Βόλφγκανγκ Μυνχάου: «Το κέντρο δεν αντέχει» - στη Γερμανία και στην ΕΕ

© Financial Times - Wolfgang Münchau: Germany’s political centre cannot hold, 21.10.2018

Aυτή τη στιγμή πολλά πράγματα συμβαίνουν ταυτόχρονα στην Ευρώπη: Αναδύεται και πάλι μια διαίρεση μεταξύ Ανατολής και Δύσης, διαδίδεται πανικός για τη δημοσιονομική θέση της Ιταλίας και φυσικά υπάρχει η Brexit. Η αλλαγή που συμβαίνει στη γερμανική πολιτική είναι κάτι πιο περίπλοκο και εκ πρώτης όψεως δεν είναι τόσο θεαματικό γεγονός όσο τα άλλα, όμως μακροπρόθεσμα θα έχει βαθύ αντίκτυπο στον τρόπο λειτουργίας της ΕΕ.  

Οι εκλογές στη Βαυαρία μας έδωσαν μια πρώτη γεύση της διπλής φύσης της πολιτικής αλλαγής που συμβαίνει στη Γερμανία. Αφενός έχουμε μετατόπιση πολιτικής ισχύος από τον κεντροδεξιό χώρο προς την Άκρα Δεξιά, αφετέρου μετατόπιση πολιτικής ισχύος από τον κεντροαριστερό χώρο προς τους Πράσινους. Η Χριστιανοκοινωνική Ένωση (CSU), το Βαυαρικό αδελφό κόμμα του κόμματος της Angela Merkel, έχασε περίπου δέκα εκατοστιαίες μονάδες. Ήταν ένα κακό αποτέλεσμα, αν και τελικά δεν ήταν τόσο κακό όσο προέβλεπαν οι δημοσκοπήσεις. Η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), κόμμα της Άκρας Δεξιάς, έλαβε περίπου το 10 % των ψήφων και το ίδιο ποσοστό έλαβε και ένα άλλο κεντροδεξιό τοπικό κόμμα. Το αθροιστικό ποσοστό των δεξιών πολιτικών δυνάμεων δεν άλλαξε πολύ και η μόνη σημαντική αλλαγή είναι το γεγονός ότι το CSU είναι τώρα πια πολύ εξασθενημένο.  

Το δεύτερο και πιο δραματικό γεγονός ήταν η μεττόπιση πολιτικής ισχύος από το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) προς το κόμμα των Πρασίνων. Το SPD έχασε τους μισούς ψηφοφόρους του στη Βαυαρία. Τώρα πια, οι Πράσινοι δεν είναι μόνον το νέο και φρέσκο κόμμα της Αριστεράς, αλλά είναι και το μεγαλύτερο. Η πιο πρόσφατη δημοσκόπηση στο σύνολο της Γερμανίας δίνει στην Ένωση (CDU/CSU) ποσοστό 27 %, στους Πράσινους 20 %, στο SPD 14 %. Σε πολλούς παρατηρητές της γερμανικής πολιτικής αυτοί οι αριθμοί προκαλούν έκπληξη. Πρέπει να προστεθεί ότι οι Πράσινοι έγιναν η πρώτη πολιτική δύναμη σε πολλές μητροπολιτικές περιοχές, συμπεριλαμβανομένου του Μονάχου, πρωτεύουσας της Βαυαρίας.

Πανηγυρισμοί του τοπικού και του ομοσπονδιακού προεδρείου τη νύχτα των εκλογών - Η εντυπωσιακή αύξηση της υποστήριξης των ψηφοφόρων προς το κόμμα των Πρασίνων στη Βαυαρία, αντικατοπτρίζει πολιτικές μετατοπίσεις που συμβαίνουν και αλλού (© Financial Times)

Γιατί συμβαίνει αυτή η αλλαγή στη γερμανική πολιτική και χάνουν δύναμη οι δύο κεντρικές πολιτικές δυνάμεις; Οι λόγοι είναι πολλοί και επικαλύπτονται. Είναι λόγοι συγκυριακοί και λόγοι δομικοί. Ο συγκυριακός λόγος είναι το στρατηγικό σφάλμα που διέπραξε το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) με το να συμματάσχει σε έναν ακόμη Μεγάλο Κυβερνητικό Συνασπισμό, τον τρίτο από το έτος 2005. Εάν - ή μάλλον όταν - το SPD αποφασίσει να αποσυρθεί και να τερματίσει αυτή τη συγκυβέρνηση, αναμένω να βελτιωθεί η επίδοσή του.

[Διαγενεακή σύγκρουση συμφερόντων: Τα συμφέροντα των ηλικιωμένων πάνω από τα συμφέροντα των νέων]

Ωστόσο, αυτό που καθιστά την κατάσταση πιο επικίνδυνη είναι η υποκείμενη δημογραφική τάση. Το SPD δεν είναι απλά το παλαιότερο πολιτικό κόμμα στη Γερμανία. Τα μέλη του είναι επίσης τα πιο ηλικιωμένα κατά μέσον όρο. Το SPD ήταν κάποτε το κόμμα της εργατικής τάξης, των εκπαιδευτικών και των αριστερών διανοουμένων. Ένα από τα βασικά κοινωνικά στηρίγματά του ήταν η λεγόμενη γενιά του «1968», οι αριστεροί σπουδαστές που διαμαρτύρονταν εναντίον του πολιτικού κατεστημένου στους δρόμους του Βερολίνου και της Φρανκφούρτης στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Σύμφωνα με πρόσφατη δημογραφική ανάλυση των πολιτικών κομμάτων της Γερμανίας, το SPD έχει το υψηλότερο ποσοστό μελών ηλικίας άνω των 60 ετών· είναι το 54 % του συνόλου των μελών του. Και έχει επίσης το χαμηλότερο ποσοστό νεαρών ψηφοφόρων. Οι γηράσκοντες ψηφοφόροι και μέλη του κόμματος έχουν παγιδεύσει το SPD σε οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές, τις οποίες οι νέοι δύσκολα μπορούν να αποδεχτούν. Και το κόμμα αυτό [μαζί με την Ένωση CDU/CSU], υποστήριξε σθεναρά την συνταγματική νομοθέτηση που απαγορεύει στη χώρα να συντάσσει ελλειμματικούς προϋπολογισμούς. Μια σημαντική και προβλέψιμη συνέπεια αυτού του γεγονότος ήταν η μείωση των επενδύσεων του δημόσιου τομέα, πράγμα που με τη σειρά του θα έχει ως επίπτωση τη μείωση των ρυθμών της οικονομικής ανόδου στο μέλλον.  

Παντού είναι ορατά τα σημάδια μιας συρρίκνωσης και υποβάθμισης των υποδομών. Η Γερμανία έχει ένα από τα χειρότερα δίκτυα κινητής τηλεφωνίας στο σύνολο της Ευρώπης. Μια πρόσφατη επίσημη έρευνα για την κατάσταση των γεφυρών στους εθνικούς αυτοκινητοδρόμους έδειξε ότι το 11 % των γεφυρών αυτών δεν θεωρείται ασφαλές. Τέτοια πράγματα συμβαίνουν όταν εμμονικός στόχος της δημοσιονομικής πολιτικής μιας χώρας γίνεται η σύνταξη πλεονασματικών προϋπολογισμών, διαρκώς και κάθε χρόνο. Με την υιοθέτηση πολιτικών που θα συμπιέσουν τους ρυθμούς της οικονομικής ανόδου στο μέλλον, ο κυβερνητικός συνασπισμός των τριών καθιερωμένων κομμάτων θέτει τα συμφέροντα των ηλικιωμένων πάνω από τα συμφέροντα των νέων.  

