Ιταλία, τίτλοι τέλους; Η απουσία της Αριστεράς συνιστά διαρκή απειλή για τη δημοκρατία

του Μάουρο Μποαρέλι
 

© Gli asini (τεύχ. 51, Μάιος 2018) - Mauro Boarelli: Elezioni 2018. Titoli di coda
 

Ας αρχίσουμε με έναν αριθμό. Είναι ένας αριθμός που μας βοηθάει να κατανοήσουμε της ανθρωπολογική μετάλλαξη της χώρας μέσω των εκλογικών αποτελεσμάτων, και είναι ένας αριθμός που μας φέρνει πίσω στην Ματσεράτα [Macerata στην περιφέρεια Μάρτσε της κεντρικής Ιταλίας]. Είναι μια αναγκαία επιστροφή. Στις προηγούμενες κοινοβουλευτικές εκλογές του 2013, στην μικρή αυτή επαρχιακή πρωτεύουσα με λίγο πάνω από σαράντα χιλιάδες κατοίκους, η [ακροδεξιά] Λέγκα είχε συγκεντρώσει 153 ψήφους, δηλαδή ένα ασήμαντο 0,61 %. Στις 4 Μαρτίου 2018 πήρε σχεδόν 5.000 χιλιάδες ψήφους, ανεβαίνοντας στο 21 % (δηλαδή σχεδόν 4 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από τον μέσο όρο σε εθνικό επίπεδο).

Από το περιοδικό © Gli asini

Η Ματσεράτα δεν είναι το μόνο μέρος όπου η Λέγκα έχει τόσο μεγάλη επιτυχία, όμως εδώ, αυτή την επιτυχία της μπορούμε να την δούμε υπό το φως των γεγονότων που εκτόξευσαν για μερικές εβδομάδες την πόλη αυτή στο εθνικό προσκήνιο, διακόπτοντας την διαρκή επαρχιακή υπνηλία της. Ο ξενοφοβικός λόγος που τροφοδοτήθηκε από την δολοφονία της Pamela Mastropietro [18χρονο κορίτσι που δολοφονήθηκε στις 18.1.2018] - για την οποία κατηγορούνται μερικοί άνδρες Νιγηριανής εθνικότητας - είχε εντυπωσιακή επίδραση, που δεν υποχώρησε όταν λίγες ημέρες αργότερα ένας φανατικός οπαδός της Λέγκα με φανερές φιλοφασιστικές ιδέες προέβη σε μια ρατσιστική επίθεση. 
Κανονικά, αυτά τα δύο συμβάντα θα έπρεπει να έρχονται σε σύγκρουση μεταξύ τους και οι επιδράσεις τους να αλληλοεξουδετερώνονται. Όμως αντίθετα λειτούργησαν προσθετικά. Στην πραγματικότητα, μια ρατσιστική επίθεση όρισε τη μοίρα της τοπικής ψήφου, αλλά και ενίσχυσε την ψήφο υπέρ της Λέγκα σε εθνικό επίπεδο. Είναι ένα πρωτοφανές γεγονός στην ιστορία της χώρας μας. 
Σ' αυτές τις σελίδες έχουμε ήδη γράψει για την ανεπαρκή αντίδραση των θεσμών και της πολιτικής σε ό,τι συνέβη. Τώρα που τα εκλογικά αποτελέσματα  επιβεβαίωσαν πόσο εκτεταμένες επιπτώσεις έχουν συμπεριφορές όπως αυτές που είδαμε εκείνες τις ημέρες, είναι καλό να επανέλθουμε. Αυτόν τον δεσμό μεταξύ μιας ανθρωποκτονίας και μιας επίθεσης έπρεπε να τον καταπολεμήσουν οι τοπικοί θεσμοί, οι πολιτικές και συνδικαλιστικές δυνάμεις και φορείς. Αντίθετα, όλοι αυτοί συνεργάστηκαν μεταξύ τους σε μια συνωμοσία σιωπής, η οποία εκπηγάζει από την ανικανότητα, τον φόβο και την πολιτισμική φτώχεια που αγκαλιάζουν όλη την άρχουσα τάξη· αποτέλεσμα αυτής της συνωμοσίας ήταν να εδραιωθεί ο αλλόκοτος δεσμός αυτών των δύο συμβάντων. Η προσπάθεια να διαχωριστούν τα δύο συμβάντα, να τεθούν το ένα απέναντι στο άλλο, να αναδειχτεί η διαφορά μεταξύ του εγκλήματος και της ξενοφοβικής βίας και να ενθαρρυνθεί μια συλλογική απάντηση που εμποδίζει την εδραίωση αυτού του διεστραμμένου δεσμού, αφέθηκε στα χέρια μόνον ενός μικρού κινήματος βάσης ικανού ακόμη να παράγει διαφωνία, όμως εγκαταλειμμένου από την κοινωνία. 
Τα γεγονότα της Ματσεράτα έδειξαν πώς όταν η πολιτική εγκαταλείπει τα καθήκοντά της, αυτό μπορεί να παραγάγει δυνητικά εκρηκτική κατάσταση, άν συμβούν και άλλα πράγματα που λειτουργούν καταλυτικά για να εκδηλωθεί ανοιχτά η δυσαρέσκεια, η απογοήτευση και το μίσος που έχουν υποσκάψει σε βάθος το κοινωνικό σώμα. Όμως τα αποτελέσματα των εκλογών έδειξαν ανάγλυφα και κάτι άλλο: Πώς όλα αυτά μπορούν να αντικατοπτριστούν και σε θεσμικό επίπεδο. Δεν ήταν δύσκολο να καταλάβουμε ότι θα συμβεί και αυτό, αλλά - από την πλευρά της Αριστεράς - κανείς δεν ήθελε να το καταλάβει.
Ωστόσο, τούτη τη φορά, αυτό το τελευταίο σήμα συναγερμού είχε ηχήσει σε έναν τόπο όπου δεν φαινόταν και τόσο πολύ οργή και φόβος να τρώει τα σωθικά του κοινωνικού ιστού· κι αυτό θα έπρεπει να είχε ελκύσει την προσοχή και να φέρει στο φως στο πόσο εκτεταμένη είναι η κοινωνική μετάλλαξη, στο πώς μπορεί να διαδίδεται κρύβοντας ύπουλα το πιο άγριο πρόσωπό της, αλλά κάποια στιγμή να το αποκαλύπτει ξαφνικά. Όμως ποιο πολιτικό υποκείμενο έχει σήμερα την ικανότητα να «διαβάζει» τις μεταμορφώσεις της ιταλικής επαρχίας, να παρακολουθεί τις φωνές που έρχονται από τα βάθη της; Όπως υποστήριξε στο τελευταίο σημείωμα της Σύνταξης που έγραψε για τούτο εδώ το περιοδικό ο Αλεσάντρο Λεογκράντε [Alessandro Leogrande, 1977 - 26 Nοεμβρίου 2017, ο εξαίρετος δοκιμιογράφος και δημοσιογράφος που χάθηκε πολύ πρόωρα, από τους ελάχιστους νέους ισάξιους των πριν το 1980 Ιταλών διανοουμένων - βλ. και το διορατικό δοκίμιό του για τον «Ενρίκο Μπερλινγκουέρ εναντίον του καταναλωτισμού», ελληνικά σε τούτο τον ιστοχώρο], οι πολιτικές αλλαγές μπορούν να γίνουν κατανοητές μόνον με τη βοήθεια μιας ανθρωπολογικής ανάλυσης.  

Αλεσάντρο Λεογκράντε, 1977 - 2017

Η άποψη αυτή του Λεογκράντε είναι ό,τι πιο μακρινό και ξένο υπάρχει για την επικρατούσα δημόσια συζήτηση, στην οποία η πολιτική τάξη, οι δημοσιογράφοι και οι «πολιτικοί επιστήμονες» το μόνο που κάνουν είναι αυτοαναφορικές ασκήσεις που μένουν μόνον στην επιφάνεια των γεγονότων· τους λείπει ολοκληρωτικά η ικανότητα να εντοπίζουν τα υποκείμενα αυτών των αλλαγών και τα κίνητρά τους, να διερευνούν τους τόπους στους οποίους δρούν αυτά τα υποκείμενα και να προτείνουν μια πρώτη ανάγνωση των φαινομένων, η οποία δεν θα εγκλωβίζεται στο άμεσο «τώρα».
Οι εκλογές πιστοποίησαν το τέλος του Δημοκρατικού Κόμματος, αν και πιθανώς η επιθανάτια αγωνία του θα τραβήξει σε μάκρος. Το Δημοκρατικό Κόμμα κατολισθαίνει ακόμη και στις καθαρά «κόκκινες» περιοχές της χώρας, όπου συγκεντρώνεται το ένα τέταρτο των περίπου 2,5 εκατομμυρίων ψήφων που έχασε σε εθνικό επίπεδο. Σ' αυτές τις «κόκκινες» περιοχές, τα νούμερα είναι εντυπωσιακά: Σε σύγκριση με τις προηγούμενες εκλογές, έχασε το 24 % των ψηφοφόρων του στην Τοσκάνη, σχεδόν 25 % στην Ούμπρια, 26 % στην περιφέρεια Μάρτσε, περισσότερο από 32 % στην Εμίλια Ρομάνα.

Το ιστορικό κέντρο της πόλης Ματσεράτα

Όλες οι αμφισημίες που συνοδεύουν το κόμα αυτό από τις αρχές της ίδρυσής του έρχονται στο προσκήνιο, και αυτό δεν εντοπίζεται μόνον στα λάθη του τελευταίου και εφήμερου ηγέτη του Ματέο Ρέντσι. Σε τελευταία ανάλυση, ο Ρέντσι δεν έκανε τίποτε άλλο, παρά μόνον να ωθήσει στα άκρα το νεοφιλελεύθερο όραμα που ήταν ήδη εγγεγραμένο στα γενέθλια πιστοποιητικά του Δημοκρατικού Κόμματος, και από την άλλη πλευρά - με τη βοήθεια και της ναρκισσιστικής προσωπικότητας του - να επιβεβαιώσει έναν τρόπο του πολιτεύεσθαι που βασίζεται στην προσωποπαγή ηγεσία. Αυτό το δεύτερο, συναντάται στο Δημοκρατικό Κόμμα με την ιδιαίτερη παράδοση του συγκεντρωτισμού που αποτελεί  διαχρονική, ανθεκτική κληρονομιά. Αυτή άλλωστε είναι η μόναδική απτή κληρονομιά που κληρονόμησε αυτό το κόμμα από τον  παλαιό του πρόγονο, το Κομμουνιστικό Κόμμα Ιταλίας. 
Ωστόσο οι τελευταίες εκλογές σηματοδότησαν επίσης την ασχετοσύνη και ανεπάρκεια όλων των πολιτικών οργανισμών που κινούνται στα αριστερά του Δημοκρατικού Κόμματος. Είναι μια ασχετοσύνη στην οποία ασκούνται με αυτο-καταστροφικό πνεύμα οι ηγετικές ομάδες τους, οι οποίες είναι πεπεισμένες ότι η καλύτερη στρατηγική συνίσταται στην επινόηση εκ του μηδενός νέων πολιτικών σχηματισμών την παραμονή των εκλογών. Όλοι δείχνουν να έχουν χάσει κάθε ίχνος συνείδησης για το τι ήταν η Αριστερά στην ιστορία και να έχουν ξεχάσει για ποιούς λόγους η Αριστερά έπαιζε καθοριστικό ρόλο στις τέσσερις πρώτες δεκαετίες της Ιταλικής Δημοκρατίας: Έχουν ξεχάσει τη δράση της που ήταν απλωμένη και ριζωμένη στους χώρους εργασίας και στις περιφέρειες, την πρακτική της σύγκρουσης, την ικανότητα να αναπτύσσει μέσα από τις κοινωνικές πρακτικές ένα θεωρητικό πλαίσιο αναφοράς, την συνύφανσή της με έναν πολιτισμό της αμοιβαιότητας και της αλληλοβοήθειας, την ικανότητα να παραγάγει ισχυρά οράματα και λύσεις εναλλακτικές στις κυρίαρχες.
Μέχρι τη στιγμή που η πολιτική θα επιστρέψει για να αντλήσει από αυτήν την τεράστια πολιτισμική κληρονομιά, που έχει σκορπίσει αλλά είναι ακόμη ζωντανή στις δραστηριότητες ενεργών μειοψηφιων στον Βορρά και στον Νότο της Ιταλίας, και για όσο καιρό η πολιτική δράση θα περιορίζεται μόνον σε βραχυπρόθεσμα εκλογικά τρικ, για όσο καιρό η τάξη των πολιτικών θα συνεχίσει να δίνει προτεραιότητα στην δική της αναπαραγωγή, μέχρι τη στιγμή που το ζήτημα της ισότητας θα επανέλθει στο επίκεντρο της συζήτησης, τίποτε - απολύτως τίποτε - δεν μπορεί να συμβεί στην Αριστερά.  
Εν τω μεταξύ, η απουσία της Αριστεράς θα συνιστά διαρκή απειλή για τη δημοκρατία.

Ο Mauro Boarelli σπούδασε Σύγχρονη Ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια (1989) με διδακτορικές σπουδές στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας (1995). Δίδαξε στο Τμήμα Ιστορικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Μπολόνια και διετέλεσε ερευνητής στην Scuola Normale Superiore της Πίζα (2009). Eίναι υπεύθυνος για τον σχεδιασμό πολιτικής για τον πολιτισμό στον Δήμο San Lazzaro di Savena, τμήματος του Μητροπολιτικού Δήμου της Μπολώνια.

Αρθρογραφεί στα περιοδικά Gli Asini και Lo Straniero.

 

Το περιοδικό Gli Asini και οι Edizioni dell'Asino (Εκδόσεις του Γαϊδάρου) είναι από τα πιο σημαντικά και ζωντανά εγχειρήματα στο πεδίο της πολιτισμικής κριτικής και της πολιτικής παιδείας της σημερινής Ιταλίας, που είναι βυθισμένη στην πιο βαθειά πολιτισμική, οικονομική και πολιτική κρίση μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο

Αλεσάντρο Λεογκράντε στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση:

Ο Enrico Berlinguer εναντίον του καταναλωτισμού -  1977, σαν να ήταν χθές

Πολυμορφία της «Παλιάς» Ευρώπης σε κρίση: 1. Ιταλική παρακμή, γεροντική φάση του Μπερλουσκονισμού

(στο περιοδικό Gli asini - ιταλικά, στο τεύχος 46-47, Δεκ. 2017):

Il ritorno di Belluscone. L’ultimo editoriale di Alessandro Leogrande