Η μικρή Άννυ

Ο 27χρονος δράστης, ο πατέρας, μετά το έγκλημα, το οποίο προσδιορίζεται ότι έγινε μεταξύ Μεγάλης Τετάρτης και Μεγάλης Παρασκευής, πούλησε την κούνια, το καρότσι και τα παιχνίδια του παιδιού σε Ρουμάνο, έναντι 55 ευρώ. Η σορός της μικρής Αννυς δεν θα βρεθεί ποτέ.

   

«Δεν μπορεί κανείς να το αναλύσει ούτε εγκληματολογικά, ούτε ποινικά, ούτε κοινωνικά. Μιλάμε για ακραία, μη ανθρώπινη συμπεριφορά. Πολλώ μάλλον που ήταν και παιδί του - δεν ήταν ένα ξένο παιδί που απήχθη ή κάτι άλλο», τόνισε ο αρμόδιος αναπληρωτής υπουργός. Έκανε λόγο για «μια σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης η οποία δεν έχει αντικείμενο εξέτασης, δεν έχει τίποτα να πεις».

Ο υπουργός συμπλήρωσε: «Ο παιδοκτόνος αν μπορέσει να πει κάτι… Δεν αντέχεται αυτό, ούτε από τον ίδιο που το έκανε, ούτε από τη σύζυγο. Δεν αντέχεται αυτό». Και προέβλεψε ότι οι συγκρατούμενοι του δράστη θα τον οδηγήσουν στον θάνατο. 

Και βέβαια είναι ακραία, μη ανθρώπινη συμπεριφορά. Ακριβώς αυτό. Όμως τα ακραία, οι μη ανθρώπινες εξαιρέσεις, είναι εδώ για να αποκαλύπτουν πόσο απάνθρωποι είναι οι «εξανθρωπισμένοι» κανόνες, δηλαδή οι «καθώς πρέπει» συμπεριφορές που αντέχονται και θεωρούνται αποδεκτές μέσα στο πνεύμα της εποχής. Τη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης την προπαγανδίζουν κοινωνικές ιδεολογίες, προβάλλεται ως επικρατούσα νοοτροπία και θριαμβεύει ως «σκοτεινή νύχτα της ψυχής».

Μέχρι τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, και το πιο φτωχό παιδί ήταν μικρός πρίγκηπας ή μικρή πριγκίπισσα. Στις όψιμες νεωτερικές κοινωνίες της «κοινωνικής επιτυχίας», της προσωπικής αυτοεκπλήρωσης και του life style, το παιδί είναι ο τελευταίος τροχός της άμαξας: ο αμνός που κουβαλάει στις αδύναμες πλάτες του όλες τις αμαρτίες του κόσμου. Η χαλάρωση της οικογένειας, του τελευταίου «λιμανιού σ' έναν άκαρδο κόσμο», η έκλειψη της αγάπης που την επισκιάζει το «sex», είναι ανάπηρες «ελευθερίες» που έχουν βαρύ τίμημα και το πληρώνει κυρίως το παιδί.

Η τερατώδης «πατρική» απανθρωπιά που έλαχε στην τετράχρονη Άννυ είναι η εξαίρεση που δεν αντέχεται από κανέναν. Το να στέλνουν τα έμβρυα, πριν δούν το φώς του ήλιου, στα απορρίμματα των ιδιωτικών ιατρείων, ο πατέρας συνήθως ως καθοδηγητής και η μητέρα ως συνειδητή ή εξαναγκασμένη συνεργός, χωρίς να υπάρχουν λόγοι υγείας για τη μητέρα, είναι σήμερα κανόνας αποδεκτός από όλους. Ή σχεδόν από όλους. «Για την ελευθερία, ρε γαμώτο». Στην καλύτερη περίπτωση, οι μεγάλοι, με νόμιμο και επιστημονικό τρόπο (που ως γνωστόν, εκτός από ιδιοτελής, θεωρείται τώρα και «ηθικός»), ορίζουν από πότε οι απόγονοί τους λογαριάζονται ως ανθρώπινα όντα και προστατεύονται από το «ου φονεύσεις».

Παραφράζοντας τον Χορκχάιμερ και τον Αντόρνο, όποιος δεν θέλει να μιλήσει (με το λόγο της κοινωνικής κριτικής και με την αρχή της κατηγορικής επιταγής) για τις χωρίς βιολογικό λόγο αμβλώσεις, καλύτερα να σιωπά και για την παιδοκτονία. Ακόμη και για τη φρίκη που έλαχε στη μικρή Άννυ. Στον Τέοντορ Αντόρνο χρωστάμε τη σκέψη, πως κάθε βαρβαρότητα ανθρώπου προς άνθρωπο ξεκινά από τη σκληρότητα και την ασέβεια προς τη ζωή γενικά: είτε πρόκειται για ένα ζώο, είτε πρόκειται γι' αυτό που ίσως ακόμη δεν είναι, αλλά ετοιμάζεται να γίνει άνθρωπος.*

Άν και διαφορετικές κατηγορίες πράξεων (παιδοκτονία, άμβλωση) δεν έχουν κοινό μέτρο σύγκρισης, ωστόσο η κοινή τους ρίζα, η απαξίωση της νέας ζωής, κάτι λέει για την εποχή μας και για το πνεύμα της. Οι διαφωτισμένες κοινωνίες μας, με το να αποφεύγουν να αξιολογήσουν τα μέγιστα, τα ζητήματα ζωής και θανάτου, αξιολογούνται οι ίδιες και παίρνουν βαθμό κάκιστο.

Γ. Ρ.  

* Die stets wieder begegnende Aussage, Wilde, Schwarze, Japaner glichen Tieren, etwa Affen, enthält bereits den Schlüssel zum Pogrom. Über diese Möglichkeit wird entschieden in dem Augenblick, in dem das Auge eines tödlich verwundeten Tieres den Menschen trifft. Der Trotz, mit dem er diesen Blick von sich schiebt – „es ist ja bloß ein Tier“ – wiederholt sich unaufhaltsam in den Grausamkeiten an Menschen, in denen die Täter das „Nur ein Tier“ immer wieder sich bestätigen müssen, weil sie es schon am Tier nie ganz glauben konnten.
  
(Adorno: Minima Moralia. Frankfurt/M. 1978, S. 133.)
 
    
Η άποψη που ακούγεται συχνά, ότι οι άγριοι, οι μαύροι, οι Ιάπωνες μοιάζουν με ζώα, με πιθήκους, περιέχει από μόνη της αυτό που οδηγεί στα πογκρόμ. Η κρίσιμη στιγμή έρχεται, όταν το βλέμμα ενός θανάσιμα τραυματισμένου ζώου πέφτει πάνω στον άνθρωπο. Η περιφρόνηση με την οποία ο άνθρωπος αποδιώχνει αυτό το βλέμμα - «μα είναι μόνον ένα ζώο, ένα τίποτε» - επαναλαμβάνεται ασταμάτητα με τις βαρβαρότητες εναντίον ανθρώπων. Με αυτές, οι δράστες επιβεβαιώνουν συνεχώς εκείνο το «είναι μόνον ένα ζώο», μιας και στην περίπτωση του ζώου δεν μπόρεσαν να το πιστέψουν εντελώς.
    
(Theodor W. Adorno, Minima Moralia - Στοχασμοί μέσα από τη φθαρμένη ζωή, Αθήνα 2000)