Η θρησκεία ως κοινωνική ουτοπία: Η εναλλακτική λύση του Ιησού

του Γιάκομπ Άουγκστάϊν
  

© SPIEGEL ONLINE 2013

   

Δεν χρειάζεται να είναι κανείς Χριστιανός για να μάθει να εκτιμά την σημασία της Ανάστασης. Η Ανάσταση είναι η νίκη της ουτοπικής σκέψης. Και μάλιστα εδώ, στον δικό μας κόσμο. Οχι σε κάποια νεφελοκοκκυγία.
Είναι ο θρίαμβος της ουτοπίας επί της απελπισίας του θανάτου. Ο θάνατος έρχεται όπως ένας καπιταλιστής του χρηματο-πιστωτικού συστήματος και λέει «There Is No Alternative» («δεν υπάρχει  εναλλακτική λύση»). Και μετά, η Ανάσταση του Χριστού τον διαψεύδει.           
Τον Σεπτέμβριο του 2012, φωτογραφήθηκε ένας νέος άνθρωπος τη στιγμή που έφευγε απο ένα κατάστημα στο Μόναχο. Το πρόσωπό του είναι γελαστό. Και τα δυό του χέρια υψώνονται ψηλά, προς τον ουρανό. Στο ένα χέρι κρατά ένα μικρό άσπρο κουτί. Πίσω του, αριστερά και δεξιά στέκονται δυο μεγαλόσωμοι άνδρες, ντυμένοι με μπουφάν που μοιάζουν με ένστολων, κι αυτοί χαμογελαστοί. Ο Ραλφ M., 21 ετών, είχε αγορασει το πρώτο i-phone στην πόλη του Μονάχου. «Απλά, είναι λατρεία,  μόδα, ν' αγοράζεις ένα i-phone», δήλωσε σε μιαν εφημερίδα, η οποία έγραφε επίσης, ότι το προσωπικό του καταστήματος πανηγύρισε το γεγονός με ρυθμικό χειροκρότημα.  
O Βάλτερ Μπένγιαμιν θα το καταλάβαινε. Είχε χαρακτηρίσει τον καπιταλισμό «καθαρή λατρευτική θρησκεία, ίσως την πιό ακραία που υπήρξε σε όλη την ιστορία». Κανένα δόγμα, καμμιά θεολογία, μόνον λατρεία. Στο πρόσωπο του νεαρού θαυμαστή της Apple από το Μόναχο μπορούσες να διακρίνεις μιαν εσωτερική κατάσταση, που δεν είναι και τόσο εύκολο να παραχθεί: Ευτυχία, ανάταση. Τι γίνεται όμως, όταν ο καπιταλισμός δεν μπορεί πιά να εκπληρώσει αυτά που υπόσχεται, όπως συμβαίνει στην Ισπανία ή στην Ελλάδα; Τότε χάνεται το γέλιο από τα πρόσωπα των ανθρώπων και έρχονται να τους υπενθυμίσουν με τη βοήθεια του αστυνομικού γκλόμπ, ότι τα συμφέροντα των χρηματοπιστωτικών αγορών είναι και δικά τους συμφέροντα.

Καπιταλισμός και δημοκρατία δεν είναι πράγματα αλληλένδετα
Οι «πραγματιστές» με τη δική τους λογική των αγορών, έχουν οδηγήσει τον κόσμο στο χείλος της κατάρρευσης. Στην πραγματικότητα, το συνεπές επακόλουθο θα ήταν, η λογική αυτή να απορριφθεί. Αντί να συμβεί αυτό, η συνταγή των πολιτικών μας είναι: Χρειαζόμαστε πιό πολλή από αυτήν τη λογική. Η δημοκρατία πρέπει να γίνει ακόμη πιό ολοκληρωμένα «συμβατή με την αγορά» [A. Mέρκελ], μέχρι που φθάνουμε στο πολιτικό παράδοξο, να φοβόμαστε τα αποτελέσματα των δημοκρατικών κοινοβουλευτικών εκλογών, γιατί μπορεί να μην αρέσουν στις αγορές. Καπιταλισμός και δημοκρατία δεν είναι διόλου αλληλένδετα, όπως ήθελαν να μας πείσουν οι Αγγλοσάξωνες φιλελεύθεροι. Μερικές φορές τυχαία συνυπάρχουν ταυτόχρονα, το ένα δίπλα στο άλλο. Με την κρίση έγινε σαφές ότι το κεφαλαιοκρατικό σύστημα και ο νεοφιλευθερισμός δεν μας επιφυλάσσουν καμμίαν ελπίδα. Είναι δυστοπικές ιδεολογίες. Στην κοσμική και μη θεοκρατούμενη εποχή, το καθήκον της πολιτικής θα ήταν να τις αντιμετωπίσει με την δύναμη της ουτοπίας. Αλλά η πολιτική αποτυγχάνει. Στην κρίση, η Άνγκελα Μέρκελ επέδειξε τρομακτικό έλλειμμα πολιτικής φαντασίας.
Οι συντηρητικοί μισούν τις ουτοπίες. Τις βρίσκουν ενοχλητικές. Τι ανακούφιση φανέρωναν εκείνα τα λόγια, που ακούστηκαν το 1991 από τον κατεξοχήν συντηρητικό διανοούμενο Γιόαχιμ Φεστ, όταν έγραψε:  

«Θρυμματισμένα είναι όλα τα έξυπνα όνειρα για το μέλλον της ανθρωπότητας, που  μετέτρεψαν τον κόσμο σε τεράστιο σφαγείο. Πέρα από τους φαινομενικούς λόγους, η ταραχή των χρόνων που πέρασαν ήταν προπάντων μια εξέγερση εναντίον της τυραννίας των ιδεών· και η απελευθέρωση, που τελικά ήρθε, είναι μιά απελευθέρωση προς την πραγματικότητα».  

Ακριβώς τότε, είχε μόλις καταρρεύσει η Ανατολή και μαζί της η «νοοτροπία της οριοθέτησης» (Όσκαρ Νέγκτ),  δηλαδή αυτό που ανάγκαζε τη Δύση να αισθάνεται διαρκώς ως καθήκον το να δικαιολογείται, να επιβεβαιώνεται. Άκουγες τους συντηρητικούς να παίρνουν μια βαθειάν ανάσα: Επιτέλους, δεν υπήρχει πια λόγος να συγκρούονται με την ιδέα ενός άλλου κόσμου! Επιτέλους ησυχία!

 

 

   

  
Ο Χριστιανισμός είναι η θρησκεία των καταπιεσμένων

Όμως αυτό είναι λάθος! Γιατί εκείνα τα «έξυπνα όνειρα» είναι γραμμένα μέσα μας. Ακόμη και όταν δεν θα υπάρχει πιά καμμιά κοινωνική ουτοπία, πάντα θα είναι η Βίβλος το εγχειρίδιό της. Ο Χριστιανικός πολιτισμός, στην ουσία του είναι ένας ουτοπικός πολιτισμός. Στο φόντο του Χριστιανισμού ακούγεται πάντοτε o μουρμουριστός ήχος της διαμαρτυρίας. Μ' αυτή την όμορφη λέξη (στη Γερμανική γλώσσα το μουρμούρισμα είναι Murren) περιέγραψε ο Λούθηρος την έκφραση της παθιασμένης λαχτάρας για έναν καλύτερο κόσμο. Ο  προφήτης Αμώς εξεγείρεται 

«γιατί πουλούν τους δίκαιους για χρήματα και τους φτωχούς για ένα ζευγάρι παπούτσια». 

Και ο άλλος, ο Ησαΐας, προφητεύει:  

«Θα έλθει το τέλος των τυράννων και των αλαζόνων, θα χαθούν όλοι εκείνοι που η δουλειά τους είναι να προκαλούν καταστροφές». 

Ο Χριστιανισμός είναι η θρησκεία των καταπιεσμένων. Και δεν πρέπει να ξεχνά κανείς, ότι ο ο ίδιος Ιησούς ήταν ο πρώτος «Κομμουνάρος» [1800 χρόνια και κάτι πριν από την «Κομμούνα των Παρισίων»], καθώς μας λένε οι Πράξεις των Αποστόλων:

«Το πλήθος των πιστών ήταν μια καρδιά και μιά ψυχή. Κανένας δεν μιλούσε για τα δικά του αγαθά, αλλά τα πάντα ήταν κοινά μεταξύ τους».

Αυτό είναι ακόμη ζωντανό· μπορεί και ξαναβγαίνει στην επιφάνεια ανά πάσα στιγμή. Όταν ο νέος Πάπας επιλέγει και υιοθετεί ως Παπικό όνομά του το όνομα του Αγίου Φραγκίσκου της Ασσίζης, δηλαδή το όνομα ενός ανθρώπου που μοίρασε τα υπάρχοντά του στους φτωχούς, τώρα, στην εποχή της  απάνθρωπης απληστίας του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού, όλος ο κόσμος καταλαβαίνει το μήνυμα. Όσο διεφθαρμένη κι άν είναι η εκκλησία, κανένας παπάς δεν μπορεί να είναι τόσο πολύ σάπιος, ώστε να μπορέσει αυτό το μήνυμα να σκεπαστεί και να χαθεί. Το γεγονός τούτο μας καλεί να σκεφτούμε και το εξής: Πώς άραγε θ' αντιμετωπίζαμε εμείς, οι σημερινοί, έναν άνθρωπο που μιλά με τα ζώα; Σίγουρα οι γιατροί θα 'βρισκαν μια λύση: Τρείς βδομάδες εγκλεισμό στο Δαφνί ή στο Λεμπέτι και 25 mg Zyprexa ημερησίως· και μετά, τέρμα όλη του η αγιοσύνη. 
Ο Έρνστ Μπλόχ, στο βιβλίο του Η αρχή της ελπίδας (Prinzip Hoffnung), έγραψε μια διάσημη φράση: 

«Ο άνθρωπος ζει ακόμη στην προϊστορία· όλα και το κάθε τί βρίσκονται ακόμη σε χρόνο πρίν από τη δημιουργία του κόσμου ως δίκαιου κόσμου. Η αληθινή Γένεση δεν βρίσκεται στην αρχή αλλά στο τέλος· και θ' αρχίσει για πρώτη φορά τότε, όταν η κοινωνία και η ύπαρξη σε τούτον εδώ τον κόσμο (Dasein) γίνουν  ριζοσπαστικά, δηλαδή όταν καταπιαστούν με τη ρίζα».

Μόνον το ριζοσπαστικό είναι ρεαλιστικό.

O Jakob Augstein αρθρογραφεί στο περιοδικό Spiegel και στις γερμανικές εφημερίδες Süddeutsche Zeitung και Zeit. Εκδίδει επίσης την εβδομαδιαία εφημερίδα Der Freitag (Η Παρασκευή). Η Παρακευή είναι έντυπο κριτικής δημοσιογραφίας για την πολιτική, τον πολιτισμό και την κοινωνία. Πειραματίζεται με νέες μορφές συμμετοχής των αναγνωστών και με τον συνδυασμό του έντυπου με τον διαδικτυακό Τύπο. Η σελιδοποίηση και η αισθητική της Παρασκευής βραβεύθηκε πολλές φορές, μεταξύ των άλλων από το Art Directors Club, το Lead Awards, το European Newspaper Award και την Society for News Design.

          

Το άρθρο «Die Jesus-Alternative» δημοσιεύθηκε στον Spiegel, 01.04.2013

Ελληνική μετάφραση του γραπτού «Ο καπιταλισμός ως θρησκεία» του Walter Benjamin υπάρχει στο περιοδικό Πανοπτικόν, τεύχος 7 ( (Ιανουάριος 2005), απ' όπου αναδημοσιεύθηκε στο ιστολόγιο Radical Desire: Walter Benjamin, «Ο Καπιταλισμός ως Θρησκεία» (απόσπασμα)

Σχολιασμός του γραπτού του Benjamin από τον Giorgio Agamben στο βιβλίο του Βεβηλώσεις. Είναι μεταφρασμένος στο ιστολόγιο Πέρα απο το άτομο: Giorgio Agamben - Ο καπιταλισμός ως θρησκεία

 

Η Αρχή της Ελπίδας - Αγγλική έκδοση (του ΜΙΤ)