Ο τεχνολαϊκισμός αφήνει πίσω του συντρίμμια Μετά τις ψηφιακές ουτοπίες, το Airbnb και το Uber

του Eβγκένι Μοροζόφ
 

© Süddeutsche Zeitung - Evgeny Morozov: Vom Technopopulismus bleibt vor allem Zerstörung, 1.12.2018
   

Ο Λευκορώσος ερευνητής του Διαδικτύου εξετάζει νέες πτυχές της ψηφιακής επανάστασης που επιδρούν βαθειά στις κοινωνίες και παρατηρεί «τον μύθο του τεχνο-λαϊκισμού» ως όλον. Μας θυμίζει το όραμα της δεκαετίας του 2000: Ενός νέου ψηφιακού κόσμου, που υπόσχονταν «να μετατρέψει κάθε χρήστη σε καλλιτέχνη, σε επιχειρηματία και σε αντάρτη ταυτόχρονα». Σήμερα, εκείνος ο ουτοπικός μύθος για τον παντοδύναμο καταναλωτή - επιχειρηματία είναι νεκρός, λέει ο Μοροζόφ. Ωστόσο ο τεχνο-λαϊκισμός ζει, μεταξύ άλλων σε οικονομικά εγχειρήματα όπως το Airbnb και το Uber. Θα επιβιώσει και στο μέλλον· και θα διασπείρει νέους απατηλούς μύθους και υποσχέσεις. 

«Xωρίς μια ισχυρή πολιτική ατζέντα που δεν θα υποκύπτει σε ψευδαισθήσεις για δήθεν ικανότητα του παγκόσμιου κεφαλαίου να προωθήσει την κοινωνική χειραφέτηση», τούτες οι υποσχέσεις του τεχνο-λαϊκισμού θα μείνουν ανεκπλήρωτες, λέει ο Μοροζόφ. «Στο τέλος θα έχουν ως αποτέλεσμα το ακριβώς αντίθετο από αυτό που υπόσχονται. Είναι αδύνατο να αγοράσουμε με χρήματα μια πιο δημοκρατική κοινωνία».

 

Από όλες τις ιδεολογίες που παρήγαγε η Silicon Valley, ο τεχνολαϊκισμός είναι η πιο παράδοξη. Είναι υποσχέσεις κενές περιεχομένου, οι οποίες βασίζονται στον τεράστιο σεισμό της ψηφιακής επανάστασης· προσφέρουν τη δυνατότητα σε πολιτικές δυνάμεις που δεν θα μπορούσαν να έχουν κανέναν άλλο κοινό παρονομαστή, να έλκονται από αυτές τις υποσχέσεις. Λόγου χάρη υποστηρικτές και  αντίπαλοι της παγκοσμιοποίησης,  εθνικιστές και προοδευτικοί. Οι ιδέες αυτές, καθώς υπόσχονται έναν κόσμο άμεσης και ανώδυνης αυτοενδυνάμωσης του ατόμου, είναι αρκετά εύπλαστες για να μπορούν να ενώνουν μεγάλες εταιρίες τεχνολογίας, νεοσύστατες επιχειρήσεις, λάτρεις των κρυπτονομισμάτων [τύπου Bitcoin], ακόμη και πολιτικά κόμματα.

Παλινδρόμηση του μόλις ενηλικιωμένου ατόμου στη νηπιακή ηλικία - επιστροφή στο «στάδιο του καθρέφτη» (S. Freud - J. Lacan); Ή αυτο-εκπραγμάτωση και στιγμιαία ευτυχία - «ασημαντότητες που φαντάζονται κιόλας πως έχουν φτάσει σε ένα επίπεδο πολιτισμού πρωτοφανές στην ιστορία του ανθρώπου» (Max Weber);

Εθνομηδενίστηκα

της Νόρας Ράλλη

© Εφημερίδα των Συντακτών - Νόρα Ράλλη: Εθνομηδενίστηκα, 27.1.2019

 
«Eίμαι 41 χρόνια βουλευτής!»... Το είπε. Προχθές στη Βουλή. Κι από τότε τόσο μ᾽ έχει τρομοκρατήσει αυτή η φράση (η φράση, όχι ο ίδιος), που σχεδόν δεν μπορώ ούτε κάτι άλλο να σκεφτώ ούτε κάπως αλλιώς να ξεκινήσω (μη σου πω και συνεχίσω).

Ημουν γύρω στα 8. Τετάρτη Δημοτικού. Πολύ μικρή πήγα σχολείο, είχα κερδίσει και χρονιά - κόψε κι αλώνισε, που λέει κι η γιαγιά μου. Ως πρώτη μαθήτρια (μια φορά φυτό, για πάντα φυτό) σε κάποια εθνική γιορτή μού ᾽δωσαν να κρατάω τη σημαία. Σαν τώρα το θυμάμαι... Να τα ποιήματα, να τα τραγούδια, κάτι οι χοροί, κάτι οι λόγοι των επισήμων, ήμουν και μικρή, ήμουν και κοριτσάκι, ήταν και ψηλό το κοντάρι, κουράστηκα. Εκεί προς το τέλος της γιορτής γυρίζω στη μαμά μου και της λέω: «Την κρατάς για λίγο»;. «Αν δεν μπορείς να κρατάς τη σημαία, να μην την παίρνεις ολωσδιόλου».

