Εγκράτεια - Μια αρετή που υπερβαίνει τα όρια

της Ματίλντα Αμούνδσεν Μπέργκστρεμ

© Glänta -  Matilda Amundsen Bergström:  Måttfullhet  1-2/2020 (Swedish version) / © Eurozine (English version) Temperance - Virtue overcoming boundaries, 19.8.2020 (pdf)

  

Ο Πάπας Γρηγόριος Ι, επίσκοπος Ρώμης από το 590 έως το 604 μ.Χ., είχε πεισθεί κατά τη διάρκεια της θητείας του ότι έφτασε το τέλος του κόσμου. Έζησε στη διάρκεια της ασυνήθιστα κρύας και υγρής περιόδου που είναι γνωστή σήμερα ως η «Μικρή Εποχή των Παγετώνων της Ύστερης Αρχαιότητας», η οποία προκλήθηκε από ηφαιστειακές εκρήξεις και από μεγάλη μεταβλητότητα στον κύκλο της ηλιακής δραστηριότητας. Τότε, ο Γρηγόριος δεν μπορούσε να γνωρίζει για τις εκτεταμένες επιπτώσεις στο κλίμα που μπορούσε να προκαλέσει η διασπορά ηφαιστειακής τέφρας στην ατμόσφαιρα ή οι διακυμάνσεις της ηλιακής δραστηριότητας. Ήξερε μόνον αυτό που έβλεπε μπροστά του, ότι ολόκληρος ο κόσμος, όπως εκείνος τον είχε συνηθίσει, τώρα έμοιαζε να διαλύεται. Η προηγουμένως τόσο κλιματικά ευχάριστη, η φιλόξενη για τον άνθρωπο περιοχή της Μεσογείου, είχε αλλάξει πολύ. Οι μέσες θερμοκρασίες του αέρα είχαν μειωθεί κατά έναν βαθμό Κελσίου. Πλημμύρες και θύελλες κατέστρεφαν τις καλλιέργειες τη μια χρονιά μετά την άλλη. Παρόλες τις τεχνολογικές καινοτομίες τους, οι Ρωμαίοι ήταν ανυπεράσπιστοι μπροστά σε τέτοιες οικολογικές αναστατώσεις. Λιμοί και επιδημίες ακολούθησαν, ο πληθυσμός της Ρώμης από ένα εκατομμύριο έπεσε στις είκοσι χιλιάδες τον 7ο αιώνα. Οι οικονομίες κατέρρευσαν. Τα πολιτικά συστήματα διαλύθηκαν. Μεγάλες ροές μεταναστών άλλαξαν για πάντα την ευρωπαϊκή δημογραφία.

Σήμερα, οι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι η «Μικρή Εποχή των Παγετώνων της Ύστερης Αρχαιότητας» είχε και αυτή συμβάλει, μαζί με πολλά άλλα, στην πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, πτώση που είχε συντελεσθεί πριν από τη θητεία του Γρηγορίου. Όμως ο Γρηγόριος φοβόταν ότι δεν θα αποδεικνύονταν μετρημένες μόνον οι μέρες της Ρώμης, αλλά και οι μέρες όλης της ανθρωπότητας. Και πίστευε ότι ήξερε το γιατί. Θεωρούσε αυτή την «εξέγερση» του πλανήτη Γη εναντίον των ανθρώπων ως θεϊκή τιμωρία για τον μη βιώσιμο, χωρίς όρια τρόπο ζωής τους. Μέσα στην απληστία τους, οι άνθρωποι ξεπέρασαν ηθικά, οικολογικά και οικονομικά όρια που δεν θα 'πρεπε ποτέ να παραβιάζονται. Σύμφωνα με τον Γρηγόριο, μόνο ένα πράγμα θα μπορούσε να ηρεμήσει τον Θεό και την οργισμένη Γη: Η εγκράτεια, η κορυφαία των αρετών.

Ο Άγιος Σεβαστιανός μεσιτεύει στο Θεό για τη σωτηρία των ανθρώπων κατά την λεγόμενη Επιδημία της Εποχής του Ιουστινιανού (527-565 μ. Χ.) - από εικονογράφηση του 1490

Το δίλημμα της καταναλωτικής κοινωνίας στην εποχή της πανδημίας: Στροφή προς το ολιγαρκέστερο;

του Άλμπρεχτ φον Λούκε 

© Blätter für deutsche und internationale Politik - Albrecht von Lucke: Die Wende zum Weniger: Corona und das Konsumdilemma, τεύχος 8/2020, Αύγουστος 2010

Mε αφορμή την πανδημία γίνεται πιο ευκρινής «η διπλή κρίση του παγκόσμιου καπιταλιστικού μοντέλου παραγωγής και κατανάλωσης», γράφει ο Άλμπρεχτ φον Λούκε. Πρώτον, «κρίση λειτουργικότητας»: «Όλοι όσοι εμπλέκονται ως καταναλωτές και ως παραγωγοί, εξαρτώνται ο ένας από τον άλλο και η κατάρρευση ή η απόσυρση οποιουδήποτε από αυτούς θέτει σε κίνδυνο ολόκληρο το σύστημα». Και «φθάσαμε σε λογική του παραλόγου: Δεν εργαζόμαστε κατά πρώτο λόγο για να μπορούμε να καταναλώνουμε, αλλά καταναλώνουμε για να μπορούμε να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε, δηλαδή εργαζόμαστε για να διατηρούμε τον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό ενεργό μέσω της κατανάλωσης μας, και συνεπώς να διασφαλίζουμε ότι η δική μας θέση εργασίας θα εξακολουθεί να υπάρχει». Βλέπουμε και μια «κρίση της προσωπικής μας αυτοκατανόησης, δηλαδή της εικόνας που έχουμε εμείς οι ίδιοι για τον εαυτό μας. Ποιοι είμαστε και ποιοι θέλουμε να είμαστε, πέρα από το να ζούμε στον κόσμο τούτο ως απλοί καταναλωτές»;

Ποια απάντηση θα δώσουμε για το τί λογής αυριανό κόσμο επιδιώκουμε, είναι ζήτημα ανοιχτό, καταλήγει. Βέβαιο είναι ότι «πρέπει να αντισταθμίσουμε τους μηχανισμούς της απώθησης και τις δυνάμεις που μας τραβούν πίσω στην παλιά δήθεν κανονικότητα, με μια διαφορετική, νέα καθοδηγητική ιδέα για τη ζωή και την κατανάλωση».

Με αφορμή κι αυτή την κρίση, στην Ελλάδα ελάχιστα απασχόλησε τον δημόσιο διάλογο, ακόμη λιγότερο το πολιτικό προσωπικό, το τί λογής αυριανό κόσμο θέλουμε, και προπαντός, τί λογής Ελλάδα. Περίσσεψαν μόνον ανεδαφική αλαζονεία των κυβερνώντων («εμείς τα πήγαμε καλά στην έναρξη της πανδημίας» - τη στιγμή που η Ελλάδα ακολουθεί απλώς την πορεία όλης της Νοτιοανατολικής Ευρώπης), αντίλογοι χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο από την αντιπολίτευση. Τώρα παλεύουν με επακόλουθα της επιπολαιότητας τους. Βλέπουμε και πόσο παίρνουν μαθήματα από τα παθήματα που φέρνει το οικιστικό-πολεοδομικό χάος υπό συνθήκες όλο και πιο απρόβλεπτων καιρικών συνθηκών (πλημμύρες, πυρκαϊές), αυτοί που θα 'πρεπε να πάρουν. Από την Ηλεία στο Μάτι, από τη Μάνδρα στην Εύβοια. Και πού είναι οι πολιτικές για το αύριο; Εμμένουν παντού σε παλιές ψευδαισθήσεις, σε μάταιες προσδοκίες για επιστροφή σε (διαφορετικές, αλλά σχεδόν όμοιες) εκδοχές της παλιάς, ανεπανόρθωτα εκτεθειμένης, δήθεν κανονικότητας. Λείπουν οι καινοτομικές ιδέες και τα γρήγορα αντανακλαστικά. Έγινε φανερό, εκτός των άλλων, και με το προσχέδιο της «επιτροπής Πισσαρίδη» για την Οικονομία: Δεν λήφθηκαν υπόψη ούτε καν οι νέες δυνατότητες και απαιτήσεις κρατικού-πολιτικού σχεδιασμού, ώστε να επωφεληθεί η Ελλάδα με τρόπο βιώσιμο και κοινωνικά δίκαιο από το «πάγωμα» του Συμφώνου Σταθερότητας, από την άρση της απαγόρευσης κρατικών χρηματοδοτήσεων και κυρίως από το Ταμείο Ανάκαμψης της ΕΕ με έκδοση, επιτέλους, Ενωσιακού χρέους (ομολόγου).

Γ. Ρ.

   

Στο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα, καθίστανται σαφή τα διλήμματα της παγκόσμιας αγοράς, που έχει ενοποιηθεί σε πλανητική κλίμακα. Διότι με αφορμή την πανδημία, διαπιστώνουμε με τρόπο δραματικό πόσο μοιραίες είναι οι αλληλοεξαρτήσεις με τις οποίες λειτουργεί ολόκληρη η παγκόσμια οικονομία. Εάν ο πλούσιος Βορράς δεν καταναλώνει αφθονία φθηνών ρούχων, τότε οι άνθρωποι που παράγουν τούτο το εμπόρευμα στις νότιες χώρες με τους χαμηλούς μισθούς (οι οποίοι είναι κυρίως γυναίκες), χάνουν όλα τα απαραίτητα προς το ζην. Και αν εκείνοι που αρέσκονται πολύ - και έχουν τη δυνατότητα - να ταξιδεύουν για τουρισμό σε όλο τον πλανήτη (οι Γερμανοί ανήκουν στους πρωταθλητές αυτού του σπορ) παύσουν να επισκέπτονται τις πιο όμορφες παραλίες του κόσμου, τότε οι ντόπιοι που απασχολούνται στον τουριστικό τομέα δεν θα λάβουν επαρκείς μισθούς ώστε να μπορούν να αγοράσουν γερμανικά ή άλλα ευρωπαϊκά βιομηχανικά προϊόντα. Αυτός είναι ένας ακόμη λόγος για τον οποίο θα αποκαλυφθεί  - το αργότερο το φθινόπωρο, όταν πολλές γερμανικές και άλλες ευρωπαϊκές εταιρείες θα αναγκασθούν να υποβάλουν αίτηση πτώχευσης - πόσο τεράστια είναι η οικονομική ζημία η επακόλουθη της πανδημίας. 

Ωστόσο, πρέπει ταυτόχρονα να έχουμε υπόψη ότι το περιβάλλον του πλανήτη κινδυνεύει εδώ και πολύ καιρό να «χρεοκοπήσει». Και υπάρχει μια μεγάλη διαφορά: Εάν η μεταβολή της κλιματικής ισορροπίας υπερβεί κάποια κρίσιμα σημεία, οι συνέπειες - σε αντίθεση με ό,τι ισχύει για την οικονομία - θα είναι μη αναστρέψιμες· εάν συμβεί αυτό, θα είναι αδύνατο να αποτραπεί επιτυχώς η επαπειλούμενη έλευση μιας εποχής υπερθέρμανσης του πλανήτη. Ακόμα και στην περίπτωση που έχουμε στα δικά μας μέρη - ή οπουδήποτε αλλού - ένα καλοκαίρι με άφθονες βροχές, αυτό δεν μπορεί να αλλάξει τίποτε στη μεγάλη εικόνα, εάν την ίδια στιγμή, στη Σιβηρία, οι αιώνια παγωμένες εκτάσεις εδάφους (permafrost) ξεπαγώνουν όλο και πιο γρήγορα.
Αυτό δείχνει ότι η λογική που δεν λαμβάνει υπόψη και μεταφορτώνει (externalize) στο «αλλού» ή στο «μετά» τα βλαπτικά επακόλουθα της οικονομικής δραστηριότητας, δηλαδή η λογική με την οποία πορευόμαστε εδώ και αιώνες, έχει φτάσει τελικά στα οικολογικά της όρια. 

Ο αγώνας των γενεών στα χρόνια της πανδημίας

Τελικά, τις θυμήθηκαν τις ευάλωτες ομάδες! Αφού η πολιτική έκανε το χρέος της απέναντι σε επιχειρηματίες χώρων συνάθροισης, απέναντι στον τουρισμό, μπιτσόμπαρα, βαπόρια, αεροπλάνα, ΚΤΕΛ, αφού επέβαλε μέτρα προστασίας (!) στα δημόσια μέσα μεταφοράς, οι αρμόδιοι σκέφτηκαν κι εμάς, τους κάποιας ηλικίας: Θέλουν να μας προστατέψουν από τον κορονοϊό. Τώρα ανησυχούν για τους συνωστισμούς και για τη συμπεριφορά «της νεολαίας». Οι ίδιοι αρμόδιοι που άνοιξαν διάπλατα χώρους και τόπους όπου ξημεροβραδυάζονται συγκεκριμένες μερίδες νέων - και όχι και τόσο νέων.

'Ομως η παλλαϊκή ουρανομήκης απαίτηση, με τα ΜΜΕ συντονισμένα να υπερθεματίζουν, με τον καλό πολιτικό κόσμο, δεξιό, κεντρώο και αριστερό να πιέζει, είναι άλλη: Να μας δώσουν τα αναδρομικά. Όχι «όλα τα κιλά, όλα τα λεφτά», αλλά σίγουρα όλα τα δεδικασμένα, όλο το χρήμα, όπως ορίζει η Δικαστική μας εξουσία και όπως επιδικάζουν τα έγκυρα Μέσα Ενημέρωσής μας και όλος ο φιλολαϊκός πολιτικός κόσμος μας. Να μας τα δώσουν τα σίγουρα των υψηλοσυνταξιούχων, όπως προτρέχει η κυβέρνησή μας· άς πέσει όμως κι ένα ψιχουλάκι στους χαμηλοσυνταξιούχους, δε θα χαλάσει ο κόσμος.

Αλλά ίσως ακουστεί επικίνδυνος αντίλογος: Για τους νεότερους, τους κάτω των 30, ποιοί νοιάζονται; Για την ανεργία ή για τους εξευτελιστικούς ανθυποκατώτατους μισθούς όσων αγοριών και κοριτσιών έχουν την τύχη να εργάζονται, πριν και μετά την πανδημία; Για το δίλημμα τους, είτε μετανάστευση, είτε συμβίωση με τη μαμά ή με τον παππού μέχρι τα 40, γάμο στα 41 και συγκατοίκηση με την πεθερά, δικό τους νοικοκυριό στα 45, παιδιά στα 50;
Προς τί ο φόβος; Βλέπουμε να κουνιέται φύλλο; Και γιατί να κουνηθεί άλλωστε; Αυτούς δεν τους ρίξανε δα και στον Καιάδα! Ενώ εμάς μας ρίχνουνε!