Ο ταξικός αγώνας είναι εδώ, αλλά έχει έλλειψη πολιτικών συνηγόρων. Σοσιαλδημοκρατία σε κρίση

του Λέαντερ Σολτς
  

© Süddeutsche Zeitung - Leander Scholz: SPD in der Krise Der Klassenkampf ist längst zurück, aber er hat keine Fürsprecher, 30.10.2018

Η πολιτική υπέρ της κοινωνικής ποικιλομορφίας δεν επαρκεί. Χωρίς πολιτικές υπέρ της ισότητας η Σοσιαλδημοκρατία θα πεθάνει. Και μαζί της η δημοκρατία
  
Ανάμεσα στους ψηφοφόρους και στα μέλη του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γερμανίας υπάρχουν ορισμένοι που του μένουν πιστοί, μολονότι είναι πάρα πολύ δυσαρεστημένοι με το κόμμα τους. Ανήκω σε αυτή τη μερίδα. Η σκέψη και η δράση μου είναι τόσο στενά συνδεδεμένη με την φιλοσοφική και πολιτική παράδοση αυτού του κόμματος, ώστε δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου να προτιμά ένα άλλο κόμμα.

Αυτός ο ισχυρός δεσμός χαρακτηρίζει το SPD. Αλλά είναι και πρόβλημα. Το κόμμα αυτό έχει περάσει πολλές κρίσεις και συχνά μέσα από αυτές ακριβώς τις κρίσεις κατάφερνε να ανανεωθεί. Αυτό δεν ισχύει τώρα. Οι απώλειες στις εκλογές των ομόσπονδων χωρών της Βαυαρίας και της Έσσης δείχνουν το εξής: Εδώ και πολύ καιρό, στο κόμμα παραβλέπουν ένα πρόβλημα που ξεσπά τώρα με δραματικό τρόπο.

Από τη δεκαετία του 1990 μέχρι σήμερα η κοινωνική πρόοδος είναι σχεδόν μηδενική. Η τότε τάση για ελάττωση του ωραρίου εργασίας έχει αντιστραφεί. Το ωράριο εργασίας των πιο πολλών ανθρώπων έχει αυξηθεί και πάλι και φυσικά το εργάσιμο πενθήμερο της εβδομάδας δεν έχει γίνει τετραήμερο. Αυξήσεις στο ύψος των μισθών δίνονται επιλεκτικά και με πολύ άνισο τρόπο και η αγοραστική δύναμη μέρους των εργαζομένων έχει μειωθεί. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που ζούν κάτω από το όριο της φτώχειας παρόλο που δεν είναι άνεργοι.

[Πολιτικά ακαθοδήγητη παγκοσμιοποίηση - Η κοινωνία θεωρείται απλή παράμετρος των «τοπικών συνθηκών» που προσδιορίζουν την εθνική επίδοση στον παγκόσμιο οικονομικό ανταγωνισμό]

Εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες, ο στόχος δεν είναι το ιδανικό της δίκαιης τάξης πραγμάτων, αλλά η προσαρμογή του κοινωνικού κράτους πρόνοιας στον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Η κοινωνία θεωρείται πια απλή παράμετρος των «τοπικών συνθηκών» που προσδιορίζουν την εθνική επίδοση στον παγκόσμιο οικονομικό ανταγωνισμό. Πολλοί μηχανισμοί προστασίας των πολιτών από διακινδυνεύσεις, οι οποίοι ήταν προηγουμένως λειτουργίες του κράτους πρόνοιας, τώρα έχουν ιδιωτικοποιηθεί. Η πολιτικά ακαθοδήγητη παγκοσμιοποίηση και η επέκταση της αγοράς σε νέα πεδία έχουν δημιουργήσει οικονομικές εξουσίες που είναι πέραν του ελέγχου της δημοκρατικής βούλησης. Το SPD έχει επιβάλει στον εαυτό του την ψευδή διλημματική εναλλακτική επιλογή μεταξύ ελεύθερων αγορών και εθνικής περιχαράκωσης. Παρέλειψε να απαιτήσει, μαζί με την οικονομική, και την κοινωνική παγκοσμιοποίηση· και απέτυχε να διεκδικήσει από τους διεθνείς εμπορικούς εταίρους να συμμορφωθούν με τα ελάχιστα πρότυπα.

