Γαλλική Επανάσταση, 14 Ιουλίου - πτώση της Βαστίλλης: Τα δάκρυα του Λαφαγιέτ

 του Νίκου Ράπτη

 

από την "Μεταρρύθμιση": Τα δάκρυα του Λαφαγιέτ 14/7/2014
 

Αντί να διεκδικήσουν την πολιτική εξουσία, οι πολίτες νοιάστηκαν να διευρύνουν λιγάκι την επικράτεια των ατομικών τους διαδρομών. Αναλώθηκαν στο ξέφρενο κυνήγι της συγκίνησης: καταναλωτισμός, θεάματα, ηδονοθηρία. Οι δημοκρατίες δεν παράγουν τόσο νόημα ζωής, όσο καταναλωτικά πρότυπα, τεχνολογικές καινοτομίες και ελκυστές νέων συγκινήσεων.

  

Εδώ και κάτι παραπάνω από δύο αιώνες, μια σειρά από πολιτικά κινήματα στις αγγλικές αποικίες του Νέου Κόσμου και τη Γαλλία έφεραν στο προσκήνιο ένα καινοφανές πολιτικό αίτημα: τη δημοκρατία -μια κοινωνία χωρίς αριστοκράτες και με δίκαιη και φιλάνθρωπη διανομή του πλούτου.

1789 - Πτώση της Βαστίλλης

    
Υποτίθεται πως η ανακάλυψη νέων και άφθονων πλουτοπαραγωγικών πηγών εκτός Ευρώπης, σε συνδυασμό με τη ραγδαία ανάπτυξη των επιστημών, είχε δημιουργήσει τους όρους για μια ριζική πολιτική και ανθρωπολογική αλλαγή: ο άνθρωπος θα κατανοούσε και θα ήλεγχε τη φύση. Επίσης, εξυπακούεται, θα κατανοούσε και θα ήλεγχε τις υποθέσεις της πόλεως. Τους άρχοντες θα τους αντικαθιστούσαν οι πολίτες· τον Θεό η επιστήμη. Το Αγαθό δεν κατοικούσε στην καρδιά ή την – πιθανότατα ανύπαρκτη - ψυχή, αλλά στο νου. Για να γίνει Καλός ο κόσμος, χρειαζόταν μόνο παιδεία και από κοινού πολιτική διαχείριση. 

Αλλίμονο, η ιστορία τελεσιδίκησε όσον αφορά τη μοίρα των οραμάτων αυτών: η πολιτική εξουσία σταδιακά περιήλθε στην ελίτ του ακραίου πλούτου. Οι δημοκρατικές διαδικασίες μετατράπηκαν σε απλές μορφές διαβούλευσης, ανάλογες με εκείνες που ανέκαθεν υπήρχαν στις ολιγαρχίες. Οι εισοδηματικές ανισότητες σήμερα συναγωνίζονται εκείνες των πιο άνισων περιόδων της ανθρώπινης ιστορίας. Ο τρόπος ζωής των μεγιστάνων των πετυχημένων κερδοσκοπικών δομών -νόμιμων ή παράνομων- ελάχιστα εφάπτεται με εκείνο των άλλων ανθρώπων, ακόμα και κι όσων απαρτίζουν τις μεσαίες τάξεις των ευπορότερων κοινωνιών. Τέλος, αντί να δώσει απαντήσεις στα μυστήρια του σύμπαντος, η επιστήμη πολλαπλασίασε τα αναπάντητα ερωτήματα: τρεισήμισι αιώνες μετά το Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica, όλες οι γνώσεις μας αφορούν το 4.9% του σύμπαντος – τα υπόλοιπα είναι «σκοτεινή (sic) ύλη» και «σκοτεινή ενέργεια»!
Αντί να διεκδικήσουν την πολιτική εξουσία, οι πολίτες νοιάστηκαν να διευρύνουν λιγάκι την επικράτεια των ατομικών τους διαδρομών. Αναλώθηκαν στο ξέφρενο κυνήγι της συγκίνησης: καταναλωτισμός, θεάματα, ηδονοθηρία. Η παιδεία έγινε εκπαίδευση εν ριπή οφθαλμού. Θεωρήθηκε δίοδος προς την ατομική ευζωία, όχι την πολιτική ευθύνη.

Φυσικά οι φιλελεύθερες επαναστάσεις άφησαν το στίγμα τους: η επιστημονική έρευνα απελευθερώθηκε, η τεχνολογία απογειώθηκε. Η πολιτική χειραγώγηση εκλεπτύνθηκε. Η ζωή παρατάθηκε. Η ποικιλομορφία των ηθών θεωρήθηκε αυτονόητη. Τουλάχιστο προς το παρόν: διότι εδώ και κάμποσες δεκαετίες, φαίνεται να έχει εξαντληθεί η προωθητική δύναμη των φιλελεύθερων επαναστάσεων του 18ου αιώνα: ο ορθολογισμός και η επιστήμη γέννησαν πυρηνικές βόμβες και κρεματόρια, κλιματική αλλαγή και αποσταθεροποίηση του περιβάλλοντος. Η δημοκρατία δεν προσελκύει νέους «πελάτες» κι έχει προ πολλού πάψει να αναπτύσσεται στις φιλελεύθερες κοινωνίες: γίνεται αντιληπτή σαν μια ακόμα μέθοδος διευθέτησης των σχέσεων μεταξύ πατρικίων και πληβείων (πολυκομματισμός, δικαιώματα, ελευθεροτυπία και τα ρέστα) και όχι σαν υπέρβαση της διάκρισης εξουσιαστές-εξουσιαζόμενοι. Οι δημοκρατίες δεν παράγουν τόσο νόημα ζωής, όσο καταναλωτικά πρότυπα, τεχνολογικές καινοτομίες και ελκυστές νέων συγκινήσεων.

Ήδη αχνοφαίνεται η επόμενη περιπέτεια της ανθρωπότητας, που θα κλείσει την περίοδο του διαφωτισμού και της δημοκρατίας: η βιοτεχνολογία και η ρομποτική συγκλίνουν με τον αξιακό σχετικισμό, στο έδαφος του μετανθρώπου. Στη δημιουργία πολλών, διαφορετικών και ολοένα αποκλινόντων τύπων Homo. Ο ακρογωνιαίος λίθος του διαφωτισμού, η «αυταπόδεικτη αλήθεια» πως «όλοι οι άνθρωποι δημιουργούνται ίσοι», θα πάψει να έχει οποιοδήποτε νόημα.

Οι επαναστάτες: Ουάσιγκτων και Λαφαγιέτ στη κοιλάδα Forge

Αν φέτος στις 4 ή τις 14 Ιουλίου ο στρατηγός Λαφαγιέτ γκούγκλαρε το όνομά του, θα διαπίστωνε έκπληκτος πως αυτό παραπέμπει σε μια αλυσίδα γαλλικών πολυκαταστημάτων. Αλλά ο μεγάλος επαναστάτης θα είχε πολύ σοβαρότερους λόγους για να νιώσει απελπισία στην ψυχή και δάκρυα στα μάγουλά του...

O Νίκος Ράπτης σπούδασε Παιδαγωγική και Ψυχολογία στο Ηράκλειο, στο Μονπελιέ και το ΑΠΘ. Εργάζεται διαρκώς ως εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σε σεμινάρια επαγγελματικής κατάρτισης και σε ΑΕΙ. Δίδαξε επίσης Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Συμμετείχε σε κινήσεις με κοινωνικό και χριστιανικό χαρακτήρα, σε πολιτικές κινήσεις με φιλοευρωπαϊκή μεταρρυθμιστική κατεύθυνση και στον Πράσινο πολιτικό χώρο. ʼΕπιστημονικά και πολιτικά του κείμενα έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες, περιοδικά, στο διαδίκτυο, σε συλλογικούς τόμους. Συμμετείχε κατά καιρούς στις Συντακτικές Επιτροπές πολλών περιοδικών (Εκπαιδευτική Κοινότητα, Νέα Πολιτική, Οικοτοπία κ.ά).

Βιβλία, μεταφράσεις, επιμέλειες του Ν. Ράπτη       Αρθρογραφία του Ν. Ράπτη στη"Μεταρρύθμιση"