1. Διαβάζει τώρα Αντόρνο και η «γενιά της Γκρέτα»;
του Γιαν Πέττερ
© bento - Spiegel Online - Jan Petter: Randale, Bambule, Frankfurter Schule: Warum die Generation Greta plötzlich Adorno liest, 09.08.2019
«Randale, Bambule, Frankfurter Schule» -
«Ταραξίες, θορυβοποιοί, της Φρανκφούρτης η Σχολή»
(ειρωνικό ρυθμικό σύνθημα που φώναζαν μεταγενέστεροι διαδηλωτές, εις ανάμνησιν της δεκαετίας του 1960)
Καθώς συμπληρώθηκαν 50 χρόνια από τον θάνατό του, ο Τέοντορ Αντόρνο (Theodor Wiesengrund Adorno) έγινε αυτό που ο ίδιος, πιθανότατα, δεν θα ήθελε ποτέ να είναι: Ένα είδος pop-σταρ για τους νέους.
Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες δημοσιεύθηκε ως νέο βιβλίο, 50 μόλις σελίδων: Μια διάλεξή του σε Αυστριακούς φοιτητές, το έτος 1967, με θέμα τον δεξιό εξτρεμισμό. Και το βιβλίο αυτό ανέβηκε κατακόρυφα και ταχύτατα στις πωλήσεις μη λογοτεχνικών τίτλων. Μάλιστα στο Amazon, οι «Πτυχές του νέου δεξιού ριζοσπαστισμού» («Aspekte des neuen
Rechtsradikalismus») έφθασε στην πρώτη θέση των πωλήσεων - τουλάχιστον στην κατηγορία βιβλίων με θέμα «φασισμός».
Φωτογραφίες του κειμένου δημοσιοποιούνται τώρα στο Instagram, ενώ στο Twitter, το #Adorno είναι δημοφιλέστατο αυτή την εβδομάδα.
Αν κοιτάξετε πόσο συχνά αναφέρεται το όνομα Theodor W. Adorno στην σελίδα αναζήτησης βιβλίων του Google σε όλη την περίοδο εδώ και αρκετά χρόνια, η κόκκινη γραμμή στο διάγραμμα ανεβαίνει απότομα και έπειτα δείχνει μια σταθερή ανοδική τάση. Μοιάζει σαν την άνοδο ενός αεροπλάνου της γραμμής που δεν έχει ακόμη φθάσει στο σταθερό ύψος πορείας. Το μόνο που λείπει ακόμη να δούμε, είναι μια καννάβινη διαφημιστική τσάντα που γράφει «Adorno».
Φωτογραφίες του κειμένου δημοσιοποιούνται τώρα στο Instagram, ενώ στο Twitter, το #Adorno είναι δημοφιλέστατο αυτή την εβδομάδα.
Αν κοιτάξετε πόσο συχνά αναφέρεται το όνομα Theodor W. Adorno στην σελίδα αναζήτησης βιβλίων του Google σε όλη την περίοδο εδώ και αρκετά χρόνια, η κόκκινη γραμμή στο διάγραμμα ανεβαίνει απότομα και έπειτα δείχνει μια σταθερή ανοδική τάση. Μοιάζει σαν την άνοδο ενός αεροπλάνου της γραμμής που δεν έχει ακόμη φθάσει στο σταθερό ύψος πορείας. Το μόνο που λείπει ακόμη να δούμε, είναι μια καννάβινη διαφημιστική τσάντα που γράφει «Adorno».
 |
| «Eάν η ζωή μας ήταν πλήρης νοήματος, δεν θα ψάχναμε να βρούμε το νόημά της» (από το τελευταίο έργο του «Αρνητική Διαλεκτική») ©deutschlandfunkkultur - Instagram |
«Το ενδιαφέρον της νεολαίας για τέτοια θέματα αυξήθηκε σε απίστευτο βαθμό. Μόνον οι φοιτητές της Νομικής αγοράζουν ό,τι αγόραζαν μέχρι τώρα» (βιβλιοπώλης του βιβλιοπωλείου «Campus», Αμβούργο)
Στο βιβλιοπωλείο «Campus», απέναντι από το Πανεπιστήμιο του Αμβούργου, το βιβλίο του Αντόρνο εξαντλήθηκε δυό φορές μέσα σε λίγες ημέρες και ο εκδότης εκτυπώνει ήδη την τέταρτη έκδοση, τρεις εβδομάδες μετά την ημερομηνία της πρώτης κυκλοφορίας. Στη διάρκεια του ενός ή δύο τελευταίων χρόνιων συνέβησαν απίστευτα πολλά πράγματα, λέει ο βιβλιοπώλης. Πολλοί νέοι ενδιαφέρονται πάλι για πολιτικά βιβλία. Έχει τώρα στο κατάστημά του ένα ράφι μερικών μέτρων με βιβλία αποκλειστικά και μόνον για το θέμα «στροφή προς τα δεξιά».
Ακόμη και το Κεφάλαιο του Μαρξ πούλησε πολύ καλά, με την ευκαιρία 150 χρόνων από την κυκλοφορία του (1867). Και τώρα ο Αντόρνο. Γιατί;
Στο βιβλιοπωλείο «Campus», απέναντι από το Πανεπιστήμιο του Αμβούργου, το βιβλίο του Αντόρνο εξαντλήθηκε δυό φορές μέσα σε λίγες ημέρες και ο εκδότης εκτυπώνει ήδη την τέταρτη έκδοση, τρεις εβδομάδες μετά την ημερομηνία της πρώτης κυκλοφορίας. Στη διάρκεια του ενός ή δύο τελευταίων χρόνιων συνέβησαν απίστευτα πολλά πράγματα, λέει ο βιβλιοπώλης. Πολλοί νέοι ενδιαφέρονται πάλι για πολιτικά βιβλία. Έχει τώρα στο κατάστημά του ένα ράφι μερικών μέτρων με βιβλία αποκλειστικά και μόνον για το θέμα «στροφή προς τα δεξιά».
Ακόμη και το Κεφάλαιο του Μαρξ πούλησε πολύ καλά, με την ευκαιρία 150 χρόνων από την κυκλοφορία του (1867). Και τώρα ο Αντόρνο. Γιατί;
 |
| © Manfred Rehm/dpa/bento |
Κατ' αρχάς, το γεγονός ότι πολλοί αρέσκονται να παραπέμπουν σε βιβλία του Αντόρνο δεν είναι δα και τίποτε νέο. Πασίγνωστες φράσεις του - λόγου χάρη «δεν υπάρχει σωστή ζωή μέσα στη λαθεμένη» («es gibt kein richtiges Leben im Falschen») - τις ξέρουν ακόμη και άνθρωποι που αφού τέλειωσαν τις σπουδές τους στο πανεπιστήμιο ασχολούνται επαγγελματικά με την πώληση ακινήτων. Εδώ και μερικά χρόνια, το «Minibar Moralia» στο Αμβούργο, μας θυμίζει ένα από τα πιο διάσημα έργα του φιλόσοφου, τα «Minima Moralia». Και η «Thea Dorn» παρουσιάζει τακτικά την τηλεοπτική εκπομπή του Δεύτερου Κρατικού Προγράμματος (ZDF) «Λογοτεχνικό Κουαρτέτο» («Das Literarische Quartett»). Μ' αυτό το ψευδώνυμο, δανεισμένο από το «Adorno» με μπροστά το αγγλικό οριστικό άρθρο [στα γερμανικά προσφέρεται Θία Ντορν, είναι και ειρωνικό λογοπαίγνιο με τη γερμανική λέξη Dorn = αγκάθι - η ίδια δηλωσε ότι διάβασε τα βιβλία του Αντορνο αλλά δυσκολεύτηκε πολύ να τα καταλάβει], η συγγραφέας Κριστιάνε Σέρερ (Christiane Scherer) δημοσιεύει ψυχολογικά θρίλερ και βιβλία για την «γερμανικότητα». Όλα αυτά δεν έχουν και πολλή σχέση με τον τρόπο που σκεφτόταν ο ίδιος ο Αντόρνο. Το αντίθετο: Αυτός ο αριστερός διανοούμενος, που μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο συνέχισε να επεξεργάζεται και να εξελίσσει στη Φρανκφούρτη την «Κριτική Θεωρία», για μια ζωή ολόκληρη αγωνίστηκε ενάντια στην «πολιτιστική βιομηχανία»· τόσο πολύ, ώστε εύρισκε ενοχλητική ακόμη και την Jazz μουσική, αλλά και τους φασαριατζήδες φοιτητές [μέχρι και την αστυνομία κάλεσε τον Μάη του 1968, όταν κάποιοι φοιτητές διέκοψαν την παράδοση του μαθήματός του]. Όμως, το πώς θα αντιμετώπιζε ο ίδιος ο Αντόρνο, εάν ζούσε, αυτή τη λατρεία που αναπτύσσεται γύρω από το πρόσωπο του, δεν έχει σημασία. Άλλο είναι αυτό που αξίζει να προσέξουμε: Λίγες εβδομάδες πριν από τις κοινοβουλευτικές εκλογές στις γερμανικές ομόσπονδες χώρες (κρατίδια) της Σαξονίας, του Βραδεμβούργου και της Θουριγγίας - στις οποίες είναι πιθανό το ακροδεξιό κόμμα της AfD να σημειώσει νέα θριαμβευτικά ρεκόρ στα εκεί ποσοστά ψήφων του - είναι φανερό ότι πολλοί άνθρωποι αναζητούν που μια σοβαρή πολιτική ανάλυση καταλήγουν στον Αντόρνο.
 |
| Στον υπαίθριο χώρο του Πανεπιστημίου Γκαίτε, στη Φρανκφούρτη, υπάρχει σε περίοπτη θέση ένα γυάλινο κουτί για να θυμίζει το έργο ζωής του Αντόρνο. Μέσα στο γυαλί εκτίθεται το γραφείο και η καρέκλα του καθηγητή Theodor W. Adorno. Ωστόσο πολλοί σπουδαστές ενδιαφέρονται πιο πολύ για τη σκέψη του κοινωνιολόγου, φιλοσόφου, μουσικού και συνθέτη, παρά για την επίπλωση του χώρου καθημερινής εργασίας του όταν ήταν εν ζωή (φωτο: © Arne Dedert/dpa) |
Και τώρα, κατά ειρωνικό τρόπο, αυτός, ο Theodor W. Adorno, ο φιλόσοφος που αγαπούν οι αποστασιοποιημένοι, εγκεφαλικοί άνθρωποι, έγινε ξαφνικά η καταφυγή μιας νεολαίας που προσπαθεί να καταλάβει τί συμβαίνει σήμερα στον κόσμο; Έτσι φαίνεται.