[Παρακμή της εργατικής τάξης ή ψευδαίσθηση; - Την κοινωνική Αριστερά την έχει απωθήσει στο περιθώριο μια Αριστερά της πολιτισμικής ποικιλομορφίας και της ποικιλομορφίας των προσανατολίσμών φύλου]

Συχνά η παρακμή του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γερμανίας συνδέεται με την παρακμή της εργατικής τάξης. Στην πραγματικότητα όμως, το προλεταριάτο σε παγκόσμια κλίμακα έχει αυξηθεί πολύ στις τελευταίες δεκαετίες. Μόνον που οι εργαζόμενοι στις διαφορετικές χώρες δεν είναι κοινά διασυνδεδεμένοι και οργανωμένοι και για τον λόγο αυτό οι αντίπαλοί τους μπορούν εύκολα να τους φέρνουν σε συγκρούσεις μεταξύ τους. Με αυτόν τον τρόπο, τα συνδικάτα έχουν αποδυναμωθεί.
Υπάρχουν και στην σημερινή εποχή ευρύτατα αδύναμα κοινωνικά στρώματα, αλλά αυτή τη φορά χωρίς προοπτική ενός καλύτερου μέλλοντος. Τμήματα της εργατικής τάξης έχουν γίνει επισφαλείς εργαζόμενοι. Η αυτοπεποίθηση που είχε η οργανωμένη κάποτε εργατική τάξη έχει εξαφανιστεί. Όποιος αισθάνεται αδύναμος και απομονωμένος, σιωπά. Την κοινωνική Αριστερά την έχει απωθήσει στο περιθώριο μια πολιτισμική Αριστερά. Αλλά ενώ η κοινωνική πολιτική ορίζονταν και έπαιρνε δυνάμεις από την συμμετοχή στα συνδικάτα, τώρα έχει καταλάβει το επίκεντρο της προσοχής η πολιτισμική ποικιλομορφία και η ποικιλομορφία των πσοσανατολισμών φύλου. Στο πρόγραμμα της πολυπολιτισμικότητας αντικατοπτρίζονται οι εμπειρίες πλανητικής κλίμακας που έγιναν εφικτές μετά το τέλος της διαίρεσης του κόσμου σε δύο στρατόπεδα. Αυτή η νέα πολιτική εξακολουθεί να αυτοκατανοείται ως προοδευτική, όμως οι κοινωνικές ομάδες στις οποίες επικεντρώνεται (target groups) είναι τα μοντέρνα μεσαία κοινωνικά στρώματα των πόλεων, στα οποία η παγκοσμιοποίηση έχει ανοίξει νέα περιθώρια για κίνηση και δράση. Το εθνικό κράτος, το οποίο στον 19ο αιώνα ενέπνευσε τη δημοκρατική ισότητα όλων των πολιτών, έχει απογίνει κάτι που είναι μόνον για αυτούς που βγήκαν χαμένοι από τις αλλαγές του καιρού μας, για όσους δεν βρίσκουν πια μια θέση στη νέα εποχή. Ταυτόχρονα με την υποβάθμιση της εργατικής τάξης, εμφανίστηκε σε πλανητικό επίπεδο ένα μεσαίο κοινωνικό στρώμα, για την ταυτότητα του οποίου ο προοδευτικός τρόπος ζωής είναι πιο σημαντικός από το ανήκειν σε ένα έθνος. Για κάποιους παγκοσμιοποίηση σημαίνει ευκολία και απλοποίηση στα ταξίδια, για άλλους απειλή να χάσουν τη θέση εργασίας τους. Μερικοί, όταν ακούν τον όρο πολυπολιτισμική κοινωνία έρχεται στο μυαλό τους ένα διεθνές σχολείο, άλλοι εθνοτικές συγκρούσεις σε μια εύφλεκτη εστία κοινωνικής αναταραχής.
Η κοινωνία αποτελείται τώρα από ένα πλήθος κοινοτήτων [Communitys, αγγλικά στο γερμανικό κείμενο], οι οποίες αυτοπροσδιορίζονται εθνοτικά, πολιτισμικά, θρησκευτικά ή μέσω ταυτοτήτων φύλου. Από αυτή την άποψη, η Γερμανία έχει ευθυγραμμιστεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ωστόσο, το τίμημα που συνεπάγεται η παραίτηση από μια ισχυρότερη κοινότητα, είναι η δυσκολία να εξευρεθεί η συναίνεση για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Όσο σημαντική και να είναι η απαίτηση για ποικιλομορφία, συχνά παραβλέπεται ότι αυτή ανήκει σε ένα προγραμματικό  πλαίσιο πολιτικά φιλελεύθερο. Ακόμη και σε μια κοινωνία «πολύχρωμη», κάποιοι βρίσκονται «επάνω» και κάποιοι άλλοι «κάτω»· πάρα πολύ λίγοι έχουν πάρα πολλά και πάρα πολύ πολλοί έχουν πάρα πολύ λίγα. Το χαρακτηριστικό μιας φιλελεύθερης κοινωνίας είναι η δυνατότητα να υπάρχουν παράλληλα και ο ένας δίπλα στον άλλο διαφορετικές επιλογές ζωής και διαφορετικοί τρόποι ζωής. Από την άλλη πλευρά, σε ένα ισχυρό κράτος πρόνοιας πρέπει κατ' αρχήν ο καθένας να μπορεί να ενστερνιστεί τη θέση του καθενός άλλου. Αν ο καθένας ταυτίζεται μόνον με τη δική του ομάδα, τότε η προθυμία για αναδιανομή μειώνεται.

