Γιόσκα Φίσερ: Η διάβρωση της Ευρώπης

Από το Project Syndicate (30 Απριλίου 2013) : (©) The Erosion of Europe
Μια μερική Ελληνική μετάφραση δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Το Βήμα" (10 Μαίου 2013): Η διάβρωση της Ευρώπης

Πριν από λίγες εβδομάδες η χειρότερη οικονομική κρίση της Ευρώπης φαινόταν να πλησιάζει στο τέλος της. Η σταθερότητα έμοιαζε να επιστρέφει. Όμως τα φαινόμενα αποδείχτηκαν παραπλανητικά. Ένα μικρό πρόβλημα (τουλάχιστον ως προς την κλίμακα) όπως η Κύπρος, συνδυασμένο με ένα σχεδόν απίστευτο βαθμό ανικανότητας μεταξύ της «τρόικα» (την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο), ήταν αρκετό για να μετατρέψει ένα μικρό εμπόδιο σε μια τεράστια κρίση.

Ενώ οι αγορές παρέμεναν καθησυχασμένες, η κρίση της Κύπρου φανέρωνε την πλήρη έκταση της πολιτικής καταστροφής που έχει δημιουργήσει η κρίση της ευρωζώνης: Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποσυντίθεται στον πυρήνα της. Η πρόσφατη κρίση εμπιστοσύνης των Ευρωπαίων προς το Ευρωπαΐκό οικοδόμημα, είναι πολύ πιο επικίνδυνη από μια ανανεωμένη ανησυχία των αγορών, ακριβώς επειδή δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με άλλη μία ένεση ρευστότητας από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.

Η παλαιότερη πολιτική τάξη της Ευρώπης βασιζόταν στον ανταγωνισμό, στην έλλειψη εμπιστοσύνης, στη διαπάλη για την εξουσία και, τελικά, στους πολέμους μεταξύ των κυρίαρχων κρατών. Αυτό κατάρρευσε στις 8 Μαΐου του 1945 (με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου) και αντικαταστάθηκε από ένα σύστημα βασισμένο στην αμοιβαία εμπιστοσύνη, στην αλληλεγγύη, στη νομιμότητα και τον συμβιβασμό. Όμως, με την κρίση να διαβρώνει αυτά τα θεμέλια, η εμπιστοσύνη έδωσε τη θέση της στην καχυποψία, η αλληλεγγύη έχει υποκύψει σε παμπάλαιες προκαταλήψεις (μέχρι και σε έχθρα μεταξύ φτωχού Νότου και πλούσιου Βορρά) και ο συμβιβασμός συγκλονίζεται από τάσεις κυριαρχίας. Στο επίκεντρο των διαδικασιών της αποσύνθεσης βρίσκεται για άλλη μία φορά η Γερμανία.
Αυτό συμβαίνει επειδή η Γερμανία, η με διαφορά ισχυρότερη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει επιβάλλει μια στρατηγική εξόδου της Ευρωζώνης από την κρίση, η οποία έχει λειτουργήσει επιτυχώς για την ίδια τη Γερμανία, στις αρχές της τρέχουσας δεκαετίας, κάτω όμως από εντελώς διαφορετικές εσωτερικές και εξωτερικές οικονομικές συνθήκες. Για τις αναξιοπαθούσες Ευρωπαϊκές χώρες του Νότου, το Γερμανικό μείγμα λιτότητας και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων αποδεικνύεται θανάσιμο, επειδή λείπει η αποφαστική τρίτη και τέταρτη παράμετρος, η αντιμετώπιση του χρέους και η ανάπτυξη.

Είναι θέμα χρόνου, κάποια από τις μεγάλες χώρες της Ευρώπης που βρίσκεται σε κρίση, να εκλέξει μια πολιτική ηγεσία που δεν θα ανεχτεί πλέον την επιβεβλημένη πολιτική λιτότητας. Ακόμα και τώρα, όποτε πλησιάζουν εκλογές, οι εθνικές κυβερνήσεις υπόσχονται, περισσότερο ή λιγότερο ανοιχτά, να προστατέψουν τους πολίτες τους από την Ευρώπη, επειδή η Γερμανία έχει φροντίσει η λιτότητα και οι διαρθρωτικές αλλαγές να μονοπωλούν τη διαχείριση της κρίσης.

Διατυπώνεται το επιχείρημα ότι η «σκληρή αγάπη» ήταν απαραίτητη στη Νότια Ευρώπη, επειδή διαφορετικά τίποτα δε θα άλλαζε. Αυτή η αγάπη έχει αποδειχτεί πράγματι πολύ σκληρή, δημιουργώντας ταχείες οικονομικές συστολές, ογκώδη ανεργία (αυξημένη κατά 50% μεταξύ των νέων) και συνεχιζόμενη οικονομική επιδείνωση, εξαιτίας της αύξησης του χρέους. Όλα τα μέλη της Ευρωζώνης καταγράφουν ελάχιστη οικονομική ανάπτυξη, αν όχι ύφεση.

Τί επιδιώκει η Γερμανία; Μια Γερμανική Ευρώπη δε θα μπορούσε ποτέ να λειτουργήσει - και από την πολιτική τάξη της χώρας λείπει το κουράγιο και η αποφασιστικότητα να διεκδικήσουν μια Ευρωπαϊκή Γερμανία. Θέλει λοιπόν η Γερμανία να διατηρήσει τη νομισματική ένωση και έτσι να προστατεύσει την Ευρωπαϊκή Ένωση, ή μήπως θα επιτρέψει στην αντιπαράθεση και στην έλλειψη οράματος, να επισπεύσουν τη διάβρωση των θεμελίων της Ευρώπης;

Σ' αυτή την κρίση, οι προθέσεις έχουν πολύ μικρότερη σημασία από τις πράξεις (ή την έλλειψη τους). Η International Herald Tribune παρέθεσε τη φράση του Ουίνστον Τσώρτσιλ: «Δεν αρκεί να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε. Ορισμένες φορές χρειάζεται να κάνουμε ό,τι πρέπει». Αυτό ακριβώς επιτάσσουν οι τωρινές συνθήκες, στην Ευρώπη και την Ευρωζώνη.

Αυτό που χρειάζεται να γίνει, είναι από καιρό ξεκάθαρο. Το αντίτιμο για την διάσωση της νομισματικής ένωσης, κατά συνέπειαν και του Ευρωπαϊκού εγχειρήματος, είναι περισσότερη κοινοτική αλληλεγγύη: Μια τραπεζική ένωση, μια δημοσιο-οικονομική ένωση και μια πολιτική ένωση. Όσοι αντιτίθενται, θα πρέπει να αποδεχτούν την επιστροφή στην Ευρώπη των εθνικισμών και συνεπώς την έξοδο της Ευρώπης από την παγκόσμια σκηνή. Καμία εναλλακτική λύση δεν θα λειτουργήσει - και σίγουρα όχι το status quo.

Είναι πλέον κοινός τόπος: Η κρίση, είτε θα καταστρέψει την Ευρώπη, είτε θα την οδηγήσει σε μια πολιτική ένωση. Χωρίς μια λύση του προβλήματος του συσσωρευμένου παλαιού χρέους βασισμένη στην αλληλεγγύη και χωρίς μερική μετατροπή του νέου χρέους σε κοινό Ευρωπαϊκό (αμοιβαιοποίηση), το Ευρώ δεν μπορεί να διασωθεί. Τέτοια βήματα θα απαιτήσουν εκτεταμένες μεταβιβάσεις εθνικής κυριαρχίας προς τους Κοινοτικούς θεσμούς. Είναι η Γερμανία - ή η Γαλλία - πρόθυμες να το κάνουν; 
Η  πραγματική κρίση δεν είναι οικονομική αλλά πολιτική, ακριβέστερα είναι κρίση ηγεσίας. Η έλλειψη οράματος, θάρρους και αντοχής για την επίτευξη του σκοπού κυριαρχεί σε όλες τις Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, αλλά περισσότερο στο Βερολίνο - και σε τμήμα της κυβέρνησης, και σε τμήμα της αντιπολίτευσης.

Οι πολιτικοί των κρατών της Ευρώπης, μονίμως ασκούν κριτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση για την έλλειψη δημοκρατικής νομιμότητας, παρόλα αυτά έχουν και οι ίδιοι μερίδιο ευθύνης γι' αυτό. 'Η μήπως οι Ευρωπαϊστές έχουν γίνει τόσο δειλοί και χωρίς ψυχή, ώστε προτιμούν απλά να παραχωρήσουν τα ηνία σε αντιευρωπαϊστές λαϊκιστές και εθνικιστές; Αυτό θα ήταν καταστροφικό, επειδή η κρίση πλέον είναι πολύ βαθιά για να λυθεί με τεχνοκρατικά μέσα.

Η Γερμανία προετοιμάζεται για βουλευτικές εκλογές το φθινόπωρο, στις οποίες - λίγο πολύ όπως και στις περσινές  προεδρικές εκλογές της Γαλλίας - η Ευρωπαϊκή κρίση δεν θα έχει μεγάλη σημασία. Τόσο η κυβέρνηση όσο και η αντιπολίτευση πιστεύουν ότι είναι προτιμότερο να πουν στον Γερμανικό λαό την αλήθεια για ότι αφορά το πιο ζωτικής σημασίας ερώτημα, για το τί τους περιμένει, μόνον μετά τις εκλογές (και σε μετρημένες δόσεις).
Αυτό όμως θα είναι παρωδία δημοκρατίας. Τα πράγματα μπορεί να εξελιχθούν διαφορετικά, εάν οι δυναμικές της Ευρωπαϊκής κρίσης δημιουργήσουν σύγχυση στα σχέδια των Γερμανών πολιτικών. Μια τέτοια δυσάρεστη για τους Γερμανούς πολιτικούς έκπληξη δεν μπορεί να αποκλειστεί. Και ίσως, στην παρούσα φάση, να αποδειχτεί η μεγαλύτερη πηγή ελπίδας για την Ευρώπη.

Ο Joseph Martin Fischer ήταν από το 1983 μέχρι το 2006 ηγετική προσωπικότητα του Πράσινου Κόμματος (Bündnis 90/Die Grünen). Διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών και αντικαγκελάριος της Ομοσπονδιακής Γερμανίας την περίοδο 1998 - 2005. Το 2006 αποσύρθηκε απο την πολιτική δραστηριότητα. Τον Σεπτέμβριο του 2010 συμμετείχε στην ίδρυση του think-tank Spinelli, με στόχο την υποστήριξη του Ευρωπαικού φεντεραλισμού.