Η απρόσμενη επιτυχία του βιβλίου, μπορεί να οφείλεται και στη γλώσσα με την οποία είναι γραμμένο. Βασίζεται σε μια προσεγμένη διάλεξη καλά επιμελημένη για να πάρει έντυπη μορφή. Το κείμενο έχει λίγο περισσότερες από 50 σελίδες και ελάχιστες υποσημειώσεις. Αυτό το γραπτό είναι ακριβώς όπως μίλησε ο Αντόρνο το 1967 στους φοιτητές: Ήταν μια διάλεξη ευφυής, πνευματώδης, αλλά όχι ακατανόητη.
Είναι ένα βιβλίο που μπορείς να το διαβάσεις στο πάρκο, όταν το πανεπιστήμιο έχει διακοπές, ή σε ένα μακρύ ταξίδι με το τρένο. Αν θέλεις, μπορείς επίσης να ακούσεις τη διάλεξη στο Youtube.
Από την άλλη πλευρά, φαίνεται ότι «ο νέος Aντόρνο» έρχεται να αναταποκριθεί σε τρέχουσες ανάγκες και επιθυμίες - και μάλιστα επιτυχώς, ακριβώς επειδή το κείμενο προέρχεται από μια άλλη εποχή. Σε έναν κόσμο όπως ο τωρινός, στον οποίο η δημόσια σφαίρα και τα μέσα ενημέρωσης ακροβατούν διαρκώς ανάμεσα σε κύματα αγανάκτησης και οργής, ενώ τα εκπαιδευτικά του πράγματα καθορίζονται από το κυνήγι «ακαδημαϊκών μονάδων» (credit points) και από την καταλληλότητα των αποφοίτων για την αγορά εργασίας, το να παίρνεις αποστάσεις από το παρόν λειτουργεί μερικές φορές απελευθερωτικά.
Είναι ένα βιβλίο που μπορείς να το διαβάσεις στο πάρκο, όταν το πανεπιστήμιο έχει διακοπές, ή σε ένα μακρύ ταξίδι με το τρένο. Αν θέλεις, μπορείς επίσης να ακούσεις τη διάλεξη στο Youtube.
Από την άλλη πλευρά, φαίνεται ότι «ο νέος Aντόρνο» έρχεται να αναταποκριθεί σε τρέχουσες ανάγκες και επιθυμίες - και μάλιστα επιτυχώς, ακριβώς επειδή το κείμενο προέρχεται από μια άλλη εποχή. Σε έναν κόσμο όπως ο τωρινός, στον οποίο η δημόσια σφαίρα και τα μέσα ενημέρωσης ακροβατούν διαρκώς ανάμεσα σε κύματα αγανάκτησης και οργής, ενώ τα εκπαιδευτικά του πράγματα καθορίζονται από το κυνήγι «ακαδημαϊκών μονάδων» (credit points) και από την καταλληλότητα των αποφοίτων για την αγορά εργασίας, το να παίρνεις αποστάσεις από το παρόν λειτουργεί μερικές φορές απελευθερωτικά.
 |
| Το βιβλίο του Adorno Πτυχές του Νέου Δεξιού Ριζοσπαστισμού. Μόλις πρωτοεκδόθηκε από τον οίκο Suhrkamp της Φρανκφούρτης - με επίμετρο του Φόλκερ Βάις (Volker Weiß) |
Η ταραχή και η έξαψη των τωρινών συζητήσεων αφήνει ανέγγιχτη την αξία αυτού του μικρού κειμένου του Αντόρνο. Όσα διαβάζουμε εκεί μέσα δεν έχουν καμιά απολύτως σχέση με τα συνεχή σκάνδαλα που προκαλούν στις τηλεοπτικές συζητήσεις οι ακροδεξιοί ηγέτες της AfD, όπως ο Μπιέρν Χέκε (Björn Höcke) από τη Σαξωνία.
Αντίθετα, στο βιβλίο περιγράφονται με ακρίβεια απτά πράγματα που βλέπουμε να συμβαίνουν πάλι σήμερα: Η «τεχνική του να λες ασύστολα ψεύδη», με χρήση της οποίας οι δεξιοί προσπαθούν να αποτρέψουν τις συζητήσεις επί πραγματικών και ουσιαστικών θεμάτων. Η προσπάθεια να παραχαράξουν την πραγματικότητα κόβοντάς την κομμάτι-κομμάτι με τη «μέθοδο του σαλαμιού». Ο Αντόρνο περιγράφει επίσης, πώς ακόμη και άνθρωποι που θεωρούν τους εαυτούς τους αξιοπρεπείς αστούς, «δίνουν κλωτσιές» στους ασθενέστερους προκειμένου να προστατεύσουν το δικό τους status. Στο βιβλίο τούτο, εμπειρικές παρατηρήσεις τέτοιου είδους συνδυάζονται με θεωρία, με θεμελιακή κοινωνική κριτική. Το θέμα του δεν είναι απλά και μόνον ο ακροδεξιός ριζοσπαστισμός, αλλά και το περιβάλλον μέσα το οποίο εμφανίζεται.
Σε αντίθεση με πολλά νεότερα βιβλία για τη «Νέα Δεξιά», στον Αντόρνο η συζήτηση περί δημοκρατίας είναι και συζήτηση για τον καπιταλισμό και για την ανισότητα. Σήμερα, στην εποχή της σχεδόν ανεξέλεγκτης κλιματικής αλλαγής και των μεταναστευτικών ρευμάτων («δεν μπορούμε να τους απορροφήσουμε όλους»), μήπως το μυστικό τούτης της «επιστροφής στον Αντόρνο» είναι ο τρόπος που αυτός βλέπει το ζήτημα της δημοκρατίας;
Όσοι είναι σήμερα νεότεροι από 30 χρονών, μεγάλωσαν μέσα σε συζητήσεις για κρίσεις, για μεταρρυθμίσεις και για «ανυπαρξία εναλλακτικών λύσεων» [«There Is No Alternative» - «TINA»]. Ταυτόχρονα, ακούν ότι καθένας πρέπει να αναλαμβάνει τις ευθύνες του· πρέπει να διάγει μια ζωή με νόημα, συμβατή με βιωσιμότητα και με αειφορία. Πώς να ταιριάξουν αυτά τα δυό μεταξύ τους;
Τους τελευταίους μήνες, εκατοντάδες χιλιάδες νέοι άνθρωποι δηλώνουν ευθαρσώς τη γνώμη τους: Τα πράγματα δεν μπορούν - και δεν πρέπει - να συνεχίσουν όπως πριν. Τώρα, σε όλες σχεδόν τις ουσιαστικές πολιτικές συζητήσεις εμπλέκονται νέοι άνθρωποι· και καταλαμβάνουν κομβικές θέσεις στις σημαντικές καθημερινές διαλογικές αντιπαραθέσεις: Από το ζήτημα της διάσωσης ναυαγών προσφύγων μέχρι την προστασία του κλίματος, την ισότητα των δικαιωμάτων και τον αντιρατσισμό.
Τούτο το καλοκαίρι, φαίνεται ότι το βιβλίο του Αντόρνο παρέχει θεωρία γι' αυτά τα πράγματα. Δηλαδή δίνει κάτι αναγκαίο. Γιατί, το να δείξεις την απογοήτευση σου και τη δυσφορία σου διαδηλώνοντας, είναι το ένα. Όμως, το να ψάξεις να βρεις τί μπορείς να επιτύχεις με αυτό στην πράξη και ποιά κατεύθυνση να του δώσεις, είναι κάτι άλλο, πολύ διαφορετικό. Και γι΄ αυτό το σκοπό, φαίνεται ότι πολλοί χρειάζονται και θέλουν να πάρουν ένα χέρι βοήθειας από τις επιστήμες του ανθρώπου. Αυτό δεν είναι καθόλου παράδοξο για μια γενιά, της οποίας περισσότερα από τα μισά μέλη σπουδάζουν σε ΑΕΙ. Αλλά πόσο αντικατοπτρίζεται αυτό στην ίδια την πανεπιστημιακή ζωή;
Όσοι είναι σήμερα νεότεροι από 30 χρονών, μεγάλωσαν μέσα σε συζητήσεις για κρίσεις, για μεταρρυθμίσεις και για «ανυπαρξία εναλλακτικών λύσεων» [«There Is No Alternative» - «TINA»]. Ταυτόχρονα, ακούν ότι καθένας πρέπει να αναλαμβάνει τις ευθύνες του· πρέπει να διάγει μια ζωή με νόημα, συμβατή με βιωσιμότητα και με αειφορία. Πώς να ταιριάξουν αυτά τα δυό μεταξύ τους;
Τους τελευταίους μήνες, εκατοντάδες χιλιάδες νέοι άνθρωποι δηλώνουν ευθαρσώς τη γνώμη τους: Τα πράγματα δεν μπορούν - και δεν πρέπει - να συνεχίσουν όπως πριν. Τώρα, σε όλες σχεδόν τις ουσιαστικές πολιτικές συζητήσεις εμπλέκονται νέοι άνθρωποι· και καταλαμβάνουν κομβικές θέσεις στις σημαντικές καθημερινές διαλογικές αντιπαραθέσεις: Από το ζήτημα της διάσωσης ναυαγών προσφύγων μέχρι την προστασία του κλίματος, την ισότητα των δικαιωμάτων και τον αντιρατσισμό.
Τούτο το καλοκαίρι, φαίνεται ότι το βιβλίο του Αντόρνο παρέχει θεωρία γι' αυτά τα πράγματα. Δηλαδή δίνει κάτι αναγκαίο. Γιατί, το να δείξεις την απογοήτευση σου και τη δυσφορία σου διαδηλώνοντας, είναι το ένα. Όμως, το να ψάξεις να βρεις τί μπορείς να επιτύχεις με αυτό στην πράξη και ποιά κατεύθυνση να του δώσεις, είναι κάτι άλλο, πολύ διαφορετικό. Και γι΄ αυτό το σκοπό, φαίνεται ότι πολλοί χρειάζονται και θέλουν να πάρουν ένα χέρι βοήθειας από τις επιστήμες του ανθρώπου. Αυτό δεν είναι καθόλου παράδοξο για μια γενιά, της οποίας περισσότερα από τα μισά μέλη σπουδάζουν σε ΑΕΙ. Αλλά πόσο αντικατοπτρίζεται αυτό στην ίδια την πανεπιστημιακή ζωή;
 |
| Kyra Beninga, 26 ετών, η πρόεδρος του Συλλόγου των φοιτητών του Πανεπιστημίου Γκαίτε στη Φρανκφούρτη |
«Τα λίγα πανεπιστημιακά σεμινάρια που γίνονται σήμερα με θέμα την Κριτική Θεωρία της “Σχολής της Φρανκφούρτης” φαίνονται εκ πρώτης όψεως αυθεντικά και προσελκύουν το ενδιαφέρον, ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις δεν έχουν και πολλή σχέση με την πραγματική Κριτική Θεωρία» (Kyra Beninga, Πρόεδρος του Συλλόγου Φοιτητών του Πανεπιστημίου Γκαίτε στη Φρανκφούρτη επί του Μάιν)
Αυτή είναι, τουλάχιστον, η άποψη της προέδρου του συλλόγου φοιτητών στη Φρανκφούρτη. Ο Σύλλογος έχει οργανώσει και έναν δικό του κύκλο διαλέξεων στο Πανεπιστήμιο Goethe για το τρέχον εξάμηνο. Ο τίτλος της ηχεί ως πρόκληση: «Μαρξ, Φρόιντ, Αντόρνο - αντί για διδακτικές ενότητες (module)». Τι εννοούν; ο ουσιαστικό είναι τα βασικά: Η κοινωνική κριτική, οι μεγάλες ιδέες [επανέρχονται λοιπόν οι μεγάλες αφηγήσεις, παρά την καταδίκη τους από τους αποδομιστές μεταμοντέρνους;]· το να ερμηνευθεί η πραγματικότητα του κόσμου. Στις πιο πολλές διαλέξεις, η συμμετοχή των φοιτητών ήταν μεγάλη, λέει η Κύρα. Παρόλο που το πρόγραμμα αυτό δεν προσέφερε «μονάδες» στους συμμετέχοντες.
