Μετά τη συμφωνία, οι πραγματικές δυσκολίες

1. To μνημείο αίσχους του ελληνικού κομματικού συστήματος: Οι εργαζόμενοι του ιδιωτικού τομέα, θυσία στο βωμό του πεθαμένου μετεμφυλιακού κοινωνικού συμβολαίου.

Όσο τα κόμματα, χθεσινά και σημερινά κυβερνητικά, μαζί και το σύνολο του ελληνικού πολιτικού προσωπικού, αδιαφορούν όλο και πιο επιδεικτικά για την τύχη των μισθωτών του ιδιωτικού τομέα, μισθωτών με τυπικές ή άτυπες εργασιακές σχέσεις αλλά πάντα επισφαλών και υποψήφιων ανέργων, η στάση τους αυτή ορθώνεται ως όλο και ψηλότερο μνημείο πολιτικού αίσχους. Ακόμη και άν δεν επικαλεσθεί κανείς την εντελώς φανερή πελατειακή προσκόλληση, είναι ευεξήγητη η στάση άν λάβει κανείς υπόψη τον βιόκοσμο του πολιτικού προσωπικού, δηλαδή το πραγματικό πλαίσιο κοινωνικής διαβίωσής του: οι μισοί υπουργοί της κυβέρνησης είναι πανεπιστημιακοί, ενεργοί ή μή, από τους υπόλοιπους, αρκετοί ως προς τον κύριο βιοπορισμό είναι εισοδηματίες. Απλά «δεν καταλαβαίνουν» το πρόβλημα, ίσως και γιατί δεν συμφέρει να το καταλάβουν. Αντίστοιχα (και ασφαλώς πιο ασύμμετρα κοινωνικά χαρακτηριστικά) ίσχυαν και για την προηγούμενη κυβέρνηση. Ωστόσο, από κόμματα και πολιτικούς με κοινωνικό ή και σοσιαλιστικό προσανατολισμό άλλα θα περίμενε κανείς: μια κάποια υπέρβαση τόσο της πελατειακής πολιτικής όσο και του ατομικού βιόκοσμου. 

Ακούγεται βέβαια το επιχείρημα ότι η ελληνική κοινωνία μετά το 1980 έχει πολλούς μικροαστούς, μεσοαστούς, ακόμη και πολυάριθμη ανώτερη μεσοαστική τάξη. Ως πότε όμως οι παραγωγοί του πραγματικού πλούτου, οι μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα, θα χρηματοδοτούν τον μη διατηρήσιμο τρόπο ζωής των μεσοαστών; Αντί να στίβονται οι λιπόσαρκοι (αιμο)δότες, άς αλλάξουν λίγο το lifestyle τους οι υπέρβαροι λήπτες.

Η εμμονή στην προστασία αποκλειστικά και μόνον των εργαζόμενων του δημόσιου τομέα, στενού και ευρύτερου (και δή των διαχρονικά πιο ευνοημένων μερίδων τους - ξεχάστε τον δάσκαλο ή τον «μπάτσο») και ακόμη περισσότερο μερικών προστατευμένων από τον ανταγωνισμό οικονομικών τομέων «σταθερής προσόδου», φορτώνει όλο το βάρος στους επισφαλείς του ιδιωτικού τομέα. Δυστυχώς αυτό είναι δείγμα για το πόση λίγη σημασία δίνουν οι «αριστερές» ελληνικές ελίτ στην πραγματική κοινωνική συνοχή. Το κακό είναι, ότι αυτό μπορεί να έχει ως επίπτωση στο άμεσο μέλλον την πληρωμή με το ίδιο νόμισμα. Η απάντηση των επισφαλών θα είναι «έχουν περάσει όλα αυτά, πάει καιρός πολύς, εδώ επάνω στα βουνά, δεν δίνω διάρα τσακιστή», όπως τραγουδούσε κάποιος παλιά. Ή άν θέλετε «a hard rain's a gonna fall».  

Ο πρωτόγονος ελληνικός νεοφιλελευθερισμός, για πρώτη φορά και με «αριστερό» πρόσημο, πάντα υπό το μαχητικό σύνθημα «καθένας είναι άξιος της τύχης του», σταθερά καταφέρνει να αποσυνθέτει την ελληνική κοινωνία.

΄Ενα ψηφιδωτό μέτρων, με πιό δίκαιο και αποτελεσματικό φορολογικό σύστημα, με ριζική μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος, με ριζική αλλαγή της λειτουργίας του δημόσιου τομέα και με δίκαιο μισθολόγιο ενιαίας λογικής, με ελεύθερες συλλογικές διαπραγματεύσεις παντού στον ιδιωτικό τομέα και οπωσδήποτε, με εγγυημένο κατώτατο εισόδημα καθολικής ισχύος τώρα, είναι στοιχειώδης υποχρέωση για κάθε πολιτική που φιλοδοξεί να αποκαλείται όχι «αριστερή», αλλά απλά δημοκρατικά εύρυθμη, για στοιχειωδώς αποτελεσματικό κοινωνικό κράτος και για βελτίωση της ξεχαρβαλωμένης κοινωνικής συνοχής στην Ελλάδα.

 ***

2. Η συμφωνία: Οι τέσσερις προϋποθέσεις που έθεσε ο πρωθυπουργός (στο συνέδριο του Economist) ώστε να επιτευχθεί η περιβόητη έντιμη συμφωνία είναι (1) χαμηλά πρωτογενή πλεονάσματα για να διακοπεί η αναπαραγωγή της λιτότητας, (2) όχι δεσμεύσεις για νέες περικοπές σε μισθούς και συντάξεις, (3) αναδιάρθρωση δημόσιου χρέους ώστε να μπει ένα τέλος στο φαύλο κύκλο των νέων δανείων για να εξυπηρετούνται προηγούμενα και (4) ένα ισχυρό πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων.

Εύλογες φαίνονται ως γενική κατεύθυνση, διαπραγματεύσιμες μέσα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, όπως διαμορφώνεται στη νέα φάση της λεγόμενης ποσοτικής χαλάρωσης. Ως συνήθως, ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες και στην εξειδίκευση:

* Αρχίζοντας αντίστροφα από το (4): Η ιστορία των οικονομικών κρίσεων διδάσκει ότι τα ιδιωτικά κεφάλαια εισρέουν σε μια οικονομία συνήθως σε δεύτερη φάση, αφού δοθεί αξιόπιστο έναυσμα ενός νέου ανοδικού κύκλου από δημόσιες επενδύσεις.
Το επείγον είναι να ταυτοποιηθούν και να κατανεμηθούν σε επίπεδο κρατών-μελών οι διαθέσιμοι κοινοτικοί πόροι (από πακέτο Γιούνκερ ή άλλοι), κυρίως όμως να δομηθεί (στην Ελλάδα) ενα αξιόπιστο πλαίσιο προγραμματισμού, υλοποίησης και εποπτείας. Για να γίνει πραγματικότητα ένα νέο πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων - που δεν θα πρέπει να θυμίζει όσα έγιναν πριν το 2008, η χώρα έχει ανάγκη εντελώς νέου μηχανισμού προγραμματισμού, υλοποίησης και εποπτείας. Αυτό είναι το κρίσιμο. Άν ο μηχανισμός είναι ο προ του 2008 (Εδώ Ροκανίζουν Εργολάβοι), με αποτέλεσμα μπετόν και χωματουργικά για έργα οδοποιίας πιο ακριβά από κράματα τιτανίου για διαστημόπλοια της ΝΑSA ή προγράμματα επιμόρφωσης για ανύπαρκτους επιμορφωνόμενους, πάλι κακό θα κάνουν οι επενδύσεις, όπως έκαναν κακό (και το εισπράττουμε τώρα) οι επενδύσεις της δεκαετίες του 1990 ή 2000. Άρα:  πρώτα ο μηχανισμός, μετά το πρόγραμμα. Δυστυχώς σοβαρός μηχανισμός δεν υπάρχει και κανείς δεν κινήθηκε για να τον φτιάξει. Ο μηχανισμός των ΕΣΠΑ είναι για το ανάθεμα. Χωρίς κανονιστικό πλαίσιο και τεχνική συνδρομή απο Βρυξέλλες, Παρίσι, Βερολίνο κτλ, είναι αδύνατο να φτιάξει μόνη της τέτοιο μηχανισμό, είτε κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, είτε ΝΔ-ΠΑΣΟΚ, είτε ο διάολος της περιοχής μας.
Οι τωρινοί και οι πρώην κυβερνώντες το βλέπουν, το ξέρουν, ωστόσο το πρόβλημα δεν τους απασχολεί.

* Η αναδιάρθρωση του ελληνικού δημόσιου χρέους, το οποίο είναι σήμερα κυρίως διακρατικό, προϋποθέτει πολιτική συμφωνία με όλους τους άλλους 18 εταίρους μας της ευρωζώνης και δανειστές μας. Δηλαδή καλές σχέσεις και καθαρές συμφωνίες, όπως πρέπει μεταξύ φίλων. Αυτό είναι αδύνατο να το επιτύχουμε, άν συνεχίσουμε να επικαλούμαστε (συχνότατα καταγγέλλοντάς τον) μόνον τον οικονομικά ισχυρότερο εταίρο, τη Γερμανία. Η ιστορία της αποτυχημένης διαπραγμάτευσης Φεβρουαρίου - Μαΐου 2015 το απέδειξε.

* Το «όχι περικοπές σε μισθούς και συντάξεις» (και το ζήτημα αφορά κυρίως κυρίως τον δημόσιο τομέα), είναι συνάρτηση της δυναμικότητας στην πραγματική οικονομία της Ελλάδας και της συγκριτικής των άλλων χωρών της ευρωζώνης, αλλά εξίσου είναι συνάρτηση και του στόχου για βελτίωση της κοινωνικής συνοχής στην Ελλάδα. Με αυτό το σκληρό προγραμματικό «κόκκινο όριο», την βελτίωση της πολύ χαμηλής κοινωνικής συνοχής, περικοπές σε μισθούς και συντάξεις κάτω από ένα επίπεδο (διερευνήσιμο και συζητήσιμο) είναι απαράδεκτες. Πάνω απο αυτό (και ιδίως για τα λεγόμενα ειδικά μισθολόγια και για τα μισθολόγια του ευρύτερου ΔΤ και των ΔΕΚΟ, πρέπει να ισχύσει η παλιά πρόταση Βαρουφάκη, για σταδιακή-διαδοχική προσέγγιση προς το μέσο επίπεδο αποδοχών, εθνικό ή αντίστοιχης δυναμικότητας χωρών. Επίσης υπάρχει σοβαρό πρόβλημα με το ενιαίο επικουρικό ταμείο: αυτό πληροί το κριτήριο της κοινωνικής συνοχής μόνον άν είναι βιώσιμο, αυτοτροφοδοτούμενο, δίκαιο για κάθε ασφαλισμένο (δηλαδή να λαμβάνει υπόψη τις κρατήσεις που έχει πληρώσει) αλλά ταυτόχρονα κοινωνικά αναδιανεμητικό από πάνω προς τά κάτω, ως στοιχείο αλληλεγγύης μεταξύ των εργαζομένων (και όχι αντίστροφα, όπως συμβαίνει σήμερα).

Ίσως το ασφαλιστικό είναι το πιο κρίσιμο σημείο διαφωνίας, δεδομένου ότι από αυτό εξαρτάται η μακροπρόθεσμη, διατηρήσιμη δημοσιονομική διόρθωση που ζητούν απο την Ελλάδα, όποια άποψη και άν έχει κανείς γι' αυτήν. Χωρίς σύγκλιση των απόψεων για το ασφαλιστικό, δύσκολα θα υπάρξει συμφωνία.
* Τα χαμηλά πρωτογενή πλεονάσματα, τα όρια της μεταβλητότητάς τους και η διακύμανση στο χρόνο του κινητού μέσου όρου τους είναι μεγάλη συζήτηση, τεχνική και θεωρητική, στην οποία υπεισέρχεται όμως κάτι που αφορά εντελώς πρακτικές πολιτικές: τι αντίληψη έχει κανείς για τους ανοδικούς και καθοδικούς οικονομικούς κύκλους και για μια αντι-κυκλική ρύθμιση της οικονομίας με τις κυβερνητικές πολιτικές.
Γενικό συμπέρασμα: με αοριστολογίες που καλύπτουν πολύ διαφορετικές έως αντίθετες πολιτικές και με ασαφείς γενικότητες, δεν πάμε μακριά…

 ***

3. Η (παρακινδυνευμένη) πρόβλεψη:  Συμφωνία της ελληνικής κυβέρνησης με τους εταίρους και με τους θεσμούς («δίκαιη», «έντιμη», «με αλληλουποχωρήσεις» ή με όποιο άλλο επίθετο) θα υπάρξει. Είναι σχεδόν βέβαιο. Θα είναι εφαπτομενικά καλύτερη από τη λεγόμενη συμφωνία Χαρδούβελη. Θεωρητικά, δηλαδή χωρίς να ληφθεί υπόψη η ζημιά που έκανε στην πραγματική οικονομία η μακρόσυρτη διαπραγμάτευση, θα είναι «λιγότερο υφεσιακή», όμως καλύτερα άς το αφήσουμε στην άκρη αυτό... Ήδη όμως, το διαπραγματεύσιμο του πρωτογενούς πλεονάσματος δείχνει ποιά κατεύθυνση παίρνουν οι μεγάλοι οικονομικοί οδοδείκτες στη φάση της ποσοτικής χαλάρωσης.

Το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι η συμφωνία, αλλά τι θα γίνει μετά. Η πρώτη πραγματική στιγμή της απόφασης, το σταυροδρόμι, θα είναι η έγκριση στη Βουλή. Πιθανότατα θα εγκριθεί, ίσως θα αρκέσουν μόνον θετικές ψήφοι βουλευτών του κυβερνητικού συνασπισμού ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, πιθανώς όχι και τότε θα λάβουν ενισχύσεις απο την αντιπολίτευση. Και άς θυμηθούμε π.χ., πως έτσι πέρασαν όλα τα πακέτα στήριξης της ευρωζώνης στη γερμανική Βουλή: τα κυβερνητικά κόμματα της προηγούμενης κυβέρνησης CDU-FDP είχαν διαρροές ευρωσκεπτικιστών «ανταρτών», πλειοψηφία των κυβερνητικών βουλευτών δεν υπήρχε και η στήριξη υπερψηφιζόταν χάρις στη συνδρομή των Σοσιαλδημοκρατών (τότε στην αντιπολίτευση) και των Πράσινων - τον Φεβρουάριο 2015 και του Κόμματος της Αριστεράς (Die Linke). Ας είμαστε όμως ρεαλιστές: Πόσοι σημερινοί κυβερνητικοί βουλευτές, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι καινούργιοι στο βουλευτικό αξίωμα, θα προτιμήσουν να πέσει η κυβέρνηση μέσα σε λιγότερο από 6 μήνες, με δική τους ευθύνη, και να χρεωθούν αυτοί τις πολιτικές (και προσωπικές) παράπλευρες συνέπειες;
Η όποια συμφωνία θα εγκριθεί, εκτός απροόπτου. Θα ψηφιστούν και τα αναγκαία νομοσχέδια. Και μετά;
Ποιοί θα εφαρμόσουν στην πράξη τα προβλεπόμενα; Ποιοί υπουργοί και ποιός κεντρικός διοικητικός μηχανισμός; Μπορούν αυτοί που υπάρχουν σήμερα;
Μπορεί η σημερινή κυβέρνηση και ο ανώτερος διοικητικός μηχανισμός που βλέπουμε μπροστά μας, να κυβερνήσει ορθολογικά, αποτελεσματικά (και άτεγκτα), σε καιρό ισχνών αγελάδων, να πιλοτάρει ανάμεσα από βράχους και παγόβουνα αυτή την ελληνική γαλέρα - σουρωτήρι; Μπορεί; 

Μακάρι αλλά θα είναι θαύμα μετά Χριστόν.
Η λυπηρή αλλά ρεαλιστικά πιθανή πρόβλεψη είναι ότι το κόλλημα και σύρσιμο στο βάλτο θα συνεχιστεί και μετά τη συμφωνία. 

Εκτός εάν… 

Εκτός εάν, ο κ. Τσίπρας και 3-4 σοβαροί υπουργοί και στελέχη πάρουν το παιχνίδι στα χέρια τους, εξηγήσουν ανοιχτά στο λαό την πραγματική πραγματικότητα και αποφασίσουν να εγκαταστήσουν στη γέφυρα της τρύπιας γαλέρας μια πραγματική ομάδα καθοδήγησης και πλοήγησης, συμπαγή, άφοβη μπροστά στο πολιτικό κόστος, χωρίς παρωπίδες ιδεολογημάτων, ψευδούς συνείδησης και πελατειακού πολιτικαντισμού, αφωσιωμένη στην πορεία του σκάφους-Ελλάδα και όχι στο κόμμα, στην α ή β φράξια ή στους πελάτες τους.
Θα πρέπει ταυτόχρονα να αποφεύγουν βράχια και παγόβουνα, να βουλώνουν τρύπες στο αμπάρι, να προσέχουν μέρα-νύχτα το χάρτη, να επισκευάζουν και να ανανεώνουν το σκαρί και τις μηχανές και προπαντός να επιμορφώνουν εντατικά στη ναυτοσύνη τους ατζαμήδες ναύτες που έχουν για τσούρμο.
Δύσκολο, τρομερά δύσκολο. Η άλλη εκδοχή είναι να αφήσουν να συνεχίζεται το σάπισμα του σαπιοκάραβου, προσαραγμένου στα αβαθή της ευρωζώνης, ίσως και να εγκαταλείψουν το σκάφος, περιμένοντας να το αναλάβουν κάποιοι ναυαγοσώστες, ξένοι ή από άλλους ελληνικούς πολιτικούς σχηματισμούς.
Θα έλθουν όμως; Υπάρχουν;

Γιώργος Β. Ριτζούλης

Η άλλη εναλλακτική (;) : Λ. Καστανάς - Εγκαταλείπουν

Σταθερή αξία στην αρθρογραφία: Κώστας Καλλίτσης - Συμφωνία, αλλά με τραγική καθυστέρηση  (Καθημερινή, 17.5.2015)