του Γιώργου Β. Ριτζούλη
«Υπάρχει μια απλουστευτική θεωρία, που διακινείται σε δημοσιογραφικά γραφεία και σε αριστερά "καφενεία", σύμφωνα με την οποία η Χρυσή Αυγή είναι απλώς το "μακρύ χέρι του κράτους". Κατά συνέπεια, είναι περιττό να την αντιπαλεύουμε, ενώ και όλες οι έρευνες του αστυνομικού ή του δικαστικού μηχανισμού είναι προσχηματικές. Η μηχανιστική αυτή θεώρηση μένει άναυδη μπροστά στις σημερινές εξελίξεις και εξαναγκάζεται εκ των πραγμάτων να καταφύγει σε συνωμοσιολογικές ερμηνείες» (από συνέντευξη του Δημήτρη Ψαρρά στον Στρατή Μπουρνάζο, «Ενθέματα της Αυγής», 29 Σεπτεμβρίου 2013).
Ο Δημήτρης Ψαρράς είναι από τους ειδήμονες στα περί Χρυσής Αυγής και νεοναζιστικών ρευμάτων. Άς ανατρέξουμε όμως στο βιβλίο «Φασισμός και Δικτατορία» του Νίκου Πουλαντζά. Δεν είναι πιά ό,τι νεότερο στη σχετική βιβλιογραφία, αλλά από "τεχνική" άποψη και ως ανάλυση της πλούσιας ιστορικής εμπειρίας του 20ού αιώνα, παραμένει το επαρκέστερο και πληρέστερο. Μιά απο τις σημαντικές ιδέες που εισάγει ο Πουλαντζάς, είναι ότι στη διαδικασία εκφασισμού υπάρχει ένα «σημείο μη επιστροφής»:
Και ξαφνικά, μόλις έληξαν τα μπάνια του λαού και οι πόλεις ξαναγέμισαν κόσμο, αναβαθμίσθηκε το επίπεδο της βίας, με εστίαση στις φτωχές συνοικίες της ανεργίας: Πρώτα η οργανωμένη επίθεση εναντίον των συνδικαλιστών του ΠΑΜΕ στην ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη του Πειραιά, στη συνέχεια το μαχαίρωμα του Παύλου Φύσσα, μετά από γενική κινητοποίηση ομάδων της οργάνωσης.
Παράλληλα και πάνω από αυτά, αναδύθηκε στα σοβαρά το δηλητηριώδες ερώτημα άν υπάρχουν παράγοντες και τάσεις με ισχυρή επιρροή μέσα στο μεγαλύτερο κυβερνητικό κόμμα, που προωθούν αυτό που ψιθυριζόταν απο υποβολείς στα ΜΜΕ: Αποδοχή της ΧΑ στο πολιτικό σαλόνι, με προοπτική ακόμη και μελλοντική κυβερνητική συνεργασία, άν παραστεί ανάγκη. Οι φωνές περί «δύο άκρων», που στόχευαν κατευθείαν εναντίον της ιδρυτικής ιδεολογικής βάσης της ΝΔ (ο στόχος έχει όνομα, ονομάζεται Κωνσταντίνος Καραμανλής της περιόδου 1974 - 1981), έμοιαζαν σαν ιδεολογική προετοιμασία. «Το 1989, σε άλλη έκτακτη κατάσταση, κάναμε κυβέρνηση με τον Συνασπισμό και το ΚΚΕ του Φλωράκη. Γιατί όχι τώρα, με το άλλο άκρο του Μιχαλολιάκου»; Η πεποίθηση ότι μεγάλο μέρος των ψηφοφόρων ή υποψήφιων ψηφοφόρων της ΧΑ είναι σάρξ εκ της σαρκός της παραδοσιακής Δεξιάς (και άρα η συνάφεια είναι δεδομένη), δεν αρκεί για να εξηγήσει τέτοιες τάσεις, ούτε και οι εμμονικές ροπές προς τον τυχοδιωκτισμό πολλών πολιτικών προσώπων του χώρου. Εδώ φαινόταν να φυτρώνουν σπέρματα μιας άλλης πολιτικής συμμαχιών και μιας νέας στρατηγικής της Ελληνικής (κεντρο)δεξιάς.
Ήχοι συναγερμού, δυσοίωνα κοάσματα ότι φαίνεται στο βάθος το σημείο της «μη επιστροφής», ακούστηκαν από το εσωτερικό και το εξωτερικό. Ένας τέτοιος ήχος ήταν η προειδοποίηση ότι η Ελλάδα, μέσα σε τέτοιες συνθήκες, ίσως δεν θα ήταν σε θέση, ή δεν θα ήταν αποδεκτό, ν' ασκήσει την Προεδρία της ΕΕ. Φυσικά, τότε, μαζί με άλλα πράγματα, θα κατέρρεε και θα πήγαινε στα αζήτητα όλο το (καλό ή κακό) κυβερνητικό έργο που ασκήθηκε μετά τις εκλογές του Ιουνίου 2012. Αυτό θα ήταν καταστροφικό για την ΝΔ ως κόμμα, όπως καταστροφική ήταν για το ΠΑΣΟΚ η ενδοκομματική κρίση στρατηγικής και η κήρυξη δημοψηφίσματος το φθινόπωρο του 2011. Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου οι άνθρωποι μαθαίνουν απο τα λάθη των άλλων.
Στο άρθρο Ο Ελληνικός καπιταλισμός σκότωσε το φίδι, όπου επισημαίνεται μεταξύ άλλων ότι η ΧΑ είναι και εγκληματικό - οικονομικό project, ο Λεωνίδας Καστανάς γράφει ότι
Ο Πουλαντζάς στο ίδιο βιβλίο Φασισμός και Δικτατορία, μας θυμίζει μια ιδέα του Αντόνιο Γκράμσι, ότι σε τέτοιες συνθήκες συμβαίνουν κρίσεις ηγεμονίας και κρίσεις καταστροφικής ισορροπίας, πράγμα που συνάδει και με φαινόμενα όπως τα περισυνά εκλογικά αποτελέσματα ή η σταθερή διπολική ισοδυναμία στα χαμηλά ΝΔ - ΣΥΡΙΖΑ στις δημοσκοπήσεις. Σε άλλες εποχές ή σε άλλα διεθνοπολιτικά περιβάλλοντα, τέτοιες καταστροφικές κρίσεις ηγεμονίας επιλύονται με μορφές καθεστώτων εκτάκτου ανάγκης. Στις κρίσεις του Μεσοπολέμου προέκυψαν όχι μόνον φασισμοί, αλλά και άλλες δικτατορίες διαφόρων ειδών. Εδώ είχαμε του Μεταξά, μετά από προηγούμενες βραχύβιες στρατιωτικές, βενιζελικών ή φιλοβασιλικών τάσεων. Στις εξωευρωπαϊκές Μεσογειακές χώρες με τις διπολικές κοινωνίες, οι διαμαρτυρίες, οι εξεγέρσεις και σε ακραία περίπτωση οι εμφύλιοι πόλεμοι, φέρνουν στο τέλος στρατιωτικές δικτατορίες ή στην καλύτερη περίπτωση ακύρωση βασικών του δημοκρατικού πολιτεύματος (του διαδηλώνειν στην Τουρκία).
Ο Ελληνικός καπιταλισμός δεν έχει στη διάθεσή του την πολυτέλεια εναλλακτικών επιλογών (κάποιου καθεστώτος εκτάκτου ανάγκης) επειδή το διεθνοπολιτικό περιβάλλον και η οικονομική διασύνδεση μέσα στο Ευρωπαϊκό συνεχές το εμποδίζει. Ακριβώς επειδή δεν θέλουμε και δεν θα μας άφηναν να φύγουμε από το Ευρώ και την ΕΕ, για τον ίδιο ακριβώς λόγο η ΧΑ, επιχειρησιακά, περιήλθε στην αρμοδιότητα των μηχανισμών καταστολής και των δικαστών.
Το ήξεραν άλλωστε πολύ καλά και οι ίδιοι οι Χρυσαυγίτες ηγέτες, ότι χωρίς ρήξη με τους «τοκογλύφους» και την ηγεσία της δημοκρατικής Ευρώπης, τα πολιτικά τους σχέδια θα παραμείνουν απραγματοποίητα.
Απομένουν πελώρια προβλήματα, αναπάντητες απορίες, χαοτικά κενά.
* Η Δικαιοσύνη είναι αρμόδια για τις εκτός νόμου πράξεις, για όλα τα λοιπά χρειάζεται πολιτική.
* Άν είναι αξιόπιστη η τεκμηρίωση των παράνομων πράξεων, που έγινε από τους μηχανισμούς παρακολούθησης - καταστολής και τη Δικαστική Εξουσία, αυτό θα επιδειχθεί και αποδειχθεί στις δικαστικές αίθουσες. Όχι στα καφενεία, στο facebook και στα blog.
* Η Ευρώπη και η Δύση γενικά, προϋποθέτει, απαιτεί, και εξαναγκάζει, άν χρειαστεί, στα βασικά του κοινοβουλευτικού δημοκρατικού πολιτεύματος. Είναι προαπαιτούμενα. Με τα υπόλοιπα, με την κοινωνική συνοχή και δικαιοσύνη, τι γίνεται;
* Λιγότερο αισιόδοξος από τον Λ. Καστανά, βλέπω ότι την «σάπια» Ελλάδα των δεκαετιών 1990 - 2008 θα την ξαναβρούμε άθικτη μπροστά μας. Δεν πειράχτηκε από την κρίση και τα μνημόνια, ούτε κάν άλλαξε τον τρόπο ζωής της και κοινωνικής-οικονομικής συμπεριφοράς της. Βλέπω ότι οι όποιοι κυβερνήτες του αύριο, ΝΔ ή ΣΥΡΙΖΑ, δεν θα έχουν μπροστά τους άλλο τοπίο: Οι κοινωνικές και οικονομικές δυνάμεις που επί δεκαετίες έκαναν την Ελλάδα αποτυχημένο κράτος και την οδήγησαν στη βαθειά κρίση και στα μνημόνια, επιβιώνουν μέσα στην κρίση και στα μνημόνια.
Μεταρρυθμίσεις δεν υπάρχουν: είναι πιά λέξη - ανέκδοτο. Για στοιχειώδες πρόγραμμα επανεκκίνησης της πραγματικής οικονομίας με βάση τα συγκριτικά πλεονεκτήματα, οι υπάρχουσες πολιτικές δυνάμεις δεν ενδιαφέρονται στα σοβαρά, και πολλοί οικονομικά ισχυροί δεν το θέλουν καθόλου. Ευτυχώς ή δυστυχώς, όλα αυτά που δεν γίνονται είναι δικό μας καθήκον, της Ελληνικής πολιτικής και κοινωνίας. Κανείς Ευρωπαίος δεν μπορεί να μας τα χαρίσει ή να τα επιβάλλει, ούτε κάν όταν (και άν) η Ευρώπη γίνει ένα Ομοσπονδιακό Κράτος, είτε της λιτότητας και της φτώχειας είτε της αφθονίας και της χαράς. Τρανταχτό παράδειγμα: Η Ιταλία είναι εδώ και 150 χρόνια ενιαίο (ούτε καν ομοσπονδιακό) κράτος, αλλά ο Νότος είναι πάντα Νότος: μια «άλλη» χώρα. Η Σικελία είναι Σικελία, το Πεδεμόντιο Πεδεμόντιο, η Νάπολη Νάπολη, η Καμόρα Καμόρα και η Μαφία Μαφία.
Πεδίον δόξης λαμπρόν λοιπόν και κακοτράχαλο.