Η Kύρα και οι συμφοιτητές της κάνουν αυτό που επιχειρούν πολλοί άλλοι νέοι άνθρωποι στις «Παρασκευές για το Μέλλον» για το κλίμα, στις διαδηλώσεις της «Seebrücke» («Θαλάσσια Γέφυρα») για τους πρόσφυγες που πνίγονται στη Μεσόγειο ή στο αντιρατσιστικό κίνημα «Unteilbar» («Αδιαίρετοι»): Προσπαθούν να αυτοργανωθούν και να δραστηριοποιηθούν.
«Στο πανεπιστήμιο, όλο και περισσότερο τα πάντα περιστρέφονται γύρω από τον ωφελιμισμό - γύρω από το αξιοποιήσιμο των επιστημονικών γνώσεων. Σήμερα, η επιστημονική δρατηριότητα έχει συχνά περισσότερη σχέση με τη διαχείριση έργων (project management) παρά με την έρευνα και με τη γνώση», λέει η Kύρα.
Έτσι, όπως φαίνεται, άλλα θέματα είναι σχεδόν μοιραίο να μένουν έξω από τα αναλυτικά προγράμματα [...]
Παρατηρώντας τα πράγματα από χρονική απόσταση μισού αιώνα (ο Τέοντορ Αντόρνο πέθανε το 1969) είναι φανερό, εκτός των άλλων, ότι πολλά προβλήματα εκείνης της εποχής εξακολουθούμε να τα βρίσκουμε μπροστά μας και τώρα. Γι αυτό τον λόγο, το έργο του Αντόρνο είναι ταιριαστό με το καλοκαίρι της διαμαρτυρίας 2019 και με την αναζήτηση λύσεων μεστών νοήματος από όσους διαμαρτύρονται. Και δεν είναι κακό που τα αποφθέγματά του φαίνονται όμορφα στο Instagram.
Αρθρογραφία στο bento, ειδικό «ένθετο» του Spiegel Online
Στο bento: Wie "Fridays for Future" jetzt die Unis erobern wollen - und dann Europa
 |
| Πάνω στο ιστιοπλοϊκό αγώνων ανοιχτής θάλασσας Malizia II, στον τρικυμισμένο Ατλαντικό πλέοντας προς τη Ν. Υόρκη, με το πλακάτ που χρησιμοποιούσε στην Στοκχόλμη ως μοναχική απεργός κάθε Παρασκευή έξω από το Κοινοβούλιο |
 |
| Παρίσι, καθ΄οδόν προς τη Γαλλική Εθνοσυνέλευση (ομιλία 23ης Ιουλίου 2019) |
2. Η μικρή Γκρέτα και τα καινούργια ρούχα του αυτοκράτορα
της Κάριν Γιάνκερ
© Süddeutsche Zeitung - Karin Janker: Junge Idealistin prallt auf die Realität - Für ihre Unterstützer ist Greta eine Aufklärerin,15.08.2019
Μια κριτική που μας υπενθυμίζει ότι το παραμύθι του Άντερσεν για την πραγματικότητα και για την ψευδαίσθηση (γεννημένη είτε από συμφέρον είτε από φόβο είτε από ιδεολογίες), μιλά για εμάς και για την εποχή μας. Μας υπενθυμίζει “πόσο έχει ξεπέσει η αξιοπιστία των ελίτ, των «σοβαρών» πολιτικών, των «μετριοπαθών» επιστημόνων”. Και πόσο έχει ξεπέσει στα μάτια των πολύ νέων ο τρόπος σκέψης και οι νοοτροπίες που επικρατούν σε πιο «ώριμες» γενεές. Όμως ως κατακλείδα, εξίσου σωστά, μας επισημαίνει επίσης, ότι για να ντύσουμε το «σώμα του αυτοκράτορα» που αποδείχτηκε εντελώς γυμνό, τελικά «χρειάζεται και η τέχνη του υφαντή». Η «τόλμη και η τέχνη του διαφωτιστή» που διαπιστώνει και αποκαλύπτει σε όλους τη γύμνια του αυτοκράτορα, δεν αρκεί.
