Παρασκευή 17 Ιουνίου 2022

Φιλελευθερισμός από φόβο, για εποχές φόβου; Η περίπτωση της Τζούντιθ Σκλαρ

Στο βιβλίο του για τον Καρλ Σμιτ Ένας Επικίνδυνος Νους (A Dangerous Mind - Carl Schmitt in Post-War European Thought), ο Γιαν-Βέρνερ Μύλλερ (Jan-Werner Müller) υπενθυμίζει ότι «ο φιλελευθερισμός ήταν αρχικά θεωρία για μια μεταβατική περίοδο στην πολιτική, στην κοινωνία και στην οικονομία. Ο Μπενζαμέν Κονστάν, η Μαντάμ ντε Σταέλ και ο Αλεξίς ντε Τοκβίλ [στην εποχή αμέσως μετά τη Γαλλική Επανάσταση] είδαν ως πρόκληση τη διαχείριση της μετάβασης από τη φεουδαρχική κοινωνία σε ένα φιλελεύθερο συνταγματικό κράτος. [Αργότερα] με τον Μπένθαμ, τον Μιλ και άλλους, ο [φιλοσοφικός και πολιτικός] φιλελευθερισμός έγινε μια αφήγηση επικεντρωμένη σε ιδέες περί προόδου και ορθολογικότητας. Τελικά, στον 20ό Αιώνα, εκφράστηκε προπαντός ως ηθική φιλοσοφία για μια δίκαιη και εύτακτη κοινωνία [...] Ο φιλελευθερισμός είναι και τώρα μια πολύ αφηρημένη θεωρία· κατασκευάζει πρότυπα που επικεντρώνεται σε ηθικά ζητήματα ιδωμένα sub specie aeternitatis [υπό την οπτική γωνία της αιωνιότητας]».
Η Τζούντιθ Σκλαρ (Judith Shklar), Λετονή με καταγωγή από εβραϊκή οικογένεια, κοριτσάκι όταν ο Ναζισμός έσπερνε φόβο σε όλη την Ευρώπη, βρέθηκε πρόσφυγας στη Σουηδία και μετά, μέσω Υπερσιβηρικού Σιδηροδρόμου, στην Ιαπωνία, στον Καναδά και στις ΗΠΑ, όπου βρήκε μια νέα πατρίδα. Καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, έγραψε το 1989 για έναν φιλελευθερισμό διαφορετικό, ανοίκειο τότε αλλά και τώρα στους ιδεολόγους φιλελεύθερους, ο οποίος δεν εκπηγάζει από φιλοσοφικές και πολιτικές ιδέες και μεγάλες αφηγήσεις περί προόδου ή από αντιλήψεις περί δικαίου, ούτε και από κοινωνικές στοχοθετήσεις για οικονομική μεγέθυνση και υλική ευημερία μέσω χειρισμού των φυσικών και ανθρώπινων πόρων. Το «έτος των θαυμάτων» 1989, την ώρα που οι ιδεολόγοι εόρταζαν αυτό που εξέλαβαν ως παγκόσμιο θρίαμβο μιας φιλελεύθερης τάξης πραγμάτων και είχαν ήδη αρχίσει να οραματίζονται πάλι το «τέλος της ιστορίας», εκείνη έγραφε για έναν αμυντικό, στοιχειώδη αλλά απτό πολιτικό φιλελευθερισμό, που έχει ως αφετηρία και κίνητρο τον Φόβο. Πόσο διαψεύσθηκαν και εκτέθηκαν εκείνοι οι θριαμβολογούντες ιδεολόγοι! Αλλά και πόσο δυσκολεύει η Σκλαρ φιλελεύθερους και αντιφιλελεύθερους, ιδίως τώρα που ο καταστροφικός πόλεμος μεγάλης κλίμακας επέστρεψε στην Ευρώπη!
Judith «Dita» Nisse Shklar, 1928-1992

Τρίτη 14 Ιουνίου 2022

Πολιτική Δύση, πολιτισμική Δύση - Προς παλινόρθωση του Παλαιού Καθεστώτος στην εποχή των διακινδυνεύσεων;

Ι. 

Με την ίδια λέξη - «Δύση» - εκφράζονται δύο ανόμοιες έννοιες. Έτσι γίνεται σύγχυση ανάμεσα αφενός (1) στην πολιτική Δύση (the West), η οποία είναι μια όψιμη, πολύ πρόσφατη πολιτική έννοια που γεννήθηκε στον διπολικό - ψυχροπολεμικό κόσμο μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, και αφετέρου (2) στην πολιτισμική και ιστορική Δύση (the Occident), η οποία έχει τις απαρχές της στην κλασική Αθήνα και Ρώμη κι έχει πίσω της μια πολύ μακρά και πολύπλοκη πορεία αναζήτησης του αγαθού και λοξοδρομήσεων προς τη βαρβαρότητα, επιτευγμάτων και οπισθοδρομήσεων, βραδυποριών και επιταχύνσεων, επιστήμης και σκοταδισμού, πολέμου και ειρήνης, αποικιοκρατίας και καταδίκης της αποικιοκρατίας.
Ενδεικτική  για τη διαφορά των δύο εννοιών είναι, π.χ. η θέση της Ρωσίας ή και της ΕΣΣΔ συνολικά στη συνέχεια, η οποία στον μεταπολεμικό κόσμο ήταν το αντίθετο, ο αντίθετος πόλος της πολιτικής Δύσης: Η ΕΣΣΔ ήταν η πολιτική «Ανατολή». Αντίθετα, η Ρωσία  ως αυτοκρατορική δύναμη του 19ου αιώνα, αλλά και η ΕΣΣΔ ως απόπειρα
«έμπρακτης εφαρμογής του μαρξισμού», ήταν πάντα βασική συνιστώσα της πολιτισμικής Δύσης σε όλα τα πεδία. Και βέβαια η  Ρωσική Αυτοκρατορία των Τσάρων ήταν ο ένας από τους 3-4 ακρογωνιαίους λίθους της πολιτικής Ευρώπης των Αυτοκρατοριών πριν το 1917 - βλ. το έργο του ιστορικού Έρικ Χομπσμπάουμ.
Εξ άλλου, αυτό που θεωρείται σήμερα ως ολοκληρωμένη φιλελεύθερη δημοκρατία, δηλαδή η αντιπροσωπευτική δημοκρατία με συνταγματικά εγγυημένες ελευθερίες και δικαιώματα
καθολικής ισχύος, είναι στην πραγματικότητα πολύ πρόσφατο, και ακόμη ημιτελές, επίτευγμα. Κατακτήθηκε με αγώνες, με δάκρυα, ιδρώτα και αίμα. Ενδεικτικό είναι, ότι μέχρι και σε μεταπολεμικά χρόνια υπήρχαν χώρες, και μάλιστα ευρωπαϊκές, χωρίς δικαίωμα ψήφου για τις γυναίκες. Η μορφή που πήρε, εντελώς πρόσφατα, μια μακρά πορεία απομάκρυνσης από την απολυταρχία που άρχισε στα μέσα στου 19ου Αιώνα, δεν έχει τόσο να κάνει με την πολιτική Δύση, αλλά κυρίως με έναν πολύ πρόσφατο μετασχηματισμό των ηθικο-πολιτικών αξιών εντός της πολιτισμικής Δύσης και με την αποσπασματική και αβέβαιη εξαγωγή του ακόμη και σε χώρες της πολιτισμικής «μη-Δύσης». Αξίζει επίσης να προσεχθεί, ότι ο νομικο-πολιτικός πολιτισμός (δηλαδή ο ιδιαίτερος τρόπος έμπρακτης εφαρμογής αυτής της «φιλελεύθερης δημοκρατίας») όπως επικρατεί σήμερα στην Ευρώπη, έχει σημαντικές διαφορές ακόμη και από τον νομικο-πολιτικό πολιτισμό της «άλλης πολιτικής Δύσης», της πέρα από τον Ατλαντικό. Η ελεύθερη οπλοφορία και η  ποινή του θανάτου στις ΗΠΑ είναι μόνον ακραία συμπτώματα μιας διαφορετικής διαδρομής που ακολούθησε από το 1775 (Αμερικανική Επανάσταση) μέχρι σήμερα, η νεότερη πολιτισμική Δύση, η Αμερικανική, σε σχέση με την παλιά, την ευρωπαϊκή. Σύμφωνα με την σπουδαία πολιτική επιστήμονα στο Χάρβαρντ Τζούντιθ Σκλαρ, ο πολιτικός πολιτισμός των ΗΠΑ στηρίχτηκε εξαρχής σε δύο βάσεις, στη δημοκρατία και στην τυραννία· «η δουλεία είναι το προπατορικό του αμάρτημα», γράφει η Σκλαρ.

O Λεβιάθαν, στο ομώνυμο βιβλίο του Thomas Hobbs

Δημοφιλείς αναρτήσεις 2013 - 2022

Το δημοκρατικό αίτημα των καιρών: Το δίκιο των νέων γενεών και των γενεών που έρχονται

Το δημοκρατικό αίτημα των καιρών: Το δίκιο των νέων γενεών και των γενεών που έρχονται
Χρίστος Αλεξόπουλος: Κλιματική κρίση και κοινωνική συνοχή

ΕΠΙΛΟΓΕΣ:
Αντρέϊ Αρσένιεβιτς Ταρκόφσκι

ΕΠΙΛΟΓΕΣ:<br>Αντρέϊ Αρσένιεβιτς Ταρκόφσκι
Πως η αγάπη επουλώνει τη φθορά του κόσμου

Danilo Kiš:

Danilo Kiš:
Συμβουλές σε νεαρούς συγγραφείς, και όχι μόνον

Predrag Matvejević:

Predrag Matvejević:
Ο Ρωσο-Κροάτης ανιχνευτής και λάτρης του Μεσογειακού κόσμου

Azra Nuhefendić

Azra Nuhefendić
Η δημοσιογράφος με τις πολλές διεθνείς διακρίσεις, γράφει για την οριακή, γειτονική Ευρώπη

Μάης του '36, Τάσος Τούσης

Μάης του '36, Τάσος Τούσης
Ο σκληρός Μεσοπόλεμος: η εποχή δοσμένη μέσα από τη ζωή ενός ανθρώπου - συμβόλου

Ετικέτες

«Γενιά του '30» «Μακεδονικό» 1968 1989 αειφορία Ανδρέας Παπανδρέου αντιπροσωπευτική δημοκρατία Αριστοτέλης Αρχιτεκτονική Αυστρομαρξισμός Βαλκανική Βαρουφάκης βιοποικιλότητα Βρετανία Γαλλία Γερμανία Γκράμσι Διακινδύνευση Έθνος και ΕΕ Εκπαίδευση Ελεφάντης Ενέργεια Επισφάλεια ηγεμονία ΗΠΑ Ήπειρος Θ. Αγγελόπουλος Θεοδωράκης Θεσσαλονίκη Θεωρία Συστημάτων Ιβάν Κράστεφ ιστορία Ιταλία Καντ Καρλ Σμιτ Καταναλωτισμός Κεντρική Ευρώπη Κέϋνς Κίνα Κλιματική αλλαγή Κοινοτισμός κοινωνική ανισότητα Κορνήλιος Καστοριάδης Κοσμάς Ψυχοπαίδης Κράτος Πρόνοιας Κώστας Καραμανλής Λιάκος Α. Λογοτεχνία Μάνεσης Μάξ Βέμπερ Μάρξ Μαρωνίτης Μέλισσες Μέσα «κοινωνικής» δικτύωσης Μέσα Ενημέρωσης Μεσόγειος Μεταπολίτευση Μιχ. Παπαγιαννάκης Μουσική Μπερλινγκουέρ Νεοφιλελευθερισμός Νίκος Πουλαντζάς Νίτσε Ο τόπος Οικολογία Ουκρανία Π. Κονδύλης Παγκοσμιοποίηση Παιδεία Πράσινοι Ρήγας Ρίτσος Ρωσία Σεφέρης Σημίτης Σολωμός Σοσιαλδημοκρατία Σχολή Φραγκφούρτης Ταρκόφσκι Τουρκία Τραμπ Τροβαδούροι Τσακαλώτος Τσίπρας Φιλελευθερισμός Φιλοσοφία Χαλκιδική Χέγκελ Χριστιανισμός Acemoglu/Robinson Adorno Albrecht von Lucke André Gorz Axel Honneth Azra Nuhefendić Balibar Brexit Carl Schmitt Chomsky Christopher Lasch Claus Offe Colin Crouch Elmar Altvater Ernst Bloch Ernst-W. Böckenförde Franklin Roosevelt Habermas Hannah Arendt Heidegger Jan-Werner Müller Jeremy Corbyn Laclau Le Corbusier Louis Althusser Marc Mazower Matvejević Michel Foucault Miroslav Krleža Mudde Otto Bauer PRAXIS International Ruskin Sandel Michael Strauss Leo Streeck T. S. Eliot Timothy Snyder Tolkien Ulrich Beck Wallerstein Walter Benjamin Wolfgang Münchau Zygmunt Bauman

Song for the Unification (Zbigniew Preisner -
Elzbieta Towarnicka - Kr. Kieślowski) - youtube

Song for the Unification (Zbigniew Preisner - <br>Elzbieta Towarnicka - Kr. Kieślowski) - youtube
Ἐὰν ταῖς γλώσσαις τῶν ἀνθρώπων λαλῶ καὶ τῶν ἀγγέλων,
ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, γέγονα χαλκὸς ἠχῶν ἢ κύμβαλον ἀλαλάζον...
Ἡ ἀγάπη ...πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ἐλπίζει, πάντα ὑπομένει...
Νυνὶ δὲ μένει πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη, τὰ τρία ταῦτα·
μείζων δὲ τούτων ἡ ἀγάπη (προς Κορινθ. Α΄ 13)

Zygmunt Bauman: «Ρευστές ζωές, ρευστός κόσμος, ρευστή αγάπη»

Zygmunt Bauman: «Ρευστές ζωές, ρευστός κόσμος, ρευστή αγάπη»
«Είμαι βραχυπρόθεσμα απαισιόδοξος αλλά μακροπρόθεσμα αισιόδοξος»

Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας
«Χριστούγεννα με τον Κοκκινολαίμη – Το Αηδόνι του Χειμώνα»

Ψηλά στην Πίνδο, στο Περτούλι

Ψηλά στην Πίνδο, στο Περτούλι