«Ενδοκυβερνητική αποστασία» (Ευ. Βενιζέλος). Μπορεί να υπάρξει σωστή πολιτική ζωή μέσα στη λαθεμένη;

«Δεν υπάρχει σωστή ζωή μέσα στη λαθεμένη» - «Es gibt kein richtiges Leben im falschen»

(Τέοντορ Αντόρνο, «Minima Moralia»)

Ο σχολιασμός του Ευάγγελου Βενιζέλου για τις πολιτικές εξελίξεις των τελευταίων ημερών, ιδιαίτερα για την εξέλιξη της σχέσης μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΕΛ, έχει το τυπικό δίκιο με το μέρος του· ο Βενιζέλος είναι σωστός εάν μιλά για τη μορφή που παίρνει η τωρινή πολιτική περιπλοκή. Μας λέει ότι αυτά διαδραματίζονται εις βάρος των μεγάλων προτεραιοτήτων της χώρας. Έχει δίκιο. Εννοεί πρώτα-πρώτα τα οικονομικά, ωστόσο ακόμη και ευρύτερα, η κομματική σύγκρουση που χρησιμοποιεί εργαλειακά το «Μακεδονικό» είναι από πολλές πλευρές επιβλαβής, αδιανόητα απερίσκεπτη για τα καλώς εννοούμενα εθνικά συμφέροντα σε βάθος χρόνου.  Όμως έτσι, το επιχείρημά του, εσκεμμένα ή όχι, πλήττει όχι μόνον τους κυβερνώντες, αλλά εξίσου και την στάση που κρατούν η ΝΔ και το ΚΙΝΑΛ. Ο Βενιζέλος μιλά για «κρίση της δημοκρατίας» και για «εκβιασμούς»· λέει ότι κακό παράδειγμα «μας το δίνει η ίδια η κυβέρνηση». Δύσκολο να πεί κανείς ότι λείπουν από αυτά κάποιες δόσεις αλήθειας, ωστόσο στην πολιτική, τέτοια πράγματα δεν είναι ιδιαιτερότητες ελληνικές ή της εποχής μας. Ο δε χαρακτηρισμός του «φαινόμενο θεσμικής σήψης και έκπτωσης», είναι ρητορική οξύτητα ιστορικά ρηχή και άκρως επιλεκτική, δεδομένου ότι τέτοιες καταστάσεις (αλλά και πολύ πιο παθογενείς) έχουμε δει πάρα πολλές φορές στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης. Τέλος, ο νεοφανής χαρακτηρισμός «ενδοκυβερνητική αποστασία», ασφαλώς είναι πολύ φορτισμένος από τις ιστορίες και τα αφηγήματα αποστασιών στο ευρύτερο πολιτικό χώρο του Ε. Βενιζέλου (Ένωση Κέντρου και ΠΑΣΟΚ)· ωστόσο ως προς τον τύπο και τη μορφή των γεγονότων δεν είναι άτοπος. 

Όμως, άς πάμε πέρα από τη μορφή των πολιτικών εξελίξεων που είναι στιγμιαία - σήμερα ορθώνεται μπροστά μας σαν φουσκωμένος χάρτινος δράκος και μας αναστατώνει, αύριο θα είναι αέρας χθεσινός που έφυγε ή περσινά ξινά σταφύλια - και άς αναζητήσουμε την ουσία. Η οποία, εκτός των άλλων, είναι πάντα διαρκής, εμμένει στο χρόνο. Όπως συνηθίζει, μας έρχεται από το χθές και θα μας συνοδεύει στο αύριο, ακόμη και πτυχές της που περνούν αόρατες από το σήμερα. Ή εμείς αποφεύγουμε να τις δούμε.
Μπορεί να υπάρξει σήμερα μιά στιγμή πολιτικής ζωής σωστής, σωστής τυπικά ή και ουσιαστικά; Δηλαδή μια στιγμή ορθότητας μέσα στην διαρκώς λαθεμένη ελληνική πολιτική ζωή στην εποχή της κρίσης;

Antonio Francesco Lodovico Joli (1700 – 1777), Σαμψών

Μετά το 2009, όταν η διεθνής οικονομική κρίση έφτασε και στην Ελλάδα, η λαθεμένη μας πολιτική ζωή ως έθνους, η οποία προϋπήρχε με άλλη μορφή στην οικονομικά ευκατάστατη εποχή, συνεχίστηκε και ανανεώθηκε δραματικά. Παρά την κρισιμότητα της στιγμής. Πρώτα επέλεξαν μια νέου τύπου λαθεμένη πολιτική ζωή οι πολλοί μέσα στο ΠΑΣΟΚ και στη ΝΔ· αμέσως τους ακολούθησε με αυτοματισμό ο ΣΥΡΙΖΑ. Ήταν μικρός ακόμη και πολιτικά άμορφος, ωστόσο εκείνος έμελλε τελικά να επωφεληθεί κομματικά από αυτή την εμμονή σε λαθεμένη πολιτική ζωή, εις βάρος των πρώτων που την επέλεξαν. Για να επαληθευτεί έτσι πάλι ότι «τα έξυπνα πουλιά από τη μύτη πιάνονται».
Η λαθεμένη μας πολιτική ζωή εντός της κρίσης, οικοδομήθηκε στην περίοδο 2010-2012. Μέχρι την διετία 2013-2014  το πολιτικό καρκίνωμα είχε μετασταθεί σε όλο το πολιτικό σώμα. Άς θυμηθούμε τις μεταστάσεις του:  
- Τον διασκορπισμό του ΠΑΣΟΚ στα 4 σημεία  του ορίζοντα, αλλά και την εμμονή αυτού που απέμεινε, να είναι πάντα σε ρόλο κυβερνητικού κόμματος
- Το τοξικό για όλη την ευρωζώνη PSI της Μέρκελ και του Σαρκοζί με το «κούρεμα» (που μέσα στη χώρα μας το δόξαζαν τότε ομονοούντες μνημονιακοί και αντιμνημονιακοί)
- Τον πολιτικό αυτοπυροβολισμό στο πόδι του Α. Σαμαρά, με την πολιτικά ακατανόητη κατάργηση της ΕΡΤ
- Τον αέρα στα πανιά της της ΧΑ που φυσούσαν εκούσια οι φίλοι της και ακούσια οι αντίπαλοί της, την δολοφονική της αποθράσυνση, τις εξίσου δολοφονικές αντεκδικήσεις των χρήσιμων ηλίθιων (για «κόκκινους φασίστες» μίλησε κάποτε θαρρετά ο  Γιούργκεν Χάμπερμας σε ανάλογες περιπτώσεις αντεκδικήσεων στην πατρίδα του), το στοπ από την δικαστική εξουσία, ενόψει ενδεχόμενου «σημείου μή επιστροφής».
- Την πορεία χωρίς πυξίδα της ΔΗΜΑΡ, η οποία άρχισε σαν τρελό φορτηγό που φόρτωνε ανομοιογενές φορτίο, πέρασε από μια κυβερνητική συμμετοχή στο τριμερές σχήμα «4:2:1» (χωρίς πολιτικό νόημα, αλλά ως εμπλουτισμός της μεταπολιτευτικής παράδοσης για νομή του κράτους) και ολοκληρώθηκε με τον διασκορπισμό της
- Την άνοδο στο στερέωμα της Βουλής λαμπερών νεοφανών αστέρων τύπου Ζ. Κωνσταντοπούλου, Π. Τατσόπουλου, Γρ. Ψαριανού, Ρ. Μακρή, Π. Χαϊκάλη κτλ. Τους εκτόξευσαν εκεί ψηλά με συνδυασμένη ωστική δύναμη πολλά κόμματα και τα μέσα ενημέρωσης των εφοπλιστών. Μερικοί στερεώθηκαν προσωρινά σε υψηλές θεσμικές θέσεις, σχεδόν όλοι συνέχισαν τη διαδρομή τους περιφερόμενοι από κόμμα σε κόμμα
- Την πολιτική στερέωση της αριστερο-δεξιάς τοξικής «αντιμνημονιακής» σύμπλευσης που είχε εγκαινιαστεί άτυπα με την μεσαιοταξίτικη «αγανάκτηση». 
Τότε συμπληρώθηκε το παζλ μιας ολοκληρωτικά λαθεμένης πολιτικής ζωής. Μετά το 2014 ζήσαμε πολλές μεταλλαγές στην εξωτερική μορφή του πολιτικού καρκινώματος: «Φύγε εσύ να έρθω εγώ». Η παρά φύσιν, διαρκής τοξική κυβερνητική συνεργασία ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, η εξάμηνη ομηρική Βαρουφακιάδα και ιδίως η επική ανατροπή (η «κωλοτούμπα») του καλοκαιριού του 2015 ήταν - κατά φυσικό τρόπο - οι πιο εντυπωσιακοί «όγκοι» που εξωτερίκευαν την εσωτερική πολιτική παθολογία, καθώς εμφανίζονταν και «έσκαγαν» με πάταγο στην πολιτική αρένα.
Για ό,τι αφορά ειδικά το ΠΑΣΟΚ, θα ακουστεί ίσως το επιχείρημα πως όλα τα ευρωπαϊκά κόμματα που ανήκουν στην ομάδα των Σοσιαλιστών αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν παρόμοια αδιέξοδα. Το επιχείρημα αυτό έχει περιορισμένη εγκυρότητα. Δεν ισχύει π.χ. για την χώρα της κρίσης Πορτογαλία, αλλά από ένα χρονικό σημείο και δώθε ούτε για την Ισπανία, διότι τα σοσιαλιστικά κόμματα τους ακολουθούν τελικά άλλες πολιτικές, και μάλιστα επιτυχώς.
Ο Ε. Βενιζέλος (όπως και πάρα πολλοί άλλοι στο κόμμα του ΠΑΣΟΚ) έπαιξαν στην περίοδο 2010-2012 καταστροφικό παιχνίδι εσωκομματικά και διακομματικά. Και τίθεται εκ των υστέρων το ερώτημα: Πώς μπορούσε τότε να υπάρξει στοιχειώδης εθνική συνεννόηση για την αντιμετώπιση της κρίσης (εννοείται μια συνεννόηση Πορτογαλικού ή Ιρλανδικού ή Κυπριακού τύπου – πράγμα που δεν αποκλείει την θεμιτή σύγκρουση των κομμάτων, το αντίθετο), τη στιγμή που ακόμη και εσωκομματικά οι διαφορετικές πολιτικές παρέες σφάζονταν, πότε με μαχαίρια και πότε με βαμβάκια;

Πριν πεί αυτά που λέει τώρα ο Ε. Βενιζέλος, ίσως θα 'πρεπε να ξανασκεφτεί πώς έπραξε τότε. Και ανάλογα με το πώς αξιολογεί τώρα, είτε να μιλήσει για εκείνες τις επιλογές του εμμένοντας και υποστηρίζοντας τες με επιχειρήματα που του δίνει η σοφία του χρόνου, είτε να κάνει την αυστηρή αυτοκριτική του.

Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων: Ποιός μπορεί να ισχυριστεί τώρα ότι ο Γ. Παπανδρέου ως πρώτος χειριστής της κρίσης έπραξε ορθά και με επάρκεια; Προφανέστατα το αντίθετο ισχύει. Το 2009-2010, άν και ανέλαβε την πρωθυπουργία με ήδη παρούσα την κρίση, άν και ρητορικά τόνιζε μερικά από τα δομικά χαρακτηριστικά της («πρωθυπουργεύω σε διεφθαρμένο κράτος») ωστόσο στην πράξη ξεκίνησε να πολεμά την κρίση σαν να μην είχε επίγνωση του διαρθρωτικού χαρακτήρα της, βάδισε για μήνες λές και την εκλάμβανε ως συνήθη ταμειακή κρίση, κρίση χρηματοδότησης. Και ποιός ξέρει τί ποσοστό της πράξης του οφείλονταν στη διάθεση να πεί στον κόσμο μόνον αυτά που ήθελαν να ακούσουν, τί σε κακούς συμβούλους και τί στη συνήθως καταστροφική νοοτροπία του αισιόδοξου (μια κρίση είναι, θα περάσει). Άλλο η αισιοδοξία, άλλο η ελπίδα.

Όμως, μπροστά σ’ αυτό το δεδομένο, οι άλλοι (δηλαδή αφενός οι περισσότεροι μέσα στο ΠΑΣΟΚ μαζί τους και ο Ε. Βενιζέλος, αφετέρου η ΝΔ του Σαμαρά και των εσωκομματικών αντιπάλων του, και τέλος ο ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος στην περίοδο 2010-2012 λειτουργούσε ως διαφραξιονιστικό σε παιδικό σταθμό) πώς έπραξαν; Στοχοποίησαν τους χειρισμούς της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου ως πολιτική προς αποφυγήν (τόσο τους ανορθολογικούς όσο και τους εύλογους  - σ΄ αυτό το τσουβάλιασμα συνέκλιναν ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ και Ε. Βενιζέλος), πριόνισαν μεθοδικά και τυχοδιωκτικά την τότε κυβέρνηση για να αυξήσουν ο καθένας τη δική του δημοφιλία και για να προβάλουν τη μια ή την άλλη προσωπική ή παρεοκρατική στρατηγική· και τελικά νομιμοποίησαν με την δημοκρατική ψήφο και επέβαλαν διαδοχικά δικούς τους χειρισμούς, τρίς και τετράκις ανορθολογικούς. Έπραξαν έτσι κυρίως για λόγους μικροκομματικούς και ιδιοτελείς, ή λόγω ανεπάρκειας; Με δεδομένο το αποτέλεσμα, έχει πολλή σημασία;

Ο Ε. Βενιζέλος λέει ότι η τωρινή πολιτική μας ζωή δεν είναι σωστή. Αλλά πώς θα μπορούσε να είναι, όταν τόσοι πολλοί πολιτικοί (κι αυτός μαζί, σε έναν από τους πρωταγωνιστικούς ρόλους) και εμμένοντας τόσο πολύ, επέλεξαν την πιο κρίσιμη ώρα να την καταστήσουν πολιτική ζωή συνολικά λαθεμένη; 

Δεν έχει πολλή σημασία άν μετάνοιωσαν ή όχι για τις συγκεκριμένες επιλογές που έκαναν τότε. Το σημαντικό πρόβλημα είναι ότι εξακολουθούν να έχουν την ίδια πολιτική νοοτροπία. Είναι σημαντικό για λόγο πρακτικό: Διότι, παρόλο που σήμερα είναι ανέφικτη μια πολιτική ζωή σωστή, το πραγματικό διακύβευμα είναι εάν - και πώς - θα μπορέσει να υπάρξει σε χρόνο μέλλοντα.

Το σύνθημα «ισχύς μου είναι η φθορά του αντιπάλου» είναι στην πολιτική απολύτως θεμιτό. Όμως μια σοβαρή πολιτική παθογένεια αρχίζει όταν για τη φθορά του αντιπάλου χρησιμοποιούν τη μέθοδο του Σαμψών.

 
Γιώργος Β. Ριτζούλης

Claus Offe: Ακυβερνησία, θεσμική ανεπάρκεια, αποτυχημένα κράτη

 

Γιώργος Β. Ριτζούλης: Δυσλειτουργίες της δημοκρατίας και των θεσμών του κράτους, στην «ειδική περίπτωση» Ελλάδα και αλλού στη Δύση
 

Κρυμμένα μυστικά και αυταπάτες - στη ριζοσπαστική Αριστερά και στους επίδοξους Έλληνες Σοσιαλδημοκράτες

Γιαν-Βέρνερ Μύλλερ: Η πολιτική πόλωση είναι συνειδητό έργο των ελίτ. Ο ρόλος ΜΜΕ και κομματικών συστημάτων, η ανάγκη πολιτικής παιδείας

   

ΥΓ 16.1.2019
Άγνωστο τι υπονοούσε στην πραγματικότητα ο Ε. Βενιζέλος, όταν εντός της Βουλής απηύθυνε στον Ε. Τσακαλώτο τη φράση «Ο Σαμαράς μπροστά σε σας είναι της Βουλής των Λόρδων, εσείς να δώσετε εξετάσεις για τη Βουλή των Κοινοτήτων στην χώρα σας».
Άν πάντως με το υπονοούμενο για τη «χώρα σας» παρέπεμπε τον Ε. Τσακαλώτο στη Βουλή των Κοινοτήτων της Ολλανδίας (όπου μεγάλωσε και έζησε με τους γονείς του) ή της Βρετανίας (όπου έζησε τα μαθητικά και φοιτητικά του χρόνια), αυτό είναι απολύτως ανεπίτρεπτο. Κάτι τέτοιο είναι τεκμήριο πολιτικού εκτραχηλισμού, ισότιμο με τις ανοησίες εκείνων των «φαιών ή κόκκινων φασιστών» του 2010-2012 περί «γερμανοτσολιάδων». Μόνον ο ακραίος φανατισμός οδηγεί σε τέτοιες ακραίες παρεκτροπές.
Μένει πάντως η ελπίδα να μην εννοούσε αυτό ο Ε. Βενιζέλος – και θα πρέπει να το διευκρινήσει με δική του πρωτοβουλία.
Πάντως, πολύ δύσκολα πραγματικός λόρδος ή  πραγματική λαίδη θα είχε πολιτική συνεργασία με συνεργάτες τύπου Μπαλτάκου.

Γ. Ρ.