Συνέντευξη του Δημήτρη Ψαρρά στον Στρατή Μπουρνάζο, "Ενθέματα της Αυγής", 29.9.2013
Ο Ελληνικός καπιταλισμός σκότωσε το φίδι, Λεωνίδας Καστανάς, μη μαδάς τη μαργαρίτα
Νίκος Πουλαντζάς - Φασισμός και Δικτατορία (pdf)
Και εδώ, στον "Κόκκινο Γάτο"
Η δεύτερη ήττα της δημοκρατίας - μια "αιρετική" άποψη του Δημήτρη Ψυχογιού ( Athens Voice), με πολύ δυσάρεστες αλήθειες:
«Πριν 11 χρόνια, το 2002, συνελήφθη, δικάστηκε και
καταδικάστηκε η 17Ν σαν εγκληματική οργάνωση. Πολλοί από όσους φωνάζουν
σήμερα πως η ΧΑ είναι συμμορία, φώναζαν τότε πως η 17N είναι πολιτική
οργάνωση - και είχαν δίκιο. Η ηγεσία και τα μέλη της ΧΑ συνελήφθησαν με
βάση τη νομοθεσία "περί εγκληματικής οργάνωσης" που ψηφίστηκε το 2001
για την αντιμετώπιση της αριστερής τρομοκρατίας - τότε, καταγγελόταν από
τους ίδιους ο νόμος 2928/2001 ως αντιδημοκρατικός, ασαφής, επικίνδυνος
που ποινικοποιούσε την πολιτική δράση· τώρα καταγγέλλουν την κυβέρνηση
ότι άργησε να τον εφαρμόσει. Όλοι αυτοί που αναγόρευαν σε "πολιτικό
κρατούμενο" όποιον συλλαμβανόταν ως ύποπτος συμμετοχής σε ένοπλη
οργάνωση ή σε συγκρούσεις με την αστυνομια, γιατί φωνάζουν τώρα για τους
χρυσαυγίτες "ήταν αυτονόητο πως ήταν εγκληματίες, έπρεπε να έχει γίνει
από καιρό"; Ως προς τη ΧΑ, υποθέτω, κανείς δεν ενδιαφερόταν για τη γνώμη της τότε,
ότι θεωρούσε συμμορίτες τα μέλη της 17Ν και ήταν ενθουσιασμένη με τον
αντιτρομοκρατικό νόμο...
... Θέλω να πω, φοβάμαι πως έχουμε δύσκολες ημέρες, μήνες και χρόνια μπροστά μας. Η παραπομπή σε δίκη της ηγεσίας της ΧΑ αποδεικνύει μεν τη λειτουργία του κράτους δικαίου (μένει όμως να επιβεβαιωθεί και στη δίκη) αλλά αποκαλύπτει ταυτόχρονα την αδυναμία του πολιτικού συστήματος να αντιμετωπίσει τα άκρα με πολιτικούς όρους. Η αστυνομία και τα δικαστήρια δεν μπορούν να λύσουν πολιτικά ζητήματα - ούτε κοινωνικά ή οικονομικά: Οι άνεργοι δεν θα εξαφανιστούν ως δια μαγείας, ούτε η οικονομική δυσανεξία. Το μόνο που ελπίζουμε αυτή τη στιγμή είναι πως δεν θα χειροτερέψει η κατάσταση. Η ουσιαστική βελτίωση θα απαιτήσει χρόνια. Η βουλιμία για εξουσία αφενός, η οργανωμένη και διάπαρτη βία από την άλλη παραμένουν οι βασικές δυνάμεις που κινούν το πολιτικό σύστημα.
Οι απαντήσεις που δίνει το κράτος δικαίου στην πολιτική κατάσταση έχουν φθάσει στα όριά τους. Η δημοκρατία στη χώρα μας ηττήθηκε με την είσοδο της Χρυσής Αυγής στη Βουλή, η κρίση ανέδειξε τις σκοτεινές δυνάμεις που λειτουργούσαν υπόγεια. Πολλοί δήλωσαν τότε ότι ντρέπονται για το φαινόμενο · εγώ ντρέπομαι και σήμερα και αισθάνομαι ηττημένος: η παραπομπή της σε δίκη δεν εξουδετερώνει τις δυνάμεις που την έφεραν στη Βουλή, ίσως τις κάνει ισχυρότερες· αποτελεί δεύτερη ήττα γιατί αποδεικνύει πως δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί πολιτικά οργάνωση που διαπράττει ποινικά αδικήματα όντας ταυτόχρονα κόμμα. Η δημοκρατία είναι πιο αδύναμη παρά ποτέ από το 1974. Έτσι πιστεύω. Και φοβάμαι πως κινδυνεύει περισσότερο από ποτέ».
«Άν και ο φασισμός δεν είναι ούτε ακαταμάχητος ούτε αναπόφευκτος, ωστόσο στη διαδικασία εκφασισμού μπορούμε να εντοπίσουμε μια στιγμή, ύστερα απο την οποία η πορεία αυτή δύσκολα ανακόπτεται. Αυτή η στιγμή δεν συμπίπτει με την άνοδο του φασισμού στην εξουσία. Αποτελεί ατράνταχτη αλήθεια ότι η κατάληψη της εξουσίας είναι μια απλή και τελευταία τυπική πράξη, που διαδραματίζεται όταν το ουσιαστικό μέρος του δράματος έχει ήδη παιχτεί και η έκβασή του έχει κριθεί, όταν με δυό λόγια, η τελική επικράτηση είναι η επιβεβαίωση μιας νίκης που έχει ήδη συντελεσθεί. Αντιλαμβανόμαστε τη σπουδαιότητα του ζητήματος: Πράγματι άν συγκεντρώναμε την προσοχή μας αποκλειστικά στα συμβαίνοντα στο πολιτικό προσκήνιο, τότε το προσκήνιο θα λειτουργούσε σαν μιά οθόνη που θα έκρυβε τους βαθύτερους μηχανισμούς της πάλης των τάξεων όπου και διακυβεύεται η πραγματική εξουσία» (σελ. 73).Μήπως υπάρχουν ενδείξεις ότι την τελευταία περίοδο, από το καλοκαίρι που πέρασε, καταγράφονταν μια σταδιακή πορεία αναβάθμισης στην πολιτική και επιχειρησιακή δράση της ΧΑ; Άρχιζαν όντως τα πράγματα να γίνονται πιό σοβαρά; Οι ενδείξεις υπήρχαν, αλλά ήταν διάσπαρτες, ετερογενείς και ερχόταν από διαφορετικά πεδία: Δειλά - δειλά στην αρχή, φανερά στη συνέχεια, άνθρωποι των Μέσων Ενημέρωσης πρόβαλλαν με αύξουσα συχνότητα το εξτρεμιστικό ακροδεξιό κόμμα, πρότειναν ένταξή του στο "έγκυρο" πολιτικό φάσμα, ακόμη και κυβερνητική συνεργασία μιάς σοβαρής του εκδοχής με την ΝΔ. Ανεξέλεγκτης προέλευσης - και προς το παρόν ανέλεγκτες - φήμες για μεγαλόσχημους χρηματοδότες της ΧΑ άρχισαν να κυκλοφορούν δεξιά και αριστερά, αλλά με αμφίσημη λειτουργία: «Τα παίρνουν» μέν, έχουν δυνατούς υποστηρικτές δε. Εξέχοντες εκπρόσωποι της ίδιας της ΧΑ «αναβάθμιζαν» την δημόσια παρουσία τους ακόμη και με life style εμφανίσεις, ανοίγοντας έτσι δρόμους επικοινωνίας με άλλες ομάδες κοινού. Η καθημερινή τους δραστηριότητα, όχι μόνον ως προστασία ή ως απειλή στις αγορές και τα παζάρια, κορυφώθηκε.
Και ξαφνικά, μόλις έληξαν τα μπάνια του λαού και οι πόλεις ξαναγέμισαν κόσμο, αναβαθμίσθηκε το επίπεδο της βίας, με εστίαση στις φτωχές συνοικίες της ανεργίας: Πρώτα η οργανωμένη επίθεση εναντίον των συνδικαλιστών του ΠΑΜΕ στην ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη του Πειραιά, στη συνέχεια το μαχαίρωμα του Παύλου Φύσσα, μετά από γενική κινητοποίηση ομάδων της οργάνωσης.
Παράλληλα και πάνω από αυτά, αναδύθηκε στα σοβαρά το δηλητηριώδες ερώτημα άν υπάρχουν παράγοντες και τάσεις με ισχυρή επιρροή μέσα στο μεγαλύτερο κυβερνητικό κόμμα, που προωθούν αυτό που ψιθυριζόταν απο υποβολείς στα ΜΜΕ: Αποδοχή της ΧΑ στο πολιτικό σαλόνι, με προοπτική ακόμη και μελλοντική κυβερνητική συνεργασία, άν παραστεί ανάγκη. Οι φωνές περί «δύο άκρων», που στόχευαν κατευθείαν εναντίον της ιδρυτικής ιδεολογικής βάσης της ΝΔ (ο στόχος έχει όνομα, ονομάζεται Κωνσταντίνος Καραμανλής της περιόδου 1974 - 1981), έμοιαζαν σαν ιδεολογική προετοιμασία. «Το 1989, σε άλλη έκτακτη κατάσταση, κάναμε κυβέρνηση με τον Συνασπισμό και το ΚΚΕ του Φλωράκη. Γιατί όχι τώρα, με το άλλο άκρο του Μιχαλολιάκου»; Η πεποίθηση ότι μεγάλο μέρος των ψηφοφόρων ή υποψήφιων ψηφοφόρων της ΧΑ είναι σάρξ εκ της σαρκός της παραδοσιακής Δεξιάς (και άρα η συνάφεια είναι δεδομένη), δεν αρκεί για να εξηγήσει τέτοιες τάσεις, ούτε και οι εμμονικές ροπές προς τον τυχοδιωκτισμό πολλών πολιτικών προσώπων του χώρου. Εδώ φαινόταν να φυτρώνουν σπέρματα μιας άλλης πολιτικής συμμαχιών και μιας νέας στρατηγικής της Ελληνικής (κεντρο)δεξιάς.
Ήχοι συναγερμού, δυσοίωνα κοάσματα ότι φαίνεται στο βάθος το σημείο της «μη επιστροφής», ακούστηκαν από το εσωτερικό και το εξωτερικό. Ένας τέτοιος ήχος ήταν η προειδοποίηση ότι η Ελλάδα, μέσα σε τέτοιες συνθήκες, ίσως δεν θα ήταν σε θέση, ή δεν θα ήταν αποδεκτό, ν' ασκήσει την Προεδρία της ΕΕ. Φυσικά, τότε, μαζί με άλλα πράγματα, θα κατέρρεε και θα πήγαινε στα αζήτητα όλο το (καλό ή κακό) κυβερνητικό έργο που ασκήθηκε μετά τις εκλογές του Ιουνίου 2012. Αυτό θα ήταν καταστροφικό για την ΝΔ ως κόμμα, όπως καταστροφική ήταν για το ΠΑΣΟΚ η ενδοκομματική κρίση στρατηγικής και η κήρυξη δημοψηφίσματος το φθινόπωρο του 2011. Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου οι άνθρωποι μαθαίνουν απο τα λάθη των άλλων.
Στο άρθρο Ο Ελληνικός καπιταλισμός σκότωσε το φίδι, όπου επισημαίνεται μεταξύ άλλων ότι η ΧΑ είναι και εγκληματικό - οικονομικό project, ο Λεωνίδας Καστανάς γράφει ότι
«....ο Ελληνικός καπιταλισμός ταλαντεύτηκε μπροστά σ’ αυτό το εγκληματικό - οικονομικό project. Η ταλάντευση εμφανίστηκε ως φόβος μιας πιθανής δημοσκοπικής έκρηξης που θα συνόδευε τα κατασταλτικά μέτρα εναντίον της. Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Σκέφτηκε ότι θα μπορούσε να την προσεταιριστεί, να την χρησιμοποιήσει στις μη συστημικές και παράνομες εμπορικές δραστηριότητες. Αλλά αυτό θα ήταν μια διευρυμένη αναπαραγωγή του υπάρχοντος Ελληνικού καπιταλιστικού μοντέλου, που ήδη πνέει τα λοίσθια».Η υποψία ότι το κατά Πουλαντζά «σημείο μη επιστροφής» δεν είναι πολύ μακριά διέκοψε την ταλάντευση και ο κύβος ερρίφθη. Βέβαια, είναι φανερό ότι σε κάποιο στενό ηγετικό κύκλο, οι αποφάσεις για την πιό πιθανή επιλογή είχαν ληφθεί από καιρό, και είχαν γίνει οι προετοιμασίες σε επίπεδο Δικαστικής εξουσίας. Μετά την αναβάθμιση της δραστηριότητας Χρυσαυγιτών και συμπαθούντων, οι κυβερνώντες άφησαν ελεύθερη την Δικαστική εξουσία να «απασφαλίσει» όλο το διαθέσιμο για τέτοιες περιπτώσεις δικαιïκό - νομικό οπλοστάσιο, ακόμη και το οριακό, και να αξιοποιήσει όλα τα στοιχεία που είχαν συλλέξει οι μηχανισμοί πληροφόρησης και καταστολής της εκτελεστικής εξουσίας. Στο ίδιο άρθρο, που περιέχει εκτιμήσεις σκληρά ρεαλιστικές, ο Λ. Καστανάς θεωρεί βέβαιο ότι έχει γίνει πολιτική επιλογή μεγάλης εμβέλειας:
«Η Ελλάδα αν θέλει να σωθεί δεν πρέπει απλά να διευρύνει την παραγωγική της βάση, αλλά και να την αλλάξει, με τη καθοδήγηση των δανειστών. Η τρόικα δεν αστειεύεται και οι εγχώριες ελίτ την έχουν ανάγκη. Έτσι μοιραία, ο ελληνικός καπιταλισμός έβαλε μπροστά το σχέδιο καταστροφής της ΧΑ. Ο φόνος του Παύλου Φύσσα προσέφερε το κατάλληλο timing, αλλά οι αποφάσεις είχαν ήδη ληφθεί. Το αποδεικνύει η μεθοδική προεργασία...».Ασφαλώς είναι φανερό, ότι ο Ελληνικός καπιταλισμός - ή ότι έχει απομείνει απο αυτόν και αξίζει να ονομάζεται καπιταλισμός, άλλοτε στρίβοντας δεξιά (βλ. επεισοδιακό κλείσιμο ΕΡΤ τον Ιούνιο του 2013), άλλοτε στρίβοντας αριστερά (βλ. καταστολή της ηγετικής ομάδας της ΧΑ), ελίσσεται μέσα στην ακραία κρίση και στις πολιτικές συνθήκες εκτάκτου ανάγκης.
Ο Πουλαντζάς στο ίδιο βιβλίο Φασισμός και Δικτατορία, μας θυμίζει μια ιδέα του Αντόνιο Γκράμσι, ότι σε τέτοιες συνθήκες συμβαίνουν κρίσεις ηγεμονίας και κρίσεις καταστροφικής ισορροπίας, πράγμα που συνάδει και με φαινόμενα όπως τα περισυνά εκλογικά αποτελέσματα ή η σταθερή διπολική ισοδυναμία στα χαμηλά ΝΔ - ΣΥΡΙΖΑ στις δημοσκοπήσεις. Σε άλλες εποχές ή σε άλλα διεθνοπολιτικά περιβάλλοντα, τέτοιες καταστροφικές κρίσεις ηγεμονίας επιλύονται με μορφές καθεστώτων εκτάκτου ανάγκης. Στις κρίσεις του Μεσοπολέμου προέκυψαν όχι μόνον φασισμοί, αλλά και άλλες δικτατορίες διαφόρων ειδών. Εδώ είχαμε του Μεταξά, μετά από προηγούμενες βραχύβιες στρατιωτικές, βενιζελικών ή φιλοβασιλικών τάσεων. Στις εξωευρωπαϊκές Μεσογειακές χώρες με τις διπολικές κοινωνίες, οι διαμαρτυρίες, οι εξεγέρσεις και σε ακραία περίπτωση οι εμφύλιοι πόλεμοι, φέρνουν στο τέλος στρατιωτικές δικτατορίες ή στην καλύτερη περίπτωση ακύρωση βασικών του δημοκρατικού πολιτεύματος (του διαδηλώνειν στην Τουρκία).
Ο Ελληνικός καπιταλισμός δεν έχει στη διάθεσή του την πολυτέλεια εναλλακτικών επιλογών (κάποιου καθεστώτος εκτάκτου ανάγκης) επειδή το διεθνοπολιτικό περιβάλλον και η οικονομική διασύνδεση μέσα στο Ευρωπαϊκό συνεχές το εμποδίζει. Ακριβώς επειδή δεν θέλουμε και δεν θα μας άφηναν να φύγουμε από το Ευρώ και την ΕΕ, για τον ίδιο ακριβώς λόγο η ΧΑ, επιχειρησιακά, περιήλθε στην αρμοδιότητα των μηχανισμών καταστολής και των δικαστών.
Το ήξεραν άλλωστε πολύ καλά και οι ίδιοι οι Χρυσαυγίτες ηγέτες, ότι χωρίς ρήξη με τους «τοκογλύφους» και την ηγεσία της δημοκρατικής Ευρώπης, τα πολιτικά τους σχέδια θα παραμείνουν απραγματοποίητα.
Απομένουν πελώρια προβλήματα, αναπάντητες απορίες, χαοτικά κενά.
* Η Δικαιοσύνη είναι αρμόδια για τις εκτός νόμου πράξεις, για όλα τα λοιπά χρειάζεται πολιτική.
* Άν είναι αξιόπιστη η τεκμηρίωση των παράνομων πράξεων, που έγινε από τους μηχανισμούς παρακολούθησης - καταστολής και τη Δικαστική Εξουσία, αυτό θα επιδειχθεί και αποδειχθεί στις δικαστικές αίθουσες. Όχι στα καφενεία, στο facebook και στα blog.
* Η Ευρώπη και η Δύση γενικά, προϋποθέτει, απαιτεί, και εξαναγκάζει, άν χρειαστεί, στα βασικά του κοινοβουλευτικού δημοκρατικού πολιτεύματος. Είναι προαπαιτούμενα. Με τα υπόλοιπα, με την κοινωνική συνοχή και δικαιοσύνη, τι γίνεται;
* Λιγότερο αισιόδοξος από τον Λ. Καστανά, βλέπω ότι την «σάπια» Ελλάδα των δεκαετιών 1990 - 2008 θα την ξαναβρούμε άθικτη μπροστά μας. Δεν πειράχτηκε από την κρίση και τα μνημόνια, ούτε κάν άλλαξε τον τρόπο ζωής της και κοινωνικής-οικονομικής συμπεριφοράς της. Βλέπω ότι οι όποιοι κυβερνήτες του αύριο, ΝΔ ή ΣΥΡΙΖΑ, δεν θα έχουν μπροστά τους άλλο τοπίο: Οι κοινωνικές και οικονομικές δυνάμεις που επί δεκαετίες έκαναν την Ελλάδα αποτυχημένο κράτος και την οδήγησαν στη βαθειά κρίση και στα μνημόνια, επιβιώνουν μέσα στην κρίση και στα μνημόνια.
Μεταρρυθμίσεις δεν υπάρχουν: είναι πιά λέξη - ανέκδοτο. Για στοιχειώδες πρόγραμμα επανεκκίνησης της πραγματικής οικονομίας με βάση τα συγκριτικά πλεονεκτήματα, οι υπάρχουσες πολιτικές δυνάμεις δεν ενδιαφέρονται στα σοβαρά, και πολλοί οικονομικά ισχυροί δεν το θέλουν καθόλου. Ευτυχώς ή δυστυχώς, όλα αυτά που δεν γίνονται είναι δικό μας καθήκον, της Ελληνικής πολιτικής και κοινωνίας. Κανείς Ευρωπαίος δεν μπορεί να μας τα χαρίσει ή να τα επιβάλλει, ούτε κάν όταν (και άν) η Ευρώπη γίνει ένα Ομοσπονδιακό Κράτος, είτε της λιτότητας και της φτώχειας είτε της αφθονίας και της χαράς. Τρανταχτό παράδειγμα: Η Ιταλία είναι εδώ και 150 χρόνια ενιαίο (ούτε καν ομοσπονδιακό) κράτος, αλλά ο Νότος είναι πάντα Νότος: μια «άλλη» χώρα. Η Σικελία είναι Σικελία, το Πεδεμόντιο Πεδεμόντιο, η Νάπολη Νάπολη, η Καμόρα Καμόρα και η Μαφία Μαφία.
Πεδίον δόξης λαμπρόν λοιπόν και κακοτράχαλο.
Ο Ελληνικός καπιταλισμός σκότωσε το φίδι, Λεωνίδας Καστανάς, μη μαδάς τη μαργαρίτα
Νίκος Πουλαντζάς - Φασισμός και Δικτατορία (pdf)
Και εδώ, στον "Κόκκινο Γάτο"
... Θέλω να πω, φοβάμαι πως έχουμε δύσκολες ημέρες, μήνες και χρόνια μπροστά μας. Η παραπομπή σε δίκη της ηγεσίας της ΧΑ αποδεικνύει μεν τη λειτουργία του κράτους δικαίου (μένει όμως να επιβεβαιωθεί και στη δίκη) αλλά αποκαλύπτει ταυτόχρονα την αδυναμία του πολιτικού συστήματος να αντιμετωπίσει τα άκρα με πολιτικούς όρους. Η αστυνομία και τα δικαστήρια δεν μπορούν να λύσουν πολιτικά ζητήματα - ούτε κοινωνικά ή οικονομικά: Οι άνεργοι δεν θα εξαφανιστούν ως δια μαγείας, ούτε η οικονομική δυσανεξία. Το μόνο που ελπίζουμε αυτή τη στιγμή είναι πως δεν θα χειροτερέψει η κατάσταση. Η ουσιαστική βελτίωση θα απαιτήσει χρόνια. Η βουλιμία για εξουσία αφενός, η οργανωμένη και διάπαρτη βία από την άλλη παραμένουν οι βασικές δυνάμεις που κινούν το πολιτικό σύστημα.
Οι απαντήσεις που δίνει το κράτος δικαίου στην πολιτική κατάσταση έχουν φθάσει στα όριά τους. Η δημοκρατία στη χώρα μας ηττήθηκε με την είσοδο της Χρυσής Αυγής στη Βουλή, η κρίση ανέδειξε τις σκοτεινές δυνάμεις που λειτουργούσαν υπόγεια. Πολλοί δήλωσαν τότε ότι ντρέπονται για το φαινόμενο · εγώ ντρέπομαι και σήμερα και αισθάνομαι ηττημένος: η παραπομπή της σε δίκη δεν εξουδετερώνει τις δυνάμεις που την έφεραν στη Βουλή, ίσως τις κάνει ισχυρότερες· αποτελεί δεύτερη ήττα γιατί αποδεικνύει πως δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί πολιτικά οργάνωση που διαπράττει ποινικά αδικήματα όντας ταυτόχρονα κόμμα. Η δημοκρατία είναι πιο αδύναμη παρά ποτέ από το 1974. Έτσι πιστεύω. Και φοβάμαι πως κινδυνεύει περισσότερο από ποτέ».
Με ποια στρατηγική θα αντιμετωπίσουμε τη Χρυσή Αυγή; Ούτε συνταγματικό τόξο ούτε αντιμνημονιακό μπλοκ ούτε «διπλό δημοψήφισμα» - Αντώνης Λιάκος (διαδικτυακό περιοδικό Χρόνος)
«...Έχω υποστηρίξει όμως (στο άρθρο μου στην Εφημερίδα των Συντακτών,
«Για ένα μεταμνημονιακό εμείς») ότι έχουμε μπει σε μια νέα εποχή.
Τα μνημόνια όπου να ’ναι λήγουν. Μια νέα πολιτική κατάσταση έχει εγκαθιδρυθεί. Στην καινούρια εποχή πρέπει να κινηθούμε με θετικά πρόσημα. Όχι ρεσάλτο αλλά ήρεμη δύναμη. Όχι ολομέτωπες αλλά τραβέρσο. Η αποτυχία της κινητοποίησης των εκπαιδευτικών κάτι πρέπει να μας πει. Επομένως πρέπει να κινηθούμε με βάση ένα σχέδιο θετικών προοδευτικών μεταρρυθμίσεων, ένα σχέδιο ανασυγκρότησης της χώρας. Προτάσσοντας το τι θέλουμε πάνω στο τι δεν θέλουμε. Η δημιουργία ενός μεγάλου μεταμνημονιακού Εμείς που επιδιώκει προοδευτικές μεταρρυθμίσεις στην κοινωνία και την οικονομία, σαφώς εντάσσει την αντιμετώπιση της Χ.Α. και του ναζισμού στην υπεράσπιση της δημοκρατίας. Στην υπεράσπιση των θεσμών και από τις παράπλευρες συνέπειες της δίωξης της Χ.Α. και από τις συνεχείς παραβιάσεις και τη ρευστοποίηση του Συντάγματος τα τελευταία τρία χρόνια. Χρειάζεται επίσης η αξιοπιστία της υπεράσπισης της δημοκρατίας να μην υπονομεύεται από την έλλειψη σαφών γραμμών προς τη βία που, λιγότερο τώρα από τις προηγούμενες εποχές, ξεφυτρώνει αριστερότερα.
Χρειάζεται με λίγα λόγια η επεξεργασία μιας σύνθετης πολιτικής πρότασης που δεν μπαίνει σε διλήμματα που άλλοι έχουν επιλέξει, αλλά παίρνει την πρωτοβουλία να χαράξει η ίδια μια νέα πολιτική γεωγραφία και να βάλει με τον δικό της τρόπο διλήμματα στους άλλους».
Update 3 Οκτωβρίου:
"...Σε παίρνει για ταξίδι μια σειρήνα
και μια πικρία μας ματώνει ανείπωτη..."
Σαν σήμερα πριν 34 χρόνια (3 Οκτωβρίου 1979), τέλειωσε η σύντομη αλλά δημιουργική ζωή του Νίκου Πουλαντζά. Έτσι το θέλησε ο ίδιος.
In memoriam, ένα διεισδυτικό σημείωμα για τον Ν.Π. του Θανάση Γιαλκέτση από την "Εφημερίδα των Συντακτών" (8/3/2013). Αναδημοσιευμένο σήμερα στην ιστοσελίδα "Ανέστιος", μαζί με το τραγούδι του Θάνου Μικρούτσικου σε στίχους Άλκη Αλκαίου.
«...Ο Πουλαντζάς διαπίστωσε ότι στον μαρξισμό λείπει μια συστηματικά επεξεργασμένη θεωρία του κράτους και της πολιτικής, μια σοβαρή ανάλυση των πολιτικών θεσμών και ιδιαίτερα εκείνων της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, των μηχανισμών του κράτους, του ρόλου των κομμάτων και της γραφειοκρατίας, των οικονομικών λειτουργιών και παρεμβάσεων της δημόσιας σφαίρας...
... άσκησε κριτική σε αυτές τις αντιλήψεις και υπογράμμισε αντίθετα ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία και το κράτος δικαίου είναι κατακτήσεις των λαϊκών αγώνων που πρέπει να διευρυνθούν και να βαθύνουν και όχι να εξαλειφθούν. Σημείωσε επίσης ότι η λενινιστική γραμμή της ριζικής υποκατάστασης της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας από την άμεση δημοκρατία φέρει μεγάλο μερίδιο ευθύνης για τον δεσποτικό εκφυλισμό της Οκτωβριανής Επανάστασης...
...έδειξε ότι [...] το κράτος με τη σειρά του δεν είναι απλό εργαλείο στα χέρια μιας τάξης, αλλά είναι μια σχέση, ή ακριβέστερα είναι «η υλική συμπύκνωση ενός συσχετισμού δυνάμεων ανάμεσα σε τάξεις και μερίδες τάξεων». Το αστικό κράτος εκφράζει βέβαια τη στρατηγική ηγεμονία της αστικής τάξης, αλλά διαπερνιέται και από τις αντιστάσεις άλλων κοινωνικών δυνάμεων. Το εργατικό κίνημα μπορεί επομένως να προσβλέπει σε έναν ριζικό δημοκρατικό μετασχηματισμό του και στην ανάδυση μιας άλλης ηγεμονίας, που θα στηρίζεται σε νέους συσχετισμούς δύναμης. Στον αναπτυγμένο καπιταλισμό τα κόμματα και τα κινήματα της Αριστεράς δεν είναι «εξωτερικά» ως προς τις λειτουργίες και τους μηχανισμούς του κράτους και επομένως δεν πρέπει να επιδιώκουν να το καταλάβουν με μια στρατηγική δυαδικής εξουσίας και μετωπικής εφόδου. Παραμένει βέβαια μέχρι σήμερα αναπάντητο το κομβικό ερώτημα που έθετε ο Πουλαντζάς: "Πώς να συλλάβουμε ένα ριζικό μετασχηματισμό του κράτους συναρθρώνοντας τη διεύρυνση και το βάθεμα των θεσμών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και των ελευθεριών με την ανάπτυξη των μορφών άμεσης δημοκρατίας στη βάση και τη διασπορά αυτοδιαχειριστικών εστιών";»
20 Οκτωβρίου:
«...Έχω υποστηρίξει όμως (στο άρθρο μου στην Εφημερίδα των Συντακτών,
«Για ένα μεταμνημονιακό εμείς») ότι έχουμε μπει σε μια νέα εποχή.Τα μνημόνια όπου να ’ναι λήγουν. Μια νέα πολιτική κατάσταση έχει εγκαθιδρυθεί. Στην καινούρια εποχή πρέπει να κινηθούμε με θετικά πρόσημα. Όχι ρεσάλτο αλλά ήρεμη δύναμη. Όχι ολομέτωπες αλλά τραβέρσο. Η αποτυχία της κινητοποίησης των εκπαιδευτικών κάτι πρέπει να μας πει. Επομένως πρέπει να κινηθούμε με βάση ένα σχέδιο θετικών προοδευτικών μεταρρυθμίσεων, ένα σχέδιο ανασυγκρότησης της χώρας. Προτάσσοντας το τι θέλουμε πάνω στο τι δεν θέλουμε. Η δημιουργία ενός μεγάλου μεταμνημονιακού Εμείς που επιδιώκει προοδευτικές μεταρρυθμίσεις στην κοινωνία και την οικονομία, σαφώς εντάσσει την αντιμετώπιση της Χ.Α. και του ναζισμού στην υπεράσπιση της δημοκρατίας. Στην υπεράσπιση των θεσμών και από τις παράπλευρες συνέπειες της δίωξης της Χ.Α. και από τις συνεχείς παραβιάσεις και τη ρευστοποίηση του Συντάγματος τα τελευταία τρία χρόνια. Χρειάζεται επίσης η αξιοπιστία της υπεράσπισης της δημοκρατίας να μην υπονομεύεται από την έλλειψη σαφών γραμμών προς τη βία που, λιγότερο τώρα από τις προηγούμενες εποχές, ξεφυτρώνει αριστερότερα.
Χρειάζεται με λίγα λόγια η επεξεργασία μιας σύνθετης πολιτικής πρότασης που δεν μπαίνει σε διλήμματα που άλλοι έχουν επιλέξει, αλλά παίρνει την πρωτοβουλία να χαράξει η ίδια μια νέα πολιτική γεωγραφία και να βάλει με τον δικό της τρόπο διλήμματα στους άλλους».
"...Σε παίρνει για ταξίδι μια σειρήνα
και μια πικρία μας ματώνει ανείπωτη..."
Σαν σήμερα πριν 34 χρόνια (3 Οκτωβρίου 1979), τέλειωσε η σύντομη αλλά δημιουργική ζωή του Νίκου Πουλαντζά. Έτσι το θέλησε ο ίδιος.
In memoriam, ένα διεισδυτικό σημείωμα για τον Ν.Π. του Θανάση Γιαλκέτση από την "Εφημερίδα των Συντακτών" (8/3/2013). Αναδημοσιευμένο σήμερα στην ιστοσελίδα "Ανέστιος", μαζί με το τραγούδι του Θάνου Μικρούτσικου σε στίχους Άλκη Αλκαίου.
«...Ο Πουλαντζάς διαπίστωσε ότι στον μαρξισμό λείπει μια συστηματικά επεξεργασμένη θεωρία του κράτους και της πολιτικής, μια σοβαρή ανάλυση των πολιτικών θεσμών και ιδιαίτερα εκείνων της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, των μηχανισμών του κράτους, του ρόλου των κομμάτων και της γραφειοκρατίας, των οικονομικών λειτουργιών και παρεμβάσεων της δημόσιας σφαίρας...
... άσκησε κριτική σε αυτές τις αντιλήψεις και υπογράμμισε αντίθετα ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία και το κράτος δικαίου είναι κατακτήσεις των λαϊκών αγώνων που πρέπει να διευρυνθούν και να βαθύνουν και όχι να εξαλειφθούν. Σημείωσε επίσης ότι η λενινιστική γραμμή της ριζικής υποκατάστασης της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας από την άμεση δημοκρατία φέρει μεγάλο μερίδιο ευθύνης για τον δεσποτικό εκφυλισμό της Οκτωβριανής Επανάστασης...
...έδειξε ότι [...] το κράτος με τη σειρά του δεν είναι απλό εργαλείο στα χέρια μιας τάξης, αλλά είναι μια σχέση, ή ακριβέστερα είναι «η υλική συμπύκνωση ενός συσχετισμού δυνάμεων ανάμεσα σε τάξεις και μερίδες τάξεων». Το αστικό κράτος εκφράζει βέβαια τη στρατηγική ηγεμονία της αστικής τάξης, αλλά διαπερνιέται και από τις αντιστάσεις άλλων κοινωνικών δυνάμεων. Το εργατικό κίνημα μπορεί επομένως να προσβλέπει σε έναν ριζικό δημοκρατικό μετασχηματισμό του και στην ανάδυση μιας άλλης ηγεμονίας, που θα στηρίζεται σε νέους συσχετισμούς δύναμης. Στον αναπτυγμένο καπιταλισμό τα κόμματα και τα κινήματα της Αριστεράς δεν είναι «εξωτερικά» ως προς τις λειτουργίες και τους μηχανισμούς του κράτους και επομένως δεν πρέπει να επιδιώκουν να το καταλάβουν με μια στρατηγική δυαδικής εξουσίας και μετωπικής εφόδου. Παραμένει βέβαια μέχρι σήμερα αναπάντητο το κομβικό ερώτημα που έθετε ο Πουλαντζάς: "Πώς να συλλάβουμε ένα ριζικό μετασχηματισμό του κράτους συναρθρώνοντας τη διεύρυνση και το βάθεμα των θεσμών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και των ελευθεριών με την ανάπτυξη των μορφών άμεσης δημοκρατίας στη βάση και τη διασπορά αυτοδιαχειριστικών εστιών";»
(από το σημείωμα του Θανάση Γιαλκέτση)
Η συνταξιούχος εκπαιδευτικός Μάχη Παπαζήση ήταν η
μόνη που είχε αντιμετωπίσει τους Χρυσαυγίτες του Μπαρμπαρούση και
κατήγγειλε στην Αστυνομία την επιδρομή τους στη λαϊκή αγορά του
Μεσολογγίου.
«Δίδαξα αρχαία και νέα ελληνική γραμματεία, γλώσσα και ιστορία, πιστεύοντας βαθιά ότι θα αναστήσουμε μια νέα γενιά χωρίς τα φαντάσματα του παρελθόντος, τη βία, το μίσος και το αίμα κυρίως προς τους αδύνατους από μεριάς των "ισχυρών" και τιμωρών».
Η καθηγήτρια που τα έβαλε με τα τάγματα εφόδου - του Γιάννη Παπαδόπουλου, εφημερίδα «Τα Νέα».
Η συνταξιούχος εκπαιδευτικός Μάχη Παπαζήση ήταν η
μόνη που είχε αντιμετωπίσει τους Χρυσαυγίτες του Μπαρμπαρούση και
κατήγγειλε στην Αστυνομία την επιδρομή τους στη λαϊκή αγορά του
Μεσολογγίου. «Δίδαξα αρχαία και νέα ελληνική γραμματεία, γλώσσα και ιστορία, πιστεύοντας βαθιά ότι θα αναστήσουμε μια νέα γενιά χωρίς τα φαντάσματα του παρελθόντος, τη βία, το μίσος και το αίμα κυρίως προς τους αδύνατους από μεριάς των "ισχυρών" και τιμωρών».
«Πώς ξημερώνει η μέρα;» - Δοκιμάζοντας τις ανθρώπινες αντοχές σε συνθήκες ακραίας ανασφάλειας: Η Χρυσή Αυγή, η Βία και οι αντιδράσεις της κοινωνίας (Άγγελος Βλάχος, στο διαδικτυακό περιοδικό Χρόνος)
"...Αρθρώνεται το επιχείρημα πως «εφόσον η οικονομική κρίση μαστίζει και
άλλες κοινωνίες» – λέει, «γιατί εκλύεται τόση ένταση ή και βία σ’
εμάς;». Λησμονιέται εδώ ο εκρηκτικός συνδυασμός της εγχώριας ιστορικής
εμπειρίας (συγκεκριμένες όψεις του πρόσφατου παρελθόντος μας) μαζί με τα
ειδικά χαρακτηριστικά του κράτους (αφερεγγυότητα, αναποτελεσματικότητα
κ.ά.), που διαφοροποιούν τις αντιδράσεις στην Ελλάδα από λ.χ. την
Ιρλανδία. Σε ακραίες συνθήκες, η επιλεκτική χρήση του νόμου, η κρατική
αβελτηρία και η υποκριτικά εργαλειακή εφαρμογή των θεσμών είναι που
εξοργίζουν, εξαγριώνουν στρώματα που οι ζωές τους λιώνουν στις
μυλόπετρες..."
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου