του Μάρτσελ Φράτσερ
© Die Zeit - Marcel Fratzscher : Die Mitte bröckelt, 4.8. 2017
Γερμανία: Η ονομαστική ανεργία είναι χαμηλή, η οικονομία κινείται σταθερά ανοδικά, ο αριθμός των απασχολούμενων μεγαλώνει, Ωστόσο, και σ΄ αυτήν την οικονομικά ευημερούσα χώρα, τα μεσαία κοινωνικά στρώματα συρρικνώνονται. Ως προς αυτό, η ισχυρή βιομηχανική και εξαγωγική χώρα Γερμανία δεν διαφέρει πολύ από τους φτωχούς Νότιους εταίρους της στην ευρωζωνική συντροφιά - ούτε και από την Ελλάδα της βαθιάς κρίσης. Γιατί άραγε;
→ ΥΓ 2.9.2017, Edzard Reuter, πρώην πρόεδρος της Mercedes-Daimler (1987-1995): «Es wird knallen, wenn wir nicht endlich aufwachen!» (Süddeutsche Zeitung, 1.9.2017). «Θα γίνει έκρηξη, άν δεν ξυπνήσουμε επιτέλους [...] Από τη μία μεριά όλο και περισσότεροι άνθρωποι με προσωρινές συμβάσεις εργασίας και από την άλλη διευθυντικά στελέχη με απολαβές διψήφιου αριθμού εκατομμυρίων ευρώ». Η απληστία, η οποία, κατά τον Reuters, ήταν και η αιτία για το σκάνδαλο παραποιήσεων των μετρήσεων ρύπων στα αυτοκίνητα Diesel, ανοίγει όλο και πιο πολύ το τεράστιο χάσμα μεταξύ των επιπέδων διαβίωσης των ανθρώπων· και μάλιστα σε μια εποχή που όλα ανατρέπονται στην αγορά εργασίας λόγω της ψηφιοποίησης. Η ευημερία για όλους δεν είναι διασφαλισμένη βιώσιμα, λέει ο Reuter. «Πρέπει να κινηθούμε, αν δεν θέλουμε να γίνει κανόνας και στην Ευρώπη ό,τι ισχύει στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου κάτω από τις γέφυρες κοιμούνται τα φτωχά πουλιά του Θεού και αποπάνω σουλατσάρουν οι εκατομμυριούχοι». ←
Τα μεσαία κοινωνικά στρώματα συρρικνώνονται - καμμιά άλλη φράση δεν πολώνει τη Γερμανία τόσο πολύ όσο αυτή. Είναι όμως αλήθεια; Αυτοί που βλέπουν κριτικά τη διαπίστωση, παραπονούνται ότι η απάντηση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πώς ορίζονται τα μεσαία κοινωνικά στρώματα, ποιές κοινωνικές ομάδες περιλαμβάνονται και ποιές όχι. Και ισχυρίζονται το εξής: Μετά το 2005 η τάση αυτή δεν συνεχίστηκε· η εισοδηματική ανισότητα δεν αυξήθηκε κι άλλο.
Είναι αλήθεια ότι μετά το 2005 η οικονομική κατάσταση έχει βελτιωθεί στη Γερμανία. Ο αριθμός των απασχολούμενων αυξήθηκε πολύ, η ονομαστική ανεργία μειώθηκε σημαντικά. Όμως οι νέες μελέτες δείχνουν το εξής: Παρόλα αυτά, τα μεσαία κοινωνικά στρώματα συρρικνώνονται ακόμη περισσότερο, ανεξάρτητα από το πώς τα ορίζουμε.
Είναι αλήθεια ότι μετά το 2005 η οικονομική κατάσταση έχει βελτιωθεί στη Γερμανία. Ο αριθμός των απασχολούμενων αυξήθηκε πολύ, η ονομαστική ανεργία μειώθηκε σημαντικά. Όμως οι νέες μελέτες δείχνουν το εξής: Παρόλα αυτά, τα μεσαία κοινωνικά στρώματα συρρικνώνονται ακόμη περισσότερο, ανεξάρτητα από το πώς τα ορίζουμε.
Η δική μας τελευταία μελέτη στο Ινστιτούτο DIW καταλήγει στο εξής συμπέρασμα: Τα μεσαία κοινωνικά στρώματα - δηλαδή οι άνθρωποι που ζουν σε νοικοκυριά με διαθέσιμο πραγματικό εισόδημα (μετά από την αφαίρεση των φόρων και των προνοιακών μεταβιβάσεων από κρατικές πηγές) περίπου τη διάμεση τιμή του εισοδήματος του συνόλου της κοινωνίας [Median - δηλαδή εκείνο το διαθέσιμο εισόδημα, λιγότερο από το οποίο έχει το 50% του πληθυσμού ενώ το υπόλοιπο 50% του πληθυσμού έχει περισσότερο από αυτό*] - συρρικνώνεται όχι μόνον μετά το 1995, αλλά και μετά το 2005. Αν λάβουμε υπόψη - εφαρμόζοντας τον σχετικά στενό ορισμό των μεσαίων εισοδημάτων - τους ανθρώπους που έχουν ως διαθέσιμο εισόδημα από 77 έως 130 % της διαμέσου τιμής, τότε τα μεσαία κοινωνικά στρώματα έχουν μειωθεί από το 48 % του πληθυσμού στην περίοδο 1995-99 στο 41 % του πληθυσμού στην περίοδο 2014-15. Παρόμοια αποτελέσματα παίρνουμε αν χρησιμοποιήσουμε ως βάση έναν ευρύτερο ορισμό των μεσαίων εισοδημάτων.
Η εξέλιξη αυτή έχει οδηγήσει σε μια πόλωση των εισοδημάτων. Ειδικά το ποσοστό των ατόμων που ζουν σε νοικοκυριά με λιγότερο από το 60 % του διαμέσου εισοδήματος, δηλαδή ζουν υπό την απειλή της φτώχειας, έχει αυξηθεί μέσα στο ίδιο χρονικό διάστημα από 11 % σε πάνω από 15 %. Όπως δείχνει μια μελέτη του Ινστιτούτου IZA, όλες οι κοινωνικές ομάδες [που ορίζονται με κριτήρια μη εισοδηματικά, π.χ. ηλικιακές, τύπου απασχόλησης κτλ], επηρεάζονται από αυτή την αλλαγή. Η εξέλιξη αυτή, η συρρίκνωση των μεσαίων εισοδηματικών στρωμάτων, δεν πρέπει λοιπόν να εξηγηθεί από ένα αυξανόμενο ποσοστό ηλικιωμένων ή εργασιακά ανενεργών ατόμων, όπως ισχυρίζονται ορισμένοι οικονομολόγοι. Μάλιστα, ισχύει το εντελώς αντίθετο: Η μείωση της ονομαστικής ανεργίας και η αύξηση της απασχόλησης των γυναικών και των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας, έχουν βοηθήσει στο να είναι σήμερα ενεργά απασχολούμενοι περισσότεροι άνθρωποι σε σύγκριση με πριν από 20 χρόνια.
  |
| Εξέλιξη των εισοδηματικών στρωμάτων στη Γερμανία και μορφές απασχόλησης (1995-2017) Πηγή: © Die Zeit, SOEPv32 - υπολογισμοί του συγγραφέα |
  |
| Εξέλιξη της αγοράς εργασίας στη Γερμανία μετά το 1991 ανάλογα με την εργασιακή σχέση (Πηγή: © Der Spiegel / IAB) |
Ωστόσο υπάρχουν και μερικές θετικές εξελίξεις, πέρα από το γεγονός ότι πάρα πολλοί άνθρωποι βρήκαν δουλειά και μπήκαν στον κόσμο της εργασίας, ιδιαίτερα μετά το 2005. Έτσι, ευχάριστο είναι, ότι μετά το 2005, το ποσοστό των ατόμων με χαμηλά εισοδήματα δεν έχει αυξηθεί τόσο πολύ όπως συνέβη μετά το 1995. Πέρα από αυτό, μερικοί άνθρωποι κατάφεραν να αυξήσουν τις ατομικές και οικογενειακές τους απολαβές και να αναρριχηθούν ψηλότερα από τα μεσαία εισοδηματικά στρώματα.
Επιπλέον, και το μέσο εισόδημα αυξήθηκε ελαφρά σε πραγματικούς όρους σε σύγκριση με το 2005. Συνακόλουθα, όταν εξετάζουμε τα μεσαία εισοδηματικά στρώματα, το ζήτημα που τίθεται δεν είναι πόσοι άνθρωποι έχουν σήμερα λιγότερο διαθέσιμο εισόδημα από αυτό που είχαν πριν από 10 ή 20 χρόνια. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι το ζήτημα της διανομής.