Αλλά πολύ δύσκολα μπορεί να συναχθεί από την αμφισβήτηση των καθιερωμένων ένας παραλληλισμός της κινητοποίησης για το κλίμα και της κινητοποίησης υπέρ των δεξιών λαϊκιστών τύπου Τραμπ (οι οποίοι τυγχάνει να είναι οι σφοδρότεροι αρνητές της κλιματικής αλλαγής). Διότι, τελικά, η κάθε αμφισβήτηση είναι αναγκασμένη να διεκδικεί εγκυρότητα. Και η εγκυρότητα της Α ή Β αμφισβήτησης είναι και αυτή μέγεθος ελέγξιμο, ερευνήσιμο και μετρήσιμο με μέτρο την λογική ικανότητα του ανθρώπου ως κοινωνικού και πολιτικού όντος· δηλαδή μπορεί και αυτή να επαληθευτεί ή να διαψευσθεί, ακριβώς όπως και η εγκυρότητα της Χ ή Ψ καθιερωμένης άποψης.
Γ. Ρ.
Όταν μιλούν για την Γκρέτα Τούνμπεργκ, την απεργία της από το σχολείο για το κλίμα και όσα ακολούθησαν, δεν παραλείπουν να παραπέμπουν στο παραμύθι για τα καινούργια ρούχα του αυτοκράτορα. Η Γκρέτα μοιάζει με το παιδί που ξεπετιέται μέσα από το πλήθος των νομοταγών υπηκόων. Και εις επήκοον όλων φωνάζει: «Μα, ο αυτοκράτορας είναι γυμνός». Η 16χρονη φαίνεται σαν να είναι η μοναδική που έχει το θάρρος και την τόλμη να πει στους ανθρώπους ότι η νέα γενεά δεν θα καθήσει άπραγη και με σταυρωμένα χέρια να βλέπει τη ληστρική εκμετάλλευση του πλανήτη· τους λέει, ότι η νέα γενεά δεν μπορεί να κάθεται και να βλέπει άπραγη. Στα μάτια της είναι γυμνοί όλοι εκείνοι που, μέχρι νεωτέρας, ζουν τη ζωή τους χωρίς να δίνουν δεκάρα για το τί συμβαίνει στο κλίμα.
Η Γκρέτα βλέπει πράγματα που οι άλλοι δεν θέλουν να δουν, γράφει η μητέρα της Μαλένα Έρνμαν (Malena Ernman) στο βιβλίο της Scener ur hjärtat («Σκηνές της ζωής βγαλμένες μέσα από την καρδιά»): «Βλέπει τα αέρια του θερμοκηπίου που βγαίνουν από τις υψικαμίνους και τις καμινάδες μας [...] και μεταμορφώνουν την ατμόσφαιρα σε μια γιγαντιαία χωματερή, αόρατη στα γυμνά μάτια» [...]
Η κλιματική κρίση κορυφώνεται σαν αρχαία τραγωδία. Η Γκρέτα Τούνμπεργκ είναι η τραγική ηρωίδα που βλέπει την πραγματικότητα και τη λέει σε όλους, αλλά αυτό δεν αρκεί: Εάν μείνουμε σ' αυτό και μόνον, είμαστε καταδικασμένοι να αποτύχουμε.
[...] Έτσι, είμαστε ήδη μέσα σε ένα αφήγημα που μετατρέπει τη νεαρή Σουηδή σε μια οθόνη, πάνω στην οποία προβάλλονται η ελπίδα και το μίσος: Όπως ακριβώς συμβαίνει με το παιδί στο παραμύθι του Κρίστιαν Αντερσεν, έτσι συμβαίνει και σε τούτη την αφήγηση: Στη Γκρέτα αποδίδεται και πιστώνεται μια προνομιακή οπτική γωνία, από την οποία μπορεί να βλέπει καθαρά την πραγματικότητα. Και επίσης, της πιστώνεται ότι έχει το θάρρος να λέει στους άλλους καταπρόσωπο τη «γυμνή αλήθεια». Τους οπαδούς της Γκρέτα Τούνμπεργκ τους ενθουσιάζει το διαφωτιστικό μήνυμα που εκπέμπει ένα παιδί. Και αντίστροφα, αυτό το ίδιο το διαφωτιστικό μήνυμα είναι εκείνο που προκαλεί αποστροφή στους επικριτές της Γκρέτα: Τι μπορεί να γνωρίζει μια 16χρονη για πράγματα που δεν μπορεί να καταλάβει ούτε ένας ενήλικας, εκτός εάν έχει ξοδέψει χρόνια και χρόνια της ζωής του με σχετικές σπουδές; [...]
Ασκητικό πρότυπο και διεκδίκηση της ρύθμισης ενάντια στην ελευθεριάζουσα επιτρεπτικότητα
Η Γκρέτα βλέπει πράγματα που οι άλλοι δεν θέλουν να δουν, γράφει η μητέρα της Μαλένα Έρνμαν (Malena Ernman) στο βιβλίο της Scener ur hjärtat («Σκηνές της ζωής βγαλμένες μέσα από την καρδιά»): «Βλέπει τα αέρια του θερμοκηπίου που βγαίνουν από τις υψικαμίνους και τις καμινάδες μας [...] και μεταμορφώνουν την ατμόσφαιρα σε μια γιγαντιαία χωματερή, αόρατη στα γυμνά μάτια» [...]
[...] Έτσι, είμαστε ήδη μέσα σε ένα αφήγημα που μετατρέπει τη νεαρή Σουηδή σε μια οθόνη, πάνω στην οποία προβάλλονται η ελπίδα και το μίσος: Όπως ακριβώς συμβαίνει με το παιδί στο παραμύθι του Κρίστιαν Αντερσεν, έτσι συμβαίνει και σε τούτη την αφήγηση: Στη Γκρέτα αποδίδεται και πιστώνεται μια προνομιακή οπτική γωνία, από την οποία μπορεί να βλέπει καθαρά την πραγματικότητα. Και επίσης, της πιστώνεται ότι έχει το θάρρος να λέει στους άλλους καταπρόσωπο τη «γυμνή αλήθεια». Τους οπαδούς της Γκρέτα Τούνμπεργκ τους ενθουσιάζει το διαφωτιστικό μήνυμα που εκπέμπει ένα παιδί. Και αντίστροφα, αυτό το ίδιο το διαφωτιστικό μήνυμα είναι εκείνο που προκαλεί αποστροφή στους επικριτές της Γκρέτα: Τι μπορεί να γνωρίζει μια 16χρονη για πράγματα που δεν μπορεί να καταλάβει ούτε ένας ενήλικας, εκτός εάν έχει ξοδέψει χρόνια και χρόνια της ζωής του με σχετικές σπουδές; [...]
[...] Είναι φανερό ότι αυτό το κίνημα για το κλίμα είναι κίνημα που παίρνει αποστάσεις από παλαιότερες γενεές και τις ιδέες τους. Όχι λίγοι από εκείνους που έχουν βιώσει το 1968, ενοχλούνται από αυτά που απαιτεί το κίνημα για το κλίμα: Αυστηρότερους κανόνες, παραίτηση από πράγματα που θεωρούνται «κεκτημένα», αυτοπεριορισμό. Τουλάχιστον στην Ευρώπη, διαφαίνεται μια αλλαγή παραδείγματος στον πολιτικό πολιτισμό των κινημάτων διαμαρτυρίας: Η διεκδίκηση περισσότερης ελευθερίας αντικαθίσταται από την διεκδίκηση περισσότερης ρύθμισης. Το μόνο που πέτυχε η ελευθεριάζουσα νοοτροπία των τελευταίων δεκαετιών, η λογική του «όλα επιτρέπονται», είναι να ρίχνει βενζίνη στη φωτιά της κλιματικής κρίσης. Το σημερινό, νέο είδος υπεροψίας της νεολαίας, είναι πολύ διαφορετικό από εκείνο που ξέραμε παλιά. Σήμερα λένε στους γονείς τους: Ζήσατε με τρόπο λαθεμένο, ζήσατε εις βάρος μας, μας βάζετε να πληρώσουμε εμείς για σάς. Τώρα εμείς θα σας λέμε πώς να ζείτε καλύτερα.
Η Γκρέτα Τούνμπεργκ ενσαρκώνει αυτό το ασκητικό πρότυπο: Με το καθαρό νεανικό της πρόσωπο χωρίς μακιγιάζ, με την απλή πλεξούδα της [κρεμασμένη πάντα στον αριστερό ώμο, ακόμη και γι' αυτό της επετέθηκαν δεξιοί λαϊκιστές, και εξήγησε ότι δεν είναι συμβολικό, απλώς είναι ...δεξιόχειρ], με τα απέριττα μπλουζάκια της και τα μάλλινα πουλόβερ της. Δύσκολα μπορεί να βρεθεί πιο εμβληματικό πρόσωπο για τούτο το κίνημα.
Το γεγονός ότι τώρα ο κόσμος ακούει με προσοχή μια 16χρονη να λέει πράγματα που οι επιστήμονες αλλά και κάποιοι πολιτικοί μάταια τα διακηρύττουν εδώ και αρκετά χρόνια, δεν δείχνει απλά και μόνον πόσο καλά λειτουργεί αυτή η μικρή ως «οθόνη», πάνω στην οποία προβάλλεται η πραγματικότητα με τρόπο εύληπτο και πειστικό. Δείχνει και ένα ανησυχητικό σύμπτωμα των καιρών που αξίζει μεγάλης προσοχής: Για μια φορά ακόμη, δείχνει πόσο έχει ξεπέσει η αξιοπιστία των ελίτ, των «σοβαρών» πολιτικών και των «μετριοπαθών» επιστημόνων. Όποιος εμφανίζεται στο προσκήνιο ως παρουσία νέα, ικανή και αποτελεσματική στον χειρισμό των μέσων ενημέρωσης και αντισυμβατική - κατά παράδοξο τρόπο, και ειδικά ως προς αυτά, η Τούνμπεργκ και ο Τραμπ έχουν εκπληκτική ομοιότητα - είναι περισσότερο πειστικός πολιτικά από εκείνους που δουλειά τους είναι να διαπραγματεύονται πολιτικούς συμβιβασμούς.
Ο ενθουσιασμός που ξεσηκώνει η Γκρέτα Τούνμπεργκ φαίνεται να είναι κάτι που μοιάζει σαν αντίθετη πλευρά του νομίσματος του λαϊκισμού à la Τραμπ ή Εναλλακτικής για τη Γερμανία: Και τα δύο φαινόμενα έχουν τις ρίζες τους στην απώλεια εμπιστοσύνης προς τις καθιερωμένες ελίτ, στο γεγονός ότι αυτές περιέπεσαν σε κατάσταση αναξιοπιστίας. Δεν πρέπει να τρέφουμε υπερβολικές ελπίδες και να καλλιεργούμε μεγάλες προσδοκίες στηριζόμενοι στο κορίτσι από τη Σουηδία. Το γυμνό σώμα του αυτοκράτορα - που είχαμε την ψευδαίσθηση ότι φορούσε τα πιο πολυτελή ρούχα - δεν μπορoύμε να το ντύσουμε προβάλλοντας απλά και μόνον ριζοσπαστικές απαιτήσεις. Χρειάζονται και αυτοί που ξέρουν την τέχνη του υφαντή.
