Ο πολιτικός μηχανισμός που έφερε το χάος του Brexit είναι ενεργός σε όλη την ΕΕ

Παρατηρώντας το χάος με το Brexit στη Βρετανία, τόσο στις σχέσεις της χώρας αυτής με την ΕΕ, όσο και - κυρίως - το εσωτερικό κυβερνητικό και κοινοβουλευτικό χάος που διαλύει το κομματικό σύστημα και παραλύει τη διακυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, καλό είναι να θυμηθούμε πώς ο αργός, μακροχρόνιος και ίσως ελέγξιμος πολιτικός κατήφορος αυτής της παλιάς, παραδοσιακής δημοκρατίας μετατράπηκε απότομα (αλλά όχι απρόβλεπτα) σε γλίστημα προς τη χαράδρα. 

Το ντόμινο που οδήγησε στο σημερινό πολιτικό αναρχομπάχαλο και θέατρο βαριετέ πυροδοτήθηκε από τη στιγμή που ενδυναμώθηκε το ιδιόμορφο ευρω-αποσχιστικό δεξιό λαϊκιστικό κόμμα UKIP (του Νάιτζελ Φάρατζ) ενώ ταυτόχρονα το κόμμα των Συντηρητικών μετακινήθηκε βαθμιαία, αλλά με πράξεις που μετρούν, σε πιο απομονωτική θέση (βλέπε π.χ. την αποχώρησή του από το ΕΛΚ). Στο τέλος, η πολιτικά ανόητη, τυχοδιωκτική και αυτοκαταστροφική κίνηση του Συντηρητικού τότε πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον να προκαλέσει δημοψήφισμα με ερώτημα «παραμονή ή όχι στην ΕΕ», κάθισε σαν μουχλιασμένο κερασάκι πάνω σε μια πολιτική τούρτα που είχε ήδη σαπίσει και σκουληκιάσει ολόκληρη. Ή, με άλλα λόγια, ο Κάμερον απλώς γύρισε σπασμωδικά τον διακόπτη και έσβησε τα φώτα· όμως όλο το ηλεκτρικό δίκτυο ήταν κατεστραμμένο και αργά ή γρήγορα τα φώτα θα έσβηναν ούτως ή άλλως. 

Το αντίπαλο κόμμα των Εργατικών, διχασμένο και αυτό, αλλά επίσης ζαλισμένο και ηττοπαθές από την μακροχρόνια περιπέτεια του Μπλερισμού και με μια νέα αλλά αναποφάσιστη και πελαγωμένη ηγεσία Κόρμπιν, στάθηκε ανίκανο να αδράξει έγκαιρα την πρωτοβουλία των κινήσεων και να πολώσει με αποφασιστικότητα τη σύγκρουση περί την ΕΕ με μια αριστερή διεθνιστική πολιτική πρόταση. Έτσι, σε συνθήκες ολικού πολιτικού μπλακ άουτ που προκάλεσε σκόπιμα ή από λάθος η Βρετανική Δεξιά ως όλον, η Αριστερά των Εργατικών αποδείχτηκε ανίκανη να φωτίσει τη σκοτεινισμένη Βρετανία με μια δική της πηγή φωτισμού έκτακτης ανάγκης.

The English Patient (με τους Ralph Fiennes και Juliette Binoche, σκηνοθ. Anthony Minghella)

Ο ιός που χτύπησε τον «Άγγλο Ασθενή» βασανίζει τις πιο σημαντικές χώρες της ΕΕ

Παρόλο που το Ηνωμένο Βασίλειο είχε ανέκαθεν μια θέση ιδιόμορφη ως χώρα-μέλος ΕΕ, και έτσι το αντιμετώπιζαν οι πιο πολλές από τις άλλες χώρες-μέλη, κάτι σαν αυτό που συνέβη εκεί μπορεί - δυνητικά - να συμβεί σε καθεμία από τις άλλες μεγάλες (πληθυσμιακά ή ως οικονομίες) ή για άλλους λόγους σημαντικές χώρες, αυτές που δίνουν τον τόνο και συντονίζουν τον βηματισμό της Ένωσης. Στη Γαλλία, με τον Μακρόν να εξασθενεί πολιτικά, πυροκροτητής μπορεί να γίνει το κόμμα του Εθνικού Συναγερμού της Μαρίν Λε Πεν, στην Ιταλία η Λέγκα του Σαλβίνι ήδη είναι ο Μακιαβελικός βηματοδότης της ιταλικής κυβέρνησης συνασπισμού, ενώ στις Σκανδιναβικές χώρες και στην Αυστρία ξεφυτρώνουν ένα σωρό αδελφά κόμματα του Εθνικού Συναγερμού και της Λέγκα και οι παραδοσιακές κεντροδεξιές δυνάμεις τα αντιμετωπίζουν ως προνομιακούς εταίρους. 
Οι Σκανδιναβικές χώρες, παρά το μικρό μέγεθος τους, είναι σημαντικοί δείκτες για ένα βιώσιμο μέλλον της ΕΕ, γιατί είναι αυτές που περισσότερο από όλες τις άλλες κράτησαν πολλά στοιχεία της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας με κοινωνική οικονομία της αγοράς και με κράτος πρόνοιας· ή με άλλα λόγια, είναι σήμερα οι λιγότερο νεοφιλελεύθερες καπιταλιστικές οικονομίες του πλανήτη. Και είναι οικονομίες πολύ ισχυρές και αποτελεσματικές, ενώ ταυτόχρονα είναι κοινωνίες με συνοχή ασυναγώνιστα καλύτερη από του τυπικού «αγγλοσαξωνικού φιλελευθερισμού» (π.χ. ΗΠΑ)· επίσης δεν έχει νόημα να συγκρίνονται ως προς την κοινωνική δικαιοσύνη και συνοχή με χώρες που θεωρούν τον εαυτό τους ή θεωρούνται ονομαστικά «μή καπιταλιστικές» (π.χ. Κίνα), γιατί το αποτέλεσμα μιας τέτοιας σύγκρισης θα ήταν κωμικοτραγικό. 
Η μικρή Αυστρία είναι επίσης σημαντική γιατί συνεισφέρει στην φυσιογνωμία της ΕΕ με τη δισυπόστατη εθνική φυσιογνωμία της που περικλείεται στην «κοινή συσκευασία» ενός μικρού σχετικά κράτους: Λόγω των εξωτερικών οικονομικών σχέσεών της, λόγω της γεωγραφικής θέσης και της μακροχρόνιας ιστορίας της ως δικέφαλη αυτοκρατορία της Αυστρο-Ουγγαρίας, αλλά και ως χώρα που έμεινε ουδέτερη εκτός των δύο ψυχροπολεμικών μπλοκ, η Αυστρία - και όχι η Γερμανία - είναι σήμερα κρίκος που ενώνει τις παλαιές δημοκρατίες της Δυτικής Ευρώπης με τις νέες Ανατολικοευρωπαϊκές του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας, και ιδίως τις «4 του Βίσενγκραντ». Από τη Βιέννη πηγαίνεις με το μετρό στη Μπρατισλάβα, στην απέναντι όχθη του Δούναβη. Στο άλλο κεφάλι της παλιάς δικέφαλης αυτοκρατορίας, η Βουδαπεστιανή «ανελεύθερη (illiberal) Χριστιανική Δημοκρατία» στην εξουσία δεν διαφέρει ουσιαστικά από το συγκυβερνών Κόμμα της Ελευθερίας (FPÖ) στη Βιέννη· αλλά τουλάχιστον, οι πολίτες στην Αυστρία άντλησαν ισχύ από τη δημοκρατική συναίνεση και εξέλεξαν Πράσινο πρόεδρο της Δημοκρατίας σε ευθεία αντιπαράθεση με τον ακροδεξιό διεκδικητή. Εξετάζοντας τη μεγάλη εικόνα, άν δεχτούμε ότι μια βιώσιμη πολιτικά και συνεκτική κοινωνικά Ευρώπη είτε θα υπάρξει ως ένωση της Ανατολής και της Δύσης της, του Βορρά και του Νότου της, του κέντρου και όλης της περιφέρειας της (ίσως και «από τον Ατλαντικό ώς τα Ουράλια», που λέγαμε παλιά), είτε δεν θα υπάρξει καθόλου, η ΕΕ έχει ανάγκη τις υβριδικές γεωοικονομικές, γεωπολιτικές και γεωιστορικές αρετές της Αυστρίας. Προπαντός σήμερα, εν μέσω της μεγάλης σύγχυσης.
Στην επίσης σημαντική αλλά και επίσης ιδιόμορφη (και τα δύο εξαιτίας ιστορικών και γεωπολιτικών λόγων αλλά και μεγέθους) χώρα της Πολωνίας, το κυβερνών κόμμα του Νόμου και της Δικαιοσύνης ήταν ο πιο σημαντικός εταίρος των Βρετανών Συντηρητικών της Τερέζα Μέι στην ευρωσκεπτικιστική «Συμμαχία Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών στην Ευρώπη», αφότου οι Βρετανοί εγκατέλειψαν το ΕΛΚ. Αυτό λέει πολλά για τα σημερινά πολιτικά και δημοκρατικά αδιέξοδα και στις δύο μεγάλες αυτές χώρες.
Και φυσικά, χώρες σαν την Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Ιρλανδία, την Κύπρο, την Κροατία ή τις άλλες βαλκανικές, δεν είναι αυτές που θα πυροδοτήσουν πραγματικές κρίσεις ζωής ή θανάτου στην ΕΕ. Η Ελλάδα έφτασε μέχρι το βάραθρο, κύτταξε μέσα και φρονίμως ποιούσα, γύρισε πίσω και προτίμησε το κακοτράχαλο μονοπάτι. Τέτοιες χώρες θα υποστούν τα χειρότερα, σε περίπτωση που άλλοι ισχυρότεροι εταίροι μιμηθούν το παράδειγμα της Βρετανίας. Και θα έπρεπε να το ξέρουν· όμως όταν ρωτάς πολλούς κομματάνθρωπους στην Ελλάδα, μεταξύ των οποίων και αυτοαπακαλούμενους ευρωπαϊστές, «τι κάνεις γι' αυτό», απαντούν «κουκιά σπέρνω».

© Der Spiegel: Γερμανία, δημοσκοπική εξέλιξη σε ομοσπονδιακό επίπεδο, 2011 - 28.3.2019

Ισπανία, δημοσκοπική εξέλιξη από τον Ιούνιο 2016 εν όψει εκλογών στις 28.3.2019

Κόκκινο:Εργατικό Σοσιαλιστικό / Μπλε: Λαϊκό Κόμμα (Συντηρητικοί) / 

Πορτοκαλί: Ciudadanos (νέο κεντροδεξιό κόμμα) 

Μωβ: Unidos Podemos / Πράσινο: Νέο ακροδεξιό κόμμα Vox

Η γερμανική «Πράσινη εξαίρεση», η κονιορτοποίηση του ολλανδικού κομματικού συστήματος, το νέο κύμα «ισπανικής γρίππης»

Μερική εξαίρεση στο φαινόμενο της στροφής προς την λαϊκιστική και αντιευρωπαϊκή ή ευρωσκεπτικιστική Δεξιά φαίνεται να αποτελεί προς το παρόν η Γερμανία. Εκεί, από την αποδυνάμωση των δύο καθιερωμένων κομματικών μπλοκ (της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης CDU-CSU και των Σοσιαλδημοκρατών), επωφελούνται περισσότερο οι Γερμανοί Πράσινοι,  οι οποίοι εκτός των άλλων προγραμματικών ιδιομορφιών τους, είναι σήμερα το πιο σκληρά και συνεκτικά φιλοευρωπαϊκό κόμμα της ΕΕ. Σαφώς λιγότερο επωφελείται από την αναδόμηση του κομματικού σκηνικού η ακροδεξιά και εθνικοαπομονωτική «Εναλλακτική Λύση». Η άνοδος της τελευταίας έχει σταματήσει, το ηγετικό πολιτικό προσωπικό της δεν μπορεί να ανταγωνισθεί την πολιτική ισχύ και δημοφιλία της ηγεσίας των Πρασίνων, ενώ πλήττεται και από σκάνδαλα σχετικά με τις πηγές χρηματοδότησής της· το πιο σημαντικό όμως ανάχωμα στην ενίσχυσή της είναι κοινωνιολογικής φύσης και συνίσταται στον πολιτικό και ιδεολογικό διχασμό εντός των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων. Ακόμη χειρότερα τα πάνε οι ήπιοι ευρωσκεπτικιστές Φιλελεύθεροι (FDP), οι οποίοι σε μερικά θέματα (π.χ. ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, κοινωνικό κράτος) δεν διαχωρίζονται ευκρινώς από τους ακροδεξιούς.
Ωστόσο η Γερμανία είναι εξαίρεση. Την ιδιομορφία της αυτής της στιγμής, την χρωστάει, εκτός των άλλων, στο προγραμματικό απόθεμα και πολιτικές εμπειρίες που έτυχε να υπάρχουν, ειδικά και κατ' εξαίρεσιν στη χώρα αυτή, σε ένα αντιπολιτευόμενο κόμμα, στο μικρό στο παρελθόν κόμμα των Πρασίνων, και κυρίως στο πως συμπεριφέρεται το συγκεκριμένο κομμάτι του πολιτικού προσωπικού (ή επιμέρους «πολιτική ελίτ») που διαμορφώνει την πολιτική αυτού του κόμματος. Τούτο το τμήμα του πολιτικού προσωπικού έχει την ικανότητα να χειρίζεται με αυτοπεποίθηση, πολιτική δεξιοτεχνία και ευελιξία την αναστάτωση, απόρριψη και το έντονο σχίσμα νοοτροπιών που ταράζουν τον κορμό της κοινωνίας. Μετά την παγκόσμια κρίση που άρχισε 2008 και μετά την έκρηξη των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών, αυτά τα φαινόμενα απόρριψης αναπτύσσονται με την ίδια ακριβώς μορφή σε ολόκληρη την Ευρώπη βορείως των Άλπεων, ιδίως συντελούν σε έντονο διχασμό των νοοτροπιών εντός των μεσαίων τάξεων· αλλά παίρνουν διαφορετική μορφή στο νοτιότερο τμήμα της ηπείρου. Όμως, δεν προκαλούν όμοια πολιτικά αποτελέσματα με τη Γερμανία σε άλλες χώρες της Βόρειας, Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης, γιατί διαφέρουν οι «υποκειμενικοί χειριστές», δηλαδή οι δρώντες πολιτικοί παράγοντες. Η Γερμανία είναι τώρα η μοναδική χώρα στην ΕΕ, μεγάλη ή μικρή, με τέτοιο συσχετισμό πολιτικών δυνάμεων, αλλά και με δημοσκοπικά και κοινωνιολογικά δεδομένα που κάνουν όχι αμελητέα την πιθανότητα να έχει σε ορατό μέλλον Πράσινο καγκελάριο.

Από την άλλη πλευρά βλέπουμε την Ολλανδία με το απολύτως κατακερματισμένο κομματικό συστημα, όπου τα ακροδεξιά κόμματα αλληλοδιαδέχονται στο προσκήνιο βγαίνοντας το ένα μέσα από το άλλο σάν τις ρώσικες μπάμπουσκες. Σήμερα, μετά τις τελευταίες περιφερειακές εκλογές, δημοφιλέστερη πολιτική δύναμη φαίνεται να είναι ένα νέο ακροδεξιό κόμμα, με ποσοστό 16 %.  
Στην Ισπανία, που ήταν μέχρι τώρα απρόσβλητη από την αντιευρωπαϊκή επιδημία, και παρά την εντυπωσιακή επιστροφή στην πρώτη θέση του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (γύρω στο 30 %), φύτρωσε και φουσκώνει ο διασπαστικός σχιζομύκητας της αντιευρωπαϊκής Ακροδεξιάς εις βάρος του παραδοσιακού δεξιού Λαϊκού Κόμματος. Ταυτόχρονα βλέπουμε βαθειά πτώση τόσο των νέων κεντροδεξιών Ciudadanos όσο και του σχήματος Unidos Podemos στην αριστερή πλευρά. Και οι τρεις χαμένοι του παιχνιδιού, όπως παντού στην Ευρώπη, πληρώνουν για την έλλειψη βιώσιμης στρατηγικής, για την πολιτική ακαμψία τους αλλά για την έκθεση ηγετών τους σε ιδιωτικές πράξεις που εξαγριώνουν την δημόσια γνώμη.
Μετά τη συρρίκνωση του Podemos, μια ελπίδα για την Ισπανία είναι να παίξει εκεί το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα ρόλο ανάλογο με των Πράσινων στη Γερμανία, δηλαδή να χειριστεί ηγεμονικά τις διαμάχες εντός της κοινωνίας και να «καθοδηγήσει» όλο το δημοκρατικό κομματικό φάσμα σε αντίρροπη κατεύθυνση από τον δρόμο της εθνικολαϊκιστικής ακροδεξιάς.

© Kurt Whener, «Ghetto»

Θα αργήσει η θεραπεία των αιτιών της νόσου. Τώρα προέχει να μη πεθάνει ο ασθενής
Ασφαλώς, η βαθύτερη πηγή της «εσωτερικής απειλής» εναντίον της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι - σε τελευταία ανάλυση - τα λάθη των κυβερνώντων μέχρι τώρα πολιτικών δυνάμεων, που ανήκουν κυρίως στην οικογένεια των δεξιών και κεντροδεξιών δυνάμεων του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, στην αριστερή και κεντροαριστερή οικογένεια  της Σοσιαλδημοκρατίας καθώς και στην κεντρώα ή κεντροδεξιά οικογένεια των Φιλελευθέρων. Όμως η αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτής της βαθειάς απειλής χρειάζεται χρόνο αρκετό και σκέψη. Χρειάζεται δουλειά πολιτική πολλή. Δεν αντιστρέφεται εύκολα «η τύχη τους που ενδίδει πια», ούτε επισκευάζονται με μιάς «τα έργα τους που απέτυχαν».

Μέχρι τότε, το πρώτο που χρειάζεται είναι «να μη μπουν στην πόλη οι οχτροί». Πρέπει να αντιμετωπιστεί η πολιορκία του «φανερού εχθρού», που συγκεντρώνει δυνάμεις ολόγυρα προ των τειχών, και να αποτραπεί η επίθεση και άλωση. Άν δεν αποτραπεί, θα είναι μετά αργά, θα είναι άνευ νοήματος ή ανέφικτη μια κατόπιν εορτής αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτίων της κρίσης. Άν δεν νικηθεί το πολυεθνικό αλλά εθνικοαπομονωτικό στράτευμα, ίσως χρειαστεί να «αποχαιρετήσουμε την Αλεξάνδρεια που χάνουμε».

Γιώργος Β. Ριτζούλης

Jürgen Habermas: Τι απέγινε η φιλοευρωπαϊκή Αριστερά;

 

Από τη «Μαίρη Πόππινς» και τις «Γάτες», στον Μπόρις Τζόνσον και στον Νάιτζελ Φάρατζ  

 

Pablo Castaño: Πολυμορφία της κρίσης στην «Παλιά» Ευρώπη: Ισπανία, Αριστερά και Δεξιά - επιστροφή στην κανονικότητα;
  

Wolfgang Münchau: «Το κέντρο δεν αντέχει» - Γερμανία και ΕΕ

 
Γερμανία: Διχασμός στο «κέντρο» της κοινωνίας, κατάρρευση CDU/CSU και SPD, μάχη Πρασίνων και Aκροδεξιάς για το κενό πολιτικό έδαφος

Robert Habeck: Βήμα-βήμα και άλμα - Η καρδιά της δημοκρατίας χρειάζεται αίμα και οξυγόνο
 

Mauro Boarelli:  Ιταλία, τίτλοι τέλους; Η απουσία της Αριστεράς συνιστά διαρκή απειλή για τη δημοκρατία

 

Hans Kundnani - Η Γερμανία, η Ανατολή και ο Νότος της ΕΕ