Πετροβολώντας το φάντασμα της Μεταπολίτευσης

του Γιάννη Παρασκευόπουλου

 

 © www. eklogika.gr  - 04/08/2014 
 

Μεταπολίτευση και «Τρείς του Σεπτέμβρη»: Ρέκβιεμ για ένα επιτυχημένο κάποτε κόμμα και για ένα ακλόνητο κομματικό σύστημα, σ' ένα αποτυχημένο κράτος  (Α) 

Στην πρόσφατη επέτειο για τα 40 χρόνια από τη Μεταπολίτευση, οι περισσότερες φωνές ήταν επικριτικές. Όλες συμφωνούσαν πάντως, ότι η Μεταπολίτευση ως εποχή φθάνει τουλάχιστον μέχρι το Μνημόνιο και ότι το τέλος της είναι εξαιρετικά πρόσφατο. 

Από την πλευρά μου, θα ήθελα να καταθέσω μια διαφορετική προσέγγιση:  Η Μεταπολίτευση ήταν μια εποχή όπου η ελληνική κοινωνία, ψάχνοντας να ξαναβρεί τον αυτοσεβασμό που είχε χάσει με τη χούντα, κατέληξε να πνιγεί στις στρεβλώσεις. Επιπλέον έχει λήξει αμετάκλητα από καιρό, με τα προγράμματα λιτότητας της περιόδου 1985-1993 και την οριστική διάψευση των προσδοκιών. Η 15ετία πριν το Μνημόνιο (1994-2009) δεν ήταν μέρος της Μεταπολίτευσης αλλά πλήρης ανατροπή της.

Οι κυρίαρχες λοιπόν αφηγήσεις για τη Μεταπολίτευση, αφήνουν στη σκιά κρίσιμα σημεία:

• Την εκτεταμένη παθητική υποταγή της ελληνικής κοινωνίας (οι λόγοι δε χωρούν εδώ) στη στρατιωτική ισχύ των συνταγματαρχών. Μη συνεργασία και ενεργή αντίσταση έμειναν  περιορισμένες, πήραν έκταση μόνο σε φοιτητικούς κύκλους και μόνο μετά το 1972.  Όταν το καθεστώς κατέρρευσε και φάνηκε η γύμνια του, η ελληνική κοινωνία έχασε ξαφνικά τον αυτοσεβασμό της: η Μεταπολίτευση ήταν κυρίως οι απεγνωσμένες προσπάθειές της να τον ξανακερδίσει.   
• Την κληρονομιά του εθνικισμού και την πραγματική σημασία του Κυπριακού:  για σχεδόν 20 κρίσιμα μετεμφυλιακά χρόνια, υπήρχαν μόλις δύο σημεία συνάντησης δεξιών και αριστερών, η «Ένωση» και η συναίνεση για την οικοδομή.  Το πραξικόπημα Ιωαννίδη δεν απευθυνόταν μόνο στην ψύχωση κάποιων  στρατοκρατών,  αλλά και στους «εθνικούς πόθους» μιας ελληνικής κοινής γνώμης έτοιμης να προσφέρει πρόσθετη νομιμοποίηση σε οποιονδήποτε  κατάφερνε να τους εκπληρώσει. Η αποδοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας ήρθε δυστυχώς μόνο μετά την καταστροφή του 1974.
• Τις ριζικές διαφορές με την ισπανική και πορτογαλική μεταπολίτευση:  ο φασισμός εκεί, άμεση κληρονομιά της δεκαετίας του 1930, βιώνονταν από χρόνια ως αναχρονισμός και παράγοντας αποκοπής από την υπόλοιπη Ευρώπη. Η ανατροπή τους (επανάσταση των Γαρυφάλλων στην Πορτογαλία, εκτροχιασμός της ελεγχόμενης διαδοχής στην Ισπανία) είχε έντονη τη σφραγίδα των εκεί κοινωνιών και διέφερε ριζικά από την άδοξη εκ των έσω κατάρρευση της ελληνικής χούντας.   

Την ώρα λοιπόν που άλλοι έτρεχαν να καλύψουν το χαμένο χρόνο, η ελληνική κοινωνία της Μεταπολίτευσης έτρεχε να καλύψει εκ των ενόντων εξαιρετικά οδυνηρές πληγές: η χούντα «έπρεπε» να ήταν έργο μόνο των Η.Π.Α. και της Δύσης, η αντίσταση «όφειλε» να αποδειχθεί πάνδημη και η Γενιά του Πολυτεχνείου πανίσχυρη, η καταστροφή στην Κύπρο «έπρεπε» να έχει αποκλειστικούς υπεύθυνους τις Η.Π.Α., την Τουρκία και τη χούντα. Επόμενο ήταν, λοιπόν, να αποδειχθεί και η σχέση με την Ευρώπη εξαιρετικά αμφίθυμη. 
Στο πλαίσιο αυτό, η Αριστερά βρέθηκε απροσδόκητα από το διωγμό στην ηγεμονία, καθώς ήταν πια η μόνη που δεν είχε να απολογηθεί. Ήταν όμως μια ηγεμονία τελείως επιφανειακή, σε μια κοινωνία χωρίς καμιά απολύτως  διάθεση να αναθεωρήσει αξίες και να μετατρέψει τους φοβισμένους εγωκεντρικούς υπηκόους της χούντας σε πραγματικούς πολίτες  πραγματικής δημοκρατίας.
Στη σημαντικότερη πάντως ήττα της Αριστεράς είχε καθοριστική συμβολή και η ίδια: αντί για αποκέντρωση, αναδιανομή, ενίσχυση των συλλογικών αγαθών και πραγματικό κοινωνικό κράτος, επιλέχθηκε ο απλός εκδημοκρατισμός της ατομικής κατανάλωσης, διαδικασία που είχε ήδη αρχίσει η Ένωση Κέντρου και συνέχισε και η χούντα. Μέχρι τα αλλεπάλληλα προγράμματα λιτότητας του 1986-1993, βασικό εργαλείο ήταν εδώ οι απροκάλυπτες και ευρύτατες (αλλά και άνισες) πελατειακές παροχές «προς το λαό». Η σταδιακή συρρίκνωση και συγκάλυψή τους θα αποτελέσει και το ουσιαστικό τέλος της Μεταπολίτευσης: μετά το 1994 ο περαιτέρω εκδημοκρατισμός της κατανάλωσης θα στηριχθεί σε εκτεταμένες ευκαιρίες εύκολου χρήματος, ως «μέρισμα του εκσυγχρονισμού» που θα επικαλείται πλέον την υποτιθέμενη ατομική αξία και συμβολή των κερδισμένων, όχι τη συμμετοχή τους στην οντότητα του «λαού».
Κάτω από τη νέα αυτή βιτρίνα, η αργή κατάρρευση της χώρας θα συνεχιζόταν μέχρι τέλους:  

• Τα 2/3 της χώρας, ορεινές-ημιορεινές περιοχές και μη τουριστικά νησιά, συνέχισαν την πορεία προς την ερήμωση. Το πρόβλημα επέτεινε η ευρωπαϊκή ΚΑΠ, σχεδιασμένη εξαρχής για τις μεγάλες πεδιάδες του ευρωπαϊκού Βορρά, όπου οι μεσογειακές κυβερνήσεις εξαγόρασαν τη σιωπή τους με τη διεκδίκηση ΜΟΠ και Πακέτων Στήριξης. 
• Οι μεγάλες κυρίως πόλεις γίνονταν όλο και πιο αφιλόξενες μέσα από την αντιπαροχή, το κυκλοφοριακό, τη ρύπανση, την έλλειψη πρασίνου: ακόμη και μετά τα Ολυμπιακά Έργα, η Αθήνα του 2010 είχε μόλις το 50% των τουριστικών διανυκτερεύσεων του 1980.
• Η αντιπαράθεση με την Τουρκία, από στιγμιαία κληρονομιά της χούντας, αφέθηκε να μετατραπεί σε μόνιμο τοπικό Ψυχρό Πόλεμο (αντίστοιχο με την αντιπαράθεση Ινδίας - Πακιστάν) και διαρκή εστία διαφθοράς και οικονομικής αιμορραγίας.
• Μια ακόμη μαύρη τρύπα αντιπροσωπεύουν τα αποθεματικά των ασφαλιστικών ταμείων, που χρηματοδότησαν την άγρια ανάπτυξη του 1950-1980 και τελικά εξανεμίστηκαν.

Ίσως δεν είναι υπερβολή, ότι οι ίδιες επιλογές που κατέστρεφαν το περιβάλλον, κατέστρεψαν τελικά και την οικονομία.  Κοινή βάση άλλωστε των οικονομικών και οικολογικών κρίσεων, είναι ότι δανειζόμαστε κεφάλαιο (φυσικό ή οικονομικό) από επόμενες γενιές χωρίς να μπορούμε να το αποπληρώσουμε.
Αν έχει λοιπόν νόημα να ασχοληθούμε με τη Μεταπολίτευση, δεν είναι για να πετροβολάμε το φάντασμά της, αλλά για να αντιστρέψουμε την αποτυχία της να δημιουργήσει πολίτες: ούτε να υποταχθούμε όπως το 1967, ούτε να δηλώσουμε «αθώοι για όλα» όπως το 1974, ούτε να φορτωθούμε αγόγγυστα και τις ευθύνες των ελίτ, όπως μας προτείνουν σήμερα άλλοι.  Το κρίσιμο είναι να δούμε συλλογικά τις αλλαγές που χρωστάμε στον εαυτό μας ως κοινωνία, να οικοδομήσουμε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, επικεντρωμένο λιγότερο στην αγοραστική δύναμη και περισσότερο στα συλλογικά αγαθά, να αναζητήσουμε ταυτόχρονες απαντήσεις στην οικονομική, κοινωνική και οικολογική κρίση.
Γιατί η Δημοκρατία χρειάζεται, πάνω από όλα, Πολίτες.

Ο Γιάννης Παρασκευόπουλος είναι τραπεζικός υπάλληλος (στο Ταμείο Υγείας της Τράπεζας της Ελλάδος), ιδρυτικό μέλος των Οικολόγων Πράσινων.

Στον ιστότοπο Μετά την Κρίση: 

H θανάσιμη αυτοπαγίδευση της Eλληνικής αριστεράς - του Γιάννη Παρασκευόπουλου