφημιστική τσάντα που γράφει «Adorno».

«Eάν η ζωή μας ήταν πλήρης νοήματος, δεν θα ψάχναμε να βρούμε το νόημά της»
(από το τελευταίο έργο του «Αρνητική Διαλεκτική») ©deutschlandfunkkultur - Instagram

Στην Τρανσυλβανία, με τους τελευταίους αληθινούς αγρότες στην Ευρώπη

της Εύα Κόντσετ - φωτογραφίες Μίχαϊ Στόικα
 

© Frankfurter Allgemeine Zeitung - Eva Konzett: Die letzten echten Bauern Europas, (Fotos: Mihai Stoica), 18.05.2018

   

Στην Τρανσυλβανία κρατάει ακόμη η παλιά αγροτική ζωή. Βρίσκεις εκεί σναπς πικρό σαν δηλητήριο, γλυκό βουβαλινό γάλα αλλά και άφθονο λιβάνι. Χάρις σ΄ αυτούς τους αγρότες υπάρχει φαγητό και ο οικείος τόπος για τα παιδιά, για τους εργάτες, ακόμη και για τους δικούς τους που ζουν και εργάζονται αλλού, μακριά. Και αυτοί οι άνθρωποι, καθόλου δεν θέλουν να ζήσουν αλλιώς.
Παίρνουν ανάσα και σταματάνε τη δουλειά μόνον όταν έρθει η γιορτή του Αγίου Νικολάου, στην αρχή του χειμώνα. Ένα πρωί Κυριακής, ο κύριος Κορνήλιος - το πλήρες όνομά του είναι Κορνέλ Λάσκου (Cornel Lascu) - κάθεται στα μπροστινά στασίδια της εκκλησίας, στη δεξιά σειρά, στη σειρά που προορίζεται για τους άνδρες. Τα στασίδια είναι ξύλινα με μια καμπυλωμένη πλάτη. Από την πολλή χρήση, το λακαριστό χρώμα στο κάθισμα έχει ξεφλουδίσει. Μπροστά, στο ιερό, ο παπάς προσεύχεται με δυνατή φωνή και το πολυπληθές εκκλησίασμα που βρίσκεται μέσα στο κεντρικό κλίτος της εκκλησία τον συνοδεύει με το «Κύριε ελέησον». Mέσα στον καπνό του θυμιάματος, μερικές από τις γυναίκες γονατίζουν· και ψηλά από τους τοίχους, οι χρυσοποίκιλτες εικόνες σιωπηλά υπενθυμίζουν στο εκκλησίασμα τα δέοντα.

Όμως ο αγρότης Κορνέλ Λάσκου, με το μάλλινο σκουφί παραμάσχαλα, παίρνει μια βαθιά ανάσα. Είναι στην εκκλησία εδώ και τρεις ώρες· η Ορθόδοξη λειτουργία θα διαρκέσει άλλη μια ώρα. Μετά, ο μεγαλόσωμος άντρας με τα γκρίζα μαλλιά θα φύγει από τον ναό. Θα κατηφορίσει από το λόφο, πάνω στον οποίο βρίσκεται η εκκλησία, θα περάσει τη γέφυρα, θα διασχίσει τον χωματόδρομο και θα φτάσει στο σπίτι. Όπως πάντα τον ίδιο δρόμο, γύρω στο ένα χιλιόμετρο. Στο δρόμο μέχρι το σπίτι δεν υπάρχουν φανάρια, ούτε λευκές διαγραμμίσεις στην άσφαλτο, ούτε πεζοδρόμια. Αντί για διεύθυνση με όνομα οδού και αριθμό, το σπίτι έχει μόνον έναν αριθμό: 239. 

Η ορθόδοξη εκκλησία του Vurpăr και πίσω το χωριό (© Mihai Stoica, F.A.Z.) - κλίκ στις εικόνες για μεγέθυνση

→  To Vurpăr στο χάρτη, κοντά στο Sibiu/Hermannstadt (Τρανσυλβανία, Κεντρική Ρουμανία) ←

Χάμπερμας: Η Χάννα Άρεντ για την ισχύ, την πολιτική και την επικοινωνία - Μέρος 2ο

Το πρώτο μέρος: Γιούργκεν Χάμπερμας: → Πολιτική ισχύς, εξουσία και επικοινωνία σύμφωνα με την Χάννα Άρεντ - Μια κριτική διερεύνηση

Τα όρια της κλασικής θεωρίας
Εάν την εντάξουμε στο πλαίσιο όπου ανήκει, αυτή η θέση της Άρεντ ερμηνεύει τα πράγματα με τρόπο κάπως απροβλημάτιστο και ισοπεδωτικό. Δεν είναι προϊόν καλά ισορροπημένων διερευνήσεων, αλλά προκύπτει από μια φιλοσοφική κατασκευή. Μέχρι στιγμής, προσπάθησα να παρουσιάσω εκείνες τις πτυχές της αντίληψης της Άρεντ για την ισχύ, τις οποίες θεωρώ ως ισχυρά της σημεία, καθώς και μερικές εφαρμογές τους πολλά υποσχόμενες. Τώρα θα ήθελα να προσθέσω κάποιες παρατηρήσεις σχετικές με τις αδυναμίες της.
Η Άρεντ σχηματοποιεί την εικόνα που έχει για την αρχαιοελληνική πόλιν και την παρουσιάζει ως την ουσία της πολιτικής γενικά. Αυτό είναι το υπόβαθρο για τις εννοιολογικές διχοτομίες που επιλέγει να προβάλλει: Διχοτομίες μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού, του κράτους και της οικονομίας, της ελευθερίας και της ευημερίας, μεταξύ της πολιτικής-πρακτικής δραστηριότητας [political-practical activity - το practical με την Αριστοτελική σημασία της λέξης πράξις] αφενός και της παραγωγής αφετέρου. Είναι άκαμπτες διχοτομίες, από τις οποίες, πάντως, η σύγχρονη αστική κοινωνία και το σύγχρονο κράτος βρίσκονται σε πολύ μεγάλη απόσταση. Έτσι, ακόμη το γεγονός ότι στη νεωτερική εποχή εδραιώθηκε μαζί με την εξέλιξη του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής μια συμπληρωματική σχέση μεταξύ κράτους και οικονομίας, αντιμετωπίζεται από την Άρεντ ως ένδειξη παθολογικής κατάστασης, ως σημάδι καταστροφικής σύγχυσης:

«Στον σύγχρονο κόσμο, τα πεδία της κοινωνίας και της πολιτικής είναι πολύ λιγότερο διακριτά μεταξύ τους [...] Η μετατροπή της [πολιτικής] σε απλό λειτουργικό στοιχείο, καθιστά αδύνατο το να διακρίνουμε μιαν ευκρινή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σ' αυτά τα δύο πεδία. Και αυτό δεν είναι ζήτημα θεωρίας ή ιδεολογίας· διότι με την άνοδο της κοινωνίας, δηλαδή του “νοικοκυριού” (οικία), πράγμα που σημαίνει των οικονομικών δραστηριοτήτων, στο πεδίο των δημόσιων δραστηριοτήτων, η φροντίδα για τα του οίκου και όλα τα θέματα που ανήκαν προηγουμένως στην ιδιωτική σφαίρα της οικογένειας, έγιναν αντικείμενα “συλλογικού” ενδιαφέροντος και μέριμνας. Στον σύγχρονο κόσμο, αυτά τα δύο πεδία ρέουν διαρκώς το ένα μέσα στο άλλο, αλληλοδιεισδύουν όπως τα κύματα μέσα στο ανειρήνευτο ποτάμι της ζωής».17

Η Άρεντ ορθώς επιμένει ότι η υπέρβαση της φτώχειας μέσω της τεχνικο-οικονομικής εξέλιξης, σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί επαρκή προϋπόθεση για διασφάλιση στην πράξη της πολιτικής ελευθερίας. Όμως, με το να ισχυρίζεται ότι η «εισβολή των κοινωνικών και οικονομικών ζητημάτων στο δημόσιο πεδίο, η μεταμόρφωση της κυβέρνησης σε διοίκηση, η αντικατάσταση της προσωπικής διακυβένησης με μέτρα που λαμβάνονται από απρόσωπες γραφειοκρατίες και η συνακόλουθη μετάλλαξη των νόμων σε διατάγματα»18 αναγκαστικά ματαιώνει κάθε προσπάθεια παρέμβασης [των πολιτών] σε ένα πολιτικά ενεργό δημόσιο πεδίο, η ίδια η Άρεντ πέφτει θύμα μιας αντίληψης περί πολιτικής ανεφάρμοστης στις σύγχρονες συνθήκες. Με αυτό το θαμπό φως φωτίζει και τη Γαλλική Επανάσταση· και αποδίδει την σε πρώτη φάση επιτυχή θεμελίωση της ελευθερίας στην Αμερική στο γεγονός ότι εκεί «δεν τέθηκε το κοινωνικό ζήτημα, το οποίο είναι αδύνατο να επιλυθεί πολιτικά, και έτσι δεν στάθηκε εμπόδιο».19 Δεν μπορώ εδώ να επεκταθώ για να [ξανα]συζητήσω αυτήν την ερμηνεία της.20 Θέλω μόνον να επισημάνω την παράδοξη οπτική γωνία που υιοθετεί η Χάννα Άρεντ για να παρατηρήσει τα πράγματα: Ένα κράτος απαλλαγμένο από τη διοικητική αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων· μια «καθαρή» πολιτική που δεν επηρεάζεται από κοινωνικο-οικονομικά ζητήματα· μια θεσμοθέτηση της «δημόσιας ελευθερίας» που είναι ανεξάρτητη από τον τρόπο που οργανώνεται και κατανέμεται ο δημόσιος πλούτος· μια ριζοσπαστική δημοκρατία, η οποία εκτείνει την απελευθερωτική της δράση μόνον μέχρις εκεί όπου παύει η πολιτική καταστολή και αρχίζει η κοινωνική  καταπίεση - και εκεί σταματά. Αυτός ο δρόμος είναι αδιανόητος για οποιαδήποτε σύγχρονη κοινωνία.