Πολυμορφία της κρίσης στην «Παλιά» Ευρώπη: 2. Ισπανία, Αριστερά και Δεξιά - επιστροφή στην κανονικότητα;

του Πάμπλο Καστάνιο

© Can Europe make it? - Pablo Castaño: The unexpected rise of Pedro Sánchez, 4.6.2018

Επίσης, στη σειρά Πολυμορφία και αντιφάσεις της κρίσης στην «Παλιά» Ευρώπη: 

1. Ιταλική παρακμή, γεροντική φάση του Μπερλουσκονισμού, του Alessandro Leogrande

Θα ακολουθήσει:  

3. Γερμανία: Ιδεολογικό και κοινωνικό αδιέξοδο, υποθήκευση του μέλλοντος - «Μεγάλος Συνασπισμός» ως πολιτικό απολίθωμα - αναβράζουσα πολιτική ζύμωση, με άρθρα των Heinz Bude, Stefan Braun, Mariam Lau.
  

Το ισπανικό κοινοβούλιο υπερψήφισε την πρόταση μομφής του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (PSOE), απέσυρε την εμπιστοσύνη του από τον πρωθυπουργό Mariano Rajoy και τον καθαίρεσε. Ο Ραχόυ αντικαταστάθηκε από τον σοσιαλιστή Pedro Sánchez. Μια τέτοια δραματική στροφή στην ισπανική πολιτική φαινόταν ως κάτι εντελώς απίθανο και ανέφικτο μόλις πριν από μία εβδομάδα, όταν η συντηρητική κυβέρνηση μειοψηφίας του Ραχόυ είχε λάβει την κοινοβουλευτική έγκριση του προϋπολογισμού της για το 2018, με την υποστήριξη του κεντροδεξιού κόμματος των Πολιτών (Ciudadanos) και του Βασκικού Εθνικιστικού Κόμματος. 

Ωστόσο, μια απόφαση του ειδικού ανώτερου δικαστηρίου της Ισπανίας Audiencia Nacional στις 25 Μαΐου 2018 άλλαξε τα πάντα. Το δικαστήριο έκρινε ότι αρκετοί αξιωματούχοι του κυβερνώντος Λαϊκού Κόμματος (PP) και το ίδιο το Κόμμα ήταν ένοχοι για την εγκαθίδρυση ενός ευρύτατου συστήματος διαφθοράς από το 1989· η απόφαση αυτή οδήγησε τον ηγέτη του Σοσιαλιστικού κόμματος (PSOE) Πέδρο Σάντσεθ να υποβάλει πρόταση μομφής. Μετά από μια περιπετειώδη εβδομάδα διαπραγματεύσεων μεταξύ κομμάτων, την 1η Ιουνίου η πλειοψηφία του Κοινοβουλίου υποστήριξε την πρόταση μομφής, καθαίρεσε τον Ραχόυ από το αξίωμα του πρωθυπουργού και όρισε στη θέση του τον Σάντσεθ. Μολονότι η άνοδος του PSOE σ' αυτή την νέα κυβέρνηση μειοψηφίας δεν αποτελεί εγγύηση βαθιάς πολιτικής αλλαγής στην Ισπανία, ωστόσο ανοίγει μια νέα πολιτική περίοδο στην οποία θα είναι επίσης κεντρικός παράγοντας ο συνασπισμός κομμάτων Unidos Podemos [το Podemos + το κόμμα της Ενωμένης Αριστεράς, αθροιστικά τρίτη δύναμη σε αριθμό βουλευτών], δεδομένου ότι ο Σάντσεθ χρειάζεται την κοινοβουλευτική στήριξή του.

© Mark Adlington: Άσπρος Ταύρος

Τα τελευταία χρόνια ο Πέδρο Σάντσεθ έχει περάσει μέσα από εκπληκτικές και περιπετειώδεις πολιτικές αναστατώσεις και ανατροπές. Μετά τις γενικές εκλογές του 2016, στις οποίες το Λαϊκό Κόμμα έχασε την απόλυτη πλειοψηφία [αλλά ήρθε πρώτο σε ψήφους], ο Σάντσεθ αρνήθηκε να υποστηρίξει τον Ραχόυ για τη θέση του πρωθυπουργού, όμως μια ανταρσία στελεχών του Σοσιαλιστικού Κόμματος ανέτρεψε τον γενικό γραμματέα του κόμματος Σάντσεθ. Η τότε προσωρινή ηγεσία του PSOE [δεύτερου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος], αποφάσισε να επιτρέψει στον Ραχόι να έχει μια δεύτερη πρωθυπουργική θητεία ως ηγέτης κυβέρνησης μειοψηφίας, και όχι να συγκροτήσει μια προοδευτική κυβέρνηση μαζί με το Unidos Podemos και τα εθνικιστικά κόμματα της Καταλονίας και της Χώρας των Βάσκων. 

Το 2017, το ταλαιπωρημένο από εσωτερικές διαμάχες Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα αντιμετώπισε μια ακόμη δραματική αναταραχή: Ο Πέδρο Σάντσεθ έκανε την έκπληξη, νίκησε στις εσωκομματικές εκλογές και επανεξελέγη γενικός γραμματέας, παρά την εχθρική στάση εναντίον του πολλών ανώτερων στελεχών του κόμματος και Μέσων  Ενημέρωσης. Ο Σάντσεθ έπεισε τα μέλη του Σοσιαλιστικού κόμματος με έναν λόγο σαφώς αντίθετο στην πολιτική της λιτότητας και με την ρητή αναγνώριση ότι η Ισπανία είναι πολυεθνικό κράτος. Ωστόσο η αριστερή στροφή του Σάντσεθ δεν προχώρησε πιο πέρα. Αρνήθηκε τότε να υποβάλλει πρόταση μομφής εναντίον του Ραχόυ και στήριξε την σκληρή γραμμή της συντηρητικής κυβέρνησης εναντίον του καταλανικού κινήματος ανεξαρτησίας. 

Η καταδικαστική απόφαση του ειδικού δικαστηρίου Audiencia Nacional για την παράνομη χρηματοδότηση του Λαϊκού Κόμματος, προκάλεσε μια νέα στροφή στη στρατηγική του Σάντσεθ. Λίγο μετά την δημοσίευση της δικαστικής απόφασης, ο σοσιαλιστής ηγέτης κατέθεσε πρόταση μομφής, η οποία έλαβε αμέσως την υποστήριξη του Unidos Podemos (ο ηγέτης του Πάμπλο Ιγκλέσιας είχε προσπαθήσει προηγουμένως να καθαιρέσει τον Ραχόυ με δική του πρόταση μομφής, η οποία όμως δεν υποστηρίχτηκε από το PSOE). Ωστόσο, ούτε η πρόταση μομφής του Σάντσεθ μπορούσε να  να εξασφαλίσει κοινοβουλευτική πλειοψηφία μόνον με τη σύμπραξη των βουλευτών του Unidos Podemos. Χρειαζόταν και τις ψήφους βουλευτών εθνικιστικών κομμάτων της Καταλονίας και των Βάσκων. 

Οι Καταλανοί εθνικιστές αποφάσισαν να υποστηρίξουν τον Σάντσεθ ως  μικρότερο κακό από τον Ραχόυ, ο οποίος είχε αντιμετωπίσει πρόσφατα την Καταλανική κίνηση υπέρ της ανεξαρτησίας με έντονα κατασταλτικά μέτρα και με αναστολή της αυτοδιοίκησης της περιοχής για μήνες. Η περίπτωση των Βάσκων εθνικιστών ήταν πιο περίπλοκη: Αυτοί είχαν υπερψηφίσει τον προϋπολογισμό του Ραχόυ πριν από δύο εβδομάδες, λαμβάνοντας ως αντάλλαγμα μεγάλες επενδύσεις στη Χώρα των Βάσκων, ωστόσο δεν ήθελαν και να εμφανιστούν ως οι σωτήρες μιας διεφθαρμένης κυβέρνησης Ραχόυ. Επιπλέον, το Εθνικιστικό Κόμμα των Βάσκων φοβόταν την διεξαγωγή άμεσων γενικών εκλογών, διότι οι δημοσκοπήσεις έδιναν ως πιθανό νικητή το ισπανικό κεντρώο κόμμα Ciudadanos, το οποίο απειλεί να καταργήσει τη βασκική αυτονομία στα δημοσιονομικά ζητήματα. Αυτές οι δύο σκέψεις οδήγησαν τελικά τους Βάσκους να υποστηρίξουν την πρόταση μομφής, πράγμα που καταδίκασε τον Μαριάνο Ραχόυ σε κοινοβουλευτική ήττα και έφερε την ανατροπή του από την πρωθυπουργία.

© Sujith-Kumar Sara-Arakkal: Ταύρος

Η νέα πολιτική κατάσταση στην Ισπανία είναι αβέβαιη, αλλά ελπιδοφόρα. Το περιθώριο ελιγμών για τη σοσιαλιστική κυβέρνηση του Πέδρο Σάντσεθ θα είναι μέχρι το τέλος του έτους περιορισμένο, δεδομένου ότι μέχρι τότε θα εφαρμόζει τον προϋπολογισμό που επεξεργάστηκε η προσηγούμενη κυβέρνηση Ραχόυ.

Ωστόσο η νέα κυβέρνηση έχει τη δυνατότητα να αναστρέψει τις πιο επιζήμιες πολιτικές του Λαϊκού Κόμματος, δηλαδή πολιτικές που σχετίζονται με την εξάπλωση της εργασιακής επισφάλειας, με την καταστολή των κοινωνικών κινητοποιήσεων, την αποδυνάμωση των δημόσιων υπηρεσιών και την παρεμβολη εμποδίων στην ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. 

Η κυβέρνηση μειοψηφίας του PSOE εξαρτάται από την κοινοβουλευτική στήριξη αφενός του Unidos Podemos και αφετέρου των εθνικιστικών κομμάτων της Καταλονίας και της Χώρας των Βάσκων, οι οποίοι - τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό - θα «σπρώξουν» τον Σάντσεθ να αντιμετωπίσει τις πιο επείγουσες κοινωνικές ανάγκες της ισπανικής κοινωνίας και να αρχίσει έναν διάλογο με την κυβέρνηση της Καταλονίας, η οποία υποστηρίζει την ανεξαρτησία. 

Και τα  δύο θα αποτελέσουν ένα άλμα προς τα εμπρός σε σύγκριση με την πολιτική του Mariano Rajoy, η οποία αδιαφόρησε για τα δεινά της πλειοψηφίας των Ισπανών και επέλεξε την καταστολή ως τρόπο αντιμετώπισης της Καταλανικής κρίσης. Ο Pedro Sánchez δεν θα πολιτευθεί ως ηγέτης μιας ριζοσπαστικής κυβέρνησης που θα τερματίσει τις πολιτικές της λιτότητας μέσα σε μια νύχτα, όμως αποτελεί μια πηγή ελπίδας, πράγμα σπάνιο στη σημερινή Ευρώπη, η οποία κυριαρχείται ολοένα και περισσότερο από έναν νεοφιλελευθερισμό που μπορεί να ανανεώνεται και από την ανερχόμενη Άκρα Δεξιά.  

  

Ο Pablo Castaño είναι ερευνητής πολιτικός επιστήμονας που εκπονεί αυτή την εποχή τη διδακτορική του διατριβή στο Iνστιτούτο Διακυβέρνησης και Δημόσιων Πολιτικών (iGOP) του Αυτόνομου Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης (Universitat Autònoma de Barcelona). Γράφει για την πολιτική στην Ισπανία σε εφημερίδες, περιοδικά και διαδικτυακούς ιστοχώρους της χώρας του ή αλλού, όπως Ctxt, El Salto Diario, Novara Media και Jacobin.