Προς έναν κόσμο χωρίς μέλισσες; Το ζιζανιοκτόνο Glyphosate και το «σύνδρομο ανοσοποιητικής ανεπάρκειας» των μελισσών

του Γιόαχιμ Μύλλερ-Γιούνγκ

© Frankfurter Allgemeine Zeitung - Joachim Müller-Jung : Pestizid verändert Mikroflora. Glyphosat und die Immunschwäche der Bienen, 25.09.2018

Ένα ακόμη πλήγμα δέχτηκαν οι υποστηρικτές του ζιζανιοκτόνου Glyphosate: Μια επισημονική μελέτη παρουσιάζει πειστικές αποδείξεις ότι το ζιζανιοκτόνο αυτό επιδρά βλαπτικά και στις μέλισσες προκαλώντας προβλήματα στη λειτουργία του εντέρου τους. 
Το γεγονός ότι το φυτοφάρμακο αυτό είναι πολύ δημοφιλές, χρησιμοποιείται ευρύτατα και προβάλλεται ως αβλαβές - τουλάχιστον για τον άνθρωπο - δεν επαρκεί για να θεωρηθεί αθώο από τοξικολογική σκοπιά. Μια παραδοσιακή εταιρεία χημικών προιόντων θα έπρεπε να το γνωρίζει. Όμως η γερμανική χημική βιομηχανία Bayer προφανώς δεν το είδε με την δέουσα σοβαρότητα. Πολύ πριν εξαγοράσει την κατασκευάστρια εταιρεία της Glyphosate, την Monsanto, υπήρχαν ήδη άφθονες επιστημονικές προειδοποιήσεις ότι αυτό το πολύ αποτελεσματικό ζιζανιοκτόνο, στον αγρό δεν επενεργεί και τόσο στοχευμένα, δηλαδή αποκλειστικά και μόνον εναντίον των ανεπιθύμητων «ζιζανίων», όπως θα ήθελαν οι χρήστες του. Καταγράφονταν οικολογικές παράπλευρες ζημίες, ωστόσο αυτές αξιολογήθηκαν με συνοπτικές διαδικασίες ως άνευ σημασίας. 

Τώρα η πραγματικότητα εκδικείται. Έτσι εκδικείται πάντα, όταν κάποιοι υποτιμούν την επιμονή των ερευνητών σε περιπτώσεις που αυτοί δεν λαμβάνουν πειστικές απαντήσεις σε εύλογα ερωτήματα. Στην περίπτωση του ολικού καταστροφέα ζιζανίων Glyphosate, αυτή η αναζήτηση απαντήσεων πήρε τώρα έναν δρόμο που είναι πιθανό να αποβεί εις βάρος της κατασκευάστριας εταιρείας. Σύμφωνα με δημοσίευμα της Αμερικανικής Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών (National Academy of Sciences of the USA), η γλυφοσάτη βλάπτει την μικροχλωρίδα στον πεπτικό σωλήνα των μελισσών. Το αποτέλεσμα: Aκόμη και νεαρές μέλισσες, που μόλις μεταμορφώθηκαν από το στάδιο της προνύμφης σε τέλεια πτερωτά έντομα, όταν βρίσκονται στον αέρα παρουσιάζουν αδυναμία και, κυριολεκτικά, αστάθεια στην πτήση τους. Το ανοσοποιητικό τους σύστημα, το οποίο όπως σε όλα τα ζώα - συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου - εξαρτάται από την καλή κατάσταση της εντερικής χλωρίδας τους [αποτελείται από είδη μικροβίων που ζούν φυσιολογικά μέσα στο έντερο και αναπτύσσουν συμβιωτική σχέση, αμοιβαία επωφελή με τον οργανισμό του ζώου που τα φιλοξενεί], είναι σε άθλια κατάσταση.

© Picstudio _ Dreamstime.com

Αναλαμβάνουν τον έλεγχο μικρόβια-«οππορτουνιστές»
Ανεπάρκεια του ανοσοποιητικού συστήματος σε πλήρη εξέλιξη, λοιπόν. Είναι κάτι παρόμοιο με το AIDS, ή και με τις παρενέργειες που εμφανίζονται σε ασθενείς που κάνουν χημειοθεραπεία. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, το ανοσοποιητικό σύστημα διαταράσσεται από κυτταροτοξίνες ή από ιούς· αντί των ωφέλιμων στελεχών [«φυλών»] εντερικών βακτηρίων, ευδοκιμούν ξαφνικά μέσα στο έντερο εντελώς διαφορετικές «φυλές» μικροβίων - οι λεγόμενες οππορτουνιστικές και συνακόλουθα συχνά επιβλαβείς. Ένα σύστημα ζωτικής σημασίας για τον οργανισμό, το ανοσοποιητικό, καταρρέει. Έτσι περιγράφουν τα ευρήματα που έχουν συλλέξει μετά από πειράματα με Glyphosate στις κυψέλες τους οι Erick Motta και Nancy Moran του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Όστιν.
Έτσι λοιπόν, εντελώς ξαφνικά, στην «υπόθεση Glyphosate», το ζήτημα δεν είναι πια μόνον ο αμφιλεγόμενος κίνδυνος πρόκλησης καρκίνου στον άνθρωπο, αλλά έρχεται επίσης σε πρώτο πλάνο και το πολυσυζητημένο θέμα του θανάτου ευρείας κλίμακας των μελισσών. 

Η χημική βιομηχανία θα έπρεπε ήδη να είχε δώσει προσοχή το αργότερο από το 2015. Τότε είχαν δημοσιευτεί αποτελέσματα πειραματικών μελετών σε μέλισσες που επιβεβαίωναν αυτά που είχαν παρατηρήσει μερικοί μελισσοκόμοι να συμβαίνουν κοντά σε αγρούς με  εντατικές καλλιέργειες: Πολλοί από τους πολύτιμους επικονιαστές, ακόμη και νεαρές εργάτριες, οι οποίες συνήθως έχουν εκ γενετής τέλεια αίσθηση του προσανατολισμού, εξελιγμένο εσωτερικό σύστημα πλοήγησης και επιπλέον εντυπωσιακές ικανότητες επικοινωνίας μεταξύ τους, όταν πετούν κοντά στους αγρούς αυτούς, περιφέρονται στην περιοχή λίγο-πολύ χωρίς προσανατολισμό, άσκοπα, και έτσι σπαταλούν πολύτιμη ενέργεια, η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις έχει πιθανώς κρίσιμη σημασία για τη ζωή τους.

Σ΄ εκείνα τα πρώτα πειράματα, ήδη από την αρχή καταδείχτηκε ότι στις σκληρά εργαζόμενες μέλισσες εμφανίζεται μερική απώλεια προσανατολισμού εξαιτίας της επίδρασης αυξημένων αλλά μη θανατηφόρων συγκεντρώσεων Glyphosate. Την ίδια χρονιά, το 2015, έγινε επίσης γνωστό ότι η αναπαραγωγική ικανότητα του γαιοσκώληκα μειώνεται εξαιτίας της επίδρασης αυξημένων συγκεντρώσεων Glyphosate. Τέλος, για το νέο εύρημα του Πανεπιστημίου του Τέξας, αποφασιστικό ρόλο έπαιξαν και κάποια ευρήματα που χρονολογούνται μέχρι και στο έτος 1984. Ήδη από τότε μπορούσε να αποδειχτεί ότι η Glyphosate δεν επενεργεί μόνον στα άγρια ​​χόρτα, στα οποία η δραστική της ουσία παρεμβαίνει βλαπτικά στη χαρακτηριστική για τα φυτά διαδρομή μεταβολισμού του σικιμικού οξέος (Shikimate pathway - η διαδρομή αυτή λείπει στα ζώα). 

Όχι, εκτός από τα φυτά η Glyphosate επηρεάζει και τον πολλαπλασιασμό ορισμένων μικροαλγών και βακτηρίων του εδάφους και του νερού. Όπως αποδείχθηκε, αυτά τα είδη δεν έχουν όλα τα ίδια «τρωτά σημεία» με τα ζιζάνια. Ωστόσο, από το 2016 το αργότερο, ήταν σαφές το εξής: Είναι βέβαιο ότι πολλά μικροβιακά στελέχη έχουν ως κεντρική μονάδα του μεταβολισμού των σικιμικών αυτό ακριβώς το ένζυμο EPSPS, το οποίο οι σχεδιαστές της Glyphosate στοχοποίησαν ως το κρίσιμο και τρωτό σημείο για να δεχθεί την επίθεση του ζιζανιοκτόνου τους. Σήμερα γνωρίζουμε επίσης το εξής: Αυτό το τρωτό σημείο βρίσκεται σε πολλά από τα εξαιρετικά χρήσιμα για τις μέλισσες εντεροβακτήρια που ζουν κανονικά μέσα στον πεπτικό τους σωλήνα.

Οκτώ βακτηριακά στελέχη στο έντερο της υγιούς μέλισσας

Στον πεπτικό σωλήνα των ενηλίκων μελισσών κανονικά ζει μια μικροβιακή κοινωνία, η οποία αποτελείται από οκτώ βακτηριακά στελέχη. Φυσικά, οι μέλισσες γεννιούνται χωρίς εντεροβακτήρια. Μόνον μέσω του κοινωνικού συγχρωτισμού και της διατροφής τους μέσα στην κυψέλη, οι νεαρές μέλισσες αποκτούν τα ζωτικής σημασίας εντερικά μικρόβια, τα οποία έτσι εγκαθίστανται μόνιμα μέσα στον πεπτικό τους σωλήνα. Είναι φανερό πως ένα από αυτά τα μικρόβια, το Snodgrassela alvi, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στη δραστική ουσία της Glyphosate· και φαίνεται τώρα, πως το είδος αυτό είναι εκείνο που παίζει κρίσιμο ρόλο για την σταθερότητα του συστήματος της μικροβιακής χλωρίδας μέσα στο έντερο.

Συμβαίνει το εξής: Καθώς εκείνα τα είδη μικροβίων που κανονικά εγκαθίστανται μέσα στο έντερο των νεαρών μελισσών επηρεάζονται έντονα και συνεπώς μειώνεται ο αριθμός τους, ξαφνικά πολλαπλασιάζονται μέσα στο έντερο ασυνήθιστα έντονα και με ανώμαλο τρόπο άλλα βακτήρια. Λόγου χάρη το Serratia marcescens, εντεροβακτήριο που υπάρχει σχεδόν παντού και είναι συνήθως αβλαβές, αλλά σε ανθρώπους με εξασθενημένο ή κατεσταλμένο ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να προκαλέσει φλεγμονές των εσωτερικών οργάνων, π.χ. του εγκεφάλου ή των πνευμόνων, μέχρι και να οδηγήσει σε σήψη.

Κατά την άποψη των Τεξανών επιστημόνων, παρόλο που λείπουν ακόμη τα τελικά αποδεικτικά στοιχεία, δηλαδή συμπεράσματα από πειράματα σε ανοιχτό χώρο και υπό πραγματικές συνθήκες, αυτές οι αλλαγές στο μικροβιακό φάσμα του εντέρου των μελισσών που προκαλούνται από χημικά αίτια, μπορούν να έχουν ως τελική επίπτωση την ταχεία απώλεια βάρους των νεαρών μελισσών και αυξημένη ευπάθεια στα παράσιτα και στις δευτερογενείς λοιμώξεις.

Ο Joachim Müller-Jung (1964, Χαϊδελβέργη) δημοσιογραφεί στην FAZ και είναι υπεύθυνος για την στήλη «Φύση και επιστήμη». Παντρεμένος με μία κόρη και δύο γιούς. Σπούδασε Βιολογία στα Πανεπιστήμια της Χαϊδελβέργης και της Κολωνίας. Εργάστηκε ως ερευνητής των παρθένων δασών στην Μαδαγασκάρη και η διπλωματική του εργασία είχε ως θέμα την ερπετοπανίδα της νήσου. Παράλληλα με τις σπουδές εργαζόταν ως δημοσιογράφος επιστημονικών θεμάτων για λογαριασμό περιοδικών, πρακτορείων τύπου, καθώς και στην εφημερίδα της Κολωνίας Kölnische Rundschau. Από το 1995 δημοσιογραφεί στην Frankfurter Allgemeine Zeitung  και από το 2003 διευθύνει τη στήλη “Natur und Wissenschaft„.

  

Η πιο πρόσφατη αρθρογραφία του στην Frankfurter Allgemeine Zeitung

Στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση:

Ειρήνη Βενιού: Kλιματική αλλαγή: Βομβίνοι και αγριομέλισσες δεν αντέχουν τη ζέστη, η επικονίαση των φυτών απειλείται

ΗΠΑ - O Ομπάμα θέλει να σταματήσει το μαζικό θάνατο των μελισσών (Der Spiegel)
 
 
 
 
Jason Bittel: Οικολογική αλληλοεξάρτηση: Τα φώτα της πόλης, οι νυχτοπεταλούδες και τα φυτά  (Nature)