«Ο δικός μας τόπος» και το κοσμοπολίτικο «Οπουδήποτε». Η αίσθηση της απώλειας και αποξένωσης

της Ζουζάνε Σαρνόβσκι

© Die Zeit - Susanne Scharnowski Heimat: Die Verlustangst ist real, 17.2.2018

Ζούμε σε εποχή κυκλοθυμικά ευμετάβλητη. Και μια λέξη μόνον, άν θέτει υπό αμφισβήτηση μια συγκεκριμένη άποψη για τον κόσμο, μπορεί να προκαλέσει ισχυρές ή και υπερβολικές αντιδράσεις. Παραδείγματα: Λαός (Volk). Γερμανικός. Εθνικός. Αυτές οι λέξεις ξυπνούν σε πολλούς μνήμες από τις σκοτεινές πλευρές της γερμανικής ιστορίας. Μιά τέτοια σίγουρη λέξη-πυροκροτητής είναι και η λέξη «ο δικός μας τόπος», «ο γενέθλιος τόπος» (Heimat*). Σε μερικών τα μυαλά έρχονται αμέσως οι παρελάσεις των ναζιστικών Ταγμάτων Εφόδου (Sturmabteilung, συνοπτικά SA) και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, σε άλλων όμιλοι με παραδοσιακές φορεσιές που χορεύουν βαυαρέζικους χορούς, ή κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές τοπικού ή φολκλορικού περιεχομένου (Heimatfilme) με τον Rudolf Prack. Γι' αυτό δεν εκπλήττουν καθόλου οι διαδικτυακές αντιδράσεις διακωμώδησης, οργής ή ακόμη και φρίκης, που ακολούθησαν μετά την ανακοίνωση ότι στο νέο Ομοσπονδιακό Υπουργικό Συμβούλιο, ο μελλοντικός υπουργός Εσωτερικών - ο οποίος μάλιστα θα είναι Βαυαρός - θα έχει και την αρμοδιότητα για τον νέο τομέα «Heimat» [Ομοσπονδιακό Υπουργείο Εσωτερικών, Οικοδόμησης και Τόπου = Bundesministerium für Inneres, Bauen und Heimat]. 
Μπορεί κανείς εύκολα να φανταστεί πόσο σοβαρές πολιτικές συζητήσεις θα προκαλέσει η εισαγωγή ενός «Υπουργείου του Τόπου μας»: Ποια θα πρέπει να είναι τα συγκεκριμένα καθήκοντά του; Γιατί να λέγεται έτσι; Μήπως χρησιμοποιείται η λέξη «Heimat» ως εργαλείο για να κατευνάσει τους οργισμένους πολίτες και να τους αποτρέψει να ψηφίζουν την ακροδεξιά Εναλλακτική (AfD), άν και στο σχεδόν εκατοντασέλιδο βασικό πρόγραμμα του κόμματος αυτού, η εν λόγω λέξη εμφανίζεται μόνον δέκα φορές;
Αυτή η στιγματισμένη, υποτίθεται, λέξη, προκαλεί αντιδράσεις που μόνον στη Γερμανία θα μπορούσαν να υπάρξουν· παράδειγμα ένα κείμενο του συγγραφέα Σράιμπερ (Daniel Schreiber) στην εφημερίδα Zeit Online. Σ' αυτό, ο Σράιμπερ παρουσιάζει ένα σύνολο από στερεότυπα για τον «τόπο μας», που κυκλοφορούν γύρω με τη μια ή την άλλη έννοια, με στόχο να δυσφημήσει αυτή τη λέξη· την συνδέει με πολιτικές ιδέες στιγματισμένες ως κάθε άλλο παρά ελκυστικές ή και ως κακοήθεις.

Ήπειρος, Μαστοροχώρια Κονίτσης. Ασημοχώρι (Λισκάτσι) και Οξιά (Σέλτση)

«Ξένος είμαι πάνω στη Γη»

Όμως το κείμενο του Σράιμπερ ως όλον, έχει αντιφάσεις: Ισχυρίζεται ότι ο όρος «δικός μας τόπος» είναι οπισθοδρομικός και αντι-νεωτερικός, και συνεπώς επικίνδυνος, αλλά δεν εξηγεί γιατί. Αφενός, λέει ότι δεν υπήρξε ποτέ στην πραγματικότητα η ειδυλλιακή κατάσταση του γενέθλιου τόπου, που υποτίθεται πως χάσαμε· και αφετέρου λέει ότι ποτέ δεν έπαυσε να χρησιμοποιείται ως εργαλείο πολιτικό. Δέχεται ότι ο «δικός μας τόπος» είναι κάτι που εκφράζει την «ιδέα του ανήκειν, το ρίζωμα και τον τρόπο του ζην σε έναν συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο»· όμως, συνεχίζει παράδοξα ο Σράιμπερ, είναι και «κωδικοποιημένο υπονοοούμενο οριοθέτησης και αποκλεισμού», «συγκάλυψη για φαντασιώσεις φυλετικής ανωτερότητας». Όμως, συνεχίζει, «οι τρόποι του ζην σε έναν συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, τα σύνορα και οι εθνικές ταυτότητες» άλλαξαν «με ρυθμό ταχύτερο απ' όσο θα μπορούσε να μας είναι αρεστός», πράγμα που δηλώνει ότι ίσως να χάθηκαν πράγματα ουσιαστικά και συνεπώς η λύπη για την απώλεια αυτή είναι εύλογη. 
Μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, η εργαλειακή χρήση ιδεών και εννοιών που παραπέμπουν σε θετικά πράγματα είναι το σήμα κατατεθέν του χειρισμού της πολιτικής δημόσιας σφαίρας για προπαγανδιστικούς σκοπούς: Έγινε, γίνεται και θα γίνεται πάντα εκμετάλλευση ως πολιτικών εργαλείων, εννοιών όπως ο πολιτισμός, η δικαιοσύνη, η ειρήνη και ούτω καθεξής, χωρίς όμως να υψώνονται φωνές που ζητούν να παύσει η εργαλειακή χρήση αυτών των όρων. Σε αυτό το σημείο θα μπορούσε να ακουστεί μια σοβαρή ανάλυση: Πώς λειτουργεί η εργαλειακή χρήση για πολιτικούς σκοπούς, όρων που περιέχουν θετικά νοήματα; Πώς μπορεί κανείς να αποκρυπτογραφήσει πώς παίζεται αυτό το παιχνίδι και να διακρίνει την προπαγάνδα ή την ιδεολογία από την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα; 

Όμως ο Σράιμπερ δεν κάνει αυτό. Στηρίζει την φοβία του για «τον δικό μας τόπο» με υποτιθέμενα πολιτισμικά-ιστορικά γεγονότα: Λέει ότι η εξύψωση και εξύμνηση του «γενέθλιου τόπου» έχει τις ρίζες της στις αρχές του 19ου αιώνα· και στη συνέχεια το νεοϊδρυμένο γερμανικό κράτος του Κάιζερ κατασκεύασε την έννοια της «προστασίας του τόπου μας» [Heimatschutz], η οποία ήταν  «βασικός δομικός λίθος» της ιδεολογίας «αίμα και γη» (Blut und Boden) στην εποχή του εθνικοσοσιαλισμού.  