Αυτό απάντησε και ποτέ δεν το ξέχασα. Η μητέρα μου πολύ νέα έγινε μανούλα. Από αριστερή οικογένεια, που ήρθε στην Αθήνα επί χούντας, για να φύγει ο παππούς εργάτης στη Γερμανία. Τελικά, μείνανε στην πρωτεύουσα. Ακόμα έχει να το λέει η γιαγιά μου που αφήσανε σπίτια και ζώα και χωράφια, για να γίνουν υπηρετικό προσωπικό σε άλλους. Στους «έχοντες».

Κι αυτοί «είχαν». Οσα χρειάζονταν, μια χαρά τα είχαν. Αλλά τότε όλοι έφευγαν εργάτες - κάτι η Κατοχή, κάτι ο Εμφύλιος, δεν τους κράταγαν τα πατρογονικά τους. Στο μυαλό μου, από μικρή, είχα συνδέσει τα χρώματα της σημαίας και την έννοια της «πατρίδας» (όσο μπορούσα να συνδέσω τέτοιες έννοιες τελοσπάντων) με το χωριό. Με την ήμερη φύση, τα ζώα, τα χασίματά μας στο βουνό και να μας ψάχνουν όλοι, τις πίτες της γιαγιάς, τις ιστορίες των παππούδων. Δεν είχα μεγαλώσει με πατριωτικά συνθήματα ή μεγαλοστομίες περί έθνους και ηρώων. Μόνο πως το χωριό μου ήταν το χωριό του Σκουφά της Φιλικής Εταιρείας ήξερα, που καλά καλά Φιλική Εταιρεία τι ήταν δεν ήξερα, αλλά κάπως περήφανη ήμουν γιατί καταλάβαινα πως πολλά διαβασμένος ήταν ο Σκουφάς και με κάτι άλλους διαβασμένους ενώθηκε για να βοηθήσουν ένα λαό, που να μορφωθεί δεν πρόκανε, και αυτό μου έφτανε.

Νικόλος Σκουφάς ο Φιλικός

Βόλφγκανγκ Μυνχάου: Την κρίση του σύγχρονου φιλελευθερισμού την προκαλούν οι δυνάμεις της αγοράς

© Financial Times - Wolfgang Münchau:The crisis of modern liberalism is down to market forces, 23.12.2018

Οι φιλελεύθεροι συχνά παραπλανώνται εξαιτίας της συνήθειάς τους να δίνουν δυσανάλογα μεγάλη σημασία στις πολύ γενικές μακροοικονομικές μεταβλητές όπως είναι το ΑΕΠ, λέει ο Μυνχάου. Αλλά δεν προσέχουν τις «λεπτομέρειες». Ως γνωστόν, εκεί «κρύβεται ο διάβολος». Μετά εκφράζονται αποδοκιμαστικά για τους ψηφοφόρους και τους χειρίζονται με υποτιμητικό τρόπο ή με πατρωνεία, προσθέτοντας στα τραύματά τους και την προσβολή. Ένα παράδειγμα: Στο ΗΒ, η μεγάλη αύξηση του κόστους στέγασης για τα νοικοκυριά με μεσαία και χαμηλά εισοδήματα την τελευταία δεκαετία, έπαιξε σημαντικο ρόλο για την ψήφο υπέρ της Brexit. «Κάθε σύστημα που εγκαταλείπει το 60 % των νοικοκυριών στο έλεος της τύχης τους, είναι καταδικασμένο στο τέλος να καταρρεύσει».

 

Όταν σκέφτομαι την κρίση του φιλελεύθερου συστήματος μας, μου έρχεται στο νου μια συνάντηση στο Βερολίνο, πριν από 20 σχεδόν χρόνια, με τον Wolfgang Kartte, πρώην πρόεδρο της γερμανικής υπηρεσίας ελέγχου και καταπολέμησης των καρτέλ. Τον ρώτησα γιατί αυτός και οι διάδοχοί του βλέπουν συχνά από πολύ συντηρητική οπτική γωνία τις υποθέσεις ανταγωνισμού και προπαντός γιατί είναι τόσο απορριπτικοί απέναντι στα καθαρά οικονομικά επιχειρήματα.

Όπως και η πλειοψηφία των αρμόδιων για τη χάραξη οικονομικής πολιτικής στη Γερμανία, ο Kartte, ο οποίος πέθανε το 2003, ήταν νομικός. Μου είπε ότι βλέπει τη δουλειά του ως παροχή βοήθειας στο «μικρό ψάρι» για να μπορεί να υπερασπίζεται τον εαυτό του από το «μεγάλο ψάρι». Φυσικά, αυτό είναι δουλειά δικηγόρου, όχι οικονομολόγου. Επίσης, χρησιμοποίησε μια μεταφορική έκφραση: Μίλησε για «το γήπεδο όπου παίζεται το οικονομικό παιχνίδι». Και μου είπε ότι δεν τον ενδιαφέρει να είναι «ο αγωνιστικός χώρος ισοπεδωμένος και απολύτως οριζόντιος», αλλά θέλει «να γέρνει», να έχει «κλίση» ευνοϊκή για «τους παίχτες της μικρής ομάδας». 