Η Γκρέτα Τούνμπεργκ ενσαρκώνει αυτό το ασκητικό πρότυπο: Με το καθαρό νεανικό της πρόσωπο χωρίς μακιγιάζ, με την απλή πλεξούδα της [κρεμασμένη πάντα στον αριστερό ώμο, ακόμη και γι' αυτό της επετέθηκαν δεξιοί λαϊκιστές, και εξήγησε ότι δεν είναι συμβολικό, απλώς είναι ...δεξιόχειρ], με τα απέριττα μπλουζάκια της και τα μάλλινα πουλόβερ της. Δύσκολα μπορεί να βρεθεί πιο εμβληματικό πρόσωπο για τούτο το κίνημα.
Ο ενθουσιασμός που ξεσηκώνει η Γκρέτα Τούνμπεργκ φαίνεται να είναι κάτι που μοιάζει σαν αντίθετη πλευρά του νομίσματος του λαϊκισμού à la Τραμπ ή Εναλλακτικής για τη Γερμανία: Και τα δύο φαινόμενα έχουν τις ρίζες τους στην απώλεια εμπιστοσύνης προς τις καθιερωμένες ελίτ, στο γεγονός ότι αυτές περιέπεσαν σε κατάσταση αναξιοπιστίας. Δεν πρέπει να τρέφουμε υπερβολικές ελπίδες και να καλλιεργούμε μεγάλες προσδοκίες στηριζόμενοι στο κορίτσι από τη Σουηδία. Το γυμνό σώμα του αυτοκράτορα - που είχαμε την ψευδαίσθηση ότι φορούσε τα πιο πολυτελή ρούχα - δεν μπορoύμε να το ντύσουμε προβάλλοντας απλά και μόνον ριζοσπαστικές απαιτήσεις. Χρειάζονται και αυτοί που ξέρουν την τέχνη του υφαντή.
H Karin Janker (1986), δημoσιογράφος στην Süddeutsche Zeitung, σπούδασε δημοσιογραφία, πολιτική επιστήμη, φιλοσοφία, ιστορία της τέχνης και της λογοτεχνίας στα πανεπιστήμια του Eichstätt, της Μαδρίτης και του Μονάχου. Μεταπτυχικά στο Μπουένος Άιρες και στη Νέας Υόρκη.
Πρόσφατη αρθρογραφία της στη Süddeutsche Zeitung
Λόγος για την ερχόμενη, την πραγματικά μεγάλη κρίση: Ο Πολίτης Άγγελος Ελεφάντης (1936 - 29 Μαΐου 2008)
Το άρθρο «Πέρα από τη μεγέθυνση» ήταν ένα από τα τελευταία του Άγγελου Ελεφάντη. Ξεκινά από έναν σπουδαίο λόγο του Ρόμπερτ Κέννεντυ: Την περίφημη ομιλία στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας, που εκφωνήθηκε το 1968. Ο Ελεφάντης έγραφε για το ακανθώδες ζήτημα της μεγέθυνσης στην παραγωγή και κατανάλωση, καθώς είναι πιά φανερό ότι η μεγέθυνση συγκρούεται με τα τελευταία - και μοιραία για την επιβίωση της ανθρωπότητας - όρια, τα οικολογικά.
Ο λίβελλος εναντίον της Γκρέτα Τούνμπεργκ του Γάλλου «ηδονιστή», «ωφελιμιστή» και «αθεϊστή» συγγραφέα Μισέλ Ονφρέ:
Μισέλ Ονφρέ: Γκρέτα Τούνμπεργκ, το σουηδικό σάιμποργκ (σε ελληνική μετάφραση Αλ. Μπριασούλη, στον ιστοχώρο-περιοδικό Respublica.gr)
The Right of the Future: Συζήτηση στρογγυλής τραπέζης στη Ν. Υόρκη, 9.9.2019 Συμμετέχουν: Ναόμι Κλάιν, Γκρέτα Τούνμπεργκ, οι νεαροί Ινδιάνοι ακτιβιστές από τις ΗΠΑ και την Κεντρική Αμερική Xiuhtezcatl Martinez, Xiye Bastida, Vic Barrett, καθώς και ο αρχηγός αυτόχθονης φυλής από την Αμαζονία Tuntiak Katan
Η συζήτηση μεταξύ της Ναόμι Κλάιν, της Γκρέτα Τούνμπεργκ και του αυτόχθονα αρχηγού φυλής από τον Αμαζόνιο Τουντιάκ Κατάν σε ελληνική μετάφραση (© εφημερίδα Η Εποχή)
Η συζήτηση μεταξύ της Ναόμι Κλάιν, της Γκρέτα Τούνμπεργκ και του αυτόχθονα αρχηγού φυλής από τον Αμαζόνιο Τουντιάκ Κατάν σε ελληνική μετάφραση (© εφημερίδα Η Εποχή)
Λόγος για την ερχόμενη, την πραγματικά μεγάλη κρίση: Ο Πολίτης Άγγελος Ελεφάντης (1936 - 29 Μαΐου 2008)
Το άρθρο «Πέρα από τη μεγέθυνση» ήταν ένα από τα τελευταία του Άγγελου Ελεφάντη. Ξεκινά από έναν σπουδαίο λόγο του Ρόμπερτ Κέννεντυ: Την περίφημη ομιλία στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας, που εκφωνήθηκε το 1968. Ο Ελεφάντης έγραφε για το ακανθώδες ζήτημα της μεγέθυνσης στην παραγωγή και κατανάλωση, καθώς είναι πιά φανερό ότι η μεγέθυνση συγκρούεται με τα τελευταία - και μοιραία για την επιβίωση της ανθρωπότητας - όρια, τα οικολογικά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου