Ποιοί πολώνουν τα Μέσα Ενημέρωσης; Ποιοί διέλυσαν τη δημόσια σφαίρα;

© in.gr - Πόλωση στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης σε σκηνικό διαλυμένης δημόσιας σφαίρας 19.9.2018

  

Το ανυπόγραφο άρθρο «Πόλωση στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης σε σκηνικό διαλυμένης δημόσιας σφαίρας» στο in.gr, διαδικτυακή ναυαρχίδα του σαφώς κομματικά τοποθετημένου (πρώην) ΔΟΛ είναι παράδοξο αλλά μόνον φαινομενικά. Όχι μόνον στον τίτλο, λέει αλήθειες για το τί συμβαίνει τη στιγμή αυτή, άν και αποκρύπτει αλήθειες διαχρονικές, άρα μάλλον πιο σημαντικές. Αξίζει πάντως να αναδημοσιευτεί γιατί δεν ανήκει στο μενού με ευκολοχώνευτο οπαδικό σανό.

Δύο είναι τα σημεία εστίασης του άρθροι: Πρώτον ότι η πόλωση του χαρακτηριστικά ελληνικού τύπου («μπλε και πράσινα καφενεία») στα ΜΜΕ, τόσο στα επίσημα όσο και στα ανυπόφορα τοξικά μέσα (αντι)«κοινωνικής δικτύωσης» διαλύει τη δημόσια σφαίρα, καθιστά ανέφικτη την πολιτική συζήτηση. Εδώ το in gr παραβιάζει ανοικτές θύρες και η απάντηση που αρμόζει είναι το λαϊκό ρητό «πολύ σωστά, αλλά δάσκαλε που δίδασκες...». Τα  δάκρυα για τον απλό λαό που διώχνει από την πολιτική και από τις κάλπες η πόλωση, είναι εμφανώς κροκοδείλια: Αυτή ειδικά η επίπτωση της πόλωσης, η εκδίωξη του λαού από το γήπεδο της πολιτικής, βολεύει πάρα πολύ την ΝΔ· και όσοι στον ΣΥΡΙΖΑ δεν το καταλαβαίνουν, δεν ξέρουν που πατούν και που πηγαίνουν. Πριονίζουν το κλαδί που πάνω του κάθονται. 
Δεύτερον, το in.gr αποδίδει την ευθύνη για την κατάντια αυτή στα πολιτικά κόμματα και στο προσωπικό τους - και όχι μόνον της πλευράς που αντιμάχεται ο ΔΟΛ, της αριστερής· «τα κόμματα στοχοποιούν τα ΜΜΕ», λέει. Ουσιαστικά υπονοεί ότι τα κόμματα και οι πολιτικοί εξαναγκάζουν ή εκβιάζουν τα ΜΜΕ να πολώνονται, να γίνονται κομματικά παραμάγαζα. 
Αθώα λοιπόν του αίματος τα επίσημα ΜΜΕ; Εδώ ανοίγει συζήτηση για το ποιός σπρώχνει και ποιός σπρώχνεται, δηλαδή άν κινητήρας και καθοδηγητής είναι η πολιτική ή το χρήμα (η ιδιοκτησία ως χαράκτης γραμμής σε κάθε ιδιωτικό ΜΜΕ, οι φεουδάρχες εργατοπατέρες ως πραγματικά αφεντικά της κατ΄ όνομα δημόσιας ΕΡΤ). Πρόκειται για ζήτημα αντίστοιχο με το γνωστό πρόβλημα στις φυσικές επιστήμες, άν η κότα κάνει το αυγό ή το αυγό την κότα. 

Τα γεγονότα των ημερών δίνουν ενδείξεις για να εξηγηθεί πώς και γιατί δημοσιεύτηκε αυτό το άρθρο σε ένα τέτοιο Μέσο Ενημέρωσης. Η αφορμή ήταν η απόφαση της ΝΔ για «εμπάργκο» στην ΕΡΤ, λίγο μετά από ανάλογη απόφαση του ΣΥΡΙΖΑ για τον Σκάι. Και μπορεί το σχόλιο κατά της ΝΔ στην ΕΡΤ να ξεπερνούσε όντως τα όρια, μπορεί η (κακοπροαίρετη κατά τον ΣΥΡΙΖΑ) είδηση του Σκάι περί απόλυσης του κ. Τόσκα και των άλλων αρμοδίων για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών να αποδείχτηκε εκ των υστέρων ακριβέστατη. Όμως όλα αυτά τα ξέρουμε και τα 'χουμε ξαναδεί πολλές φορές στο παρελθόν, είναι πράγματα που έχουμε συνηθίσει, αλλά η ομολογία ότι η πόλωση στα ΜΜΕ διαλύει τη δημόσια σφαίρα πρώτη φορά ακούγεται. Και de facto «εμπάργκο» κομμάτων σε συγκεκριμένα ΜΜΕ μπορεί να υπήρξε και άλλες φορές, θυμάται όμως κανείς επίσημα κηρυγμένο «εμπάργκο» άλλοτε;  

Αυτή η πρωτοφανής ταραχή και ανασφάλεια περί το επικοινωνιακό-πολιτικό χάος σε κόμματα και κομματιζόμενα ΜΜΕ δεν είναι άσχετη με τις ερχόμενες πολλαπλές εκλογές μέσα σε λιγότερο από ένα χρόνο, όπως ομολογείται και στο εν λόγω άρθρο. Όμως, αυτή η συγκεκριμένη φαινομενικά παράδοξη αντίδραση ενός ΜΜΕ με σαφή πολιτική - κομματική άποψη, η σαφής αμφισβήτηση της επικοινωνιακής πόλωσης, δείχνει ότι η στρατηγική της πόλωσης και του «σπασίματος του ηθικού» των ψηφοφόρων, δεν αποδίδει τα αναμενόμενα στο κόμμα που υποστηρίζει αυτό το Μέσο, την ΝΔ (έστω και άν και τη βολεύει περισσότερο από τον ΣΥΡΙΖΑ, για τον έναν και μόνο λόγο που αναφέραμε - είναι ανθρωποδιώχτης). Μερικοί από τους υποστηρικτές της ΝΔ, ίσως οι λιγότερο θερμοκέφαλοι, κατάλαβαν ότι η τόση πόλωση για το θέμα που οι θερμοκέφαλοι και τα σκληρά κομματικά πετσιά αποκαλούν ακόμη «Σκοπιανό», η πόλωση για τις πυρκαγιές, η εκφοβιστική πόλωση για τις συντάξεις, δεν αποπνέουν σοβαρότητα ενός αυριανού κυβερνητικού κόμματος: Όλα τα αυγά μπήκαν σε λίγα καλάθια, ριψοκίνδυνος τζόγος και πολύ πόκερ αντί πολιτικής, ενώ δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι πάρα πολλοί ψηφοφόροι μάλλον άλλα περιμένουν με αγωνία: Δουλειά, καλύτερα οργανωμένο και πιο λειτουργικό κράτος, πραγματικό κράτος πρόνοιας, επιτέλους λίγη ισονομία και κοινωνική δικαιοσύνη, έναν κάποιο εξορθολογισμό του παράλογα προκλητικού παρεοκρατικού αναρχο-καπιταλισμού αυτής της χώρας. Προπαντός δουλειά. Και κάποια επανόρθωση της καταστροφικής ανισορροπίας ανάμεσα σ' εκείνους που έχασαν και εκείνους που κέρδισαν από την κρίση - και από την φούσκα πριν την κρίση.

Η ερχόμενη προεκλογική περίοδος θα μπορούσε να είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Αλλά πώς να μπορέσει, με αυτή την όντως διαλυμένη ελληνική δημόσια σφαίρα; Πρόκειται για παθολογική κατάσταση της δημοκρατίας που δεν είναι αποκλειστικά ελληνική, ούτε μόνον σημερινή· έχει μακρά ιστορία στη χώρα τούτη. Άς όψονται οι δράστες: Ανεπαρκείς πολιτικοί ηγέτες, αχόρταγοι κομματάρχες - όμηροι χοντρών πορτοφολιών, μιντιάρχες-προπαγανδιστές που τζογάρουν αλλά δεν ξέρουν να χάνουν, εφοπλιστές που δεν θέλουν να πληρώνουν φόρους (πόσο μάλλον αναδιανομή που να μετριάζει λίγο την ξέχειλη ανισότητα, ωστόσο ίδιες διαθέσεις έχουν και πιο συνήθεις - πάντως «ευκατάστατοι» - πολίτες, χωρίς όμως αρετές του πολίτη), τοκιστές και σουλατσαδόροι που δεν θέλουν το ρίσκο του επιχειρείν, φεουδάρχες εργατοπατέρες ακλόνητοι στα τσιφλίκια τους, αόρατοι χρηματοδότες πορνο-φασιστικών εντύπων, ολιγάρχες που θέλουν πολιτικά κόμματα-ομήρους. Έτσι κλείνει ο κύκλος της δημόσιας σφαίρας στην Ελλάδα, σαν φίδι που τρώει την ουρά του.

Γ. Ρ. 

Έχοντας ήδη μπει για τα καλά σε αυτή την ακήρυκτη προεκλογική εκστρατεία, βλέπουμε τα κόμματα να αντιμετωπίζουν με έναν σχεδόν «οπαδικό» τρόπο τα ΜΜΕ.
Ενδεικτική αυτού του κλίματος η αντιπαράθεση που ξέσπασε σε σχέση με την ΕΡΤ. Με αφορμή ένα οξύ σχόλιο ενός δημοσιογράφου της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης, η ΝΔ αποφάσισε να κάνει εμπάργκο στην ΕΡΤ.

Λίγους μήνες πριν, πάνω στην αντιπαράθεση για την τραγωδία στο Μάτι είχαμε την απόφαση του ΣΥΡΙΖΑ να κάνει εμπάργκο στο Σκάι, κατηγορώντας τον για διασπορά ψευδών ειδήσεων. Ποια ήταν η είδηση; Οτι ο πρωθυπουργός θα «ξηλώσει» τον Νίκο Τόσκα και τους αρχηγούς της Πυροσβεστικής και της ΕΛΑΣ. Η κυβέρνηση εξοργίστηκε μιλώντας για fake news, αλλά δεν χρειάστηκαν παρά λίγα 24ωρα για να επιβεβαιωθεί η είδηση.

Είναι προφανές ότι έχει περάσει ο καιρός όπου τα κόμματα αντιμετώπιζαν με φόβο τα ΜΜΕ, θεωρώντας τα ως τη μεγάλη δοκιμασία. Έχει περάσει ακόμη και ο καιρός που τα κόμματα ή τα στελέχη απλώς ήθελαν να έχουν παρουσία δημόσια και ακολουθούσαν την αρχή «δεν υπάρχει κακή δημοσιότητα».

Ουροβόρος όφις

Η εμμονή στη «στρατευμένη» ενημέρωση

Σήμερα, η απαίτηση, από όλες τις πλευρές, είναι η ίδια: ενημέρωση «στρατευμένη», με σαφή γραμμή υπέρ της μίας ή της άλλης άποψης και ευνοϊκή μεταχείριση των πολιτικών: εύκολες ερωτήσεις, καμιά αμφισβήτηση και απλώς «πάσες» στον συνεντευξιαζόμενο πολιτικό να πει το προκατασκευασμένο αφήγημα.
Αυτό αποτυπώνεται και σε έναν κατακερματισμό των ΜΜΕ. Δεν αναφερόμαστε στην ύπαρξη διαφορετικών «γραμμών» ή «παραταξιακών» επιλογών, αυτό είναι σύμφυτο με την έννοια του Τύπου.
Μιλάμε για ένα κατακερματισμό ανάμεσα σε διαφορετικές νησίδες ενημέρωσης, η κάθε μια όχι απλώς με τη δική της άποψη (που θα ήταν απόλυτα θεμιτή) αλλά με τη δική της εκδοχή της πραγματικότητας.
Για να δώσουμε ένα παράδειγμα: στην περίοδο αμέσως μετά την τραγωδία των πυρκαγιών στην Αττική για τα μέσα που ήταν φιλικά στον ΣΥΡΙΖΑ υπήρχε μόνο η αυθαίρετη δόμηση και η κλιματική αλλαγή. Όλα τα άλλα ερωτήματα για τα κενά στην πολιτική προστασία ή την ασυνεννοησία για την εντολή εκκένωσης δεν υπήρχαν. Και μάλιστα, όλα αυτά διατυπωμένα εξαρχής πολεμικά, με καταγγελίες ότι αυτοί που μιλούν για άλλες ευθύνες είναι αυτοί που ευθύνονται για την αυθαίρετη δόμηση.
Εάν κανείς παρακολουθούσε μόνο αυτά τα μέσα, μια ολόκληρη συζήτηση δεν θα την είχε ακούσει καθόλου. Με ανάλογο τρόπο οργανώνεται η συζήτηση για τις συντάξεις ή για το τι είναι η έξοδος από τα μνημόνια.
Από την άλλη, βέβαια, και οι προτάσεις Μητσοτάκη παρουσιάστηκαν συχνά μόνο με θετικό τόνο, χωρίς καμιά προσπάθεια να συζητηθούν οι πιο αντιφατικές πλευρές τους.
Η στοχοποίηση των ΜΜΕ και τα εμπάργκο εντάσσονται σε αυτή την κατεύθυνση, ακριβώς γιατί κατοχυρώνει ένα ιδιότυπο «μάντρωμα» σε συγκεκριμένα μέσα. Εάν δεν πάει το κόμμα εκεί, δεν μπορεί να πάει και ο οπαδός, ή εάν πάει να τα βλέπει με επιφύλαξη και να επιστρέφει στα ασφαλή και «κομματικώς εγκεκριμένα» ΜΜΕ.

Ο εχθρός του κακού είναι το χειρότερο
Το παράδοξο είναι τα τηλεοπτικά κανάλια είναι συγκριτικά πιο αντικειμενικά, εξαιτίας και τη εποπτείας από το ΕΣΡ. Αναγκαστικά πρέπει να δώσουν κάποιο χρόνο σε όλα τα κόμματα, ή να συμπεριλάβουν περισσότερες της μίας απόψεις.
Τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα σε άλλες κατηγορίες ΜΜΕ. Η διαδικτυακή ενημέρωση είναι ακόμη πιο πολωμένη, με ακόμη πιο επιλεκτική παρουσίαση και γενικευμένη σύγχυση ανάμεσα σε είδηση, γνώμη, σχόλιο, ή απλή «κατασκευή».
Και επειδή ο εχθρός του κακού είναι το… χειρότερο, σε όλη αυτή την πραγματικότητα έρχεται η παράμετρος μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ολοένα και περισσότερο η πύλη προς την ενημέρωση είναι αυτά. Μόνο που εκεί είναι ακόμη χειρότερα τα πράγματα. Κυριαρχεί η κραυγή, η διαστρέβλωση, η επιλεκτικότητα και ενίοτε η απλή φημολογία.

Η διάλυση της δημόσιας σφαίρας

Όλα αυτά σημαίνουν ότι δεν έχουμε πια μια ενιαία δημόσια σφαίρα. Η εμφάνιση της δημόσιας σφαίρας ήταν ένα βασικά στοιχεία που όρισαν τη νεωτερικότητα και επέτρεψαν τη συγκρότηση των θεσμών της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Ήταν η διαμόρφωση ενός πεδίου πολυφωνικού, συχνά και με μεγάλες αντιθέσεις, αλλά και ενιαίου στο βαθμό που επέτρεπε μια συζήτηση. 
Η κρίση της δημόσιας σφαίρας προφανώς δεν περιορίζεται στα ΜΜΕ και δεν μόνο ελληνικό φαινόμενο. Η μετάλλαξη των κομμάτων σε εκλογικούς – επικοινωνιακούς μηχανισμούς, η παραγωγή του πολιτικού προγράμματος όχι σε παραδοσιακές πολιτικές διαδικασίες αλλά σε ένα ιδιότυπο outsourcing σε κάθε λογής «ειδικούς» (συχνά χωρίς πολιτικό κριτήριο), η απόσταση λόγων και έργων των ίδιων των πολιτικών και η γενικότερη τάση προς την ιδιώτευση συμβάλουν σε αυτή την κατεύθυνση. 
Όμως, στην Ελλάδα η τωρινή τάση έντασης αυτού του φαινομένου παράλληλα με έναν χωρίς προηγούμενο κατακερματισμό των ΜΜΕ σε στεγανοποιημένα παράλληλα σύμπαντα, ουσιαστικά αναιρεί την έννοια της δημόσιας σφαίρας. 
Την κατάσταση επιτείνει και η συνθήκη κατακερματισμού και εξατομίκευσης μέσα στην ίδια την κοινωνία. Κατά μία έννοια, η περίοδος της αντιπαράθεσης ανάμεσα σε «μνημόνιο» και «αντιμνημόνιο», με όλες τις στρεβλώσεις τις σχηματοποιήσεις, τη δαιμονολογία και τη συνωμοσιολογία που τη σφράγισαν, ήταν η τελευταία φορά που η ελληνική κοινωνία συζήτησε πραγματικά ένα θέμα. 
Η διάλυση αυτού του διπόλου, κυρίως εξαιτίας της απαξίωσης της δυνατότητας να υπάρξει εναλλακτική, και η απογοήτευση που έμεινε ως τελικό αποτέλεσμα, σήμαινε την «απόσυρση» από αυτή τη συζήτηση μεγάλων κομματιών της κοινωνίας που έχασαν τη εμπιστοσύνη τους στη δυνατότητα η πολιτική να προσφέρει λύσεις.

 Ο κίνδυνος να μη γίνεται πολιτική συζήτηση

Αυτό σημαίνει ότι καθίσταται ανέφικτη η συζήτηση την οποία τόσο έχει ανάγκη η ελληνική κοινωνία σε αυτή τη μεταβατική περίοδο: για το αναπτυξιακό υπόδειγμα, για τους θεσμούς, για το διεθνή προσανατολισμό. Αντ’ αυτού οι διαφορετικές προτάσεις δεν αντιπαρατίθενται μεταξύ τους, δεν υπάρχει πραγματική δοκιμασία, κυριαρχούν οι παράλληλοι μονόλογοι.

Όλα αυτά συνδυάζονται και με ένα επιλεκτικό ενδιαφέρον για όλα αυτά. Οι συνεντεύξεις των πολιτικών αρχηγών στη ΔΕΘ έχουν πάντα ενδιαφέρον γιατί επιτρέπουν μια πιο συνολική και σε βάθος προσέγγιση του τι λέει ένα κόμμα. Πόσοι, όμως, τις παρακολουθούν πια; Πόσοι διαβάζουν τα αναλυτικά ρεπορτάζ; Πόσοι μένουν απλώς στο να «σκρολάρουν» την οθόνη του κινητού για να κρατήσουν μόνο τίτλους και «παράξενες» ή «κραυγαλέες» ιδέες; 

Τα κόμματα συχνά βολεύονται σε αυτή την κατάσταση ή νομίζουν ότι βολεύονται. Πιστεύουν ότι έτσι απλουστεύεται η δουλειά τους, απευθύνονται καλύτερα στο «δικό τους» ακροατήριο, σφυρηλατούν την εκλογική τους συσπείρωση. Όμως, δεν αντιλαμβάνονται ότι όσο περισσότερο συντηρούν και επιτείνουν τη διάλυση της δημόσιας σφαίρας, τόσο περισσότερο μειώνουν τη δυνατότητα να έχουν μια πολιτική και ορθολογική σχέση με ένα ακροατήριο που να μπορεί να διευρύνεται. Κοντολογίς πριονίζουν το ίδιο το κλαδί πάνω στο οποίο κάθονται.

in.gr - Ανυπόγραφο άρθρο

→ Αυτή την Ελλάδα (“Ποινική δίωξη για το λιντσάρισμα «σε κοινή θέα»”) «έφτιαξαν» τις προηγούμενες 2-3 δεκαετίες τα «ελεύθερα» και «νέα» - αιώνια χθεσινά ΜΜΕ της: Χώρα όπου δεν είναι πια αυτονόητες ούτε καν βασικές αρχές του με πολύ πόνο και αίμα κερδισμένου πολιτικού και νομικού πολιτισμού της Ευρωπαϊκής Ηπείρου, όπως είναι το μονοπώλιο στη χρήση έννομης βίας από τα αρμόδια όργανα του κράτους. Αντ' αυτού αυτοδικία - και η τυπική, ελληνική αφήγηση της μεταπολιτευτικής εποχής: «Ρατσιστές και φασίστες είναι πάντα οι άλλοι, ποτέ Έλληνες...»

Όλοι αυτοί ξέρουν βέβαια τη Γερμανία, άν και μπερδεύουν τη Μεσοπολεμική με τη σημερινή, αλλά δεν θυμούνται το πογκρόμ του Κάμπελ, στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου (1931). Και (κάνουν πως) δεν ξέρουν την Αλαμπάμα. Της δεκαετίας του 1960 και των φυλετικών διακρίσεων.
 

Oh oh Alabama
Banjos playing through the broken glass
Windows down in Alabama.
See the old folks tied in white ropes
Hear the banjo, don't it take you down?

Alabama, you got the weight on your shoulders
That's breaking your back
Your Cadillac has got a wheel in the ditch
And a wheel on the track...

(Neil Young, Alabama, 1972)

Το αντικειμενικό ρεπορτάζ (1931)

Θεσσαλονίκη, 

τα ερείπια του οικισμού Κάμπελ 

μετά το προαναγγελθέν από τον Τύπο 

πογκρόμ (1931)

Τα πρωτοσέλιδα αρκούν για να καταλάβει κανείς τους ρόλους