Γιάννης Βούλγαρης: Αναδιάταξη ή παγίωση του διχασμού; Παθογενής κοινωνική δομή και πολιτική ανατροφοδότηση

© Τα Νέα - Γιάννης Βούλγαρης: Αναδιάταξη ή παγίωση του διχασμού; 19.1.2019
 

Κριτικές επισημάνσεις: Το “μακεδονικό” προκάλεσε ανακατατάξεις αλλά δεν είναι η αιτία των μεταβολών του κομματικού τοπίου, γράφει ο Γ. Βούλγαρης. Και «δεν πρόκειται για πρόσκαιρη προεκλογική πόλωση». Έχουν ενσωματωθεί στο πολιτικό-κομματικό σύστημα, συνεχίζει, οι παθογένειες της περιόδου της χρεοκοπίας (αλλά μόνον αυτές; εμμένουν και οι προηγούμενες, της φούσκας, σαν να μη συνέβη τίποτε)· «γεγονός που προοιωνίζει ότι αυτό θα λειτουργήσει σαν νάρκη στην οικονομία και στις κοινωνικές σχέσεις για απροσδιόριστο ακόμα διάστημα». 

Η “ψευτοπόλωση” καλλιεργεί μια «παραποιημένη αντίληψη στην κοινή γνώμη για την κατάσταση της χώρας, αιχμαλωτίζει τις κυβερνήσεις στις αγκυλώσεις που δημαγωγικά έχει καλλιεργήσει στην κοινωνία». Στις δικαστικές αποφάσεις για “αναδρομικά”, συντάξεις κτλ εκδηλώνεται τώρα ως «δημοσιονομικός λαϊκισμός» η παθογενής κοινωνική δομή: «Ένα κρατικιστικό-συντεχνιακό μοντέλο οργάνωσης των συμφερόντων, μια παθογενής σχέση φορολογίας-δαπανών, εργαζομένων-συνταξιούχων, που ρέπει εγγενώς στον δημοσιονομικό εκτροχιασμό». Το συμπέρασμα του Βούλγαρη είναι απαισιόδοξο και δεν αφορά το Α ή Β κόμμα μόνον. Μάλλον τείνει και αυτός προς την εκτίμηση άλλων (μολονότι μέχρι τώρα δεν έδειχνε να την συμμερίζεται), για οιονεί αποτυχημένο κράτος που δεν μπορεί να διαχειριστεί τον πολιτικό και ιστορικό χρόνο εντός του όψιμου καπιταλισμού, τόσο στην «Κεϋνσιανή» όσο και στην νεοφιλελεύθερη φάση του, επειδή στερεώνει και αναπαράγει τις δυσαρμονίες της κοινωνίας. Γράφει: Το πολιτικό σύστημα ως όλον «αντί να ρυθμίσει τις ανισορροπίες, μιζάρει δημαγωγικά επάνω τους [...] Το έργο παίχτηκε επανειλημμένα στη μεταπολιτευτική περίοδο με αποκορύφωμα την οιονεί χρεοκοπία του 2008-2010. Και οι προϋποθέσεις μιας νέας υποτροπής βρίσκονται σήμερα μπροστά μας. Για λόγους πρωτίστως πολιτικούς, όχι οικονομικούς».
Δε είναι μόνον το πολιτικό σύστημα. Το ίδιο το βαθύ κράτος, με ισχυρό ένστικτο αυτοσυντήρησης μεριμνά επίμονα για να διατηρηθούν αναλλοίωτες οι παθογενείς κοινωνικές δομές από τις οποίες τρέφεται. Το πολιτικό σύστημα διασφαλίζει τη λαφυραγώγηση του κράτους και των δημόσιων αγαθών εκ των έσω (βαθύ κράτος) και εκ των έξω (πελατεία). Ο σκληρός, διαρκής κομματικός διπολισμός ρυθμίζει ποιές ομάδες και παρέες λαφυραγωγούν κάθε φορά και ποιά κοινωνικά στρώματα είναι οι μόνιμοι παρίες.