Η κρίση του σύγχρονου φιλελευθερισμού έχει πτυχές που σχετίζονται με αυτό το ζήτημα. Σήμερα έχουμε μπροστά μας μιαν άλλη μορφή του ίδιου προβλήματος, έχουμε και πάλι «τους παίχτες της μικρής ομάδας» απέναντι «στους παίχτες της μεγάλης ομάδας», ωστόσο με μια διαφορά: Δεν υπάρχει κανείς που να φροντίζει ώστε ο «αγωνιστικός χώρος» να «γείρει» αντίστροφα, ώστε να εξουδετερωθεί η «κλίση» που έχει πάρει προς την άλλη κατεύθυνση, δηλαδή είναι ευνοϊκή για τη «μεγάλη ομάδα».

Αναλογικά με τα κέρδη και τους τζίρους, οι μικρότερες εταιρείες πληρώνουν περισσότερους φόρους από τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες. Οι οικονομικές πολιτικές που ακολούθησαν την οικονομική κρίση, οδήγησαν τελικά σε ακόμη μεγαλύτερη διεύρυνση της ανισότητας εισοδημάτων και περιουσιακών στοιχείων. Τα μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα προκάλεσαν ανασφάλεια, αλλά το ίδιο προκαλεί και η εφαρμογή νέων τεχνολογιών. Και όποιος εκφράζεται αποδοκιμαστικά για τους ψηφοφόρους ή τους χειρίζεται με υποτιμητικό τρόπο και με πατρωνεία, όπως συνέβη στο Ηνωμένο Βασίλειο μετά το δημοψήφισμα, προσθέτει στα τραύματά τους και την προσβολή. 

Είναι εθνικιστές οι νεοφιλελεύθεροι;

Οι νεοφιλελεύθεροι είναι κατά κάποιο τρόπο «εκ φύσεως» καταδικασμένοι να είναι εθνικιστές ή «χορηγοί» των εθνικιστών. Μια βασική αρχή της νεοφιλελεύθερης πολιτικής είναι να προωθείται η διεθνοποίηση-παγκοσμιοποίηση της οικονομικής σφαίρας, σε καμιά περίπτωση όμως η διεθνοποίηση της πολιτικής σφαίρας και της δημοκρατίας. Ένα βασικό κανονιστικό δόγμα του ορθόδοξου νεοφιλελεύθερου είναι το εξής: Το οικονομικό Σύνταγμα πρέπει να είναι υπερεθνικό-διακρατικό και ανεπηρέαστο από την πολιτική· επιπροσθέτως, πρέπει να είναι «τεχνικό» και όχι πολιτικό. Όμως το πολιτικό Σύνταγμα πρέπει να μείνει περιορισμένο στο εθνικό κράτος, λέει.

«Αποκλείεται κατηγορηματικά μια πολιτική συνταγματική θεσμοθέτηση πέρα από τα όρια του εθνικού κράτους. Το πολιτικό Σύνταγμα πρέπει να παραμείνει κρατικό! [...] Με την απόσπαση από τα χέρια του κράτους του οικονομικού Συντάγματος σταθεροποιείται σε διεθνικό επίπεδο ο χαρακτήρας της εταιρικής και της χρηματοπιστωτικής εξουσίας. Μέσω των αγορών και υπό την αιγίδα των αποκρατικοποιημένων οικονομικών θεσμών (GATT, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα), η δύναμη που διέθετε κάποτε το κρατικό πολιτικό Σύνταγμα μεταμορφώθηκε σε αδυναμία. Από τις “ενσωματωμένες στο κράτος αγορές” της Κεϋνσιανής εποχής φθάσαμε σε “κράτη ενσωματωμένα στις αγορές”» (Βλ. Hauke Brunkhorst - «Συλλογικός Βοναπαρτισμός; Η Δημοκρατία στην Ευρωπαϊκή Κρίση», στο συλλογικό έργο Δημοκρατία ή Καπιταλισμός - Η Ευρώπη σε Κρίση, τόμ.1, 2014. Επίσης, τα μεταφρασμένα έργα του Colin Crouch  Μεταδημοκρατία, 2006 και Ο Περίεργος Μη Θάνατος του Νεοφιλελευθερισμού, 2014)

Γιάννης Βούλγαρης: Αναδιάταξη ή παγίωση του διχασμού; Παθογενής κοινωνική δομή και πολιτική ανατροφοδότηση

© Τα Νέα - Γιάννης Βούλγαρης: Αναδιάταξη ή παγίωση του διχασμού; 19.1.2019
 

Κριτικές επισημάνσεις: Το “μακεδονικό” προκάλεσε ανακατατάξεις αλλά δεν είναι η αιτία των μεταβολών του κομματικού τοπίου, γράφει ο Γ. Βούλγαρης. Και «δεν πρόκειται για πρόσκαιρη προεκλογική πόλωση». Έχουν ενσωματωθεί στο πολιτικό-κομματικό σύστημα, συνεχίζει, οι παθογένειες της περιόδου της χρεοκοπίας (αλλά μόνον αυτές; εμμένουν και οι προηγούμενες, της φούσκας, σαν να μη συνέβη τίποτε)· «γεγονός που προοιωνίζει ότι αυτό θα λειτουργήσει σαν νάρκη στην οικονομία και στις κοινωνικές σχέσεις για απροσδιόριστο ακόμα διάστημα». 

Η “ψευτοπόλωση” καλλιεργεί μια «παραποιημένη αντίληψη στην κοινή γνώμη για την κατάσταση της χώρας, αιχμαλωτίζει τις κυβερνήσεις στις αγκυλώσεις που δημαγωγικά έχει καλλιεργήσει στην κοινωνία». Στις δικαστικές αποφάσεις για “αναδρομικά”, συντάξεις κτλ εκδηλώνεται τώρα ως «δημοσιονομικός λαϊκισμός» η παθογενής κοινωνική δομή: «Ένα κρατικιστικό-συντεχνιακό μοντέλο οργάνωσης των συμφερόντων, μια παθογενής σχέση φορολογίας-δαπανών, εργαζομένων-συνταξιούχων, που ρέπει εγγενώς στον δημοσιονομικό εκτροχιασμό». Το συμπέρασμα του Βούλγαρη είναι απαισιόδοξο και δεν αφορά το Α ή Β κόμμα μόνον. Μάλλον τείνει και αυτός προς την εκτίμηση άλλων (μολονότι μέχρι τώρα δεν έδειχνε να την συμμερίζεται), για οιονεί αποτυχημένο κράτος που δεν μπορεί να διαχειριστεί τον πολιτικό και ιστορικό χρόνο εντός του όψιμου καπιταλισμού, τόσο στην «Κεϋνσιανή» όσο και στην νεοφιλελεύθερη φάση του, επειδή στερεώνει και αναπαράγει τις δυσαρμονίες της κοινωνίας. Γράφει: Το πολιτικό σύστημα ως όλον «αντί να ρυθμίσει τις ανισορροπίες, μιζάρει δημαγωγικά επάνω τους [...] Το έργο παίχτηκε επανειλημμένα στη μεταπολιτευτική περίοδο με αποκορύφωμα την οιονεί χρεοκοπία του 2008-2010. Και οι προϋποθέσεις μιας νέας υποτροπής βρίσκονται σήμερα μπροστά μας. Για λόγους πρωτίστως πολιτικούς, όχι οικονομικούς».
Δε είναι μόνον το πολιτικό σύστημα. Το ίδιο το βαθύ κράτος, με ισχυρό ένστικτο αυτοσυντήρησης μεριμνά επίμονα για να διατηρηθούν αναλλοίωτες οι παθογενείς κοινωνικές δομές από τις οποίες τρέφεται. Το πολιτικό σύστημα διασφαλίζει τη λαφυραγώγηση του κράτους και των δημόσιων αγαθών εκ των έσω (βαθύ κράτος) και εκ των έξω (πελατεία). Ο σκληρός, διαρκής κομματικός διπολισμός ρυθμίζει ποιές ομάδες και παρέες λαφυραγωγούν κάθε φορά και ποιά κοινωνικά στρώματα είναι οι μόνιμοι παρίες.

Τί συμβουλεύει ο Βούλγαρης τις πλευρές του υπό ανασύνταξη διπολικού κομματικού συστήματος; Αφενός απευθύνεται στον ΣΥΡΙΖΑ (τον οποίο βλέπει να μεταλλάσσεται, αλλά να «εκκρεμεί ανάμεσα στις παλαιοαριστερές ιδεολογικές αγκυλώσεις και στις παλαιοκομματικές πολιτικάντικες πρακτικές τις οποίες αφομοίωσε με εντυπωσιακή ταχύτητα»). Αυτά που λέει ισχύουν περίπου και για ό,τι έχει απομείνει από τις κεντροαριστερές συσπειρώσεις, και ασφαλώς ισχύουν αναδρομικά για το ΠΑΣΟΚ: Θα έπρεπε να ξέρουν ότι «προοδευτικός πόλος σημαίνει παράταξη μεταρρυθμίσεων, ικανή να καθοδηγήσει την οικονομικοκοινωνική ανασυγκρότηση της χώρας, με επίγνωση ότι στη σημερινή Ελλάδα η αποτελεσματικότερη κοινωνική πολιτική για τα αδύναμα στρώματα είναι η ανάπτυξη, οι επενδύσεις και η απασχόληση». Αφετέρου, λέει, «η ΝΔ, ο ενισχυόμενος σήμερα πόλος του δικομματισμού και προσεχής κυβέρνηση σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, δεν έχει λόγο να ρίχνει πετρέλαιο στη φωτιά, γιατί αργότερα θα χρειαστεί να περάσει μέσα από αυτήν».

Ωστόσο θα ήταν καλύτερο να κατονομάζονται σαφώς πιο χειροπιαστές προοδευτικές μεταρρυθμιστικές πτυχές και επείγουσες προτεραιότητες για ανασυγκρότηση στην πράξη. Λόγου χάρη, η ανάγκη για προγραμματική στροφή προς παραγωγικές-εξαγωγικές οικονομικές προτεραιότητες, για μεροληψία υπέρ της καινοτομίας και υπέρ της ζωντανής εργασίας - ιδίως των νέων, για αντικίνητρα στις αντιβιομηχανικές, καταναλωτικές, εν τέλει παρακμιακές πρακτικές. Για απομάκρυνση από το τρίγωνο του διαβόλου που έχει ως συντεταγμένες των κορυφών του (1) το μισθωτό ή συμβιωτικό μανδαρινάτο του βαθέος κράτους - (2) την κοινωνία συνταξιούχων και την τερατώδη διαγενεακή ανισότητα (βλ. έρευνα της διαΝΕΟσις, Νοέμβριος 2018) - (3) την διευκόλυνση και πριμοδότηση της επιχειρηματικότητας που δεν παράγει προστιθέμενη αξία. Για αποτελεσματικό και δίκαιο κράτος πρόνοιας, για έναν ρωμαλέο και ουσιαστικά παραγωγικό δημόσιο τομέα, με δημόσιες τις κοινωφελείς υπηρεσίες για χάρη του απλού πολίτη και όχι της πελατειακής κάστας. Για νομοθετικές πρωτοβουλίες που θα ανατρέψουν θεσμικά πλαίσια και θεσμοποιημένες πρακτικές που λειτουργούν ως καταστροφικοί μηχανισμοί - π.χ. διαδικασίες στο δικαστικό σύστημα αποτρεπτικές ή φρένα για βιομηχανικές επενδύσεις, ενάντιες στην εισαγόμενη τεχνογνωσία και ενάντιες σε κάθε καινοτομία, εκτός των άλλων επειδή είναι δυσανάλογα αργές και «επιφυλακτικές» άν γίνει σύγκριση με το πώς αντιμετωπίζουν άλλα (μή παραγωγικά) είδη επενδύσεων ή δραστηριοτήτων. 
Απευθυνόμενος δε προς την ΝΔ, ο Γ. Βούλγαρης, όπως και κάθε πολίτης που έχει αηδιάσει με την δυσαρμονία και αποτυχία, θα έπρεπε να κατονομάσει μιαν απαραίτητη προϋπόθεση για μετριασμό του ανακυκλούμενου διχαστικού παροξυσμού: Να σταματήσει η ΝΔ να επενδύει μικροκομματικά στον εθνικολαϊκισμό και να τροφοδοτεί ανορθολογικές, αυτοκαταστροφικές τάσεις μέσα στην κοινωνία. Φυσικά, μόνον άν αναγκασθεί θα σταματήσει. Από την Α' φάση του μεταμοντέρνου «Μακεδονικού» (1993), στη σύγκρουση για την μη αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες (2000) και στην αποφασιστική συμβολή της ΝΔ στην ανατροπή της διορθωτικής πρότασης Γιαννίτση για το ασφαλιστικό, μέχρι την κατευθυνόμενη παραπληροφόρηση για τον «φιλορώσο και διωκόμενο από τους Αμερικανούς» Κώστα Καραμανλή (2007) και τα «αντιμνημονιακά Ζάππεια» (2010), η ΝΔ ανταγωνίζεται διαρκώς και επάξια τα κατορθώματα του ΣΥΡΙΖΑ της πεντάχρονης περιόδου του βρεφονηπιακού σταθμού (2010-2015). Στην πραγματικότητα, από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 μέχρι σήμερα, η ΝΔ έχει γίνει ο πιο επίμονος, διαρκής, συστηματικός και αποτελεσματικός διακινητής «χονδρικής» του λαϊκισμού και του εθνικισμού στη χώρα μας.

Γ. Ρ.
  

Η κυβέρνηση πήρε οριακή ψήφο εμπιστοσύνης, αλλά ο τρόπος που την πήρε δείχνει ότι θα λαχανιάσει για να φτάσει ώς τον Μάιο. Η συμφωνία των Πρεσπών ασφαλώς θα κλείσει και καλό είναι που κλείνει για να απαλλάξει την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας από ένα πρόβλημα που την ταλανίζει επί δεκαετίες. 

Πέραν αυτού, είναι σίγουρο ότι η προεκλογική περίοδος που έχει ανοίξει θα εξελιχθεί σε κλίμα οξύτατου διχασμού. Δεν πρόκειται για πρόσκαιρη προεκλογική πόλωση. Ούτε για νέα φάση «ομαλοποίησης» της πολιτικής ζωής με την αντιπαράθεση ενός προοδευτικού και ενός συντηρητικού πόλου. Πρόκειται περισσότερο για την ενσωμάτωση των παθογενειών της περιόδου της χρεοκοπίας στο πολιτικό-κομματικό σύστημα, γεγονός που προοιωνίζει ότι αυτό θα λειτουργήσει σαν νάρκη στην οικονομία και στις κοινωνικές σχέσεις για απροσδιόριστο ακόμα διάστημα.

Giorgio de Chirico: «Αρχαιολόγοι IV» από τις «Μεταμορφώσεις» - «Τρόπαιο»

Γιούργκεν Χάμπερμας: Τι απέγινε η φιλοευρωπαϊκή Αριστερά;

© Blätter für deutsche und internationale Politik (τ. 12/2018)- Jürgen Habermas: Wo bleibt die proeuropäische Linke?, Δεκ. 2018
 

Το κείμενο αυτό είναι η ομιλία του Jürgen Habermas στη διάσκεψη «Νέες Προοπτικές για την Ευρώπη» («Neue Perspektiven für Europa»), που διοργάνωσε το Κολλέγιο Επιστημών του Ανθρώπου του Πανεπιστημίου Γκαίτε της Φρανκφούρτης στην πόλη Μπαντ Χόμπουργκ, την 21η Σεπτεμβρίου 2018. Μια περίληψη της ομιλίας αυτής μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον καθηγητή Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Θεόδωρο Γεωργίου και είχε δημοσιευτεί στην Εφημερίδα των Συντακτών υπό τον τίτλο «Διάγνωση της πολιτικής κατάστασης στην Ευρώπη σήμερα» (29.10.2018).
Ως προς τα προαπαιτούμενα για μια βιώσιμη ενωμένη Ευρώπη, οι θεωρητικά φιλοευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις είναι στην πράξη «εσωτερικά διχασμένες», λέει ο Χάμπερμας. Διχασμένη είναι και η ευρύτερη ευρωπαϊκή Αριστερά, με την εξαίρεση των Πρασίνων. Ειδικότερα «οι Σοσιαλδημοκράτες δεν έχουν πια το θάρρος να βάλουν ως στόχο και να κάνουν πρόγραμμά τους την εξημέρωση του καπιταλισμού σε εκείνο ακριβώς το επίπεδο, στο οποίο οι απορυθμισμένες αγορές λειτουργούν εκτός ελέγχου», δηλαδή το διακρατικό, το ευρωπαϊκό και παγκόσμιο.  

 

Το θέμα για το οποίο προσκλήθηκα να μιλήσω είναι οι «Νέες προοπτικές για την Ευρώπη». Αλλά δεν έχω να πώ νέα και η κατάσταση αποσύνθεσης, στην οποία βρίσκεται σήμερα, στην εποχή του Τραμπ, ακόμη και ο πυρήνας της Ευρώπης, με κάνει να έχω για πρώτη φορά σοβαρές αμφιβολίες για το βάσιμο των παλιών προοπτικών, που μέχρι τώρα, διαρκώς και αταλάντευτα, επαναλάμβανα ότι ανοίγονται μπροστά μας.
Είναι σίγουρα σωστό ότι η κοινή γνώμη έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί τους κινδύνους που απορρέουν από μια σημαντική αλλαγή στην παγκόσμια κατάσταση. Επίσης, οι κίνδυνοι αυτοί αλλάζουν τον τρόπο που βλέπουμε την Ευρώπη και στρέφουν την προσοχή, ακόμη και του του ευρύτερου κοινού, προς το παγκόσμιο πλαίσιο, μέσα στο οποίο οι χώρες της Ευρώπης αισθανόταν μέχρι στιγμής ότι είναι ενσωματωμένες, χωρίς το θέμα αυτό να τους προβληματίζει ιδιαίτερα. Στις δημόσιες σφαίρες των επιμέρους εθνικών κρατών της Ευρώπης, οι νέες προκλήσεις θεωρούνται τώρα ως προκλήσεις ενός είδους που επηρεάζει όλα τα εθνικά κράτη μας με τον ίδιο τρόπο και συνακόλουθα είναι καλύτερο να τις αντιμετωπίσουμε από κοινού. Αυτό ενισχύει την ασαφή επιθυμία για μια Ευρώπη ικανή να ασκεί πολιτική.

«Ενδοκυβερνητική αποστασία» (Ευ. Βενιζέλος). Μπορεί να υπάρξει σωστή πολιτική ζωή μέσα στη λαθεμένη;

«Δεν υπάρχει σωστή ζωή μέσα στη λαθεμένη» - «Es gibt kein richtiges Leben im falschen»

(Τέοντορ Αντόρνο, «Minima Moralia»)

Ο σχολιασμός του Ευάγγελου Βενιζέλου για τις πολιτικές εξελίξεις των τελευταίων ημερών, ιδιαίτερα για την εξέλιξη της σχέσης μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΕΛ, έχει το τυπικό δίκιο με το μέρος του· ο Βενιζέλος είναι σωστός εάν μιλά για τη μορφή που παίρνει η τωρινή πολιτική περιπλοκή. Μας λέει ότι αυτά διαδραματίζονται εις βάρος των μεγάλων προτεραιοτήτων της χώρας. Έχει δίκιο. Εννοεί πρώτα-πρώτα τα οικονομικά, ωστόσο ακόμη και ευρύτερα, η κομματική σύγκρουση που χρησιμοποιεί εργαλειακά το «Μακεδονικό» είναι από πολλές πλευρές επιβλαβής, αδιανόητα απερίσκεπτη για τα καλώς εννοούμενα εθνικά συμφέροντα σε βάθος χρόνου.  Όμως έτσι, το επιχείρημά του, εσκεμμένα ή όχι, πλήττει όχι μόνον τους κυβερνώντες, αλλά εξίσου και την στάση που κρατούν η ΝΔ και το ΚΙΝΑΛ. Ο Βενιζέλος μιλά για «κρίση της δημοκρατίας» και για «εκβιασμούς»· λέει ότι κακό παράδειγμα «μας το δίνει η ίδια η κυβέρνηση». Δύσκολο να πεί κανείς ότι λείπουν από αυτά κάποιες δόσεις αλήθειας, ωστόσο στην πολιτική, τέτοια πράγματα δεν είναι ιδιαιτερότητες ελληνικές ή της εποχής μας. Ο δε χαρακτηρισμός του «φαινόμενο θεσμικής σήψης και έκπτωσης», είναι ρητορική οξύτητα ιστορικά ρηχή και άκρως επιλεκτική, δεδομένου ότι τέτοιες καταστάσεις (αλλά και πολύ πιο παθογενείς) έχουμε δει πάρα πολλές φορές στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης. Τέλος, ο νεοφανής χαρακτηρισμός «ενδοκυβερνητική αποστασία», ασφαλώς είναι πολύ φορτισμένος από τις ιστορίες και τα αφηγήματα αποστασιών στο ευρύτερο πολιτικό χώρο του Ε. Βενιζέλου (Ένωση Κέντρου και ΠΑΣΟΚ)· ωστόσο ως προς τον τύπο και τη μορφή των γεγονότων δεν είναι άτοπος. 

Όμως, άς πάμε πέρα από τη μορφή των πολιτικών εξελίξεων που είναι στιγμιαία - σήμερα ορθώνεται μπροστά μας σαν φουσκωμένος χάρτινος δράκος και μας αναστατώνει, αύριο θα είναι αέρας χθεσινός που έφυγε ή περσινά ξινά σταφύλια - και άς αναζητήσουμε την ουσία. Η οποία, εκτός των άλλων, είναι πάντα διαρκής, εμμένει στο χρόνο. Όπως συνηθίζει, μας έρχεται από το χθές και θα μας συνοδεύει στο αύριο, ακόμη και πτυχές της που περνούν αόρατες από το σήμερα. Ή εμείς αποφεύγουμε να τις δούμε.
Μπορεί να υπάρξει σήμερα μιά στιγμή πολιτικής ζωής σωστής, σωστής τυπικά ή και ουσιαστικά; Δηλαδή μια στιγμή ορθότητας μέσα στην διαρκώς λαθεμένη ελληνική πολιτική ζωή στην εποχή της κρίσης;

Antonio Francesco Lodovico Joli (1700 – 1777), Σαμψών

Ναόμι Κλάιν: Τί εμποδίζει τις πολιτικές υπέρ του κλίματος; Φταίει η φύση του ανθρώπινου είδους ή ο καπιταλισμός;

©The Intercept - Naomi Klein: Capitalism Killed Our Climate Momentum, Not “Human Nature” 3.8.2018
  

Ολόκληρο το περιοδικό των New York Times της Κυριακής [5 Αυγούστου 2018] αποτελείται από ένα και μοναδικό άρθρο για ένα και μοναδικό θέμα: Πώς απέτυχε η αντιμετώπιση της παγκόσμιας κλιματικής κρίσης στη δεκαετία του 1980· ήταν η εποχή που η επιστήμη είχε καταλήξει σε συμπεράσματα και η πολιτική φαινόταν να ευθυγραμμίζεται με αυτά. Το άρθρο το έγραψε ο Nathaniel Rich, ο οποίος παρουσιάζει την ιστορία αυτή ως γνώστης, με πολλές τεκμηριωμένες αποκαλύψεις για τους δρόμους που ανοίγονταν τότε αλλά δεν τους ακολουθήσαμε· για αρκετές περιπτώσεις, θα ορκιζόμουν χωρίς επιφυλάξεις ότι τα γεγονότα έγιναν έτσι ακριβώς όπως τα περιγράφει. Και για να μη μείνει καμιά αμφιβολία ότι οι συνέπειες εκείνων των αποφάσεων θα χαραχτούν ανάγλυφα στα αρχεία των γεωλογικών εποχών του πλανήτη, στο γραπτό του Rich παρεμβάλλονται, δίνοντας έμφαση στα γραφόμενα, ολοσέλιδες αεροφωτογραφίες του George Steinmetz. Στις αεροφωτογραφίες αυτές καταγράφεται με συγκλονιστικό τρόπο η ξέφρενη αποσύνθεση των πλανητικών οικολογικών συστημάτων· αυτά που βλέπουμε, αρχίζουν από αφρισμένα κύματα σε θάλασσες της Γροιλανδίας, εκεί όπου κανονικά υπήρχε μόνον πάγος, και φθάνουν μέχρι την τεράστια άνθιση φυτοπλανκτού [algal bloom] που σκεπάζει την τρίτη σε μέγεθος λίμνη της Κίνας.

Καλιφόρνια καμμένοι τόποι - Τέξας πλημμύρες (© ΝΥΤ)

Τοξικές λέξεις (και πράξεις) που στοίχειωσαν το 2018, σημειώσεις «εσωτερικής» (εμμενούς - immanent) κριτικής - Μέρος Β'

«Μεσαία τάξη»

Η «μεσαία τάξη» είναι το όχι και τόσο κρυφό μυστικό που ενώνει φιλελεύθερους και λαϊκιστές. Λαϊκιστές δεξιούς α λα Λε Πεν, Σαλβίνι και Brexiters ή «αριστερούς» α λα Μελανσόν και πολλούς πρώην (δυστυχώς και κάποιους νυν) Συριζαίους. Οι πιο πολλοί από τους πρώτους έχουν τεντωμένα τα αυτιά προς το απύθμενο στόμα του ακροδεξιού Αμερικανού Στηβ Μπάνον, πρώην στελέχους του χρηματοπιστωτικού τομέα, ο οποίος αυτοχαρακτηρίζεται ως «Λενινιστής που στοχεύει να διαλύσει το κράτος», ενώ μερικοί από τους δεύτερους έχουν κάνει ευαγγέλιο το έργο του μεταμαρξιστή πολιτικού επιστήμονα και ιστορικού Ερνέστο Λακλάου (με ή και χωρίς κατάχρηση - είναι μεγάλη συζήτηση).
Πρέπει να σημειωθεί όμως, ότι μέχρι και η συνοδοιπόρος και συνεχίστρια του έργου του Λακλάου, η Σαντάλ Μουφ (Santal Mοuffe), κατανοεί πολύ καλά τον τρομακτικό κίνδυνο οι φόβοι και οι ανεδαφικές ή ανεκπλήρωτες προσδοκίες των μεσαίων τάξεων να γίνονται καλή τροφή και αστείρευτη πηγή δύναμης για το σκληρό δεξιό πολιτικό και κοινωνικό πρόγραμμα παντού στην Ευρώπη (όπως π.χ. έγινε ήδη με το «Κίνημα 5 Αστέρων στην Ιταλία»). Τουλάχιστον τώρα, με αφορμή το κίνημα των «Κίτρινων Γιλέκων», η Μουφ το λέει πολύ καθαρά. 
Κατ' αρχάς, δεν υπάρχει μία και ενιαία «μεσαία τάξη καθεαυτήν». Υπάρχουν ποικίλα μεσαία κοινωνικά στρώματα, νέα και παλαιά, μισθωτών, αυτοαπασχολούμενων ή μικρών επιχειρηματιών, με συμφέροντα συχνά αντικρουόμενα μεταξύ τους. Μοναδικός κοινός παρονομαστής είναι ο κοινωνιολογικός-οικονομικός προσδιορισμός, που ορίζει ως «μεσαία τάξη» ένα σύνολο πολιτών, τα εισοδήματα και περιουσιακά στοιχεία των οποίων περικλείονται ανάμεσα σε αριθμητικά προσδιορισμένα άνω και κάτω όρια (π.χ. ανάμεσα στο 70 % και στο 150 % του διάμεσου εισοδήματος μιας κοινωνίας - και όχι του αριθμητικού μέσου όρου - ή και ανάμεσα σε αντίστοιχα όρια περιουσιακών στοιχείων). 
Τυπικό λάθος με μεγάλη πολιτική επίπτωση, που το κάνουν τόσο αριστεροί όσο και φιλελεύθεροι, είναι η εξαίρεση από την σημερινή «μεσαία τάξη» των μισθωτών «μεσαιοταξιτών», δηλαδή κατά πρώτο λόγο των υψηλόμισθων στελεχών του ευρύτερου δημόσου τομέα και κυρίως του βαθέος κράτους, συν τους λίγους εκείνους που εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα με ανάλογες αμοιβές.
Αυτό που παρατηρούμε - και όχι μόνον τώρα - είναι το εξής: Πολλές ομάδες της «μεσαίας τάξης», είτε υψηλόμισθων του βαθέος κράτους, είτε αυτοαπασχολούμενων, είτε μικρών επιχειρηματιών, είναι άκρως «ρεαλιστές»: Σκεπτόμενοι με σκληρό «ρεαλισμό» (που καταντά όμως μακροπρόθεσμα αυτοκαταστροφικός), έχουν αποδεχτεί και εμπεδώσει ότι με τον σημερινό συσχετισμό κοινωνικών δυνάμεων - και μέχρι νεωτέρας - ταξικοί τους αντίπαλοι στην πράξη είναι οι πιο φτωχοί και όχι οι υπερπλούσιοι. Αυτοί οι «μεσαιοταξίτες» ξέρουν ότι από το οικονομικά κορυφαίο 1 % ή 10 %, δεν είναι προς το παρόν εφικτό να αποσπάσουν κομμάτι της πίτας. Με αυτόν τον περιορισμό δεδομένο, η επακόλουθη κοινωνική, πολιτική και ηθική επιλογή τους είναι να αναπτύσσουν κυρίως ταξικό αγώνα «εκ των άνω προς τα κάτω»: Διεκδικούν μέχρι και την τελευταία μπουκιά από το στόμα των ασθενέστερων, των πιο ευάλωτων και επισφαλών. Των ανέργων, των συνήθων μισθωτών του ιδιωτικού τομέα (εκείνων με τη σπάθα της απόλυσης να κρέμεται πάνω από το σβέρκο τους), και ιδίως των συνήθων νέων που προέρχονται από συνήθεις οικογένειες.
Αυτοι οι «μεσαιοταξίτες» δεν θέλουν να μοιράζονται. Προπαντός, δεν θέλουν να αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους.
Και έχουν ισχυρούς συνηγόρους· ακόμη και με την νομική έννοια του όρου.

Georg Grosz: «Τα Στηρίγματα της Κοινωνίας» (1926) και «Πολιτική Συζήτηση»