[Σε πολλές χώρες της ΕΕ, το καθιερωμένο «κέντρο» του πολιτικού συστήματος δεν αντέχει* - Βαίνουμε προς μεγαλύτερη ποικιλομορφία ή προς παγίδευση της ευρωπαϊκής πολιτικής;]

Πολλές άλλες χώρες της ΕΕ αντιμετωπίζουν και αυτές απώλεια πολιτικής ισχύος των καθιερωμένων «κεντρικών» κομμάτων. Στην Ισπανία, οι Ciudadanos, ένα καινούργιο φιλελεύθερο κόμμα, έχει καταλάβει μια μεγάλη θέση στο κέντρο του πολιτικού συστήματος. Ο Εμμανουέλ Μακρόν και το κόμμα του La République en Marche έκαναν το ίδιο στη Γαλλία. Εις βάρος των Γάλλων Σοσιαλιστών, που έχουν χάσει την κυριαρχία τους στην Αριστερά, έχει αναδυθεί το «σκληρό» αριστερό κόμμα La France Insoumise, με επικεφαλής τον Jean-Luc Mélenchon. Η Ιταλία κυβερνάται από δύο κόμματα: Από το Κίνημα των Πέντε Αστέρων, κόμμα που αψηφά τη συνηθισμένη ταξινόμηση Αριστεράς και Δεξιάς και την σκληρή δεξιά Λέγκα. Το παλαιό Κέντρο υποχωρεί παντού.  

Δεν πιστεύω ότι οι τρέχουσες δημοσκοπήσεις για τις ευρωπαϊκές εκλογές του 2019 απεικονίζουν σωστά τις πολλαπλές μετατοπίσεις που λαμβάνουν χώρα αυτή τη στιγμή στην ευρωπαϊκή πολιτική. Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις αυτές, εικάζεται ότι τα καθιερωμένα κόμματα θα καταφέρουν να παραμείνουν στην εξουσία στις εκλογές αυτές. Όμως η μετατόπιση του πολιτικού εδάφους συνεχίζεται και την ώρα τούτη που μιλάμε, και μάλιστα προς πολλές διαφορετικές κατευθύνσεις. Το ποσοστό συμμετοχής των ψηφοφόρων τις ευρωπαϊκές εκλογές του 2019 θα μπορούσε να το μετατοπίσει περαιτέρω. Πιθανώς, το κεντροδεξιό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα θα αναδειχτεί και πάλι ως η μεγαλύτερη κοινοβουλευτική ομάδα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Μπορεί όμως να μην είναι πλέον σε θέση να συγκροτήσει αποτελεσματικούς συνασπισμούς με άλλα κόμματα. Θεωρητικά, το διαφαινόμενο τέλος του Μεγάλου Συνασπισμού που «οδηγεί με τυφλά αντανακλαστικά» στο Βερολίνο και στις Βρυξέλλες, θα μπορούσε να προσδώσει στην ευρωπαϊκή πολιτική μεγαλύτερη ποικιλομορφία. Όμως σε ένα σύστημα, όπως της ΕΕ, στο οποίο απαιτούνται ειδικές πλειοψηφίες για να γίνει πράξη ο,τιδήποτε, μια τέτοια νέα κατάσταση θα μπορούσε να καταλήξει σε παγίδευση και αδιέξοδο.
 
* «Things fall apart; the centre cannot hold» - «Τα πάντα γίνονται κομμάτια· το κέντρο δεν αντέχει» - από το ποίημα του William Butler Yeats «The Second Coming» («Η Δευτέρα Παρουσία», ελληνική μετάφραση Γιώργου Σεφέρη - βλ. και εδώ ←) 

 

[Οι μεσότιτλοι προστέθηκαν στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση]

O Wolfgang Münchau είναι βασικός συντάκτης των Financial Times με έδρα τη Μ. Βρετανία.

Wolfgang Münchau - Financial Times, αρθρογραφία

 

Στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση:

 

Β. Μυνχάου: Τέλος μιας εποχής για τη Γερμανία (και την Μέρκελ) - Ώρα της βαθιάς κρίσης και της περισυλλογής για τη Σοσιαλδημοκρατία (26.9.2017)

 

Όλη η αρθρογραφία του Wolfgang Münchau στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση 

Mark Mazower: Οι νέοι και η περιβόητη «γενιά του 1968» - Οι baby boomers κατέστρεψαν το μέλλον των παιδιών τους

 

«Μαλθακότητα», «δικαιωματισμός»; Παρακμή της Δύσης; Ή «κοινωνία των πολιτών» χωρίς πολίτες;