Μεγάλη αναταραχή, επισφαλής κατάσταση

Η πολιτική των κυβερνώντων της Ευρωζώνης και της ΕΕ (ίσως και κυβερνώντων πολύ πέρα από αυτήν) μεταβάλλεται. Αλλάζει ριζικά. Η μεταφορά ενός μέρους των οικονομικών ζημιών της κρίσης και στους μεγάλους καταθέτες, που άρχισε στην Κύπρο και φαίνεται ότι θα γενικευθεί, είναι μια μόνον από τις ενδείξεις. 

Προχθές, μιλώντας στο Economic Club της Νέας Υόρκης η Γενική Διευθύντρια του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ είπε τα εξής:

  

«Σε πάρα πολλές περιπτώσεις, από τις ΗΠΑ το 2008 ως την Κύπρο σήμερα, έχει καταδειχθεί ότι η ταχεία επέκταση του τραπεζικού τομέα οδηγεί σε ένα επιχειρηματικό μοντέλο που τελικά αποσταθεροποιεί την οικονομία. Το υπερμεγέθες τραπεζικό μοντέλο που αναφέρεται σε ιδρύματα πολύ μεγάλα για να αποτύχουν, είναι περισσότερο επικίνδυνο από ποτέ». 

   
Η δήλωση, όπως και άλλες, προκάλεσε εντύπωση. Στο "Βήμα" ο Αλ. Καψύλης επισημαίνει (Too big to fail, too small to dream):

"Εκλαμβάνεται ακόμη και ως "ιδέα που αναχαιτίζει την πρόοδο". Που αφορά το ίδιο το καπιταλιστικό όραμα της οικονομικής προόδου, το συνδεδεμένο άρρηκτα με τις έννοιες της μεγέθυνσης και της γιγάντωσης, είτε πρόκειται για προσωπική περιουσία είτε για επιχειρηματικές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που αφορούν την παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών - γιατί άραγε να εξαιρεθούν;
Τι μας προτείνει δηλαδή η κυρία Λαγκάρντ; Να είμαστε μικροί και ταπεινοί για να επιβιώσουμε; Να μην επεκταθούμε οικονομικά, να μην πάρουμε δάνειο, να μη ρισκάρουμε, να μη συσσωρεύσουμε γιατί μετά θα γίνουμε «πολύ μεγάλοι για να χρεοκοπήσουμε»; Θα γίνουμε «too big to fail», όπως υποστηρίζουν οι τρομοκρατημένοι από την κατάρρευση της Lehman Brothers;

Αν είναι έτσι, με τι κίνητρο θα δημιουργηθούν οι Γκέιτς, οι Μπάφετ και οι Ωνάσηδες του μέλλοντος; Με τι όραμα; Με τι στόχους; Υπάρχει ιδέα πιο αναχαιτιστική της προόδου από το φόβο μήπως κάποιος παραγίνει μεγάλος και ισχυρός και δεν έχει πλέον την πολυτέλεια να πτωχεύσει; Μα, αν απαγορεύσεις σε κάποιον να γίνει «too big to fail» δεν τον καταδικάζεις να γίνει «too small to dream»; Υποχρεώνοντάς τον να παραμείνει μικρός και αναλώσιμος, δεν του κόβεις τα φτερά για οικονομική δράση και δημιουργία;
Η ιδέα της Λαγκάρντ ισοδυναμεί με καρφί στην καρδιά του καπιταλισμού. Αν κάτι έχει αλλάξει εσχάτως με το «μοντέλο» και τις βασικές αρχές στις οποίες αυτό στηρίζεται, ας μας το πουν ανοικτά το ΔΝΤ και η παγκόσμια ιδεολογικοπολιτική και οικονομική ελίτ".

Από άλλη οπτική όμως, η μεταβολή αυτή φαίνεται αναμενόμενη, φυσικό επακόλουθο. Άν και συνηθίσαμε την παρούσα κρίση να την βλέπουμε ως αυτό που εμφανίζεται σε πρώτη όψη - και κυρίως στην χώρα μας - δηλαδή ως κρίση δημόσιου χρέους, ωστόσο ήταν φανερό από νωρίς, ότι
    
"σε παγκόσμιο επίπεδο η κρίση έχει χαρακτήρα συστημικό, καθόσον συνιστά χρεοκοπία του νεοφιλελεύθερου τρόπου λειτουργίας του καπιταλιστικού συστήματος. Με άλλα λόγια, η κρίση γεννήθηκε από τα στοιχεία και τις σχέσεις που συνθέτουν τον πυρήνα του νεοφιλελευθέρου υποδείγματος. Έπληξε σημαντικούς κόμβους του συστήματος και μέσω αυτών τους όρους διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου. Βασικό στοιχείο του νεοφιλελευθερισμού αποτελεί ο κεντρικός ρόλος που παίζει η χρηματοπιστωτική (ΧΠ) σφαίρα της οικονομίας, ως μηχανισμός αξιολόγησης-χρηματοδότησης-ρύθμισης κάθε οικονομικής δραστηριότητας" 
(Γιάννης Μηλιός, "Η ελληνική κρίση ως εκδοχή της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και της κρίσης της ΟΝΕ", εισήγηση στο Διεθνές Συνέδριο «Δημόσιο χρέος και πολιτικές λιτότητας στην Ευρώπη: Η απάντηση της Ευρωπαϊκής Αριστεράς», Μάρτιος του 2011).

          
Στην ίδια εισήγηση, δυό χρόνια πρίν, υπογραμμίζονταν αυτό που συμβαίνει μπροστά στα μάτια μας από το 2008 μέχρι σήμερα, καθώς οι κυβερνώντες διαχειρίζονται την κρίση:  
"Η παγκόσμια οικονομική κρίση, με αιχμή την κρίση των τραπεζών, μετέτρεψε γρήγορα ένα μέρος του ιδιωτικού χρέους σε δημόσιο".
  

¨Οσοι αισθανόμαστε αμήχανα ή απορούμε για την στροφή πολιτικής των κυβερνώντων της ΕΕ (και άλλων πέρα από αυτήν), παραβλέπουμε το εξής: Και σε περιπτώσεις όπου εμφανώς κυριαρχούν τα δημοσιο-οικονομικά ελλείμματα (όπως η Ελλάδα ή η Ιταλία), αλλά και σε περιπτώσεις με εμφανή την χρηματοπιστωτική και τραπεζική ρίζα της κρίσης (Κύπρος, Ιρλανδία, Ισπανία), τόσο το συσσωρευμένο Δημόσιο χρέος όσο και οι τραπεζικές "μαύρες τρύπες", αντιστοιχούν παντού, σε μεγάλο βαθμό, με άνισα συσσωρευμένο ιδιωτικό πλούτο. Είναι το  κατοπτρικό του είδωλο.

Έχουμε επίσης ξεχάσει ότι ότι στο καπιταλιστικό σύστημα οι κρίσεις είναι κρίσεις υπερσυσσώρευσης και καταστροφής κεφαλαίων που πλεονάζουν. 

 

Θα άξιζε όμως να θυμηθούμε και όσα αναφερόταν στο περιβόητο άρθρο του "Dr Doom" Νούριελ Ρουμπίνι (στο Project Syndicate, πριν δύο χρόνια), όπου κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά της κρίσης και πιθανές διέξοδοι, είχαν ήδη δηλωθεί χωρίς περιστροφές : 

"We need to return to the right balance between markets and provision of public goods. That means moving away from both the Anglo-Saxon model of laissez-faire and voodoo economics and the continental European model of deficit-driven welfare states. Both are broken". 

"Is Capitalism Doomed"? 

 Σε Ελληνική μετάφραση, το άρθρο του Roubini στο Euro2day: 

"Είναι ο καπιταλισμός καταδικασμένος; Είχε δίκιο ο Κάρλ Μάρξ;"

Λαμβάνοντας υπόψη όσα ακολούθησαν και ιδίως όσα συμβαίνουν ή διαφαίνονται τώρα, παραμένουν πολύ επίκαιρα και διαφωτιστικά, κατά παράδοξο τρόπο, τόσο αυτή η πρώιμη "διάγνωση" και υπόδειξη διεξόδου του νεο-Κευνσιανού οικονομολόγου Nouriel Roubini, δύο χρόνια πρίν, αλλά και όσα είχε επισημάνει στην εισήγησή του εκείνη, περίπου ταυτόχρονα, ο εντελώς διαφορετικών θεωρητικών απόψεων και πολιτικών προσανατολισμών Γιάννης Μηλιός.

Γ. Ρ.