Η Αμερική σε κρίση - δολοφονίες Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ και Ρόμπερτ Κέννεντυ. Η Άνοιξη της Πράγας και η «άλλη άνοιξη του '68»

Το 1968 δεν ήταν μόνον χρονιά του Μάη του Παρισιού. Η άνοιξη εκείνη ήταν εποχή μεγάλων κρίσεων σε όλο τον πλανήτη, στιγμή συμπυκνωμένων ιστορικών γεγονότων. Η στρατιωτική εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο του Βιετνάμ έπαιρνε μεγάλη έκταση και η «άλλη Αμερική», του κινήματος ειρήνης, του φοιτητικού κινήματος και των λιποτακτών, προσπαθούσε να την σταματήσει. Ο αγώνας για τα ίσα δικαιώματα μαύρων και λευκών ήταν τότε στο αποκορύφωμά του, είχε όμως ήδη πίσω του μεγάλη ιστορία. Όταν ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ είχε εκφωνήσει τον διάσημο λόγο του «I Have A Dream», στην πορεία προς την Ουάσιγκτων (28 Αυγούστου 1963), το FBI τον είχε περιγράψει ως «τον πιό επικίνδυνο και επιδραστικό Νέγρο ηγέτη σε όλη τη χώρα». 
Στην Τσεχοσλοβακία, με την αλλαγή κυβέρνησης, το αντισταλινικό κίνημα εκδημοκρατισμού βρέθηκε στην εξουσία. Ο νέος ηγέτης Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ τον Φεβρουάριο του 1968 κατάργησε τη λογοκρισία, στις 5 Απριλίου παρουσίασε το πρόγραμμα δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων, τον Ιούνιο δημοσιεύθηκε το «Μανιφέστο των 2000 λέξεων» του συγγραφέα Λούντβικ Βάτσουλικ.
  
Οι δυνάμεις της αντίδρασης αντέδρασαν με βία. Χτύπησαν και στις ΗΠΑ και στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Στις 4 Απριλίου 1968 δολοφονήθηκε ο Μάρτιν Λoύθερ Κίνγκ στη Μέμφις του Τενεσσή.
Δυό βδομάδες πρίν, στις 18 Μαρτίου 1968, ο υποψήφιος για την προεδρία των ΗΠΑ Ρόμπερτ Κέννεντυ είχε εκφωνήσει τον περίφημο λόγο του στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Κάνσας.
Στις 6 Ιουνίου 1968 ο Ρόμπερτ Κέννεντυ δολοφονήθηκε στο Λος Άντζελες της Καλιφόρνια.

                

Η αναστατωμένη Άνοιξη του 1968 συνεχίσθηκε το καλοκαίρι με την κατάπνιξη του εκδημοκρατισμού στην Τσεχοσλοβακία.

Τη νύχτα προς την 21η Αυγούστου 1968, στρατεύματα χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας (της τότε Σοβιετικής Ένωσης, της Πολωνίας, της Ουγγαρίας και της Βουλγαρίας) εισέβαλαν στην Τσεχοσλοβακία. Η εισβολή είχε το κωδικό όνομα «Επιχείρηση Δούναβης». Στις λίγες μάχες έχασαν τη ζωή τους 98 Τσέχοι και Σλοβάκοι στρατιώτες και από την άλλη πλυρά των εμπολέμων 50 στρατιώτες του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Ο Ντούμπτσεκ ζήτησε απο τους άμαχους πολίτες να μην προβάλλλουν αντίσταση. Η «τάξη» αποκαταστάθηκε. Οι χώρες της Δύσης περιορίστηκαν σε λεκτικές καταδίκες της εισβολής, από φόβο μην επεκταθεί η κρίση σε πυρηνικό πόλεμο. Γιουγκοσλαβία και Ρουμανία τάχθηκαν στο πλευρό του Ντούμπτσεκ. Τα Κομμουνιστικά κόμματα Ιταλίας και Γαλλίας καταδίκασαν την επέμβαση. Ήταν το «σημείο μη επιστροφής» στο δρόμο της χειραφέτησής τους από το καθεστώς της Μόσχας.

Ήταν μια στιγμή γενικού αναβρασμού και κρίσης στο κλίμα του Ψυχρού Πολέμου, περίοδος αμφισβήτησης από τους λαούς του χωρισμού του κόσμου σε δύο στρατόπεδα. Τα αιτήματα για ελευθερία, ισότητα και δικαιοσύνη ακούγονταν από κάθε γωνιά του πλανήτη. Όμως στην Ελλάδα είχαμε ήδη κλείσει ένα χρόνο δικτατορικού καθεστώτος και το τέλος του δεν φαινόταν στον ορίζοντα.
 

Ο λόγος του Ρόμπερτ Κέννεντυ στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Κάνσας είναι μια σημαντική, σπάνια κατάθεση πολιτικής ειλικρίνειας, ανεπανάληπτη κληρονομιά εκείνης της εποχής. Ο Ρ. Κέννεντυ μιλά για την κοινωνία, την οικονομία, το περιβάλλον και για την χαμένη τιμή της χώρας του, εξαιτίας της εμπλοκής της στον πόλεμο του Βιτενάμ. Αυτά που είπε το 1968, παραμένουν σήμερα, τόσα χρόνια μετά, ολοφάνερες διαπιστώσεις διαχρονικής ισχύος. Και ανεκπλήρωτες, οι πιο πολλές.

«Όλα πρέπει ν' αλλάξουν για να παραμείνουν ίδια», έλεγε ο Τανκρέντι (Αλαιν Ντελόν) στο θείο του, ντον Φαμπρίτσιο, πρίγκιπα της Σαλίνα (Μπαρτ Λάνκαστερ), στην ταινία Γατόπαρδος του Λουκίνο Βισκόντι).
Όλα άλλαξαν για να μείνουν ίδια.

Υπάρχουν άραγε εξέχοντες σημερινοί πολιτικοί, οπουδήποτε στον κόσμο, που θα μπορούσαν να μιλήσουν με αυτά τα λόγια, όπως ο Ρόμπερτ Κέννεντυ;

Γ. Ρ.

© SHIRA BEZALE / Der Spiegel

Ρόμπερτ Κέννεντυ - Λόγος στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας
 
Robert F. Kennedy Speeches - Remarks at the University of Kansas, March 18, 1968 (μετάφραση στα ελληνικά από τον Άγγελο Ελεφάντη, 2007)

  

«...Το Ακαθάριστο Εθνικό Προιόν μας ανέρχεται τώρα σε περισσσότερα από 800 δις δολλάρια το χρόνο. Όμως, εάν επρόκειτο να κρίνουμε τις ΗΠΑ με κριτήριο αυτό το ΑΕΠ, άς θυμόμαστε ότι στο ΑΕΠ περιλαμβάνουν και την ρύπανση της ατμόσφαιρας, την διαφήμιση του καπνίσματος, αλλά και τα ασθενοφόρα για να μαζεύουμε τραυματισμένους στα σφαγεία των αυτοκινητόδρομων.

Το ΑΕΠ περιλαμβάνει τα ειδικά συστήματα ασφαλείας για τις πόρτες μας, αλλά και τις φυλακές για ανθρώπους που τις παραβιάζουν. Περιλαμβάνει την καταστροφή των δασών κωνοφόρων και τον χαμό των θαυμάτων της φύσης μας από τη χαοτική επέκταση των πόλεων. Περιλαμβάνει τις βόμβες ναπάλμ και τις πυρηνικές κεφαλές, και τα θωρακισμένα οχήματα για την αστυνομία που καταστέλλει τις ταραχές στις πόλεις μας. Περιλαμβάνει τα τουφέκια και τα μαχαίρια, περιλαμβάνει και τα τηλεοπτικά προγράμματα μας που δοξολογούν την βία για να πουλιούνται βίαια παιχνίδια στα παιδιά μας.

Ωστόσο, το ΑΕΠ δεν δίνει δεκάρα για την υγεία των παιδιών μας, για την ποιότητα της εκπαίδευσης τους ή για την χαρά του παιχνιδιού τους. Δεν μετρούν στο ΑΕΠ η ομορφιά της ποίησής μας, η δύναμη και αντοχή των γάμων μας, η ευφυία των δημόσιων συζητήσεών μας, η ακεραιότητα των δημόσιων λειτουργών μας. Δεν μετρά ούτε το πνεύμα μας, ούτε το θάρρος μας, ούτε η σοφία μας, ούτε οι γνώσεις μας, ούτε η συμπόνοια μας, ούτε η αφοσίωσή μας στη χώρα μας.

Συνοψίζοντας: Το ΑΕΠ μετρά τα πάντα, εκτός απ' αυτά που κάνουν τη ζωή ν' αξίζει. Και μας λέει τα πάντα για την Αμερική, εκτός από ένα: Γιατί να είμαστε υπερήφανοι που είμαστε Αμερικανοί.

Εάν αυτό είναι αλήθεια εδώ, σε τούτη τη χώρα, τότε είναι αλήθεια και οπουδήποτε αλλού στον κόσμο.

Από την αρχή, η πιό μεγάλη περηφάνεια μας ήταν η υπόσχεση του Τζέφφερσον, ότι εμείς, εδώ σ' αυτή τη χώρα, θα είμαστε η πιό μεγάλη ελπίδα της ανθρωπότητας. Και τώρα, κυττώντας τον πόλεμο στο Βιετνάμ, αναρωτιόμαστε άν εξακολουθούμε να διατηρούμε τον αρμόζοντα σεβασμό για τη γνώμη της ανθρωπότητας, και άν η γνώμη αυτή διατήρησε τον αρμόζοντα σεβασμό για εμάς, ή άν, όπως κάποτε η αρχαία Αθήνα, θα στερηθούμε κάθε συμπάθεια και υποστήριξη, και τελικά την ίδια την ασφάλειά μας, καθώς κυνηγάμε με τρόπο χονδροειδή και ανελέητο, τους δικούς μας ιδιαίτερους στόχους και τους αποκλειστικά δικούς μας σκοπούς...» 

ΥΓ - Ιούνιος 2020: Τότε, το 1968, ακούστηκαν αυτά από εξέχοντα Αμερικανό πολιτικό, o οποίος δυόμισυ μήνες μετά δολοφονήθηκε. Πενηνταδύο χρόνια μετά ο τωρινός Πρόεδρος των ΗΠΑ απαντά: «America First». Και πράττει αναλόγως. Όλα άλλαξαν εκεί, για να μείνουν ίδια, αμετακίνητα, τα βασικά. Αυτή ακριβώς η πολιτική και ηθική αποτελμάτωση είναι ο ορισμός της ιστορικής παρακμής μιας κοινωνίας και ενός έθνους.
 
Η επιλογή αυτού του αποσπάσματος από τον λόγο του Ρ. Κέννεντυ και η μετάφραση στα ελληνικά (με ελάχιστες μεταβολές) είναι του Άγγελου Ελεφάντη. Είχε παρουσιαστεί στο τεύχος 160 του Πολίτη (Νοέμβριος 2007) στο άρθρο του Ελεφάντη «Πέρα από τη μεγέθυνση». Μάλιστα, το περιεχόμενό του ήταν, κατά κάποιο τρόπο, η αφορμή για να γράψει το άρθρο εκείνο, το οποίο ήταν ένα από τα τελευταία του. Έξι μήνες πριν πεθάνει. Τούτη η αναδημοσίευση, με αφορμή τα γεγονότα στις ΗΠΑ και τη επέτειο της δολοφονίας του Ρόμπερτ Κέννεντυ (6 Ιουνίου 1968), έρχεται επίσης να μας θυμίσει πάλι τον Άγγελο Ελεφάντη, 12 χρόνια μετά τον θάνατό του (29 Μαΐου 2008), ως ένας ακόμη μικρός φόρος τιμής για τον άνθρωπο, τις ιδέες του, τα γραπτά και τα έργα του.
   
 
Robert F. Kennedy Speeches: Remarks at the University of Kansas (ολόκληρη η ομιλία απομαγνητοφωνημένη - στο ίδρυμα John F. Kennedy Presidential Library and Museum)

 

Άγγελου Ελεφάντη: «Πέρα από τη μεγέθυνση» (στον ψηφιοποιημένο Πολίτη - Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας /ΑΣΚΙ)

Λόγος για την ερχόμενη, την πραγματικά μεγάλη κρίση: Ο Πολίτης Άγγελος Ελεφάντης (1936 - 29 Μαΐου 2008)

 

Alex Kotch: Στη χώρα των βαρόνων ληστών άλλοτε, των αναρχο-καπιταλιστών τώρα - Πώς ο πιο βαθύς καρκίνος διαδίδεται σε πανεπιστήμια, κοινοβούλια, κυβερνητικούς θεσμούς