Οι Σοσιαλδημοκράτες στη θέση της προοδευτικής εργατικής τάξης έβαλαν τα προοδευτικά μεσαία στρώματα - Η μονόπλευρα φιλελεύθερη προσέγγιση είναι ανεπαρκής

Στις τελευταίες δύο δεκαετίες, το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας έχει υποβαθμίσει το πολιτικό αίτημα της ισότητας για χάρη ενός προγράμματος της ποικιλομορφίας. Αντί για την κοινωνική ισότητα υποστηρίζει την ισότητα των ευκαιριών. Από Αριστερά έγινε φιλελεύθερη Αριστερά. Στη θέση της προοδευτικής εργατικής τάξης μπήκαν τα προοδευτικά μεσαία στρώματα.

Σε καμία περίπτωση δεν αλληλοαποκλείονται η ισότητα και η ποικιλομορφία· όμως τα μέσα για να επιτεχθούν οι δύο αυτοί στόχοι διαφέρουν. Για να γίνει πράξη η ποικιλομορφία των τρόπων ζωής, χρειάζονται, εκτός από τα μέσα των νόμων, και μέσα συμβολικά. Η ποικιλία πρέπει να είναι ορατή, τόσο ως γλώσσα όσο ως εικόνα. Πρέπει σε όλους να δίνεται η δυνατότητα να συμμετέχουν σε μια φιλελεύθερη κοινωνία.

Αντίθετα, η απαίτηση για ισότητα στοχεύει σε μια κοινή εμπειρία που είναι θεμελιώδης για κάθε δημοκρατία. Πρέπει να διασφαλίζει ότι οι πραγματικότητες της ζωής δεν διαφέρουν πάρα πολύ από άτομο σε άτομο. Εκείνοι που αναμένουν να ζήσουν στερημένα όταν γεράσουν, θα ζουν διαρκώς με φόβο για το μέλλον. Από την άλλη πλευρά, όσοι μέσα σε έναν και μόνο χρόνο κερδίζουν περισσότερα από όσα άλλοι σ' ολόκληρη τη ζωή τους, πολύ δύσκολα κατανοούν την κατάσταση ανάγκης εκείνων που έχουν εγκαταλειφθεί στο έλεος της μοίρας τους. Η ποικιλομορφία και η ισότητα δεν συμβαδίζουν πάντοτε. Στην ποικιλομορφία τονίζεται το ιδιαίτερο και ξεχωριστό, στην ισότητα αυτό πρέπει να αποφεύγεται. Η ποικιλομορφία απαιτεί σεβασμό για ό,τι είναι διαφορετικό. Η ισότητα, όταν είναι χειροπιαστή, συνδέει και ενώνει.

Γι' αυτό τον λόγο, μια προσέγγιση  μονόπλευρα φιλελεύθερη είναι ανεπαρκής. Το μέλλον της δημοκρατίας μας κρίνεται από την κοινωνική πολιτική. Η φιλελευθεροποίηση έχει διαπεράσει τον ιστό της κοινωνίας μας και έχει διαβρώσει τους πόρους και τις πηγές από τις οποίες τρέφεται και αρδεύεται η κοινωνία. Οι εργάσιμες ώρες της ημέρας είναι υπερβολικά πολλές και συχνά απαιτείται από τους εργαζόμενους υπερβολική ποσότητα εργασίας. Πολλοί άνθρωποι δεν έχουν σχεδόν καμμιά δυνατότητα ή χρόνο για να φροντίσουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα, παρά μόνον εάν διακινδυνεύσουν να περιπέσουν στη φτώχεια. Πολλοί άνθρωποι αισθάνονται υπερφορτωμένοι και εξαντλημένοι. Οι απογοητεύσεις έχουν γίνει μέρος της καθημερινής ζωής και μερικές φορές εκτονώνονται σε εκρήξεις θυμού, ακόμη και σε μίσος εναντίον των άλλων. Ο ανταγωνισμός κάνει τους ανθρώπους εγωιστές. Όμως ο κόσμος του επαγγέλματος και του βιοπορισμού δεν είναι ο μόνος κόσμος ο οποίος είναι δεσμευτικός και αναπόφευκτος για όλη τη ζωή μας. Δυστυχώς η εργασία μέσα στην οικογένεια και η φροντίδα για άλλους ανήκουν στις δραστηριότητες που απολαύουν όλο και λιγότερης εκτίμησης. 

H συζήτηση για το τί δεν επιτρέπεται να ρυθμίζεται από την αγορά, αφορά την ίδια την κοινωνική τάξη πραγμάτων

Λείπει η άσκηση στην πράξη των αρετών της κοινότητας, στην οποία πρέπει όλοι να συμμετέχουν. Το SPD πρέπει να εργασθεί για να γίνει υποχρεωτικό το Έτος Κοινωφελούς Εργασίας [Soziales Jahr - σήμερα είναι εθελοντικό στην Γερμανία και Αυστρία], διότι μόνον έτσι μπορούν να γίνουν βιωμένη εμπειρία οι πραγματικές συνθήκες ζωής άλλων ανθρώπων. Βασικές πολιτικές στοχεύσεις του SPD είναι. ή πρέπει να είναι, μεταξύ άλλων, ένα ενιαίο ασφαλιστικό σύστημα όλων των πολιτών και ένα συνταξιοδοτικό ταμείο στο οποίο θα συλλέγονται όλες οι συνταξιοδοτικές εισφορές, εργοδοτών και εργαζομένων. Όμως η συζήτηση για το τί δεν πρέπει να επαφίεται στην αγορά, αφορά όχι μόνον την παροχή κοινωφελών υπηρεσιών αλλά και την ίδια την κοινωνική τάξη πραγμάτων. Εάν το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα δεν καταφέρει να προωθήσει περισσότερα εγχειρήματα ισότητας, θα καταστεί περιττό ως κόμμα. 

Οι δεσμοί που ενώνουν ανθρώπους σε μια κοινότητα προκύπτουν από τη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων. Και εξασθενούν όταν οι άνθρωποι αισθάνονται ότι η γνώμη τους δεν λαμβάνεται πια υπόψη. Η συναπόφαση δεν πρέπει να περιορίζεται στο πολιτικό δικαίωμα ψήφου, αλλά πρέπει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε όλη την κοινωνική και οικονομική ζωή. Και δεν αρκεί να συμπληρωθεί η αντιπροσωπευτική δημοκρατία με στοιχεία άμεσης δημοκρατίας. Ο εκδημοκρατισμός πρέπει να αγκαλιάσει ολόκληρη την κοινωνία. Διοτι με τη σημερινή κατάσταση, δεν είναι καθόλου εξασφαλισμένο ότι η σημερινή δημοκρατία θα συνεχίσει να υπάρχει στο μέλλον.

Εδώ και καιρό, οι ταξικοί αγώνες είναι πάλι εδώ, αλλά δεν έχουν υποστηρικτές και πολιτική συνηγορία. Η διαπερατότητα και κινητικότητα μεταξύ των κοινωνικών στρωμάτων έχει μειωθεί. Όχι λίγοι από εκείνους που είναι «επάνω» αντικρύζουν με περιφρόνηση εκείνους που είναι «κάτω». Δεν πρέπει να αφήσουμε τον θυμό στα χέρια αυτών που θέλουν να τον οδηγήσουν σε έναν νέο εθνικισμό. 

Τον 19ο αιώνα, το εργατικό κίνημα πολέμησε για τη μετάβαση από τη φιλελεύθερη στην κοινωνική δημοκρατία· και το πέτυχε. Σήμερα οι αντιλήψεις περί σοσιαλισμού του παρελθόντος δεν μας βοηθούν πια. Ωστόσο αντιμετωπίζουμε τα ίδια προβλήματα. Πρέπει να θέσουμε το ερώτημα. τί λογής μπορεί να είναι μια κοινωνική δημοκρατία της οποίας όλοι θα είναι μέτοχοι, πολιτικά και υλικά. Χωρίς τη δημιουργία ενός «πατριωτισμού υπέρ της δημοκρατίας», οι θεσμοί της δημοκρατίας δεν θα μακροβιώσουν.

Ο Leander Scholz γεννήθηκε το 1969 στο Άαχεν της Βόρειας Ρηνανίας. Σπούδασε Γερμανική Φιλολογία, Φιλοσοφία και Ιστορία της Τέχνης στο Ρηνανικό Πανεπιστήμιο του Φρειδερίκου-Γουλιέλμου (Βόννη), στο Πανεπιστήμιο του Ρουρ (Μπόχουμ), στη Σορβόννη των Παρισίων και στην Κολωνία. Είναι κάτοχος του Βραβείου του Πανεπιστημίου της Βόννης (GEFFRUB) για τη διδακτορική του διατριβή περί «θεωρίας της πολιτικής ευφυίας». Από το 2008 είναι επιστημονικός συνεργάτης στο Πανεπιστήμιο Bauhaus της Βαϊμάρης με υφηγεσία από το 2012 (η διατριβή του είχε ως θέμα τα Μέσα Ενημέρωσης υπό το πρίσμα της πολιτικής φιλοσοφίας). Συμμετέχει ως σύμβουλος σε επιστημονικά περιοδικά έρευνας των Μέσων Ενημέρωσης και του πολιτισμού και συνεργάζεται με το ραδιόφωνο Deutschlandfunk.
Έγραψε τα μυθιστορηματα: Fünfzehn falsche Sekunden, Μόναχο, εκδ. Hanser (2005), Rosenfest, Μόναχο, εκδ. Hanser (2001), Windbrau, Μόναχο, εκδ. dtv (2002), Jungfernpergament, Ζυρίχη, εκδ. Bilger (1995) και τον τόμο διηγημάτων Zwei gegen einen, Κολωνία, εκδ. Tropen (1998).

Στα θεωρητικά του έργα περιλαμβάνονται Der Tod der Gemeinschaft. Ein Topos der politischen Philosophie (Ο Θάνατος της Κοινότητας ως Θέμα της Πολιτικής Φιλοσοφίας), Βερολίνο, Akademie (2012 - Deutsche Zeitschrift für Philosophie, Sonderband 33), Das Archiv der Klugheit. Strategien des Wissens um 1700, Τύμπιγκεν, εκδ. Niemeyer (2002) και το πολύ ενδιαφέρον πρόσφατο δοκίμιο: Zusammenleben. Über Kinder und Politik (Συμβίωση - Παιδιά και Πολιτική), Βερολίνο εκδ. Hanser (2018).