Η οικονομική κρίση στη ζώνη του ευρώ και στην «ιδιαίτερη περίπτωσή» της Ελλάδα, οι πολιτικές για την αντιμετώπιση της κρίσης από τις κυρίαρχες και τις άλλες πολιτικές δυνάμεις, οι συνέπειές τους στην κοινωνία και στην πολιτική, φέρνουν στο προσκήνιο τη συζήτηση για το φαινόμενο του λαϊκισμού στην Ευρώπη, σε δεξιά αλλά και σε αριστερά κόμματα. Ο Ολλανδός Κας Μούντε και ο γνωστός ήδη από τη δεκαετία του 1980 Αργεντινός Ερνέστο Λακλάου, που χάθηκε ακριβώς πριν ένα χρόνο (Απρίλιος 2014), είναι από τους πολιτικούς επιστήμονες που μελέτησαν συστηματικά το λαϊκισμό, καταλήγοντας σε διαφορετικά συμπεράσματα.
Περισσότερα για τον Ερνέστο Λακλάου στον ιστότοπο Μετά την Κρίση: Ινίγκο Ερεχόν (Íñigo Errejón): Ernesto Laclau, θεωρητικός της ηγεμονίας
Κας Μούντε: Η «Ελληνική Βαϊμάρη» και το μέλλον της Ευρώπης
του Κας Μούντε
 |
| Χαρτονόμισμα Δημοκρατίας της Βαϊμάρης |
Η ιδέα είναι απλή: η οικονομική κρίση τροφοδοτεί την απόγνωση, η οποία με τη σειρά της οδηγεί στην ενίσχυση και την στήριξη αντιδημοκρατικών κομμάτων. Εξάλλου, δεν ήταν η «Μεγάλη Ύφεση» του 1929 που «δημιούργησε» τον Αδόλφο Χίτλερ; Αν και αυτό μέχρι κάποιο βαθμό είναι αλήθεια, ο Χίτλερ ποτέ δεν κέρδισε περισσότερο από το 1/3 των ψήφων και η αναρρίχηση του στην εξουσία ήταν εφικτή γιατί το επέτρεψε η αφελής και οπορτουνιστική συμπεριφορά του πολιτικού κατεστημένου. Μάλιστα, την ίδια περίοδο, το Κραχ του 1929 δεν προκάλεσε σε άλλες χώρες την άνοδο ακροδεξιών κομμάτων στην εξουσία μέσω εκλογών. Επομένως η Γερμανική Βαϊμάρη δεν ήταν ο κανόνας, αλλά η εξαίρεση.
Είναι πράγματι δόκιμο να πούμε ότι η οικονομική κρίση του 2008 δημιούργησε μια Ελληνική Βαϊμάρη; Αν αποφανθούμε θετικά τότε πρόκειται πράγματι για εξαίρεση ή για το μέλλον της Ευρώπης; Με μια γρήγορη ματιά η σωστή απάντηση μοιάζει με ένα κατηγορηματικό «όχι». Τα αμιγώς ακραία κόμματα της Δεξιάς και της Αριστεράς έλαβαν συνολικά περίπου το 12% της επικρατείας: Η Χρυσή Αυγή κέρδισε το 6,3% και το ΚΚΕ το 5,5%. Ωστόσο, τα λαϊκίστικα κόμματα κέρδισαν συνολικά περισσότερο από το 40%: ο ΣΥΡΙΖΑ το 36.6% και οι Ανεξάρτητοι Έλληνες το 4,8%.
Και ενώ οι λαϊκιστές δυσφορούν με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της φιλελεύθερης δημοκρατίας (π.χ. δικαιώματα για τις μειονότητες, πλουραλισμός, κτλ.), αποδέχονται τις βασικές αρχές της δημοκρατίας, δηλαδή την λαϊκή κυριαρχία και την αρχή της πλειοψηφίας. Εν ολίγοις, τα βασικά κόμματα που στηρίζουν την φιλελεύθερη δημοκρατία στην Ελλάδα είναι μειοψηφία, αφού στο σημερινό κοινοβούλιο τα κόμματα υπέρ της φιλελεύθερης δημοκρατίας κρατούν μονάχα 106 από τις 300 έδρες! Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι ενώ η Δημοκρατία της Βαϊμάρης ήταν μια δημοκρατία δίχως δημοκράτες, στην περίπτωση της σύγχρονης Ελλάδας συναντάμε μια φιλελεύθερη δημοκρατία χωρίς φιλελεύθερους δημοκράτες.
Υπάρχει και μια επιπλέον ομοιότητα ανάμεσα στην Γερμανική Βαϊμάρη και την «Ελληνική Βαϊμάρη»: αποτελεί την εξαίρεση και όχι τον κανόνα. Όπως ακριβώς το Κραχ του 1929 δεν οδήγησε σε μια πανευρωπαϊκή άνοδο των φασιστικών κομμάτων, έτσι και η οικονομική κρίση του 2008 δεν έχει οδηγήσει σε μια πανευρωπαϊκή έξαρση στην υποστήριξη ακροδεξιών κομμάτων. Πρακτικά, η Χρυσή Αυγή ήταν το μοναδικό ακροδεξιό κόμμα που αύξησε την εκλογική δύναμη του, έστω και μετριοπαθώς. Μάλιστα είναι αρκετά εντυπωσιακό ότι σε όλες τις υπόλοιπες χώρες στις οποίες εφαρμόστηκε «μνημόνιο» κανένα ακροδεξιό κόμμα δεν αύξησε την ισχύ του - το Εθνικό Λαϊκό Κόμμα, το Κυπριακό «ξαδερφάκι» της Χρυσής Αυγής είναι ίσως η πιο πετυχημένη περίπτωση με το αμελητέο ποσοστό του 1.1% στις εκλογές του 2011 και με ένα 2.7% στις Ευρωεκλογές του 2014. Αν μπορούμε να διαπιστώσουμε ένα κοινό μοτίβο στην εκλογική συμπεριφορά των χωρών που έλαβαν προγράμματα διάσωσης, θα δούμε την κοινή κατάρρευση των παραδοσιακών κομμάτων, κυρίως εκείνων της κεντροαριστεράς, αλλά και την άνοδο των αριστερών λαϊκίστικων κομμάτων.
Και στην παραπάνω περίπτωση, η Ελλάδα αποτελεί εξαίρεση. Ο ΣΥΡΙΖΑ από το 4.6 του 2007 έφτασε στο 36.6% στις εκλογές του 2015, όταν το ΠΑΣΟΚ κατέρρευσε στο 4.7% από το 43.9% που κατείχε το 2009. Μέχρι τώρα τα δεδομένα αυτά περιορίζονται στην περίπτωση της Ελλάδας, αν και οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις στην Ισπανία αποδεικνύουν ότι το επίσης αριστερό λαϊκίστικο κόμμα των Podemos και η αντίστοιχη κατάρρευση του Σοσιαλιστικού Κόμματος ακολουθούν το μοτίβο της Ελλάδας, με μικρότερη ένταση και έκταση. Επίσης, αν και η Ιταλία βίωσε την μετεωρική άνοδο ενός -τρόπο τινά- αριστερόστροφου λαϊκίστικου σχηματισμού («Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων» του κωμικού Μπέπε Γκρίλο), αυτή συνδυάστηκε με μια σχετικά πιο μετριοπαθή υποχώρηση του κεντροαριστερού Δημοκρατικού Κόμματος. Αντίθετα, το ενδιαφέρον που παρατηρούμε στην περίπτωση της Ιταλίας είναι η γενικευμένη υποχώρηση της επιρροής τόσο των κεντροδεξιών κομμάτων (Forze Italia) όσο και των λαϊκίστικων κομμάτων της άκρας Δεξιάς (Λίγκα του Βορρά).
Κοντολογίς, η Ελλάδα δεν είναι η Ευρώπη, και η Ευρώπη δεν είναι η Ελλάδα. Κάτω από ένα αυστηρό πρίσμα, η σύγχρονη Ελλάδα σε καμία περίπτωση δεν είναι ίδια με την Γερμανική Βαϊμάρη, καθώς η βασικότερη αμφισβήτηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας προέρχεται από τους λαϊκιστές και όχι από κάποιους εξτρεμιστές αντι-δημοκράτες. Ωστόσο, παραμένουν ορισμένες σημαντικές ομοιότητες. Όπως ακριβώς η Γερμανική Βαϊμάρη ήταν μια δημοκρατία χωρίς δημοκράτες, έτσι και σήμερα η Ελλάδα είναι μια φιλελεύθερη δημοκρατία χωρίς φιλελεύθερους δημοκράτες. Αλλά ενώ η Γερμανική Βαϊμάρη ήταν ένα κράτος σε αέναη κρίση, η Ελλάδα έχει διανύσει σημαντικές περιόδους οικονομικής και πολιτικής σταθερότητας. Ωστόσο, όπως έχει υποστηρίξει ο Τάκης Παππάς, ποτέ στην πραγματικότητα το πολιτικό κατεστημένο δεν θεμελίωσε μια αληθινά φιλελεύθερη δημοκρατία στην Ελλάδα. Ο Ανδρέας Παπανδρέου διαμόρφωσε το ΠΑΣΟΚ σε ένα αριστερό λαϊκίστικο κόμμα εξουσίας με πελατειακές δομές και όχι σε ένα παραδοσιακό Δυτικοευρωπαϊκό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Αντίστοιχα, η Νέα Δημοκρατία ως ο κεντροδεξιός αντίπαλος του ΠΑΣΟΚ, αντέγραψε την πελατειακή αντίληψη του ΠΑΣΟΚ για το κράτος, αλλά όχι την λαϊκίστικη αντίληψη της πολιτικής.
Επομένως, η οικονομική κρίση του 2008 δεν ήταν εκείνη που μετέτρεψε την Ελλάδα σε μια μη φιλελεύθερη δημοκρατία ή -ακριβέστερα- σε μια ελλειμματική φιλελεύθερη δημοκρατία, γιατί πάντα ήταν τέτοια. Επιπλέον, η οικονομική κρίση δεν ενίσχυσε τα πολιτικά άκρα, αφού η Ελλάδα είχε πάντα μια ισχυρή παράδοση ακραίων κομμάτων με μεγάλη επιρροή όπως το ΚΚΕ. Το μοναδικό σημείο απόκλισης και αλλαγής στην τρέχουσα ελληνική πολιτική σκηνή εντοπίζεται στην αντικατάσταση του κεντροαριστερού λαϊκίστικου ΠΑΣΟΚ από τον ΣΥΡΙΖΑ. Το πόσο σπουδαία και καθοριστική θα είναι αυτή η μεταμόρφωση για την ελληνική (φιλελεύθερη) δημοκρατία, θα αποδειχθεί τους προσεχείς μήνες και χρόνια.
Ο Cas Mudde είναι επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου της Georgia (H.Π.Α). Είναι ο συγγραφέας του «Populist Radical Right Parties in Europe» (Cambridge University Press, 2007), το οποίο στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Επίκεντρο» με τίτλο «Λαϊκιστικά Ριζοσπαστικά Δεξιά Κόμματα στην Ευρώπη». Εχει επιμεληθεί την έκδοση «Populism in Europe and the Americas: Threat or Corrective for Democracy»? (Cambridge University Press, 2012), το οποίο επίσης κυκλοφορεί στα ελληνικά με τίτλο «Λαϊκισμός στην Ευρώπη και την Αμερική - Απειλή ή διόρθωση για τη δημοκρατία;» (Επίκεντρο, 2013).
O Cas Mudde βρέθηκε τον Μάρτιο του 2015 στην Ελλάδα για σειρά διαλέξεων σχετικών με τον λαϊκισμό και την ακροδεξιά στην Ευρώπη.
Update 1.5.2015:
O Cas Mudde βρέθηκε τον Μάρτιο του 2015 στην Ελλάδα για σειρά διαλέξεων σχετικών με τον λαϊκισμό και την ακροδεξιά στην Ευρώπη.
Update 1.5.2015:
Cas Mudde: Λαϊκισμός και φιλελεύθερη δημοκρατία - Η Ελλάδα ως εξαίρεση ή εικόνα από το μέλλον της Ευρώπης; Ο Ολλανδός μελετητής της Ακροδεξιάς και του λαϊκισμού Κας Μούντε συζητά με τον Αντώνη Γαλανόπουλο (στο online περιοδικό ΧΡΟΝΟΣ 24, Απρίλιος 2015)
Ο Eρνέστο Λακλάου, από τους κορυφαίους σύγχρονους θεωρητικούς, «προκάλεσε» την ευρωπαϊκή Αριστερά καλώντας την να γίνει πιο λαϊκιστική, κατά το λατινοαμερικανικό πρότυπο. O λαϊκισμός κατείχε κεντρική θέση στα γραπτά του Aργεντινού θεωρητικού, ο οποίος, αναλύοντας την σημερινή κατάσταση στην Ευρώπη, επισήμανε ότι οι δύο όροι της ανατροπής της είναι λαϊκές κινητοποιήσεις με σαφή πολιτικά επίδικα και προβολή συνολικού εναλλακτικού προγράμματος. Θεωρούσε μάλιστα από καιρό πως στην Ελλάδα, ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να επιτύχει. Έγινε ευρύτερα γνωστός για το βιβλίο «Ηγεμονία και Σοσιαλιστική Στρατηγική», το οποίο συνέγραψε με τη Σαντάλ Μουφ. Δίδαξε επί πολλά χρόνια στο Πανεπιστήμιο του Εssex, στο οποίο ίδρυσε το Τμήμα Ιδεολογίας και Ανάλυσης Λόγου. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα μοίραζε ανάμεσα στο Λονδίνο και τη Λατινική Αμερική, διασχίζοντάς την για να δώσει διαλέξεις. Δεν λησμονούσε όμως την ηπειρωτική Ευρώπη, ιδιαίτερα την Ιβηρική. Η ζωή του τέλειωσε στη Σεβίλη της Ανδαλουσίας, 13 Απριλίου 2014.
* Έχετε πει πως η δημοκρατία στη Λατινική Αμερική δεν απειλείται από τους λαϊκιστές, αλλά από τους νεοφιλελεύθερους. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει τον ίδιο κίνδυνο;
Νoμίζω πως υπάρχουν πολλές ομοιότητες. Ο τρόπος με τον οποίο μοιράζεται η εξουσία στην Ευρώπη και οι δομές είναι διαφορετικά από της Λατινικής Αμερικής. Αλλά επί της αρχής νομίζω πως δεν υπάρχει περίπτωση να επιλυθούν τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα μιας χώρας όσο αυτή παραμένει εντός του νεοφιλελεύθερου παραδείγματος.
* Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι η κρίση στην Αργεντινή δεν οδήγησε στην ανάδειξη των δυνάμεων της Αριστεράς, αλλά στην ανάδειξη ενός νεοπερονικού κόμματος;
Το περονικό κόμμα που είναι στην εξουσία στην Αργεντινή είναι η πραγματική Αριστερά της χώρας. O Kιρχνερισμός (kirchnerismo) αντιπροσωπεύει την αριστερή απάντηση στην κρίση.
* Δεν υπάρχει άλλη Αριστερά στην Αργεντινή;
Υπάρχουν γκρουπούσκουλα της άκρας Αριστεράς, αλλά δεν είναι αντιπροσωπευτικά. Στην Αργεντινή έχουμε αυτόν τον μείζονα παράγοντα, τον περονισμό. Εάν θέλαμε να κάνουμε μια αναλογία με την Ελλάδα, θα το συγκρίναμε με το παλαιό ΠΑΣΟΚ. O περονισμός είναι κάτι το πολύ ευρύ, από το οποίο έχουν αναδυθεί αρκετά κινήματα, αριστερά και δεξιά. Τώρα, ένα από τα σημαντικότερα κινήματα που έχουν αναδειχθεί στα αριστερά του περονισμού, ήταν ο Κιρχνερισμός. Ο Κιρχνερισμός δεν είναι παρά ένας αριστερός λαϊκισμός που αποτελεί εναλλακτική λύση απέναντι στον νεοφιλελευθερισμό.
Νομίζω πως οι πτυχές μιας απάντησης στην κρίση είναι δύο. Μια απάντηση θα πρέπει να έχει έναν οριζόντιο άξονα, που θα ενσωματώνει τις λαϊκές κινητοποιήσεις σε διάφορους τομείς, και έναν κάθετο άξονα, την προσπάθεια δηλαδή να ανοικοδομηθεί το κράτος σε νέα βάση. Στη Λατινική Αμερική, οι δύο αυτοί άξονες, ο οριζόντιος και ο κάθετος, έχουν συνδυαστεί επιτυχώς από μια σειρά καθεστώτων. Τους συνδύασαν ο Τσάβες στη Βενεζουέλα, ο Μοράλες στη Βολιβία, ο Κορέα στον Ισημερινό, ο Κίρχνερ στην Αργεντινή. Το πρόβλημα με την Ευρώπη είναι ότι αυτοί οι δύο άξονες παρουσιάζονται ξεχωριστά και όχι ως συμπληρωματικές έννοιες.
Από τη μια, ο οριζόντιος άξονας των διαδηλώσεων έχει διευρυνθεί σε μεγάλο βαθμό - όπως στην περίπτωση των Indignados-, αλλά αν οι διαδηλώσεις δεν συνοδεύονται από ένα πολιτικό πρόγραμμα ανοικοδόμησης του κράτους, δεν οδηγούν πουθενά. Από την άλλη, στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης είναι πλέον γεγονός ότι τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα δεν εκπροσωπούν πραγματικά ένα εναλλακτικό status quo. Aπό το Γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, τους Γερμανούς Σοσιαλδημοκράτες, το Δημοκρατικό Κόμμα στην Ιταλία, το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Ισπανίας μέχρι το ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα, τα κόμματα αυτά αγκάλιασαν τη νεοφιλελεύθερη λύση. Το αποτέλεσμα είναι πως δεν εκπροσωπούν πλέον το σύνολο της κοινωνίας. Οι δύο άξονες, η απόπειρα να διευρυνθεί η κινηματική διαδικασία μέσω διαδηλώσεων και η ανοικοδόμηση των κρατικών δομών, δεν συνδυάστηκαν.
Νομίζω ότι στην Ελλάδα, οι δύο άξονες, ως ένα βαθμό, συνδυάζονται, καθώς έχουν αναδειχθεί ακροδεξιές δυνάμεις, όπως η Χρυσή Αυγή, αλλά, από την άλλη, έχετε ένα ισχυρό κίνημα, αυτό του ΣΥΡΙΖΑ. Ο ΣΥΡΙΖΑ επιχειρεί να διευρύνει το κοινωνικό μέτωπο μέσω των διαδηλώσεων και των λαϊκών κινητοποιήσεων και παράλληλα, ως κόμμα, θέλει να κερδίσει και τις εκλογές, επιχειρώντας έτσι να ανοικοδομήσει το κράτος.
Νομίζω ότι στην Ελλάδα, οι δύο άξονες, ως ένα βαθμό, συνδυάζονται, καθώς έχουν αναδειχθεί ακροδεξιές δυνάμεις, όπως η Χρυσή Αυγή, αλλά, από την άλλη, έχετε ένα ισχυρό κίνημα, αυτό του ΣΥΡΙΖΑ. Ο ΣΥΡΙΖΑ επιχειρεί να διευρύνει το κοινωνικό μέτωπο μέσω των διαδηλώσεων και των λαϊκών κινητοποιήσεων και παράλληλα, ως κόμμα, θέλει να κερδίσει και τις εκλογές, επιχειρώντας έτσι να ανοικοδομήσει το κράτος.
* Πιστεύετε πως ο ΣΥΡΙΖΑ και το ενδεχόμενο μιας κυβέρνησης της Αριστεράς θα μπορούσε να πυροδοτήσει την αλλαγή στην Ευρώπη;
Noμίζω πως ναι. Έχοντας μιλήσει γι' αυτόν τον διπλό άξονα, θεωρώ ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έχει σημειώσει τη μεγαλύτερη εξέλιξη, συνδυάζοντας και την κινηματική διαδικασία των λαϊκών κινητοποιήσεων και τον σχεδιασμό ανοικοδόμησης του κράτους. Αλλά και στη Γαλλία, το Μέτωπο της Αριστεράς του Μελανσόν, όπως και η Die Linke στη Γερμανία, δείχνουν ότι ίσως μια άλλη, νέα Αριστερά, μπορεί να αναδειχθεί στα χνάρια του Τσάβες, του Κιρχνερισμού, του Μοράλες στη Λατινική Αμερική.
* Είναι πολύ ευχάριστο να ακούμε κάτι τέτοιο από εσάς. Στην Ελλάδα η λιτότητα σκοτώνει κυριολεκτικά. Έχουμε αυτοκτονίες, αστέγους, κόσμο που δεν έχει πρόσβαση πλέον στο σύστημα υγείας, περικοπές στους μισθούς τέτοιες που η επιβίωση είναι δύσκολη. Ωστόσο, ο κόσμος μοιάζει μουδιασμένος. Πώς μπορεί η Αριστερά να τον κινητοποιήσει;
Δεν γνωρίζω τόσο καλά τα γεγονότα, αυτό που γνωρίζω είναι τις προϋποθέσεις για τις κινητοποιήσεις. Η όποια κινητοποίηση πρέπει να έχει πολιτική στόχευση, να κερδηθούν οι εκλογές, για παράδειγμα. Αν μια κινητοποίηση δεν έχει πολιτικό επίδικο, πεθαίνει πολύ γρήγορα. Θα έχετε προσέξει ότι στην Ισπανία βλέπουμε αναζωπύρωση των κινητοποιήσεων τους τελευταίους μήνες. Ποιος μπορεί, όμως, να εκπροσωπήσει αυτόν τον κόσμο στην πολιτική σκηνή, στο πολιτικό σύστημα; Στην Ελλάδα, υπάρχει ο ΣΥΡΙΖΑ, στην Ισπανία δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο. Στη Γαλλία, στη Γερμανία, οι όποιες απαντήσεις είναι σε αρχικό στάδιο...
* Σε μια ευρωπαϊκή κοινωνία, με όλα τα χαρακτηριστικά της, ποια είναι τα κριτήρια βάσει των οποίων ένα αριστερό κόμμα θα πρέπει να δομεί τον λόγο του; Σε ποια κοινωνική μερίδα θα πρέπει να στοχεύει, με δεδομένο ότι οι πολιτικές ταυτότητες είναι πιο περίπλοκες και δεν έχουν να κάνουν αποκλειστικά με το εισόδημα;
Πρέπει ο λόγος να γενικεύεται. Επιμένω στα γραπτά μου ότι ο λαϊκισμός δεν είναι ιδεολογία, δεν είναι κίνημα που βασίζεται σε απόλυτους, συγκεκριμένους κοινωνικούς τομείς. Ο λαϊκισμός είναι ένας τρόπος να οικοδομηθεί το πολιτικό. Θέτει τους ασθενέστερους, τους «από κάτω», αυτούς που είναι στον πάτο του συστήματος, ενάντια στο σύστημα. Μια τέτοια επίκληση μπορεί να γίνει και από τα δεξιά και από τα αριστερά. Ο Μουσολίνι ήταν λαϊκιστής, το ίδιο και ο Μάο Τσε Τουνγκ. Οπότε, ο τρόπος με τον οποίο θα μεταφραστεί ο λαϊκισμός σε ένα πολιτικό πρόγραμμα ποικίλει σημαντικά από τη μια κατάσταση στην άλλη. Στην Ευρώπη υπάρχει κυρίως λαϊκιστική Δεξιά. Η ρητορική της Χρυσής Αυγής είναι λαϊκιστική, όπως και άλλων κομμάτων της Δεξιάς. Και η Λεπέν το ίδιο. Στη Λατινική Αμερική ο λαϊκισμός, σε γενικές γραμμές, είναι αριστερός λαϊκισμός. Αυτή ίσως είναι η μεγαλύτερη διαφορά Ευρώπης - Λατινικής Αμερικής.
* Η Αριστερά στην Ευρώπη πρέπει να γίνει περισσότερο λαϊκιστική;
Nαι. Πάρτε για παράδειγμα τον μαρασμό του πάλαι ποτέ Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος και σήμερα του Δημοκρατικού Κόμματος. Είναι πράγματι εντυπωσιακός. Σήμερα πρόκειται απλώς για κόμμα του κατεστημένου.
* Σε πρόσφατη συνέντευξή σας συγκρίνατε την Ελλάδα με τη Βαϊμάρη και εκφράσατε την πεποίθηση ότι στην περίπτωση της Ελλάδας δεν θα νικήσουν οι νεοναζί.
Αυτό που ήθελα να πω είναι ότι όποτε το σύστημα περνάει κρίση και οι παραδοσιακές συστημικές δυνάμεις είναι ανίκανες να δημιουργήσουν τις διόδους που θα μεταφέρουν τα λαϊκά αιτήματα, υπάρχει πτώση της ηγεμονικής τους ικανότητας και αναπτύσσονται αντισυστημικές δυνάμεις και από τα δεξιά και από τα αριστερά. Υπάρχει παραλληλισμός με την κρίση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης: όταν ξέσπασε, στα τέλη της δεκαετίας του 1920 κάμφθηκε η ηγεμονική ικανότητα της σοσιαλδημοκρατίας, που ήταν μέχρι τότε κυρίαρχη δύναμη, και την ίδια στιγμή τόσο οι ναζί όσο και το Κομμουνιστικό Κόμμα είδαν μεγάλη άνοδο στα ποσοστά τους. Στην Ελλάδα, η κατάσταση είναι παρόμοια. Από τη μια έχετε την ανάδειξη του ΣΥΡΙΖΑ σε κυρίαρχη πολιτική δύναμη και από την άλλη τη Χρυσή Αυγή. Στη Γαλλία το ίδιο: αναπτύσσεται και το Εθνικό Μέτωπο και το Μέτωπο της Αριστεράς. Σε μερικές χώρες υπάρχουν μόνο λαϊκές κινητοποιήσεις που αμφιταλαντεύονται δεξιά κι αριστερά, όπως το κίνημα του Γκρίλο στην Ιταλία. Ωστόσο, επειδή δεν υπάρχει σχεδιασμός ως προς το πού θα κινηθούν, κατά πάσα πιθανότητα θα μειώσουν αρκετά τα ποσοστά τους στις επόμενες εκλογές.
* Στην Ελλάδα η πολιτική και οι πολιτικοί απαξιώνονται. Συνθήματα του τύπου «Να καεί το μπ... η Βουλή» βαφτίζονται από τα κυρίαρχα ΜΜΕ ως λαϊκιστικά. Είναι πράγματι λαϊκιστικά;
Δεν είναι λαϊκιστικά. Ο λαϊκισμός είναι ένας τρόπος πολιτικής συμμετοχής. Λαϊκισμός σημαίνει ότι οι μάζες κινητοποιούνται για έναν σκοπό. Αυτό που περιγράφετε είναι το αντίθετο, δεν πιστεύουν στο πολιτικό σύστημα, αλλά δεν κινητοποιούνται για να το αλλάξουν. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα, παρατηρείται ανά την Ευρώπη. Για να υπάρξουν κινητοποιήσεις και πολιτική συμμετοχή, ο κόσμος πρέπει να αισθάνεται ότι υπάρχουν πολιτικές εναλλακτικές λύσεις αρκετά διακριτές. Στην Ελλάδα, οι πολιτικές των φιλελεύθερων συντηρητικών και αυτές των σοσιαλδημοκρατών είναι απαράλλακτες. Ο κόσμος δεν ικανοποιείται και δεν συμμετέχει. Σε αυτές τις περιπτώσεις έχουμε εκρήξεις αντιπολιτικών κινημάτων.
* Στην ελληνική πολιτική σκηνή ο λαϊκισμός έχει αρνητική παραδήλωση. Τεχνοκράτες, ακαδημαϊκοί που αυτοπροσδιορίζονται ως «μεταρρυθμιστές», προπαγανδίζουν κατά του λαϊκισμού και συχνά κατηγορούν τον ΣΥΡΙΖΑ για λαϊκισμό.
Είναι πολύ λογικό. Τι περιμένατε; Δεν εκπλήσσομαι καθόλου. Η «σταυροφορία κατά του λαϊκισμού» είναι εγγενής στις δυνάμεις του κατεστημένου. Υπάρχουν όμως και κάποιοι αριστεροί στην ιδεολογία που στην πολιτική τους παρέμβαση τάσσονται κατά των μαζικών κινητοποιήσεων. Αυτό που παρατηρείται, λοιπόν, σχεδόν παντού είναι η ύπαρξη αντιλαϊκιστικής Αριστεράς, που λειτουργεί τεχνοκρατικά και τελικά ενστερνίζεται τις απόψεις του κατεστημένου.
* Η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει δαιμονοποιηθεί ως «η χώρα των τεμπέληδων φοροφυγάδων που πίνουν ούζο και οδηγούν πολυτελή αυτοκίνητα». Το επιχείρημα αυτό αποτελεί πλέον κοινό τόπο εντός και εκτός Ελλάδος, ενώ έχει πειστεί σχετικά και μέρος της εργατικής τάξης. Πώς μπορούμε να το ανατρέψουμε;
Κάτι τέτοιο προφανώς θα έπρεπε να είναι αναμενόμενο. Το ίδιο συνέβη και στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, στη διαδικασία της αλλαγής που έλαβε χώρα εκεί. Δεν πρέπει να σας ενδιαφέρει τόσο. Ξέρετε ποια πρέπει να είναι η απάντηση της Ελλάδας στην κρίση; Να πάει ο Μανώλης Γλέζος στον Παρθενώνα και να ανεβάσει την ελληνική σημαία στην Ακρόπολη. Είναι ενεργός, κοντεύει τα 100, ο συμβολισμός θα είναι πολύ ισχυρός. Ελπίζω να τον συναντήσω όταν έρθω.
Ο Ερνέστο Λακλάου (Αργεντινή 1935 - Σεβίλλη 13 Απριλίου 2014) σπούδασε ιστορία στο Μπουένος Άιρες. Διδακτορικό δίπλωμα στο Πανεπιστήμιο του Έσσεξ (1977), από το 1986 ήταν καθηγητής πολιτικής θεωρίας στο ίδιο πανεπιστήμιο, όπου ίδρυσε και διεύθυνε το μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Ιδεολογία & ανάλυση λόγου» (Ideology and Discourse Analysis). Το συγκεκριμένο πρόγραμμα παρείχε (και εξακολουθεί να παρέχει) το ερευνητικό πλαίσιο ανάλυσης του λόγου που αντλεί από το έργο θεωρητικών όπως ο Λακάν, ο Φουκώ, ο Ντερριντά και ο Μπαρτ, προκειμένου να αρθρωθούν καινοτόμες αναλύσεις συγκεκριμένων πολιτικών φαινομένων (π.χ. ταυτότητες, λόγοι και ηγεμονίες). Αυτός ο προσανατολισμός είναι σήμερα γνωστός ως “Essex School of discourse analysis”.
O Ερνέστο Λακλάου καθιερώθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους πολιτικούς θεωρητικούς με το βιβλίο Hegemony and Social Strategy (1985) που συνέγραψε με την Σαντάλ Μουφ (Chantal Mouffe). Ο Λακλάου δίδαξε σε πολλά πανεπιστήμια στη Βόρεια και τη Νότια Αμερική, την Ευρώπη, την Αυστραλία, και τη Νότια Αφρική. Τα τελευταία χρόνια κατείχε θέσεις στο SUNY Buffalo και το Northwestern University των ΗΠΑ. Κυριότερα έργα του: Politics and Ideology in Marxist Theory (NLB, 1977), Hegemony and Socialist Strategy (μαζί με την Chantal Mouffe) (Verso, 1985), New Reflections on the Revolution of our Time (Verso, 1990), The Making of Political Identities (επιμ., Verso, 1994), Emancipation(s) (Verso, 1996), Contingency, Hegemony, Universality (μαζί με την Judith Butler και τον Slavoj Žižek, Verso, 2000), On Populist Reason (Verso, 2005), The Rhetorical Foundations of Society (Verso, 2014).
Συνέντευξη Ερνέστο Λακλάου: Η πολιτική ως ηγεμονία, «Il Manifesto» - «Εφημερίδα των Συντακτών» (από τον Θανάση Γιαλκέτση)
Εκτεταμένη βιβλιογραφία και αρθρογραφία του Ερνέστο Λακλάου, άρθρα - σχόλια για τον Λακλάου στον ιστότοπο Μετά την Κρίση (με το κείμενο του Íñigo Errejón: Ernesto Laclau, θεωρητικός της ηγεμονίας)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου