O Δεκέμβριος του 2008, προειδοποιητικός δείκτης τέλους μιας παρακμιακής εποχής

Μια αναδρομή σε όσα συνέβησαν πριν από εννέα χρόνια, τον Δεκέμβριο του 2008, δηλαδή ενάμισυ χρόνο πριν από την «επίσημη» εισβολή της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, λέει πολλά για όσα έμελλε να ακολουθήσουν. Με εύστοχο χαρακτηρισμό εκείνων των γεγονότων μοιάζει, λόγου χάρη, εκείνος που διατυπώθηκε στον ιστοχώρο Hypothesis, στο άρθρο «Το 2008» (27 Αυγούστου 2017): «Αίσθηση γενικευμένης απονομιμοποίησης, εισβολή στο προσκήνιο μιας συγκεκριμένης “λαϊκής” έκφρασης με ίχνη και νεύματα πληβειακής ανταρσίας». Όμως, τίθεται το ερώτημα, άν αυτή η «πληβειακή εισβολή» αντιδρούσε σε απονομιμοποιήσεις της μακράς ή μέσης ιστορικής διάρκειας (δηλαδή στις εκ γενετής παθογένειες του νεοελληνικού κράτους εν γένει - βλ., λόγου χάρη, τις σχετικές απόψεις του Χρ. Γιανναρά), ή κυρίως, σε απονομιμοποιήσεις της πολιτικής συγκυρίας, δηλαδή σε όσα συνέβησαν τις δεκαετίες 1990-2000 και πιο ειδικά, στην τετραετία 2004-2008.

Ας κάνουμε μιαν αναδρομή σ' εκείνη την πολιτική συγκυρία θυμίζοντας μερικά από τα χαρακτηριστικά της δίπολα (ή μήπως διπολικές διαταραχές;) και χαρακτηριστικά συμβάντα:
• Η Ολυμπιακή «έξαρση» του 2004, με την τιμημένη φούντα του τσολιά, και η μετα-Ολυμπιακή κατήφεια και μελαγχολία, όταν έσβησαν τα πυροτεχνήματα της κ. Αγγελοπούλου και οι φωτιές που έβαλαν δεξιά και αριστερά.
• Λίγο πριν, η Σημίτειος «ισχυρή Ελλάδα» και τα χρηματιστηριακά της (ωστόσο, το ξέραμε όλοι ανέκαθεν, «αυτή είναι η Ελλάδα»). 
• Η επαγγελία της «επανίδρυσης του κράτους», της  ανέφικτης όσο ζει και αναπνέει αυτό το κομματικό σύστημα· και μετά οι διορισμοί αγροφυλάκων. 
• Τα τιμημένα-δομημένα ομόλογα και οι Κοινοτικές επιδοτήσεις για «γεωργικά μηχανήματα» τύπου Porsche Cayenne, για να οργώνουν του Κιλελέρ την αρχαία γη. 
• Το long playing serial του Βατοπαιδίου και η ακόμη πιο αργόσυρτη αλλά περιφανής δικαστική δικαίωση των players. 
• Οι τηλεκατευθυνόμενοι από την («λαϊκότερη» και όχι μόνον) επίσημη Δεξιά (δυστυχώς όχι μόνον από την Δεξιά) ψίθυροι/πολιτικά βλήματα για υπερατλαντικές συνωμοσίες κατά του «ρωσόφιλου» Καραμανλή ΙΙ, για εντολές δολοφονίας κτλ. 
• Και από την άλλη πλευρά, το «επιτυχές» άνοιγμα του ΣΥΝασπισμού στον αναρχοαριστερίστικο χώρο και στους ανορθολογισμούς του, την εποχή της προεδρίας Αλαβάνου.
• Ως κορωνίδα, η τελευταία, η πιο τρομακτική και πιο αμέριμνη, πολιτική εκδρομή του χαμού: Οι πρόωρες εκλογές τον Σεπτέμβριο του 2007 (ως συνήθως για «εθνικούς» λόγους), εν μέσω της καιόμενης Ηλείας και της για εκατοστή φορά καιόμενης Πάρνηθας, με 75 νεκρούς μέσα στις φλόγες. Έμοιαζε σαν να έκανε τότε το μηδενιστικό ήθος του εγχώριου πολιτικού προσωπικού, την πιο ανελέητη επίδειξη της απόλυτης κυριαρχίας του στο πολιτικό σύστημα. Έμελλε όμως να ακολουθήσουν και άλλες.

Εν μέσω όλων αυτών, ήρθε ξαφνικά, σαν κεραυνός σε αχυρώνα παραγεμισμένο ως επάνω με καλά αποξηραμένο άχυρο, ο φόνος του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου. 
Με δεδομένες όλες αυτές τις συμβολές του όλου ελληνικού κομματικού συστήματος και του προσωπικού του στην συγκυρία 1990-2008, η «πληβειακή ανταρσία» του Δεκέμβρη θυμίζει αυτό που έγραψε ο Κάρολος Μαρξ στην «18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη». Ελαφρώς παραφρασμένα:

«Όταν στην κορυφή του κράτους παίζουν βιολί, τι περιμένετε να κάνουν οι πολίτες που βρίσκονται κάτω; Χορεύουν!» (σελ. 81 ελληνικής έκδοσης, εκδ. Θεμέλιο, 1986). 

Από το κόμμα - βρεφονηπιακό σταθμό στον λιγότερο κακό από τους κακούς διαχειριστές;
Ο ιστορικός του μέλλοντος, ίσως θα εγγράψει με τα πιο σκοτεινά γράμματα στο παθητικό αυτού του κόμματος (δυστυχώς και της εν γένει εγχώριας Αριστεράς)  το γεγονός ότι ο ΣΥΡΙΖΑ άφησε εκτός ουσιαστικής κριτικής εξέτασης την διακυβέρνηση Καραμανλή ΙΙ 2004-2009 και επιβράβευσε με την Προεδρία της Δημοκρατίας το Νο 2 εκείνης της εντελώς παρακμιακής πολιτικής εποχής. Ίσως μπορεί να συγχωρεθεί, μετά από έμπρακτη μεταμέλεια, η εμμονική παραμονή του ΣΥΡΙΖΑ, κατά την εποχή 2009-2015, στην κατάσταση του πολιτικού βρεφονηπιακού σταθμού και οι «αυταπάτες» που είχε το κόμμα αυτό (κατά ομολογία Τσίπρα) όταν συνέπραττε με τους ΑΝΕΛ (και με άλλους ανεξέλεγκτους) στην πρώτη, την «αντιμνημονιακή», συγκυβέρνηση μαθητευόμενων μάγων, τον Ιανουάριο του 2015· το άλλο όμως όχι. Και δεν χωρούν ελαφρυντικά.
Αλλά βέβαια, η ανορθολογική επιλογή κυβερνητικού συμμάχου εκ μέρους του ΣΥΡΙΖΑ είναι συναφής και αλληλένδετη τόσο με το πρώτο (την συνθήκη μη επίθεσης με την Καραμανλική Δεξιά, της οποίας τμήμα ήταν και είναι οι ΑΝΕΛ) όσο και με το δεύτερο (το απολιτικό «αντιμνημονιακό» ιδεολόγημα, το οποίο ένωνε τους δύο αυτούς κομματικούς σχηματισμούς - αλλά όχι μόνον αυτούς).
Το 'φερε η μοίρα (δηλαδή μια από τις αναπόφευκτες κυκλικές ή διαρθρωτικές κρίσεις του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής), έπαιξε τον συνήθη ρόλο του και το σαρδανάπαλο ελληνικό κομματικό σύστημα, και σε τούτη την χώρα της οριακής Ευρώπης, η πρώτη στην ιστορία της κυβέρνηση από αριστερό κόμμα, «έκρυψε» από την πολιτική λογοδοσία ό,τι πιο παρακμιακό έβγαλε η πολιτική ιστορία της Μεταπολίτευσης και προστάτεψε από τον διασυρμό τους φορείς του. Τους αναβάθμισε κιόλας σε ένα είδος «καλής Δεξιάς». Δυο-τρία χρόνια μετά, το ίδιο αριστερό κόμμα, κινούμενο σαν εκκρεμές, ενδέχεται να καταχωρηθεί ως ο λιγότερο κακός από τους κακούς διαχειριστές της ελληνικής κρίσης· και μάλιστα, με τη βούλα της ΕΕ.

Υπάρχει συγχώρεση χωρίς μεταμέλεια και χωρίς εξομολόγηση;

Από την άλλη πλευρά, τα πολιτικά επιχειρήματα των επικριτών αντιπάλων του ΣΥΡΙΖΑ από την δεξιά, κεντρώα ή και κεντρο-αριστερή πλευρά, αποδεικνύονται εξαιρετικά αδύναμα, αν τα αντιπαραβάλει κανείς με την πραγματική πραγματικότητα των δύο δεκαετιών 1990 και 2000. Η ζημιά που έκανε ο πολιτικός βρεφονηπιακός σταθμός προ του 2015 και οι μαθητευόμενοι μάγοι στο πρώτο εξάμηνο του 2015, ήταν απλώς μια «προστιθέμενη βλάβη», ένα κερασάκι στην τούρτα, σε ένα άρρωστο οικονομικό, πολιτικό, ηθικο-πολιτικό και διαχειριστικό-πολιτικό οικοδόμημα που σάπισε αργά-αργά από μέσα· ήδη το 2010 ήταν αδύνατο να σωθεί χωρίς έξωθεν θεραπευτική συνδρομή.

Μετά, ο ασθενής δεν μαρτυρούσε (ή δεν αισθανόταν καν) τα συμπτώματα, ενώ οι γιατροί νοιάζονταν μόνον για μεγιστοποίηση της αμοιβής τους (κάτι σαν τις Καισαρικές χωρίς λόγο) και για το αυξημένο κέρδος του συνεργαζόμενου φαρμακείου από την κατανάλωση φαρμάκων. Έτσι, και αυτή η έξωθεν θεραπευτική συνδρομή, όταν ήλθε, αφενός έφτασε αργά, αφετέρου (και κυρίως) ήταν «αντιβιοτικό σε μείγμα με ποντικοφάρμακο (Amartya Sen, Jürgen Habermas).

2011, στην παιδική χαρά (ή, παραφράζοντας τον Μπολιβάρ του Νίκου Εγγονόπουλου, 

«Στρατηγέ Ευκλείδη, τι γύρευες στην Λάρισα, εσύ ένας Υδραίος;»)

Πριν το 2008 - Οι καταστροφικές πολιτικές σταθερές της εικοσαετίας 1990-2010

Ποιές ήταν, στην πραγματικότητα, οι οικονομικές, πολιτικές, ηθικές και διαχειριστικές-πολιτικές σταθερές της εικοσαετίας 1990-2010, παρόλο που πολλά πράγματα πήγαιναν καλά «έξω» (είσοδος της Ελλάδας στην ζώνη του ευρώ, η Κύπρος στην ΕΕ και στην ευρωζώνη, πρωτοφανώς χαμηλά επιτόκια δημόσιου δανεισμού από τις διεθνείς αγορές);

Το μεγάλο φόντο του πίνακα ήταν η «Σμιττιανή κατάσταση» στο κομματικό σύστημα, η οποία προσδιόριζε μορφολογικά τον τρόπο της σύγκρουσης και της αλληλοδιαδοχής στην εξουσία των δύο κομμάτων, ΠΑΣΟΚ και ΝΔ. Όμως, ήταν άραγε «λεπτομέρειες» οι σταθερές στα πολιτικά περιεχόμενα, δηλαδή αυτά που έμεναν αναλλοίωτα όταν άλλαζε ο κάτοχος της εξουσίας; Ή, για να περιοριστούμε σε δύο βασικά πεδία, στο οικονομικό και στην λεγόμενη εθνική πολιτική: 

• Ήταν λεπτομέρεια η συστηματική υποφορολόγηση κατ' εξοχήν ευημερούντων κοινωνικών στρωμάτων στην εποχή της ελληνικής φούσκας, με ενδεικτικό αλλά χαρακτηριστικό επεισόδιο διαρκείας την διαρκώς επαναλαμβανόμενη φορολογική «περαίωση»; Η παρότρυνση «δώσε, μεγάλε, κάτι ελάχιστο για να σώσεις τα πολλά - αλλά δώσε και συ μικρέ κάτι, παρόλο που ξέρω πώς δεν έχεις τίποτε κρυμμένο για να το σώσεις», τυπώθηκε πολλές φορές, και σε πράσινη και σε μπλέ απόχρωση. Το τί μετρήσιμη συμβολή είχε αυτή η διαρκής, μακροχρόνια υποφορολόγηση στον εκτροχιασμό του δημοσιονομικού ισοζυγίου, είναι αντικείμενο μιας έρευνας που απομένει για μελλοντικούς ιστορικούς της οικονομίας.  
• Ήταν λεπτομέρεια η συστηματικά τροφοδοτούμενη από τις τράπεζες και εξίσου από το κράτος (λόγου χάρη, με εργαλείο την επαναλαμβανόμενη αναστολή επιβολής ΦΠΑ, ενός ΦΠΑ που οσωνούπω θα επιβαλλόταν αλλά διαρκώς αναβάλλονταν - «τρέξτε να προλάβετε»), ξέφρενη άνοδος των τιμών ακινήτων και των ενοικίων; Ήταν το δίδυμο πελατειακό αδελφάκι του προηγούμενου: Αυτά που «σώζονταν» από την αρπάγη του «κακού κράτους» - μαζί και τα εφάπαξ των περισσότερο ίσων της ελληνικής ισότητας και ευημερίας - έπρεπε να «σπρωχτούν», να παρκαριστούν και να συσσωρευτούν σε «ασφαλές μέρος». Νά 'ξεραν το 2007, τι επιφυλάσσει το 2017, τι σημαίνει ΕΝΦΙΑ και ηλεκτρονικοί πληστηριασμοί, να πρόσεχαν λίγο την απλή σοφία που λέει «ό,τι ανεβαίνει κατεβαίνει και ό,τι ανεβαίνει πολύ, κατεβαίνει πολύ»;
• Να ΄ξεραν πως άν παραφορτώσεις το φτωχό γαϊδουράκι, θα του σπάσεις τη ραχοκοκαλιά; Να άκουγαν, τουλάχιστον, τα πρώτα τριξίματα των σπονδύλων του άμοιρου υποζυγίου; Ήταν ανελέητοι, μέχρι τέλους. Και όταν συνέβη το ανεπανόρθωτο και κατέρρευσε το φορτίο μαζί με το υποζύγιο, τότε «η αστική τάξη τό 'βαλε στα πόδια», όπως είπε με ακριβοδίκαιη κρίση ο ιστορικός μας Βασίλης Κρεμμυδάς, που έφυγε πρόσφατα.

• Ήταν λεπτομέρεια η δήθεν εθνική (και ασφαλώς λαϊκίστικη) πολιτική αυτών που τώρα κατηγορούν τον ΣΥΡΙΖΑ και τον σύμμαχό του για εθνικολαϊκισμό (παρόλο που έχουν δίκιο μερικές φορές για τον πρώτο και πάντα για τον δεύτερο); Ήταν λεπτομέρεια η περίπου κοινή πολιτική των Α. Σαμαρά, Θ. Πάγκαλου, Ε. Βενιζέλου (την οποία ακολούθησε με μικροδιορθώσεις και ο Κ. Καραμανλής μετά το 2004) για ό,τι αφορούσε τα Βαλκανικά ζητήματα στη δεκαετία του 1990, που έφερε τα θριαμβευτικά αποτελέσματα που ξέρουμε; Με την συναίνεση βέβαια, άν όχι υπό τα χειροκροτήματα, και των περισσότερων του τότε ΣΥΝασπισμού, πλην «Λακεδαιμονίων» (όσοι θυμούνται ακόμη τον Μιχάλη Παπαγιαννάκη, καταλαβαίνουν πολύ καλά).
• Ήταν λεπτομέρεια η άλλη, δήθεν εθνική, κοινή πολιτική ΠΑΣΟΚ και ΝΔ στο μεταναστευτικό ζήτημα, αμέσως μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης; Ήταν λεπτομέρεια ο συγκεκριμένος τρόπος με τον οποίο έγινε τότε το άνοιγμα σε εισερχόμενους πληθυσμούς;
Το επιχείρημα περί «παλιννοστούντων ομογενών» ελέγχεται βέβαια ως προς την ουσία του (παλιννόστηση σημαίνει επιστροφή στον γενέθλιο τόπο), αλλά το ζήτημα δεν είναι αυτό: Τα μοιραία ζητήματα είναι π.χ. η προωθούμενη από το ελληνικό κράτος ανασφάλιστη εργασία αυτών των ανθρώπων, που έβλαψε τους ίδιους αλλά περισσότερο τα ασφαλιστικά ταμεία, το μοιραίο λάθος της μη μεταφοράς ασφαλιστικών δικαιωμάτων και πόρων, οι παροχές για στέγαση με ειδικούς όρους που δεν απολάμβαναν οι φτωχοί γηγενείς κτλ. Άνθρωποι και κόμματα που πολιτεύτηκαν έτσι το 1990 (ακραία περίπτωση ο Α. Σαμαράς), καταλόγισαν το 2016 στον ΣΥΡΙΖΑ, και ειδικά στους κ. Μουζάλα και Χριστοδουλοπούλου, ότι μετέτρεψαν την Ελλάδα σε ξέφραγο αμπέλι. Άν είμαστε χώρα Λωτοφάγων, ναι, ισχύει: Τα καινά δαιμόνια τα εισήγαγε η κ. Χριστοδουλοπούλου, που άφησε αυτούς τους ανθρώπους «να λιάζονται», αντί να τους κάνει κοινωνούς στο νεοελληνικό όνειρο, στη σύνταξη στα 50. 
Ακούσαμε καμμιά αυτοκριτική, έπεσε στην αντίληψή μας κάποια εκδήλωση μεταμέλειας εκ μέρους του κεντρο-Δεξιού ή του κεντρο-αριστερού δράστη, για τέτοια ή παρόμοια πεπραγμένα τους της ευδαίμονος εικοσαετίας 1990-2010; Ή για τα παλιότερα; Πώς να λάβουν συγχώρηση χωρίς μετάνοια και χωρίς εξομολόγηση, πώς να ξαναγίνουν, έτσι χαλαρά, ο ένας ή ο άλλος, το μικρότερο κακό στο ελληνικό κομματικό σύστημα;

Προσωρινά συμπεράσματα: Τελικά, καταλαβαίνουν και οι αργόστροφοι;

Ο δρόμος που πέρασε από τον οδοδείκτη του Δεκεμβρίου 2008 οδήγησε στην «αγανάκτηση» της διετίας 2010-2012, από την οποία απουσίαζε απολύτως η κριτική εναντίον αυτού του αποτυχημένου κράτους και αυτής της δυσαρμονικής κοινωνίας - του αρνητικού πρωταθλητή της κοινωνικής ανισότητας στην Ευρώπη, τώρα, τότε, όπως εξίσου και πριν. Ως τελικό προορισμό είχε τις συμμετρικές και αντίρροπες αυταπάτες - και απάτες - «μνημονιακών» και «αντιμνημονιακών» της πενταετίας 2010-2015. Όμως ο δρόμος αυτός ήταν ήδη στρωμένος και ορθάνοιχτος πολλά χρόνια πριν το 2010 και το 2008. 
Δυστυχώς, το τέλος των αυταπατών δεν έφερε κοινωνική και πολιτική αυτογνωσία. Για όσο καιρό αυτοί που θυμούνται με νοσταλγία και ικανοποίηση τις δεκαετίες του 1990 και 2000, έχουν δύναμη και είναι αρκετοί σε αριθμό, η κοινωνική και πολιτική ακινησία θα συνεχίζεται. Οι άλλοι, όσοι κυττάζουν πίσω προς τις δεκαετίες αυτές με πραγματική κριτική διάθεση στηριγμένη σε επιχειρήματα ή και με εύλογο θυμό, προς το παρόν, είναι λίγοι και αδύναμοι. Και δεν ξέρουμε άν θα πληθύνουν και θα δυναμώσουν.
Κοινωνική ακινησία και φτωχός αναστοχασμός μέσα, σημάδια πολιτικής αποσύνθεσης έξω, στην Ευρώπη και στην Δύση (Brexit, Τραμπ, ακροδεξιά επέλαση στις ευρωπαϊκές χώρες, πολύ αβέβαιη κατάσταση και μεγάλη φθορά στο κομματικό σύστημα του παρά-την-θέλησή-του-«ηγεμόνα» της Ευρώπης, συνακόλουθη ακινησία στην ΕΕ). Άν αυτά είναι αντικειμενικά δεδομένα, τότε η πολιτική πυξίδα που προσανατολίζεται από δύο μαγνητικούς πόλους, την κοινωνική σκέψη και την λογική, συμβουλεύει επιλογή του λιγότερο κακού από τους μέχρι τώρα κακούς διαχειριστές της κρίσης (και του αποτυχημένου κράτους), αλλά και μειωμένες προσδοκίες. Τώρα, αυτό το κατανοούν ακόμη και οι αργόστροφοι, στις Βρυξέλλες, εξ ού και οι τόσοι έπαινοι και φιλικές χειρονομίες τους προς την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ.

Γιώργος Β. Ριτζούλης

 

Αμπελοχώραφα στον κομματικό χάρτη αντί προγραμματικής πολιτικής. Η συζήτηση στον «ενδιάμεσο χώρο» και η εποχή Σημίτη
 
 

   

Βασίλης Κρεμμυδάς: «Η αστική τάξη το ’βαλε στα πόδια» (στη συλλογή άρθρων: Βασίλης Κρεμμυδάς, Κώστας Βεργόπουλος: Υπήρξαν δάσκαλοι και πολίτες)