Τί συμβουλεύει ο Βούλγαρης τις πλευρές του υπό ανασύνταξη διπολικού κομματικού συστήματος; Αφενός απευθύνεται στον ΣΥΡΙΖΑ (τον οποίο βλέπει να μεταλλάσσεται, αλλά να «εκκρεμεί ανάμεσα στις παλαιοαριστερές ιδεολογικές αγκυλώσεις και στις παλαιοκομματικές πολιτικάντικες πρακτικές τις οποίες αφομοίωσε με εντυπωσιακή ταχύτητα»). Αυτά που λέει ισχύουν περίπου και για ό,τι έχει απομείνει από τις κεντροαριστερές συσπειρώσεις, και ασφαλώς ισχύουν αναδρομικά για το ΠΑΣΟΚ: Θα έπρεπε να ξέρουν ότι «προοδευτικός πόλος σημαίνει παράταξη μεταρρυθμίσεων, ικανή να καθοδηγήσει την οικονομικοκοινωνική ανασυγκρότηση της χώρας, με επίγνωση ότι στη σημερινή Ελλάδα η αποτελεσματικότερη κοινωνική πολιτική για τα αδύναμα στρώματα είναι η ανάπτυξη, οι επενδύσεις και η απασχόληση». Αφετέρου, λέει, «η ΝΔ, ο ενισχυόμενος σήμερα πόλος του δικομματισμού και προσεχής κυβέρνηση σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, δεν έχει λόγο να ρίχνει πετρέλαιο στη φωτιά, γιατί αργότερα θα χρειαστεί να περάσει μέσα από αυτήν».

Ωστόσο θα ήταν καλύτερο να κατονομάζονται σαφώς πιο χειροπιαστές προοδευτικές μεταρρυθμιστικές πτυχές και επείγουσες προτεραιότητες για ανασυγκρότηση στην πράξη. Λόγου χάρη, η ανάγκη για προγραμματική στροφή προς παραγωγικές-εξαγωγικές οικονομικές προτεραιότητες, για μεροληψία υπέρ της καινοτομίας και υπέρ της ζωντανής εργασίας - ιδίως των νέων, για αντικίνητρα στις αντιβιομηχανικές, καταναλωτικές, εν τέλει παρακμιακές πρακτικές. Για απομάκρυνση από το τρίγωνο του διαβόλου που έχει ως συντεταγμένες των κορυφών του (1) το μισθωτό ή συμβιωτικό μανδαρινάτο του βαθέος κράτους - (2) την κοινωνία συνταξιούχων και την τερατώδη διαγενεακή ανισότητα (βλ. έρευνα της διαΝΕΟσις, Νοέμβριος 2018) - (3) την διευκόλυνση και πριμοδότηση της επιχειρηματικότητας που δεν παράγει προστιθέμενη αξία. Για αποτελεσματικό και δίκαιο κράτος πρόνοιας, για έναν ρωμαλέο και ουσιαστικά παραγωγικό δημόσιο τομέα, με δημόσιες τις κοινωφελείς υπηρεσίες για χάρη του απλού πολίτη και όχι της πελατειακής κάστας. Για νομοθετικές πρωτοβουλίες που θα ανατρέψουν θεσμικά πλαίσια και θεσμοποιημένες πρακτικές που λειτουργούν ως καταστροφικοί μηχανισμοί - π.χ. διαδικασίες στο δικαστικό σύστημα αποτρεπτικές ή φρένα για βιομηχανικές επενδύσεις, ενάντιες στην εισαγόμενη τεχνογνωσία και ενάντιες σε κάθε καινοτομία, εκτός των άλλων επειδή είναι δυσανάλογα αργές και «επιφυλακτικές» άν γίνει σύγκριση με το πώς αντιμετωπίζουν άλλα (μή παραγωγικά) είδη επενδύσεων ή δραστηριοτήτων. 
Απευθυνόμενος δε προς την ΝΔ, ο Γ. Βούλγαρης, όπως και κάθε πολίτης που έχει αηδιάσει με την δυσαρμονία και αποτυχία, θα έπρεπε να κατονομάσει μιαν απαραίτητη προϋπόθεση για μετριασμό του ανακυκλούμενου διχαστικού παροξυσμού: Να σταματήσει η ΝΔ να επενδύει μικροκομματικά στον εθνικολαϊκισμό και να τροφοδοτεί ανορθολογικές, αυτοκαταστροφικές τάσεις μέσα στην κοινωνία. Φυσικά, μόνον άν αναγκασθεί θα σταματήσει. Από την Α' φάση του μεταμοντέρνου «Μακεδονικού» (1993), στη σύγκρουση για την μη αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες (2000) και στην αποφασιστική συμβολή της ΝΔ στην ανατροπή της διορθωτικής πρότασης Γιαννίτση για το ασφαλιστικό, μέχρι την κατευθυνόμενη παραπληροφόρηση για τον «φιλορώσο και διωκόμενο από τους Αμερικανούς» Κώστα Καραμανλή (2007) και τα «αντιμνημονιακά Ζάππεια» (2010), η ΝΔ ανταγωνίζεται διαρκώς και επάξια τα κατορθώματα του ΣΥΡΙΖΑ της πεντάχρονης περιόδου του βρεφονηπιακού σταθμού (2010-2015). Στην πραγματικότητα, από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 μέχρι σήμερα, η ΝΔ έχει γίνει ο πιο επίμονος, διαρκής, συστηματικός και αποτελεσματικός διακινητής «χονδρικής» του λαϊκισμού και του εθνικισμού στη χώρα μας.

Γ. Ρ.
  

Η κυβέρνηση πήρε οριακή ψήφο εμπιστοσύνης, αλλά ο τρόπος που την πήρε δείχνει ότι θα λαχανιάσει για να φτάσει ώς τον Μάιο. Η συμφωνία των Πρεσπών ασφαλώς θα κλείσει και καλό είναι που κλείνει για να απαλλάξει την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας από ένα πρόβλημα που την ταλανίζει επί δεκαετίες. 

Πέραν αυτού, είναι σίγουρο ότι η προεκλογική περίοδος που έχει ανοίξει θα εξελιχθεί σε κλίμα οξύτατου διχασμού. Δεν πρόκειται για πρόσκαιρη προεκλογική πόλωση. Ούτε για νέα φάση «ομαλοποίησης» της πολιτικής ζωής με την αντιπαράθεση ενός προοδευτικού και ενός συντηρητικού πόλου. Πρόκειται περισσότερο για την ενσωμάτωση των παθογενειών της περιόδου της χρεοκοπίας στο πολιτικό-κομματικό σύστημα, γεγονός που προοιωνίζει ότι αυτό θα λειτουργήσει σαν νάρκη στην οικονομία και στις κοινωνικές σχέσεις για απροσδιόριστο ακόμα διάστημα.

Giorgio de Chirico: «Αρχαιολόγοι IV» από τις «Μεταμορφώσεις» - «Τρόπαιο»

Το «μακεδονικό» προκάλεσε ανακατατάξεις αλλά δεν είναι η αιτία των μεταβολών του κομματικού τοπίου. Κυριαρχεί αυτόν τον καιρό στην ατζέντα, μοιάζει σαν εμβρυουλκό στη γέννα ενός νέου κομματικού συστήματος, αλλά ποτέ το παιδί δεν είναι του εμβρυουλκού. Με άλλα λόγια, το κομματικό σύστημα βρισκόταν ήδη σε κίνηση και ανασχηματισμό πριν από το «μακεδονικό», με την ενίσχυση του δικομματισμού, την ρευστοποίηση των μικρών κομμάτων που συστάθηκαν τα τελευταία χρόνια, και τις δυσκολίες των υπόλοιπων που διαθέτουν μια ισχυρότερη ταυτότητα – εκκρεμεί βεβαίως το ερώτημα αν αυτές οι τάσεις θα επαληθευτούν στην κάλπη. 
Δεν είναι όμως η δομή του κομματικού συστήματος αφεαυτή που δημιουργεί ανησυχίες. Ούτε τα μικρά κόμματα είναι a priori καλά, ούτε ο δικομματισμός a priori κακός. Το ανησυχητικό είναι η τροπή που έχει πάρει για άλλη μια φορά ο κομματικός ανταγωνισμός σε σχέση με το πρόβλημα της χώρας. Η αυτονομία του πολιτικού συστήματος από την «κοινωνία» αποτέλεσε μια σταθερά στην εθνικής μας ιστορία. Αυτό άλλοτε ωφέλησε και άλλοτε έβλαψε, αναλόγως με την ποιότητα του πολιτικού προσωπικού και κυρίως της φυσιογνωμίας των κομμάτων. Ζούμε τη δεύτερη περίπτωση. Η Ελλάδα έμεινε επί οκτώ χρόνια σε μνημόνια για πολιτικούς λόγους, και σήμερα μετά το τέλος των προγραμμάτων εγκλωβίζεται στη στασιμότητα πάλι για πολιτικούς λόγους. Αναρωτιόμαστε κάθε τόσο τι πετύχαμε και τι διδαχτήκαμε από τα δέκα χρόνια της χρεοκοπίας. Ως προς την Πολιτική, λίγα ώς ελάχιστα. Για την ακρίβεια, πήγαμε πίσω. Ο πολιτικός λόγος και η κομματική πόλωση κινούνται ως επί το πλείστον ασύμπτωτα ως προς το εθνικό πρόβλημα της χώρας. Επιπλέον, δηλητηριάζουν από τα πάνω την κοινωνία που έτσι και αλλιώς βρίσκεται σε ένταση λόγω κρίσης.

Giorgio de Chirico, από τις «Μυθολογίες» (1934)

Μία από τις κριτικές που ασκείται στον ακραίο πολωτικό λόγο που παράγει ο δικομματισμός είναι ότι πρόκειται για «ψευτοπόλωση». Ότι στην πραγματικότητα, οι πολιτικές των δύο «μονομάχων» όταν έρθουν στην εξουσία είναι σχεδόν ίδιες. Είναι η κριτική που ασκούν συνήθως οι εκτός των δύο μεγαλύτερων κομμάτων, και μερικές φορές έχουν δίκιο ως προς την εφαρμοζόμενη κάθε φορά κυβερνητική πολιτική, πόσω μάλλον σήμερα που η Ελλάδα είναι ακόμα υπό κηδεμονία. Η μνημονιακή προσαρμογή του ΣΥΡΙΖΑ εδραίωσε αυτή την διάχυτη άποψη. Η κριτική ωστόσο είναι άστοχη. Η «ψευτοπόλωση» παράγει πραγματικά αποτελέσματα – κατά κανόνα καταστροφικά. Αρχικά, καλλιεργεί μια παραποιημένη αντίληψη στην κοινή γνώμη για την κατάσταση της χώρας. Στη συνέχεια, αιχμαλωτίζει τις κυβερνήσεις στις αγκυλώσεις που δημαγωγικά έχει καλλιεργήσει στην κοινωνία. Η καταστροφική αντίληψη του αντιμνημόνιου ακόμα ταλανίζει τη χώρα, την οικονομία και τον ίδιο τον ΣΥΡΙΖΑ. Ο καθησυχασμός και η πολιτικάντικη τακτική των προεκλογικών παροχών ετοιμάζει τη νέα υποτροπή. Το γεγονός ότι συνδράμουν επικίνδυνα οι δικαστικές αποφάσεις δείχνει πόσο μακρύτερη είναι η διάρκεια επιρροής του κοινωνικού κλίματος που επικρατεί σε μια περίοδο και πόσο καθορίζει τις αποφάσεις του μέλλοντος αν δεν έχει μεσολαβήσει μια τομή που θα επαναπροσανατολίσει αποφασιστικά την κοινωνία. Έχει γίνει πολύς θεωρητικός λόγος για τον λαϊκισμό. Στη σημερινή Ελλάδα η επικίνδυνη εκδήλωσή του είναι ο δημοσιονομικός λαϊκισμός. Έχουμε μια κοινωνική δομή, ένα κρατικιστικό-συντεχνιακό μοντέλο οργάνωσης των συμφερόντων, μια παθογενή σχέση φορολογίας-δαπανών, εργαζομένων-συνταξιούχων, που ρέπει εγγενώς στον δημοσιονομικό εκτροχιασμό. Όταν το πολιτικό σύστημα αντί να ρυθμίσει τις ανισορροπίες, μιζάρει δημαγωγικά επάνω τους τότε επέρχεται η κατρακύλα. Το έργο παίχτηκε επανειλημμένα στη μεταπολιτευτική περίοδο με αποκορύφωμα την οιονεί χρεοκοπία του 2008-2010. Και οι προϋποθέσεις μιας νέας υποτροπής βρίσκονται σήμερα μπροστά μας. Για λόγους πρωτίστως πολιτικούς, όχι οικονομικούς.

Giorgio de Chirico, από τις «Μυθολογίες» (1934)

Όταν κάποιος φωνασκεί σε ένα δωμάτιο, οι άλλοι υψώνουν συνήθως τη φωνή για να ακουστούν συμβάλλοντας με τη σειρά τους στη χάβρα. Ο κάποιος είναι αναμφισβήτητα ο ΣΥΡΙΖΑ, και οι άλλοι είναι πρωτίστως η ΝΔ. Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει την απόλυτη ευθύνη για τον εθνικό διχασμό που του είναι αναγκαίος για να καλύψει το ιδεολογικό του κενό μετά την κωλοτούμπα. Τώρα βρίσκεται σε μια στιγμή ευφορίας. Όχι γιατί κερδίζει ψήφους, αλλά γιατί η συμφωνία των Πρεσπών είναι ένα από τα ελάχιστα μέτρα της θητείας του που ανταποκρίνεται στην ιδεολογία της αριστερής στελέχωσής του. Κατά τα άλλα, πόρρω απέχει από το να συνιστά το προοδευτικό πόλο, αν αυτό δεν σημαίνει κόμμα που απαγγέλλει εκθέσεις ιδεών μιας απονευρωμένης σοσιαλδημοκρατίας. Προοδευτικός πόλος σημαίνει Παράταξη μεταρρυθμίσεων, ικανή να καθοδηγήσει την οικονομικοκοινωνική ανασυγκρότηση της χώρας, με επίγνωση ότι στη σημερινή Ελλάδα η αποτελεσματικότερη κοινωνική πολιτική για τα αδύναμα στρώματα είναι η ανάπτυξη, οι επενδύσεις και η απασχόληση. Προοδευτικός πόλος σημαίνει παράταξη που ενδιαφέρεται για το ήθος και το ύφος της εξουσίας της, αντί να στήνει δικαστικό παρακράτος για να συκοφαντήσει με γκεμπελικό τρόπο τους αντιπάλους. Προοδευτικός πόλος σημαίνει παράταξη που καλλιεργεί τον πολιτικό πολιτισμό, σέβεται και ενισχύει τους θεσμούς αντί να τους εργαλειοποιεί και να τους υποτάσσει στις κομματικές σκοπιμότητες. Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει μπει ασφαλώς σε μια πορεία μετάλλαξης, αλλά βρίσκεται ακόμα μακριά από αυτή την πραγματικότητα. Εκκρεμεί ανάμεσα στις παλαιοαριστερές ιδεολογικές αγκυλώσεις και στις παλαιοκομματικές πολιτικάντικες πρακτικές τις οποίες αφομοίωσε με εντυπωσιακή πράγματι ταχύτητα. Φαίνεται μάλιστα ότι όσο υποχωρούν οι πρώτες τόσο πολλαπλασιάζονται οι δεύτερες. Όλα αυτά βεβαίως απέχουν πολύ από τις υγιείς πλευρές των παραδόσεων της ανανεωτικής Αριστεράς και της Δημοκρατικής παράταξης, οι οποίες εξακολουθούν να προσφέρουν μια αυτόνομη προοδευτική οπτική για την κριτική των εξελίξεων.

Σε κάθε περίπτωση, το κομματικό τοπίο μεταβάλλεται και ο κίνδυνος να εξελιχθεί ο ενισχυόμενος δικομματισμός σε παρατεταμένη θεσμοθέτηση του διχασμού είναι πολύ πιθανός. Και θα γίνει σίγουρος σε περίπτωση που αποσταθεροποιηθεί το διεθνές γεωπολιτικό και οικονομικό πλαίσιο, το μόνο δηλαδή που μπορεί να καναλιζάρει με σχετική ασφάλεια τη διαδικασία «κανονικοποίησης» της χώρας. Η ΝΔ, ο ενισχυόμενος σήμερα πόλος του δικομματισμού και προσεχής κυβέρνηση σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, δεν έχει λόγο να ρίχνει πετρέλαιο στη φωτιά, γιατί αργότερα θα χρειαστεί να περάσει μέσα από αυτήν.

Giorgio de Chirico, από τις «Μυθολογίες» (1934

Ο Γιάννης Βούλγαρης είναι καθηγητής στο Tμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Διδάσκει Πολιτική Επιστήμη, Σύγχρονη Ελληνική Πολιτική και Πολιτική Κοινωνιολογία της μεταπολεμικής Δύσης. Είναι Διευθυντής του Κέντρου Πολιτικών Ερευνών του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας. Τα επιστημονικά ενδιαφέροντά του αφορούν στην Πολιτική και Ιστορική Κοινωνιολογία, στην Παγκοσμιοποίηση, στην Πολιτική θεωρία και στη Σύγχρονη Ελληνική Πολιτική. Αρθρογραφεί τακτικά στον Τύπο.
 

Ιστότοπός του και εργογραφία

   

Γιάννης Βούλγαρης, στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση: 
  

Υπομνήσεις μιας επετείου που πέρασε - επιβάτης στο τελευταίο βαγόνι του καλύτερου τρένου
  

Να ανοίξουμε το «μαύρο κουτί» του λαϊκισμού Απόκλιση καπιταλισμού - δημοκρατίας & επιστροφή των εθνικισμών
  

Η αβέβαιη αντεπίθεση - νέα πραγματικότητα στις ευρωπαϊκές κοινωνίες + Mια υπενθύμιση: το έργο του Νίκου Πουλαντζά
  

Ξυπνά μια νέα δημοκρατική συνείδηση;  

   

 

 

 

Παν. Δ. Παναγιώτου: Η πολιτική ανασύνθεση έχει ήδη αρχίσει! (Εφημερίδα των Συντακτών, 21.1.2019)

Λαϊκισμός ελληνικού τύπου. Πόσο παγερά αδιάφορος να μένει κανείς;