Προπαγάνδα ακόμη και με το ψωμί ολικής αλέσεως
Ωστόσο, τα πράγματα συνέβησαν αλλιώς. Στη Γερμανία, η εξύψωση και εξύμνηση του «γενέθλιου τόπου» έχει τις απαρχές της της κυρίως στη σφαίρα της θρησκείας και αναφέρεται κατ' αρχάς στην άλλη ζωή, όχι στο παρελθόν: Το έτος 1666, στον γνωστό θρησκευτικό ύμνο Ich bin ein Gast auf Erden [Ξένος είμαι πάνω στη Γη], του Προτεστάντη εκκλησιαστικού υμνογράφου Πάουλ Γκέρχαρντ (Paul Gerhardt), αναφέρεται ότι «ο δικός μας τόπος» (Heimat) είναι στον Ουρανό, και μόνον όταν τελειώσει η θλιβερή μας ύπαρξη πάνω στη γη επιστρέφουμε σ' αυτόν. Από την άλλη πλευρά, οι ρομαντικοί συγγραφείς ενδιαφέρθηκαν όντως για τον λαό, για το παρελθόν, αλλά και για τη πατρίδα  (Vaterland) - στο πλαίσιο των αντι-Ναπολεόντειων απελευθερωτικών πολέμων· όμως σε καμμιά περίπτωση δεν προσέδωσαν πολιτική έννοια «στον δικό μας τόπο» (Heimat), ούτε καν στο ρίζωμα σε συγκεκριμένο τόπο. Αντίθετα, καταφρονούσαν τους ιδιοκτήτες αστούς, τους δεμένους με τον τόπο τους για καθαρά ωφελιμιστικούς λόγους και υμνούσαν την κοσμοπολιτισμό και το ποιητικώς ζην του νομαδικού λαού [σύνολο ανθρώπων που διάγει νομαδικό βίο, λόγου χάρη τσιγγάνοι]. Το κίνημα της «προστασίας του τόπου μας» [Heimatschutzbewegung], ένα είδος πρώιμης πρωτοβουλίας πολιτών εναντίον της ρύπανσης του περιβάλλοντος και της κακοποίησης του τοπίου, άν και πράγματι εμφανίστηκε στην εποχή του Κάιζερ, ωστόσο πολεμήθηκε κυρίως από τις βιομηχανικές ελίτ. 
Όμως στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο «ο τόπος μας» χρησιμοποιήθηκε όντως για προπαγανδιστικούς σκοπούς: Την ώρα που οι μάχες με χρήση τεράστιων ποσοτήτων πολεμικού υλικού, εκατομμυρίων στρατιωτών και με την πιο σύγχρονη στρατιωτική τεχνολογία άνοιγαν βαθειές πληγές στους ανθρώπους και στα τοπία, οι καρτ-ποστάλ και οι αφίσες απεικόνιζαν ειδυλλιακά βουκολικές σκηνές «του τόπου μας». Αλλά και οι Ναζί χρησιμοποίησαν για την προπαγάνδα τους εικόνες «του τόπου μας»· παρεμπιπτόντως, ακόμη και το ψωμί ολικής αλέσεως. Ωστόσο, οι βασικές  έννοιες της προπαγάνδας ήταν ο λαός [ως ομογενές έθνος, Volk], ο [ζωτικός] χώρος, η φυλή και το αίμα, ακριβώς επειδή «ο δικός μας τόπος» (Heimat) είναι πάρα πολύ συνδεδεμένος με την συγκεκριμένη ιδιομορφία μιας περιοχής και συνακόλουθα απολύτως ασύμβατος με τις ιμπεριαλιστικές επιδιώξεις του καθεστώτος. Κατά συνέπεια, το πιο επιτυχημένο από τη σκοπιά των Ναζιστών  προπαγανδιστικό εγχείρημα για «τον δικό μας τόπο» και για την «προστασία του τοπίου», ήταν ο σχεδιασμός του «αυτοκινητόδρομου του Ράιχ» (Reichsautobahn), ο οποίος προωθούσε την κινητικότητα και την διείσδυση στον χώρο: Οι ανήκοντες στον λαό και στο έθνος θα μπορούσαν να απολαύσουν τις ομορφιές όλου του γερμανικού Ράιχ, χάρις στα Volkswagen τους και στους οδικούς άξονες, τους τέλεια προσαρμοσμένους στο τοπίο. Και ως γνωστόν, τα σύνορά του θα έπρεπε να επεκταθούν μέχει τα πέρατα της ευρωπαϊκής ηπείρου.

Ήπειρος, Μαστοροχώρια Κονίτσης. Οξιά (Σέλτση)

Το κοσμοπολίτικο «Οπουδήποτε»

Η απώλεια «του δικού μας τόπου» είναι μια εμπειρία που προέκυψε ως παράπλευρη επίπτωση της τεχνολογικής νεωτερικότητας, την οποία ήδη από το 1930 ο Έρνστ Γιούνγκερ (Ernst Jünger) περιέγραψε με ψυχρό βλέμμα ως «ολική κινητοποίηση και επιστράτευση» και ως «ξέφρενη» διαδικασία, στην πορεία της οποίας όλοι οι δεσμοί γίνονται όλο και πιο ασταθείς και φευγαλέοι. Μάλιστα, ο κοινωνιολόγος Χάρτμουτ Ρόζα (Hartmut Rosa) θεωρεί την κατάσταση του ανέστιου ως «πεπρωμένο» των ανθρώπων στην παγκοσμιοποιημένη, επιταχυνόμενη εποχή της  μετανεωτερικότητας: Ο ρυθμός του τρόπου ζωής αυτής της εποχής οδηγεί «στην αποξένωση από τον χώρο, από τα πράγματα και από τους συγκεκριμένους τόπους, από τους ανθρώπους και από τις σχέσεις». 
Η πολλή και όχι πάντα ηθελημένη κινητικότητα και οι ραγδαίες αλλαγές στο άμεσο  περιβάλλον μας έχουν ως αποτέλεσμα μια τέτοια εμπειρία αποξένωσης και γεννούν σε πολλούς ανθρώπους την ανάγκη να στηριχθούν σε όσα οικεία εμπιστεύονται και να εκτιμούν «τον δικό τους τόπο»: Σύμφωνα με την Welt Online η λέξη «Heimat» έχει «θετικό νόημα» για το 90 % των Γερμανών. Αντιμέτωπος με αυτή την ανάγκη των ανθρώπων, ο Σράιμπερ υποδεικνύει ότι πρέπει απλώς ο καθένας, ως άτομο, να «οικοδομήσει μέσα του» έναν καθαρά ατομικό οικείο τόπο. Αυτό θυμίζει την εξής συμβουλή: Άν δεν έχεις ψωμί, φάε παντεσπάνι. 
Αυτή η υποχώρηση σε έναν ιδιωτικό μικρόκοσμο, εκτός από το γεγονός ότι σε τελευταία ανάλυση είναι απόσυρση από την εν γένει κοινωνική και πολιτική συμμετοχή, και συνεπάγεται παράδοση σε μια μοιρολατρία νέου είδους, σημαίνει επίσης το εξής: Μια τέτοια υποτίμηση και περιφρόνηση «του δικού μας τόπου» μπορούν να αισθάνονται μόνον όποιοι ζουν σε ένα κοσμοπολίτικο «Οπουδήποτε» - ο εύστοχος όρος «Anywhere» είναι του πρώην πολιτικού του βρετανικού Εργατικού Κόμματος Ντέιβιντ Γκούντχαρτ (David Goodhart) -, δηλαδή αυτοί που μερικούς μήνες του χρόνου ζουν στη Νέα Υόρκη, μετά για λίγους άλλους μήνες στο Λονδίνο, στη συνέχεια στο Βερολίνο (ή στο Μπέρμιγχαμ, ή στο Βουκουρέστι ή στην Άκρα της Γκάνα), και ούτω καθ' εξής.

Ήπειρος, Μαστοροχώρια Κονίτσης. Ασημοχώρι (Λισκάτσι) και Οξιά (Σέλτση)

H δίνη της παγκόσμιας υπερκινητικότητας 

Για όσους βλέπουν τον κόσμο από αυτή την οπτική γωνία, είναι εύκολο να προπαγανδίζουν μιαν ατομικιστική προσέγγιση για την επίλυση ενός μεγαλύτερου προβλήματος, που έχει πολλά πρόσωπα: «Εξευγενισμός» των αστικών κέντρων που τα κάνει οικονομικά απλησίαστα ως τόπους διαμονής για τους απλούς πολίτες, μετανάστευση εργατικού δυναμικού, διάβρωση της κοινωνικής συνοχής· αλλά και μοναξιά των ηλικιωμένων, ένα ζήτημα που μόλις τώρα αναγνωρίζεται ως σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα στο Ηνωμένο Βασίλειο ή στη Γερμανία. Όμως έτσι, αισθάνονται αποξενωμένοι και εξοργίζονται όλοι εκείνοι, που είτε δεν έχουν τα μέσα ή την προθυμία να εγκαταλείψουν το οικείο τους περιβάλλον και να αφεθούν να τους απορροφήσει η δίνη της πλανητικής υπερκινητικότητας, είτε απλώς φοβούνται ότι το περιβάλλον τους αλλάζει με πάρα πολύ γρήγορους ρυθμούς, ερήμην τους ή και αντίθετα με τη θέλησή τους, σε βαθμό που δεν μπορούν πια να το αισθάνονται ως τόπο οικείο. 

Κατά παράδοξο τρόπο, η αίσθηση της νοσταλγίας για «τον δικό μας τόπο» μερικές φορές προκύπτει μόνον αφού πρώτα επιλέξουμε τον υπερκινητικό τρόπο ζωής ή μέσα από αισθήματα απώλειας: Συχνά, μόνον στη διάρκεια μιας παρατεταμένης παραμονής στο εξωτερικό μπορεί κανείς να παρατηρήσει τί τον συνδέει με «τον δικό του τόπο», έστω και μόνον από το γεγονός ότι στο νέο του περιβάλλον γίνεται αντιληπτός ως ξένος, και ανεξάρτητα από το αν αυτό τον ευχαριστεί. Αλλά και άλλες εμπειρίες - λόγου χάρη η νοσταλγία για την ειδική μορφή που έχει η αλλαγή των εποχών και η αίσθηση του φωτός σε έναν συγκεκριμένο τόπο, ή η επίγνωση του ποιά σχόλια, πειράγματα και αστεία είναι αποδεκτά στην καθημερινή ζωή ενός τόπου - μας κάνουν να συνειδητοποιούμε τους δεσμούς με «τον τόπο μας» και μας θυμίζουν ότι ακόμη και η προσωπική μας ταυτότητα διαμορφώνεται, εκτός των άλλων, και από αυτόν «τον δικό μας τόπο». 

Κανείς δεν αρνείται ότι «ο δικός μας τόπος» μπορεί επίσης να σημαίνει στενούς ορίζοντες και περιορισμό, και ότι ειδικά οι νέοι ή οι outsiders αισθάνονται συχνά την ανάγκη να διαφύγουν από αυτόν. Ωστόσο, το να συμπεράνει κανείς από αυτές τις πολύ ατομικές εμπειρίες - οι οποίες συχνά είναι ιδιαιτερότητα μιας ορισμένης ηλικίας - πως ό,τι συνδέεται με «τον δικό μας τόπο» πρέπει να εξορισθεί στο περιθώριο της Δεξιάς, δείχνει πολιτική τύφλωση· και αν οδηγεί κάπου, οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερη πόλωση της κοινωνίας. Το γεγονός ότι «ο τόπος μας» γίνεται όλο και περισσότερο θέμα δημόσιας συζήτησης, μπορεί προπαντός να ερμηνευθεί ως ένδειξη ότι πολλοί άνθρωποι βιώνουν φοβικά αισθήματα απώλειας. 

Ακόμη και για να «οικοδομήσει μέσα του» ο άνθρωπος έναν καθαρά ατομικό οικείο τόπο, θα χρειαστεί και πάλι έναν πραγματικό γεωγραφικό τόπο, αλλά και ένα σωρό προϋποθέσεις, άν θέλει κάτι παραπάνω από το να βγάζει ρίζες στον αέρα: Χρειάζεται θεσμούς, υποδομές, κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς, κοινή γλώσσα· με λίγα λόγια, τη συλλογική βίωση ενός κοινού χώρου. Ο Ζαν Αμερύ (Jean Améry), ο Αυστριακός συγγραφέας και αγωνιστής της αντίστασης κατά των Ναζί, που έγραψε το 1966 το δοκίμιο «Wie viel Heimat braucht der Mensch» [«Πόσο χρειάζεται ο άνθρωπος έναν “δικό του τόπο”»] προχώρησε περισσότερο: 

«Έζησα 28 χρόνια στην εξορία και οι πνευματικοί μου συμπατριώτες είναι ο Προυστ, ο Σαρτρ, ο Μπέκετ. Ωστόσο είμαι πάντα πεπεισμένος ότι ο κάθε άνθρωπος, είτε του χωριού είτε της πόλης, πρέπει να έχει τους δικούς του συγχωριανούς, συμπολίτες και συμπατριώτες· και πέρα από αυτό, πιστεύω επίσης ότι ένας πολιτισμικός διεθνισμός μπορεί να βλαστήσει και να αναπυχθεί επιτυχώς μόνον στο έδαφος της σιγουριάς που παρέχει το κράτος. Ο άνθρωπος πρέπει να έχει έναν “δικό του τόπο” (Heimat) για να μην βασανίζεται από την αίσθηση ότι τον στερείται».

* H γερμανική λέξη Heimat (από το Heim = home = ο οίκος, το σπίτι, o συγκεκριμένος χώρος και τόπος διαμονής), μπορεί να μεταφράζεται με σχετική ακρίβεια ως ο οικείος τόπος, «ο δικός μας τόπος» ή και ο γενέθλιος τόπος. Είναι «ο τόπος όπου βρίσκεται ο οίκος», με την ευρύτερη έννοια. Ως τάξη μεγέθους μπορεί να σημαίνει από τη γειτονιά έως το χωριό ή την πόλη, αλλά και γεωγραφική περιοχή, περιφέρεια ή και ολόκληρη χώρα.
Το αντίστοιχο της λέξης «πατρίδα», με τη συνηθισμένη της πολιτική έννοια (όπως ρητά επισημαίνει και η συγγραφέας), είναι η λέξη Vaterland, που είναι και ετυμολογικά αντίστοιχη με την ελληνική: Από το Vater = πατέρας. Η πατρώα χώρα.

Ήπειρος, Μαστοροχώρια Κονίτσης. Βούρμπιανη

Η Susanne Scharnowski (1960) γεννήθηκε στο Δυτικό Βερολίνο. Σπούδασε Γερμανική και Αγγλική Φιλολογία Για πολλά χρόνια έζησε στη Βρετανία, Ταϊβάν, Πολωνία, Ολλανδία και Αυστραλία, σε πανεπιστήμια των οποίων δίδαξε γερμανική γλώσσα και λογοτεχνία. Από το 2003 διδάσκει ιστορία του γερμανικού πολιτισμού στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και συντονίζει τα προγράμματα διεθνών σπουδαστικών ανταλλαγών (π.χ Erasmus). Το ερευνητικό πρόγραμμα της έχει ως επίκεντρα τον κινηματογράφο της πρώην Ανατολικής Γερμανίας και τις πολιτισμικές πτυχές του περιβαλλοντικού προβλήματος. 
  

Ο επίσημος πανεπιστημιακός της ιστοχώρος

Στη μεταφρασμένη και στα ελληνικά συλλογή δοκιμίων του Ζαν Αμερύ Πέρα από την ενοχή και την εξιλέωση (Jenseits von Schuld und Sühne) υπάρχει και το κείμενο «Πόσο χρειάζεται ο άνθρωπος έναν δικό του τόπο»

Κωνσταντίν Μιλαντίνοφ: «Νοσταλγία για τον Νότο» (Константин Миладинов: «Т'га за југ»), πρώτη δημοσίευση στο δίγλωσσο - σε βουλγαρική και γαλλική γλώσσα - περιοδικό «Κύκνος του Δούναβη» («Дунавски лебед»), Βελιγράδι 1860.

Άς είχα δυό φτερά αετού

και να ριχνόμουν να πετάξω

στα μέρη μας, στο Νότο να βρεθώ

να ιδώ την Πόλη, το Κιλκίς,

να ιδώ άν ο ήλιος εκεί κάτω

όπως εδώ είναι σκοτεινός.

Αφού ο ήλιος μαύρος είναι εδώ,

θα πάρω δρόμο μακρινό

και σ’ άλλα μέρη θα μισέψω,

εκεί πού λάμπει ο ήλιος και ζεσταίνει,

και τ’ άστρα φέγγουνε στόν ουρανό.

Δε φέγγει εδώ, σκοτάδια με τυλίγουν

τη γη σκεπάζει πάχνη σταχτερή,

σκόνες, αναβροχιές, χιόνια και πάγοι

θύελλες κι άνεμοι φοβεροί.

Καταχνιά γύρω, χώμα πετρωμένο

μαύροι συλλογισμοί, το κρύο τρυπά το στέρνο.

Όχι, πιά δέν μπορώ να μείνω εδώ

να βλέπω δεν μπορώ τον παγετό.

Δώστε μου δυό φτερούγες και πετώντας

στα μέρη μας τα ήμερα να φτάσω

να ξαναδώ τη λίμνη της Οχρίδας

και τη γενέτειρα μου Στρούγκα.

Ζεσταίνει την ψυχή η αυγή εκεί κάτω

πάνω στό δάσος το ηλιοφώς πλαγιάζει

εκεί, η γενναιόδωρη έχει φύση

τα λαμπρά δώρα της σκορπίσει.
 

Ν’ αστρολογά βλέπεις τη λίμνη

διάφανη, κι όταν ο άνεμος φυσάει

γαλάζιο βαθύ χρώμα ν’ αποχτάει

βουνό και πεδιάδα ν’ αγναντεύει

κι η θεία ομορφιά παντού χυμένη.

Ολόκαρδα πώς θά ‘θελα κει πέρα

ξέγνοιαστος να σφυρίξω τη φλογέρα

και κάποιο λιόγερμα στη χλόη πάνω

να γείρω μαλακά και να πεθάνω.

Απόδοση στα ελληνικά: Ρίτα Μπούμη-Παπά (η β΄ στροφή από την Αιμίλια Μίρτσεβσκα)

Κωνσταντίν Μιλαντίνοφ: 1830 γέννηση στη Στρούγκα Οχρίδας / 1845 Γιάννενα, Ζωσιμαία Σχολή, μαθητής του Αναστάσιου Σακελλάριου από το Βραδέτο Ζαγορίου, στα χνάρια του Ηπειρωτικού και Βαλκανικού Διαφωτισμού, του Αθανάσιου Ψαλίδα του Μεθόδιου Ανθρακίτη, του Ρήγα Φεραίου / 1849 Αθήνα, Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο / 1956 Μόσχα, στροφή στον Πανσλαβισμό και ενεργή συμμετοχή στο κίνημα της Ρομαντικής ποίησης (εκεί γράφτηκε το ποίημα) / 1860 Βιέννη, με τον Κροάτη επίσκοπο Josip Juraj Štrossmayer πρωταπόστολο της ένωσης των Νoτιo- (Yugo-) Σλάβων / 1862 Κωνσταντινούπολη, μαζί με τον αδελφό του Ντίμιταρ στη φυλακή ως δήθεν άνθρωποι του Τσάρου και των Αψβούργων. Εκεί πέθαναν και οι δύο από τύφο.