ΕΝΦΙΑ και Τοπική Αυτοδιοίκηση, σχέση ασύμβατη

Όλη αυτή η συζήτηση περί του σκόπιμου ή μη της μεταφοράς των πόρων του ΕΝΦΙΑ στην τοπική αυτοδιοίκηση είναι δήθεν σοβαρή. Αγνοεί την πραγματικότητα. Δεν έχει καμμιά σχέση ούτε με το γιατί υπάρχει ο ΕΝΦΙΑ, ούτε με ουσιαστικό προβληματισμό για κατανομή των φορολογικών εσόδων μεταξύ κεντρικής κρατικής εξουσίας και τοπικής αυτοδιοίκησης, ούτε με το πραγματικό αναγκαίο και ευκταίο, της βελτίωσης των πηγών χρηματοδότησης των δήμων. Οι λόγοι είναι πολλοί.
1. Ο ΕΝΦΙΑ στην πραγματικότητα δεν είναι φόρος, διότι δεν επιβάλλεται σε εισοδήματα (όπως ο φόρος φυσικών προσώπων, ο φόρος εταιριών κτλ) ή σε αγοραπωλησίες εμπορευμάτων (όπως ο ΦΠΑ ή ο φόρος χρηματιστηριακών πωλήσεων). Είναι εισφορά ή τέλος περιουσιακών στοιχείων κλιμακωμένη στο χρόνο, η οποία επιβλήθηκε για ειδικούς λόγους: Σε έναν ολικό ισολογισμό της δημοσιονομικής χρεοκοπίας, το ελληνικό δημόσιο χρέος είναι αυξημένος ιδιωτικός πλούτος, πάρα πολύ άνισα κατανεμημένος (βλ. και το άρθρο του πρόσφατα θανόντος Έλμαρ Αλτφάτερ «Το πολιτικό ευρώ»). Ο ΕΝΦΙΑ θεσπίστηκε ως ειδική έκτακτη εισφορά, η οποία όμως έγινε μόνιμη εξαιτίας του ύψους και της εξαιρετικά μακράς περιόδου αποπληρωμής των διακρατικών δανείων και των δανείων από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. Το γεγονός ότι έχει βαφτιστεί με το ψευδώνυμο «φόρος» και μοιάζει με φόρο θυμίζει τον αξέχαστο Ντίνο Ηλιόπουλο και την ταύτισή του με τον πραγματικό «Δράκο» στην ομώνυμη ταινία του Κούνδουρου. Θα δούμε όμως παρακάτω και γιατί η εισφορά αυτή, όπως θεσπίστηκε, έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που την καθιστούν οικονομικά ατελή και κοινωνικά άδικη.

Ειδικές εισφορές τέτοιου τύπου δεν είναι κάτι καινούργιο, ούτε εφεύρεση αυτής της εποχής κρίσης. Έχουν εφαρμοστεί και αλλού, άλλοτε, έκτακτες εισφορές περιουσιακών στοιχείων. Για ειδικούς λόγους πάντα. Π.χ. στο άρθρο «Το τρίγωνο του διαβόλου - Πώς η δημοσιονομική κρίση, η κρίση των τραπεζών και η ύφεση απειλούν τη ζώνη του ευρώ»* του Peter Bofinger (ενός από τους θεσμικούς οικονομικούς συμβούλους της γερμανικής κυβέρνησης, δηλ. τους λεγόμενους «7 Σοφούς της οικονομίας» και αντιπροσώπου των Συνδικάτων στον θεσμό αυτό), υπάρχει ήδη ο προβληματισμός για ειδική εισφορά περιουσιακών στοιχείων, κλιμακωμένη στο χρόνο, ως «μέρος της λύσης» του δημοσιονομικού προβλήματος στην Ελλάδα. Και μάλιστα, ο Bofinger τη σκέφτηκε επειδή το προηγούμενο μιας τέτοιας ειδικής εισφοράς είχε εφαρμοστεί στη Γερμανία αμέσως μετά την λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, για να χρηματοδοτήσει κρατικές πολιτικές αναδιανομής προς όφελος των ασθενέστερων στη φάση εκείνη της ανοικοδόμησης της κατεστραμμένης χώρας τους.

Δυστυχώς στην Ελλάδα, πρώτα τον Σεπτέμβριο του 2011 (τότε, επί κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου νομοθετήθηκε η αρχική και «πρωτόγονη» μορφή του τέλους, το «Έκτακτο Ειδικό Τέλος Ηλεκτροδοτούμενων Δομημένων Χώρων», δηλαδή λεγόμενο «χαράτσι» στους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος) και οριστικά την περίοδο 2013-2014 (επί κυβέρνησης Αντ. Σαμαρά νομοθετήθηκε ο ΕΝΦΙΑ με τη μορφή που έχει σήμερα - και τότε ακριβώς βαφτίστηκε με το ψευδώνυμο «φόρος»), αυτό το τέλος εφαρμόστηκε επιλεκτικά, σε ορισμένα μόνον από τα περιουσιακά στοιχεία των πολιτών. Από την ειδική εισφορά περιουσιακών στοιχείων εξαιρέθηκαν με πολιτικές αποφάσεις τα κινητά περιουσιακά στοιχεία (μετοχές, ομόλογα, καταθέσεις κτλ). Επιβλήθηκε από την αρχή μόνον στα ακίνητα περιουσιακά στοιχεία, πράγμα που επικυρώθηκε και μονιμοποιήθηκε στην δεύτερη φάση. Αυτό έγινε για λόγους τεχνικούς (δυσκολία επιβολής και είσπραξης εισφοράς σε κινητά περιουσιακά στοιχεία Ελλήνων κατατεθειμένα σε χρηματοοικονομικά ιδρύματα του εξωτερικού), κυρίως όμως για λόγους ταξικής μεροληψίας (οι πολύ ισχυρές κοινωνικές τάξεις κατέχουν κυρίως κινητά περιουσιακά στοιχεία και πολύ λιγότερο ακίνητα). Έτσι απέμεινε αυτή η κολοβή ειδική εισφορά, ο ΕΝΦΙΑ, η οποία, εκτός του ότι είναι οικονομικά ατελής, δεν είναι δίκαιη, ακριβώς επειδή είναι κολοβή και ταξικά μεροληπτική.

 

2. Οι δήμοι εισπράττουν ήδη - εδώ και πολύ καιρό - τέλη ακινήτων περιουσιακών στοιχείων. Είναι τακτικά και όχι ειδικά τέλη: Αυτά που πληρώνουμε μέσω ΔΕΗ. Αν τούτα είναι ή δεν είναι αρκετά, πρόκειται για διαφορετική συζήτηση, χωρίς καμμιά σχέση με τον ΕΝΦΙΑ.
3. Αλλά και η απευθείας εκχώρηση στους δήμους μέρους των πραγματικών φόρων - σε όλα τα σοβαρά κράτη εκχωρούνται απευθείας στους ΟΤΑ και τέτοιοι τακτικοί δημόσιοι πόροι - είναι διαφορετικό θέμα συζήτησης. Τακτικοί πραγματικοί φόροι είναι οι φόροι εισοδήματος φυσικών προσώπων, οι εταιρικοί φόροι, διάφοροι ειδικοί φόροι επί συναλλαγών (π.χ. χρηματιστηριακών πωλήσεων) και ο συνήθης ΦΠΑ, δυστυχώς κύρια πηγή δημόσιων εσόδων.
Φυσικά, η σημερινή χρηματοδότηση των ΟΤΑ από τον δημόσιο προϋπολογισμό, έχει ως κύρια τελική πηγή τους φόρους. Αλλά είναι έμμεση μεταφορά πόρων που προέρχονται από φόρους και όχι απευθείας εκχώρηση μέρους των φόρων στους ΟΤΑ.
 

Συμπέρασμα: Ο ΕΝΦΙΑ θεσπίστηκε ως ειδικό τέλος κτήσης περιουσιακών στοιχείων για την εξυπηρέτηση του διακρατικού δημόσιου χρέους. Το γεγονός ότι για πολιτικούς - ταξικούς λόγους εξαιρέθηκαν από την εισφορά τα κινητά περιουσιακά στοιχεία, καθιστά τον ΕΝΦΙΑ (1) οικονομικά ατελή, διότι η βάση συλλογής των τελών είναι στενή, και (2) κοινωνικά άδικο, διότι εξαιρεί το μεγαλύτερο μέρος περιουσιακών στοιχείων των οικονομικά ισχυρών κοινωνικών τάξεων. Και ακριβώς επειδή δεν συλλέγει τέλη από αυτό το μέρος, επιβαρύνει δυσανάλογα τις ασθενέστερες και τις μεσαίες κοινωνικές τάξεις. 
Όμως, σε περίπτωση που οι πόροι του ΕΝΦΙΑ αποδοθούν στους ΟΤΑ και παύσουν να χρηματοδοτούν την εξυπηρέτηση του διακρατικού δημόσιου χρέους, τότε, μεσοπρόθεσμα, η εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους αναγκαστικά θα γίνει με άλλους τρόπους. Οι οποίοι, πιθανότατα, θα είναι πολύ περισσότερο κοινωνικά άδικοι από τον ΕΝΦΙΑ και πιο καταστροφικοί για την πραγματική - την παραγωγική - οικονομία της χώρας. Π.χ. με μόνιμα υψηλό ΦΠΑ σε είδη πρώτης ανάγκης, με αφορολόγητο 2.000 ευρώ ή και 0 (μηδέν), ή με άλλες επιβαρύνσεις που θα πέσουν στις πλάτες εκείνων που έχουν σχεδόν μηδενικά εισοδήματα και σχεδόν ή κυριολεκτικά μηδενικά περιουσιακά στοιχεία. Τέτοιοι τρόποι θα επιδεινώσουν προπαντός τη θέση των πιο αδικημένων πολιτών στον καιρό της κρίσης, δηλαδή των νεότερων γενεών που ανήκουν στις ασθενείς ή μεσαίες κοινωνικές ομάδες· αυτών που ήδη «διώχνει» η Ελλάδα, μολονότι είναι η πιο σημαντική παραγωγική δύναμη - και «επένδυση» - για έναν τόπο, άν θέλει να έχει μέλλον.

Γ. Ρ.

 

* Το άρθρο του Peter Bofinger «Το τρίγωνο του διαβόλου - Πώς η δημοσιονομική κρίση, η κρίση των τραπεζών και η ύφεση απειλούν τη ζώνη του ευρώ» περιλαμβάνεται στο μεταφρασμένο από τα Γερμανικά συλλογικό έργο Δημοκρατία ή Καπιταλισμός - Η Ευρώπη σε Κρίση (τόμος 2), 2015. Το γερμανικό πρωτότυπο «Das infernalische Dreieck - Wie Staatsschuldenkrise, Bankenkrise und Rezession den Euroraum gefährden» στο τεύχος 10/2012 του περιοδικού Blätter für deutsche und internationale Politik. Στον ίδιο τόμο υπάρχει μεταφρασμένο και το κείμενο «Το Πολιτικό Ευρώ» του Elmar Altvater.

 

  
  

Ντίνος Ηλιόπουλος, σκηνή από τον Δράκο