Ο Αριστείδης Μπαλτάς, με την ευθυκρισία που προσφέρει η απόσταση του χρόνου, επαναξιολογεί εν συντομία την πολιτική κληρονομιά που άφησε ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης. Από τα πρώτα, τα συνθετικά και δημιουργικά χρόνια του περιοδικού Ο Πολίτης στις δεκαετίες του 1970 και 1980, χρόνια προαγωγής της πολιτικής παιδείας, μέχρι τις αδιαφανείς, συσκοτιστικές δεκαετίες 1990-2000, με τα ιδεολογήματα που έκαναν άγονο κάθε σπόρο πολιτικής, ένθεν κακείθεν. Ποιός θυμάται τώρα, και θεωρεί σοβαρά πράγματα, τις τότε διαμάχες για σύμβολα και για δόγματα, εκείνα τα πέτρινα χρόνια των ιδεολογημάτων χωρίς ίχνος προγραμματικής πολιτικής; Και - εκτός εκείνου του πολιτικού προσωπικού που το θυμάται καλά και το επαναλαμβάνει κάθε τόσο ως νέα κωμωδία - ποιός θυμάται, επίσης, το «βρώμικο 89»; Και πώς το θυμούνται, όσοι το θυμούνται; Και πόσοι τολμούν να κάνουν τους λογαριασμούς τους με εκείνο το άγονο παρελθόν, όπως κάνει ο Α. Μπαλτάς; Πόσοι αναγνωρίζουν, ή έστω εξετάζουν και το ξανασκέφτονται, πότε-πού-ποιοί νίκησαν, ποιοί ηττήθηκαν εκείνη την εποχή; Πόσοι αναγνωρίζουν σήμερα, ποιοί παραγνωρισμένοι και ηττημένοι είναι ακριβώς εκείνοι που πρόβλεψαν έγκαιρα το ελληνικό ναυάγιο του 2008-2010, έχοντας συνειδητοποιήσει μέσα τους βαθιά, ότι η δήθεν ισχυρή Ελλάδα του 2004 θα αποδειχτεί σε λίγα χρόνια παραλλαγή αποτυχημένου κράτους; Ελάχιστοι, δυστυχώς. Ελάχιστοι από τους «από δω», ελάχιστοι από τους «από εκεί», ελάχιστοι κι από όσους είναι «ανάμεσα» ή στέκονται «απέξω».
Πώς μάς φαίνονται τώρα όλα εκείνα, εν μέσω των πολλαπλών κρίσεων; Πώς θα φαίνονται αύριο, όταν και άλλοι πολλοί, ποικίλων ιδεολογικών και πολιτικών αποχρώσεων, ίσως συνειδητοποιήσουν (πολύ αργά, αλλά ακόμη κι έτσι είναι προτιμότερο από το ποτέ), ότι δεν υπάρχει μηχανή του χρόνου, ούτε άλλος τρόπος επιστροφής στο χθες;
Πώς μάς φαίνονται τώρα όλα εκείνα, εν μέσω των πολλαπλών κρίσεων; Πώς θα φαίνονται αύριο, όταν και άλλοι πολλοί, ποικίλων ιδεολογικών και πολιτικών αποχρώσεων, ίσως συνειδητοποιήσουν (πολύ αργά, αλλά ακόμη κι έτσι είναι προτιμότερο από το ποτέ), ότι δεν υπάρχει μηχανή του χρόνου, ούτε άλλος τρόπος επιστροφής στο χθες;
Γ. Ρ.
Πρώτοι καιροί του περιοδικού «Ο Πολίτης». Άγγελος Ελεφάντης από τότε και μέχρι τέλους. Δίπλα του από την αρχή ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης. Φίλος του στενός από το Παρίσι. Παρά τις αμοιβαία αποδεκτές διαφωνίες. Ιδεολογικές θα τις έλεγα. Ο Άγγελος, «κομμουνιστής της ανανέωσης», ο Μιχάλης, «αριστερός σοσιαλιστής». Επίσης της ανανέωσης. Και επ’ ουδενί «σοσιαλδημοκράτης». Με τις συνδηλώσεις που εξακολουθεί να φέρει ο όρος από τότε. Κοινός τόπος η «ανανέωση» της Αριστεράς. Παρά την ασάφεια του όρου και μολονότι αυτός δεν άρεσε τότε σε αρκετούς. Γιατί φαινόταν να παραπέμπει σε αναπαλαίωση μνημείου και σε δοξαστικό μιας απροσδιόριστης «νεότητας». Γιατί ο όρος κάλυπτε και δεν αναδείκνυε τα ζητήματα της κομμουνιστικής και της αριστερής παράδοσης που όφειλαν να τεθούν αυτοκριτικά σε ριζική επανέξεταση. Σε σχέση, π.χ., με την πορεία τού «διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος», όπως λεγόταν τότε, και με τις εξελίξεις στη Σοβιετική Ένωση και στα «καθεστώτα σοβιετικού τύπου», όπως επίσης λέγονταν τότε.
Αλλά ας είναι. «Ανανεωτική Αριστερά» λοιπόν. Ένα όνομα και μια σημαία που επέτρεπαν να περι-γραφεί ένας τόπος ιδεολογικών και πολιτικών ευαισθησιών. Με κοινό καταστατικό αντίπαλο, οιονεί υπαρξιακό, όχι μόνο τον καπιταλισμό (έτσι οριζόταν η Αριστερά επί αιώνες), αλλά και τον «σοβιετισμό» που συμπύκνωναν οι ηγεσίες «σοβιετικού τύπου». Με ανοιχτά, βέβαια, πλείστα ιστορικά, θεωρητικά και πραγματολογικά ζητήματα ως προς το τι και το πώς του «σοβιετισμού»
Ανανεωτική Αριστερά λοιπόν. Με δύο ιδεολογικά προσδιορισμένους πόλους. Τον Άγγελο και τον Μιχάλη. Τουλάχιστον στο πλαίσιο του περιοδικού «Ο Πολίτης».
Οι δύο «πόλοι» συνυπήρχαν για πολλά χρόνια με πλήρη σύμπνοια και σε αγαστή συνεργασία. Υπό όρους αμοιβαίας γονιμοποίησης. Γιατί το πολιτικό αιτούμενο ήταν κοινό. Κανένας δεν ζητούσε να κηρυχθεί η (κομμουνιστική, τι άλλο;) επανάσταση, κανένας δεν εξελάμβανε ότι αυτή θα προέκυπτε «αυθορμήτως» από τη διαρκή ανάπτυξη του «μαζικού κινήματος» ή από την πεφωτισμένη δράση «πρωτοποριών», όλοι θεωρούσαν ότι το πολιτικό υποκείμενο της Αριστεράς -το ΚΚΕ Εσωτερικού που μας έλαχε- έπρεπε να ενισχυθεί κριτικά και να διεκδικήσει -συμμαχώντας με πολιτικά όμορους χώρους- τις δομικές αλλαγές που είχε ανάγκη ο τόπος. Κατά τους όρους του εκάστοτε εφικτού και της διαρκούς προσπάθειας για τη διεύρυνσή του. Γιατί μόνο αυτή μπορεί να είναι η έμπρακτη πολιτική τής Αριστεράς όλων των αποχρώσεων.
Ως προς το εφικτό και τη διεύρυνσή του, ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης υπήρξε εξαιρετικά σαφής, με ρηξικέλευθες ιδέες και προτάσεις που μπορούσαν να κινητοποιήσουν. Πολιτική οικολογία, όροι και μορφές ανάπτυξης της χώρας, παρα-οικονομία, κριτική στην οικονομική και κοινωνική πρακτική των μεσοστρωμάτων, ανάλυση της παγκοσμιοποίησης, διεθνείς σχέσεις της χώρας, ευρωπαϊκές συντεταγμένες και παράμετροι, μορφές οργάνωσης ενός αριστερού κόμματος που θα μπορούσε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των καιρών. Επεξεργασμένες θεματικές σε πολλά επίπεδα, που πλούτισαν καίρια όλους μας. Γιατί, ακριβώς, το πολιτικό αιτούμενο ήταν κοινό και ανοιχτό το πεδίο αμοιβαίας μόρφωσης και από κοινού εμβάθυνσης. Εν πολλοίς ανεξάρτητα από ιδεολογικές, όπως τις ονόμασα, διαφορές. Όπου κι αυτές μπορούσαν να συζητηθούν απροκατάληπτα και γόνιμα για όλους.
Η ένταξη στην ΕΑΡ
Αλλά κάποτε ενέσκηψε ο Γκορπματσόφ, τα απόνερα της ανατροπής έφτασαν στα καθ’ ήμας, το «ιδεολογικό» ανήλθε με άκρα επιθετικότητα στο προσκήνιο και το ΚΚΕ Εσωτερικού διασπάστηκε. Με συμβολικό -δηλαδή βαθέως ιδεολογικό- επίδικο τη χρήση του «Κ». Να διατηρηθεί ή όχι ο προσδιορισμός «κομμουνιστικό» στον τίτλο του; Έτσι, αφενός δημιουργήθηκε η Ελληνική Αριστερά και αφετέρου το ΚΚΕ Εσωτερικού - Ανανεωτική Αριστερά. Οπότε και οι θιασώτες του περιοδικού «Ο Πολίτης» διαχωρίστηκαν. Γιατί οι υπαρξιακές δεσμεύσεις και τα κύρια σύμβολά τους δεν υπόκεινται ούτε μπορεί να τους ζητηθεί να υπόκεινται στον αφρό της συγκυρίας, στα καπρίτσια της μόδας, στους ισολογισμούς πολιτικού κόστους και πολιτικού οφέλους. Γι’ αυτό ο Μιχάλης προσχώρησε στην ΕΑΡ, γι’ αυτό ο Άγγελος και άλλοι του περιοδικού «Ο Πολίτης» εντάχθηκαν στο ΚΚΕ Εσωτερικού - Ανανεωτική Αριστερά.
Οι διασπάσεις είναι πάντα πράγμα βαρύ. Διαρρηγνύουν τόπους εγκαρδιότητας, οξύνουν πάθη, στρεβλώνουν απόψεις, δημιουργούν ρήγματα. Κάποτε αγεφύρωτα. Παρακολουθούσα πλέον από απόσταση τις τοποθετήσεις του Μιχάλη και διαπίστωνα ότι, παρά τον αυστηρά έλλογο και κάποτε καινοτόμο χαρακτήρα τους, είχαν μικρότερη απήχηση στην ΕΑΡ και κατόπιν στον Συνασπισμό απ’ όσο τους άξιζε. Άλλοι καιροί, ωστόσο, άλλα μελήματα. Το ιδεολογικό κυριαρχούσε, το πολιτικό υποστελλόταν, οι γέφυρες κόβονταν, οι παρεξηγήσεις φούντωναν.
Ανακαλώ συχνά τον Μιχάλη στη μνήμη. Για να αναρωτηθώ πού θα βρισκόταν κατά ετούτη την πυκνή πενταετία των παντελώς απροσδόκητων εξελίξεων. Μνήμη ενεργή. Που, εκτός των άλλων, μου υπενθυμίζει αυτοκριτικά, δηλαδή πολύ χρήσιμα, κάποιες δικές μου ολιγωρίες... Συνιστώντας ταυτόχρονα προτροπή προς εαυτόν και αλλήλους: Να σκύψουμε περισσότερο στην κληρονομιά του. Κληρονομιά που έχει να προσφέρει πολλά. Για το σήμερα και για το αύριο.
Ο Αριστείδης Μπαλτάς (1943), σπούδασε μηχανολόγος-ηλεκτρολόγος στο ΕΜΠ, με μεταπτυχιακές σπουδές Θεωρητικής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Παρισίων XI. Από το 1982 δίδαξε Φυσική, φιλοσοφία - μεθοδολογία της φυσικής και φιλοσοφία των επιστημών στο τμήμα Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών του ΕΜΠ. Σήμερα είναι ομότιμος καθηγητής Φιλοσοφίας των Επιστημών του ΕΜΠ. Στο πλαίσιο των ερευνητικών ενδιαφερόντων του ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη λεγόμενη Γαλλική Σχολή Επιστημολογίας (Μπασελάρ, Canguilhem, Κοϋρέ, Cavailles), με την επιστημολογία του Λουί Αλτουσέρ, καθώς και με την αγγλοσαξονική φιλοσοφία της επιστήμης, με βάση τη σκέψη των K. Popper, T.S. Kuhn, I. Lakatos, P. Feyerabend, L. Laudan, κ.ά. Επίσης με τη φιλοσοφία της επιστήμης στο πλαίσιο μιας γενικότερης φιλοσοφικής θεώρησης, με βάση το έργο των Βιτγκενστάιν, Νίτσε, Σπινόζα, Ντεριντά, McDowell, Μπένγιαμιν κ.ά. Το 2002 τιμήθηκε με Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου-Κριτικής για το βιβλίο του Αντικείμενα και όψεις εαυτού (εκδ. Εστία) και το 2010 με το Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας στη μνήμη των Βασίλη Ξανθόπουλου - Στέφανου Πνευματικού.
Ο Αριστείδης Μπαλτάς διετέλεσε Υπουργός Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων (27 Ιανουαρίου 2015 – 28 Αυγούστου 2015) και Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού (23 Σεπτεμβρίου 2015 – 5 Νοεμβρίου 2016). Διετέλεσε βουλευτής στην Περιφέρεια Αττικής (20 Σεπτεμβρίου 2015 – 11 Ιουνίου 2019). Σήμερα σίναι μέλος της ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ
Για τον Μιχάλη Παπαγιαννάκη, στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου