Πρέντραγκ Ματβέγιεβιτς: Να προστατεύσουμε το διαφορετικό όραμα για τον Μεσογειακό κόσμο

Συνέντευξη του Predrag Matvejević στην © Defne Gursoy (Ντεφνέ Γκιουρσόϋ)
 © FM Euromed Cafe for Peace :  Protect a different vision

Στο βιβλίο «Bréviaire Mediterranéen» («Μεσογειακή Σύνοψη»), περιγράφετε ένα πολύ πλούσιο μωσαϊκό, αλλά γεμάτο από αντιφάσεις που μοιάζουν ανυπέρβλητες.
Η Μεσόγειος δείχνει την πραγματική της κατάσταση και δεν καταφέρει να γίνει ένα ενιαίο σχέδιο και εγχείρημα. Η βόρεια ακτή της εμφανίζει μια προφανή καθυστέρηση σε σχέση με το βόρειο τμήμα της Ευρώπης, ακριβώς όπως η νότια ακτή της υστερεί σε σχέση με την Ευρωπαϊκή ακτή της Μεσογείου. Η λεκάνη της Μεσογείου ως όλον συνδέεται δύσκολα με την Ηπειρωτική Ευρώπη.  
Κανείς δεν μπορεί να μιλήσει γι' αυτή τη θάλασσα ως όλον, χωρίς να υπογραμμίσει τα ρήγματα που την χωρίζουν, τις συγκρούσεις που την ξεσχίζουν: Σήμερα στην Παλαιστίνη, χθές στο Λίβανο, η Κύπρος, το Μαγκρέμπ [Μαρόκο - Αλγερία - Τυνησία], η Βαλκανική, η πρώην Γιουγκοσλαβία, οι συνέπειες από τους πολέμους, όπως αυτοί που έγιναν στο Αφγανιστάν ή στο Ιράκ. 
Η Μεσόγειος είναι εξοικειωμένη με φοβερές συγκρούσεις. Η νότια ακτή παραμένει αποτραβηγμένη στην άκρη, επιφυλατική, δύσπιστη, αφότου έζησε την εμπειρία της αποικιοκρατίας. Και οι δυό απέναντι ακτές της Μεσογείου ήταν πολύ πιο σημαντικές ως χαρτιά που παιζόταν στα παιχνίδια των στρατηγών, παρά ως χαρτιά που έρριχναν στο τραπέζι οι οικονομολόγοι. Όλα έχουν ήδη ειπωθεί γι' αυτήν την «Πρώτη θάλασσα», που έχει γίνει ένα απλό θαλασσινό στενό πέρασμα, για την ενότητά της και τις διαιρέσεις της, για την ομοιογένειά της και την ανομοιομορφία της. Γνωρίζουμε εδώ και πολύ καιρό αυτό που δεν είναι μια «πραγματικότητα για τον εαυτό της», ούτε μια «σταθερά»: Η Μεσόγειος ως σύνολο αποτελείται από πολλά υποσύνολα, που αμφισβητούν ή αρνούνται τις ενοποιητικές ιδέες και συλλήψεις. 

 
Η έννοια του Μεσογειακού πνευματικού πολιτισμού είναι λοιπόν απατηλή, μια απλή ρητορική;
Δεν υπάρχει ένας και μοναδικός Μεσογειακός πνευματικός πολιτισμός: Υπάρχουν πολλοί πολιτισμοί μέσα στη Μεσόγειο. Υπάρχουν κάποιες ομοιότητες και κάποιες διαφορές μεταξύ τους. Οι ομοιότητες είναι συνέπεια της εγγύτητας με την κοινή θάλασσα και των συναντήσεων στις ακτές της, των εθνών και των εκδηλώσεων του πνευματικού πολιτισμού. Οι διαφορές προσδιορίζονται από τα γεγονότα που έχουν να κάνουν με την καταγωγή και με την ιστορία, ή από θρησκείες και παραδόσεις: Μερικές φορές επικρατεί το πρώτο, άλλες φορές κυριαρχεί το δεύτερο .
Όλα τα υπόλοιπα είναι μια άνοιξη της μυθολογίας.
Το να κατανοούμε τη Μεσόγειο παίρνοντας υπόψη μόνο την ιστορία της, παραμένει μια επίμονη συνήθεια, τόσο στην ακτογραμμή της όσο και στην ενδοχώρα. Αυτή η «γενέθλια γη των μύθων» αντέχει και υπομένει την μυθολογία που η ίδια γέννησε ή άλλοι της έδωσαν ως τροφή. Αυτός ο χώρος, ο τόσο πλούσιος σε ιστορία, ήταν θύμα του ιστορικισμού. Και αυτή η τάση να συγχέουμε την αναπαράσταση της πραγματικότητας με την ίδια την πραγματικότητα, διαιωνίζεται: Η εικόνα της Μεσογείου και η πραγματική Μεσόγειος δεν συνταιριάζονται. Μια μορφή της ταυτότητας του υπάρχοντος, που εξελίσσεται, καλύπτει ή απωθεί την ταυτότητα των πράξεων και δράσεων, η οποία είναι άσχημα καθορισμένη. Η αναδρομική σκέψη συνεχίζει να υπερισχύει της προβλεπτικής. Και μ' αυτό τον τρόπο, η σκέψη παραμένει αιχμάλωτη των στερεοτύπων. 

Τι μπορεί να κάνει η Ευρώπη για να βελτιωθεί ο διάλογος ;   
Οι παράμετροι που καθορίζουν την ανάλυση την οποία ακολουθεί ο  Βορράς για το παρόν και το μέλλον της Μεσογείου, δεν συμφωνούν με εκείνες του Νότου. Οι κατευθυντήριοι οδηγοί της ανάγνωσης είναι διαφορετικοί. Η Βόρεια ακτή της «εσωτερικής θάλασσας» έχει μια διαφορετική αντίληψη και συνείδηση ​​από εκείνες της αντίθετης όχθης. Επί του παρόντος, οι χώρες που γειτονεύουν με τη λεκάνη της Μεσογείου ενώνονται μόνον στις δυσαρέσκειες, στα ανικανοποίητά τους. Η ίδια η θάλασσα μοιάζει όλο και περισσότερο με μια ζώνη που χωρίζει την Ευρώπη από την Αφρική και την Μικρά Ασία.
Κατά καιρούς, οι Μεσογειακές συνειδήσεις αφυπνίζονται ανήσυχα και αυτοοργανώνονται. Στο πέρασμα του χρόνου, τα αιτήματά τους ενεργοποίησαν πολλά σχέδια και προγράμματα: Τη Χάρτα των Αθηνών [Charter of Athens - CIAM 4 - Le Corbusier - 1933/1943], της Μασσαλίας και της Γένοβας, το PAM (Σχέδιο Δράσης για τη Μεσόγειο) και το «Γαλάζιο Σχέδιο της Σοφία- Aντίπολις», που είναι στον ορίζοντα μια προβολή του μέλλοντος της Μεσογείου το 2025, οι Διακηρύξεις της Νεάπολης, της Μάλτας, της Τύνιδας, του Σπλίτ, της Πάλμα ντε Μαγιόρκα, και μεταξύ τόσων άλλων οι ευρω-Μεσογειακές Διασκέψεις της Βαρκελώνης, της Μάλτας, του Παλέρμο, τα Φόρουμ της κοινωνίας των πολιτών στη Βαρκελώνη, στη Μάλτα και τελευταία στη Νάπολη. Οι προσπάθειες αυτές, αξιέπαινες και γενναιόδωρες ως προς τις προθέσεις τους, είτε προκλήθηκαν, είτε στηρίχθηκαν από κυβερνητικές επιτροπές ή διεθνείς οργανισμούς, είχαν μόνον περιορισμένα αποτελέσματα. Από δω και πέρα, αυτό το είδος του λόγου για τις μελλοντικές προοπτικές, έχει χάσει σχεδόν κάθε αξιοπιστία.
Η Μεσόγειος ήρθε καθυστερημένα αντιμέτωπη με τη νεοτερικότητα. Όλες οι γειτονεύουσες χώρες δεν γνώρισαν την εκκοσμίκευση. Για να φέρουν σε πέρας οποιαδήποτε κριτική ανάλυση, είναι απαραίτητο να πετάξουν όλα τα άχρηστα και δύσκαμπτα. Κάθε μια από τις δύο ακτές γνωρίζει τις δικές της αντιφάσεις, τι την εμποδίζει να αναστοχασθεί, να καθρεφτισθεί πάνω στο υπόλοιπο της Μεσογειακής λεκάνης και πάνω σε άλλες περιοχές, που μερικές φορές είναι πολύ μακρινές. Η υλοποίηση της συνύπαρξης μέσα στα πλαίσια πολυεθνοτικών ή πολυεθνικών επικρατειών, ή όπου οι διάφοροι πολιτισμοί, παραδόσεις και θρησκείες διασταυρώνονται και σμίγουν, μετατρέπεται κάτω από τα μάτια μας σε μια σκληρή αποτυχία. 

 

 

Πώς λοιπόν να δημιουργήσουμε έναν εναλλακτικό κοινό πολιτισμό ;
Η προαγωγή ενός σχεδίου δια-Μεσογειακού πολιτισμού σε πραγματικότητα, δεν φαίνεται να επίκειται. Το να έχουμε ένα διαφοροποιημένο όραμα φαίνεται λιγότερο φιλόδοξο, αλλά δεν είναι πιό εύκολο να το επιτύχουμε. Όπως συμβαίνει στα λιμάνια με τις τρικυμίες, οι «παλιοί» κάβοι, τα σχοινιά που η ποίηση προόριζε για να δένουν και ενώνουν, έχουν σπάσει ή διαλυθεί από την έλλειψη ανοχής και την άγνοια. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, αυτό το τεράστιο αμφιθέατρο βλέπει συνεχώς το ίδιο έργο στη σκηνή του, το θέμα είναι ότι οι χειρονομίες των ηθοποιών είναι πιά εντελώς γνωστές και προβλέψιμες. Ωστόσο, η ιδιοφυΐα του έχει καταφέρει να επιβεβαιώνει κάθε φορά τη δημιουργικότητα του, ανανεώνοντας τον χαρακτηριστικό του τρόπο να διηγείται ασύγκριτες ιστορίες. Είναι αναγκαίο να επανεξετάσουμε τις έννοιες του κέντρου και της περιφέρειας, τις προηγούμενες σχέσεις της απόστασης και της εγγύτητας, τις καταγραφές συμμετρίας και ασυμμετρίας. Το να αναλύουμε αυτά τα στοιχεία αποκλειστικά με αναλογική κλίμακα ή από την [ποσοτική] σκοπιά της διαστάσεων, δεν είναι πιά αρκετό. Θα πρέπει επίσης να υποβάλλονται σε επεξεργασία με όρους αξιολογικούς. Ορισμένες έννοιες της Ευκλείδειας γεωμετρίας πρέπει να ξεπερασθούν. Τα σχήματα της ρητορικής και της αφήγησης, της πολιτικής και της διαλεκτικής, που εφευρέθηκαν από τη Μεσογειακή ιδιοφυΐα, έχουν χρησιμοποιηθεί για υπερβολικά πολύ καιρό και φαίνονται πλέον φθαρμένα και παρωχημένα. Υπάρχει «η Μεσόγειος πέρα από το ​​φαντασιακό μας;» αναρωτιούνται στο Νότο και στο Βορρά, στη Δύση και στην Ανατολή. Ωστόσο τα ήθη και οι τρόποι ζωής υπάρχουν, παρά τους διαχωρισμούς και τις συγκρούσεις που υποφέρει αυτό το μέρος του κόσμου. 

Κατά τη γνώμη σας, ποια εικόνα συμβολίζει καλύτερα τη Μεσόγειο και τις περιπέτειες της;
Αναμφίβολα η Βενετία, που συμπυκνώνει σε μικρογραφία όλη την ιστορία της Μεσογείου, συμβολίζει τη Μεσόγειο που βυθίζεται, που χάνεται, μια Μεσόγειο που έχασε τον κεντρικό της άξονα, όπως ακριβώς η Βενετία έχασε την ηγεμονία της.

Ο Predrag Matvejević γεννήθηκε στην πόλη του Μόσταρ (Βοσνία - Ερζεγοβίνη), από μητέρα Κροάτισσα και πατέρα Ρώσο. Έζησε στο Παρίσι και στην Ιταλία, όπου εκτός απο την Κροατική απέκτησε και την Ιταλική υπηκοότητα, αναγορεύτηκε δε υποψήφιος Ευρωβουλευτής του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Νέα Σορβόννη - Παρίσι ΙΙΙ, στο πανεπιστήμιο του Ζάγκρεμπ και Φιλολογία των Σλαβικών Γλωσσών Πανεπιστήμιο στο La Sapienza - Ρώμη Ι. Ισόβιος επίτιμος πρόεδρος του PEN International.
Συγγραφέας πολλών βιβλίων μεταξύ των οποίων Σαρτρ (1985), Συνομιλίες με τον Μίροσλαβ Κρλέζα (Razgovori s Krležom, 1969), Οι ανεμόμυλοι (Te vjetrenjače, 1977), Μεσογειακή Σύνοψη (Mediteranski brevijar, 1987), Επιστολές από την Ανατολή (Istočni epistolar - Epistolario dell’altra Europa (Σεράγεβο,1995), Πρώην Γιουγκοσλαβία - Ημερολόγιο ενός πολέμου (Ex Jugoslavia. Diario di una guerra, 1995), Mondo ex (1996), Μεταξύ ασύλου και εξορίας (Tra asilo ed esilio, 1998), Μεσόγειος και Ευρώπη (La Méditerranée et l'Europe - Leçons au College de France, 1998), Οι Άρχοντες του πολέμου και της ειρήνης (Gospodari rata i mira - I signori della guerra, με τους V. Stevanović και Z. Dizdarević, 1999), Η άλλη Βενετία (Druga Venecija, 2002), Μια Καταραμένη Ευρώπη (Un’ Europa maledetta, Milan 2005), Ο άρτος ημών (Pane nostro, 2010) κ.α.  

Στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση -  Πρέντραγκ Ματβέγιεβιτς: «Οι αντιφάσεις του συστήματος θα έπρεπε να γεννήσουν ένα εναλλακτικό κίνημα και την επίγνωση των ορίων της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Αντίθετα τροφοδοτείται ο ευρωσκεπτικισμός». Συνέντευξη του Matvejević στον Tommaso di Francesco της εφημερίδας Il Manifesto (Ιούνιος 2010, «Talebani cristiani»). 

Predrag Matvejević- Europa Summer School

«Una poetica della vita materiale» συνέντευξη του Predrag Matvejevic στον Tommaso Di Francesco "Μanifesto", 7 Σεπτεμβρίου 2010  (Ιταλικά)

Predrag Matvejević - About Yugoslavinism before and after Yugoslavia, από την ιστοσελίδα "Gariwo" (Gardens of the Righteous Worldwide, Sarajevo).

Βιβλία του Predrag Matvejević στην Αγγλική γλώσσα  -  στα Ιταλικά

Βιβλία του Predrag Matvejević στα Σερβοκροατικά, Γαλλικά, Ιταλικά κτλ (ιστοσελίδα στην Κροατική γλώσσα)

Η εξαντλημένη έντυπη Ελληνική έκδοση της Μεσογειακής Σύνοψης :
Πρέντραγκ Ματβέγιεβιτς: Μεσογειακή Σύνοψη (Mediteranski brevijar - pdf)

H Μεσογειακή Σύνοψη είναι το πιο διάσημο βιβλία του Ματβέγιεβιτς. Είναι μια αφηγηματική ανασκόπηση της ιστορίας των χωρών της Μεσογείου και των γειτονικών τους. Το βιβλίο αυτό έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 20 γλώσσες και οι κριτικοί το αποκάλεσαν «ποιητική δοκιμασία», «πεζό ποίημα», «ημερολόγιο σημειώσεων» και «μυθιστόρημα με ήρωες τους τόπους». Αποκλήθηκε ακόμη και [με τον Νιτσεικό όρο fröhliche Wissenschaft] «χαρούμενη επιστήμη» σύμφωνα με τον όρο που χρησιμοποίησε ο ίδιος ο συγγραφέας.
Ο Predrag Matvejevic είναι Πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής του «Fondazione Laboratorio Mediterraneo» με έδρα στη Νεάπολη της Ιταλίας και σύμβουλος για θέματα της Μεσογείου στο πλαίσιο της «Ομάδας  Σοφών» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες. 

 

 Η Χάρτα των Αθηνών - CIAM 4 - Le Corbusier 

(pdf στην Αγγλική γλώσσα, με εισαγωγή του Jean Giraudoux)

Le Corbusier - Le Voyage d' Orient  & «180 μέρες στην Ανατολή του Charles-Edouard Jeanneret - Le Corbusier» (Π. Τουρνικιώτης)

Le Corbusier: Storie Veneziane

«City as Home and City as Network - Contrasting Paradigms in History» - του Guido Francescato

H Defne Gursoy δημοσιογραφεί ιδιαίτερα για θέματα σχετικά με την πολιτισμική ταυτότητα, την κοινωνία των πολιτών και την πολιτική στις χώρες της Μεσογείου, καθώς επίσης για τη δημοκρατία και τα κινήματα των πολιτών στην Τουρκία και στις χώρες της Μέσης Ανατολής. Ασχολείται επίσης με ζητήματα των οπτικοακουστικών μέσων, θεάτρου και κινηματογράφου. Από την αρθρογραφία της: 

Greece and Turkey (1) - Why do Western media not cover this crucial rapprochement? Δεκέμβρ. 2007

 

Greece and Turkey (2) - How cinema and television drama help and reinforce the rapprochement,  Μάρτιος 2008. Με αναφορές στους Θόδωρο Αγγελόπουλο, Μιχάλη Κακογιάννη, Γιλμάζ Γκιουνέυ, Κώστα Φέρρη, Τάσο Μπουλμέτη (Πολίτικη Κουζίνα) και στον Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν (Κλίματα αγάπης, Βραβείο FIPRESCI στο Φεστιβάλ Καννών)