Μια λεπτομερής ανάλυση δείχνει ότι μια αιτία της συρρίκνωσης των μεσαίων εισοδηματικών στρωμάτων είναι το υψηλό συγκριτικά ποσοστό της άτυπης εργασίας (προσωρινή εργασία μέσω εταιρίας που πρακτορεύει εργατικό δυναμικό, «μίνι-απασχόληση», συμβάσεις ορισμένου χρόνου). Ο αριθμός των τυπικών συμβάσεων εργασίας έχει μειωθεί, προπαντός για ανθρώπους της μεσαίας εισοδηματικής κατηγορίας. Ταυτόχρονα, έχουν αυξηθεί οι άτυπες θέσεις εργασίας.
Για ό,τι αφορά τις ομάδες των χαμηλότερων εισοδημάτων, ο αριθμός των ατόμων που απασχολούνται σε κανονικές θέσεις εργασίας παραμένει πάντα χαμηλός, ωστόσο έμεινε σχετικά σταθερός μετά το 2005. Το γεγονός ότι οι ομάδες χαμηλότερων εισοδημάτων γίνονται όλοένα και μεγαλύτερες εξηγείται πρωτίστως από τον αυξανόμενο αριθμό ατόμων που απασχολούνται σε άτυπες θέσεις εργασίας. Από την άλλη πλευρά, στο ανώτερο άκρο του φάσματος της εισοδηματικής κατανομής, η απασχόληση σε κανονικές θέσεις εργασίας έχει αυξηθεί αρκετά· ως αποτέλεσμα, η απασχόληση σε κανονικές θέσεις εργασίας για το σύνολο του πληθυσμού έχει αυξηθεί ελαφρώς σε σύγκριση με το 2005.
Εν ολίγοις, η μεγάλη αύξηση της απασχόλησης και η μείωση της ανεργίας έχουν μεν δημιουργήσει περισσότερες θέσεις εργασίας με κανονική απασχόληση σε σύγκριση με το 2005, ωστόσο ο αριθμός των άτυπων θέσεων εργασίας αυξήθηκε ακόμη πιό πολύ. Αυτό έχει επιφέρει μια στροφή: Σήμερα, υπάρχουν πολύ περισσότεροι εργαζόμενοι με χαμηλά εισοδήματα σε άτυπες θέσεις εργασίας σε σύγκριση με το 1995· επίσης, σε τέτοιες θέσεις εργασίας υπάρχουν πολύ περισσότερα άτομα με χαμηλά, παρά με υψηλά εισοδήματα.
Ένας από τους βασικούς στόχους των μεταρρυθμίσεων της αγοράς εργασίας στη δεκαετία του 2000 ήταν ο εξής: Να δοθεί στους ανθρώπους μια πρώτη ευκαιρία για να εισέλθουν από την ανεργία στην άτυπη απασχόληση, προκειμένου να περάσουν αργότερα στην απασχόληση σε κανονική θέση εργασίας. Όμως, για πολλούς ανθρώπους, αυτή η μετάβαση σε κανονική απασχόληση έγινε πολύ πιο δύσκολη από όσο είχαν υποθέσει οι σχεδιαστές εκείνων των μεταρρυθμίσεων. Περισσότεροι από τους μισούς ανθρώπους που απασχολούνταν άτυπα πριν από τρία χρόνια, εξακολουθούν ακόμη και σήμερα να βρίσκονται σε μια τέτοια εργασιακή σχέση. Μόνον ένας στους τέσσερις άτυπα απασχολούμενος κατάφερε μέσα σε τρία χρόνια να κάνει το άλμα από την άτυπη σε κανονική σχέση εργασίας.
Επιπλέον, περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να «κρατηθούν» στην κανονική απασχόληση σήμερα, σε σύγκριση με την κατάσταση πριν από 10 ή 20 χρόνια. Η ανησυχία ότι οι μεταρρυθμίσεις της αγοράς εργασίας της δεκαετίας του 2000 θα ωθούσαν τους ανθρώπους από την κανονική στην άτυπη απασχόληση δεν επαληθεύτηκε, τουλάχιστον στο σύνολο της οικονομίας.
Συμπέρασμα: Στη Γερμανία, τα μεσαία εισοδηματικά στρώματα συρρικνώνονται - ανεξάρτητα από το πόσο στενά ή ευρέως ορίζεται αυτή η ομάδα, ανάλογα με τα εισοδήματα των ατόμων. Η εξέλιξη αυτή συνδέεται με την αύξηση της άτυπης απασχόλησης στα άτομα με χαμηλά εισοδήματα. Μολονότι η εισοδηματική πόλωση στη Γερμανία επιταχύνεται τώρα με ρυθμό μικρότερο από το 2005, ωστόσο η τάση για εισοδηματική πόλωση συνεχίζεται.
Για ό,τι αφορά τις ομάδες των χαμηλότερων εισοδημάτων, ο αριθμός των ατόμων που απασχολούνται σε κανονικές θέσεις εργασίας παραμένει πάντα χαμηλός, ωστόσο έμεινε σχετικά σταθερός μετά το 2005. Το γεγονός ότι οι ομάδες χαμηλότερων εισοδημάτων γίνονται όλοένα και μεγαλύτερες εξηγείται πρωτίστως από τον αυξανόμενο αριθμό ατόμων που απασχολούνται σε άτυπες θέσεις εργασίας. Από την άλλη πλευρά, στο ανώτερο άκρο του φάσματος της εισοδηματικής κατανομής, η απασχόληση σε κανονικές θέσεις εργασίας έχει αυξηθεί αρκετά· ως αποτέλεσμα, η απασχόληση σε κανονικές θέσεις εργασίας για το σύνολο του πληθυσμού έχει αυξηθεί ελαφρώς σε σύγκριση με το 2005.
Εν ολίγοις, η μεγάλη αύξηση της απασχόλησης και η μείωση της ανεργίας έχουν μεν δημιουργήσει περισσότερες θέσεις εργασίας με κανονική απασχόληση σε σύγκριση με το 2005, ωστόσο ο αριθμός των άτυπων θέσεων εργασίας αυξήθηκε ακόμη πιό πολύ. Αυτό έχει επιφέρει μια στροφή: Σήμερα, υπάρχουν πολύ περισσότεροι εργαζόμενοι με χαμηλά εισοδήματα σε άτυπες θέσεις εργασίας σε σύγκριση με το 1995· επίσης, σε τέτοιες θέσεις εργασίας υπάρχουν πολύ περισσότερα άτομα με χαμηλά, παρά με υψηλά εισοδήματα.
Ένας από τους βασικούς στόχους των μεταρρυθμίσεων της αγοράς εργασίας στη δεκαετία του 2000 ήταν ο εξής: Να δοθεί στους ανθρώπους μια πρώτη ευκαιρία για να εισέλθουν από την ανεργία στην άτυπη απασχόληση, προκειμένου να περάσουν αργότερα στην απασχόληση σε κανονική θέση εργασίας. Όμως, για πολλούς ανθρώπους, αυτή η μετάβαση σε κανονική απασχόληση έγινε πολύ πιο δύσκολη από όσο είχαν υποθέσει οι σχεδιαστές εκείνων των μεταρρυθμίσεων. Περισσότεροι από τους μισούς ανθρώπους που απασχολούνταν άτυπα πριν από τρία χρόνια, εξακολουθούν ακόμη και σήμερα να βρίσκονται σε μια τέτοια εργασιακή σχέση. Μόνον ένας στους τέσσερις άτυπα απασχολούμενος κατάφερε μέσα σε τρία χρόνια να κάνει το άλμα από την άτυπη σε κανονική σχέση εργασίας.
Επιπλέον, περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να «κρατηθούν» στην κανονική απασχόληση σήμερα, σε σύγκριση με την κατάσταση πριν από 10 ή 20 χρόνια. Η ανησυχία ότι οι μεταρρυθμίσεις της αγοράς εργασίας της δεκαετίας του 2000 θα ωθούσαν τους ανθρώπους από την κανονική στην άτυπη απασχόληση δεν επαληθεύτηκε, τουλάχιστον στο σύνολο της οικονομίας.
Συμπέρασμα: Στη Γερμανία, τα μεσαία εισοδηματικά στρώματα συρρικνώνονται - ανεξάρτητα από το πόσο στενά ή ευρέως ορίζεται αυτή η ομάδα, ανάλογα με τα εισοδήματα των ατόμων. Η εξέλιξη αυτή συνδέεται με την αύξηση της άτυπης απασχόλησης στα άτομα με χαμηλά εισοδήματα. Μολονότι η εισοδηματική πόλωση στη Γερμανία επιταχύνεται τώρα με ρυθμό μικρότερο από το 2005, ωστόσο η τάση για εισοδηματική πόλωση συνεχίζεται.
* (ΣτΜ): Το στατιστικό μέγεθος του διαμέσου (median) εισοδήματος δεν πρέπει να συγχέεται με το Μέσο Εισόδημα (τον στατιστικό μέσο όρο). Χαρακτηριστικό του διαμέσου εισοδήματος είναι, εκτός των άλλων, το εξής: Εάν, ως εξαίρεση, το εισόδημα του πλουσιότερου μέλους ενός πληθυσμού αυξηθεί πολύ (π.χ. διπλασιαστεί, τριπλασιαστεί κτλ), το διάμεσο εισόδημα στην πράξη δεν επηρεάζεται, ενώ το Μέσο Εισόδημα, ως αριθμητικός μέσος όρος, επηρεάζεται, μερικές φορές πολύ. Έτσι, με τη χρήση του διαμέσου αντί του μέσου εισοδήματος, οι ακραίες ή εξαιρετικές περιπτώσεις και μεταβολές δεν παίζουν τόσο σημαντικό ρόλο στη στατιστική επεξεργασία και δεν παραμορφώνουν τα δεδομένα. Με βάση το διάμεσο εισόδημα λαμβάνουμε μια πιο αντιπροσωπευτική και ακριβή εικόνα για την πραγματική εισοδηματική κατάσταση της πλειοψηφίας ενός πληθυσμού και ιδίως των μεσαίων ομάδων του.
Ο Marcel Fratzscher (1971) διδάσκει Μακροοικονομία στο Πανεπιστήμιο Humboldt του Βερολίνου και είναι πρόεδρος του Ινστιτούτου DIW. Εργάζεται επίσης ως σύμβουλος στην ΕΚΤ, στην οποία από το 2001 έως 2012 ήταν επικεφαλής του τμήματος Ανάλυσης Διεθνούς Οικονομικής Πολιτικής. Δίδαξε παλαιότερα Διεθνές Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο Γκαίτε της Φρανκφούρτης και από τον Δεκέμβριο του 2016 γράφει τακτικά στην Zeit Online. Είναι μέλος του Ομίλου Γκλίνικε
Αρθρογραφία του Μάρτσελ Φράτσερ στην εφημερίδα Die Zeit
Ο Marcel Fratzscher (1971) διδάσκει Μακροοικονομία στο Πανεπιστήμιο Humboldt του Βερολίνου και είναι πρόεδρος του Ινστιτούτου DIW. Εργάζεται επίσης ως σύμβουλος στην ΕΚΤ, στην οποία από το 2001 έως 2012 ήταν επικεφαλής του τμήματος Ανάλυσης Διεθνούς Οικονομικής Πολιτικής. Δίδαξε παλαιότερα Διεθνές Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο Γκαίτε της Φρανκφούρτης και από τον Δεκέμβριο του 2016 γράφει τακτικά στην Zeit Online. Είναι μέλος του Ομίλου Γκλίνικε Αρθρογραφία του Μάρτσελ Φράτσερ στην εφημερίδα Die Zeit
Στον ιστoχώρο Μετά την Κρίση:
Μάρτσελ Φράτσερ: Οι ελίτ κλείνουν τα μάτια για να μη δούν την πραγματικότητα. Και η πολιτική, αντί επανόρθωσης, στηρίζει λάθος κοινωνικές ομάδες
Μάρτσελ Φράτσερ: Η νομοθέτηση προληπτικών μέτρων επιδρά φιλοκυκλικά στην ελληνική οικονομία. Πότε θα διδαχτεί η ΕΕ από την ελληνική κρίση;
Άρμιν φον Μπόγκνταντυ, Μάρτσελ Φράτσερ, Γκούντραμ Βολφ: Το χρέος της Ελλάδας μπορεί και πρέπει να ελαφρυνθεί εντός της ευρωζώνης. Συσχέτιση επιτοκίων με την ανάπτυξη και μορατόριουμ πληρωμών (Bruegel Institute - Brussels και Frankfurter Allgemeine Zeitung)
«Βοηθήστε την Ελλάδα!» Οι όμιλοι Άϊφελ και Γκλίνικε (Γαλλία, Γερμανία)
Άρμιν φον Μπόγκνταντυ, Μάρτσελ Φράτσερ, Γκούντραμ Βολφ: Το χρέος της Ελλάδας μπορεί και πρέπει να ελαφρυνθεί εντός της ευρωζώνης. Συσχέτιση επιτοκίων με την ανάπτυξη και μορατόριουμ πληρωμών (Bruegel Institute - Brussels και Frankfurter Allgemeine Zeitung)
«Βοηθήστε την Ελλάδα!» Οι όμιλοι Άϊφελ και Γκλίνικε (Γαλλία, Γερμανία)
Για το ίδιο θέμα (σε γερμανική γλώσσα)
Florian Diekmann: Αγορά εργασίας - Σε τι συνίσταται το θαύμα της απασχόλησης στη Γερμανία; (Arbeitsmarkt: Was ist dran am deutschen Jobwunder? - Der Spiegel, 28.8.2017)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου