Χρηματοπιστωτική κρίση, κρίση της ευρωζώνης και τώρα χρηματιστηριακή κρίση. Τα χτυπήματα έρχονται το ένα μετά το άλλο, όλο και πιο γρήγορα. Κάτι δεν πάει καθόλου καλά στον παγκόσμιο καπιταλισμό. Όσο για τη νομισματική μας ένωση, η τωρινή στρατηγική της βασίζεται στην υπόθεση ότι στον υπόλοιπο κόσμο η οικονομία θα ανθεί και θα αγοράζει τις εξαγωγές μας. Όμως αυτό δεν ισχύει πια.
Αυτό
που βιώνουμε τούτες τις μέρες είναι το τέλος της τρίτης
μεγάλης φούσκας στην παγκόσμια χρηματοοικονομική μας κρίση, μετά την
κρίση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ και την κρίση στη ζώνη του ευρώ. Ως προς τα βασικά, οι τρείς ιστορίες είναι αλληλένδετες.
Όλες αυτές οι κρίσεις έχουν το κοινό χαρακτηριστικό, ότι εκρήγνυνται τοπικά, σ' ένα συγκεκριμένο σημείο, αλλά επιδρούν παγκόσμια. Στις
ΗΠΑ, αυτό που οδήγησε στην κρίση των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων χαμηλής εξασφάλισης (subprime) και συνακόλουθα στην χρηματοπιστωτική κρίση, ήταν η πολιτική που επιχειρούσε να κάνει όλους τους Αμερικανούς ιδιοκτήτες ακινήτων. Εδώ, στη ζώνη του ευρώ, αυτό που πυροδότησε αρχικά τη γενική αναστάτωση σ' ολόκληρη τη νομισματική ένωση, ήταν η υπερχέωση του κράτους στην Ελλάδα. Όσο για την Κίνα, εκεί υπάρχει μια περιφερειακή φούσκα ιδιωτικού χρέους που προκαλεί τώρα έναν παγκόσμιο σεισμό στις χρηματιστηριακές αγορές. Η οικονομία μας διδάσκει ότι όλες οι φούσκες κάποτε σκάνε, παντού στον κόσμο, ακόμη και στην Κίνα.
Τι θα συμβεί στη συνέχεια; Προηγουμένως, τις περισσότερες φορές μετά από μια κρίση, η κατάσταση στην οικονομία μιας χώρας εξομαλύνονταν με αυτόματο τρόπο. Όσο η παγκόσμια οικονομία ακμάζει, μία μεμονωμένη εθνική οικονομία μπορεί
να υποτιμά το νόμισμά της μέχρι να γίνει και πάλι ανταγωνιστική
και τότε η ανάκαμψη έρχεται σχεδόν από μόνη της.
Οι παγκόσμιες κρίσεις εξελίσσονται διαφορετικά. Η παγκόσμια οικονομία ως σύνολο δεν μπορεί να κάνει νομισματική υποτίμηση. Μπορεί να γίνει μόνον πιο παραγωγική, αλλά όχι πιο ανταγωνιστική. Όλες οι μεγάλες οικονομικές περιοχές του κόσμου - οι ΗΠΑ, η ζώνη του ευρώ, η Ρωσία, η Ιαπωνία, η Νοτιοανατολική Ασία, τώρα και η Κίνα - είχαν τις μεγα-κρίσεις τους τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Γι' αυτό το λόγο, δεν υπάρχουν πια άθικτοι, η οποίοι θα μπορούσαν να αναλάβουν ρόλο παγκόσμιας οικονομικής ατμομηχανής. Έτσι η ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας επιβραδύνεται σταθερά. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο τον Απρίλιο εκτιμούσε ότι ο ρυθμός της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης για το 2015 θα ανέλθει στο 3,5 %. Τον Ιούλιο η πρόβλεψή του έπεσε στο 3,3 %. Η κινεζική κρίση θα πιέσει το ποσοστό αυτό ακόμη πιο χαμηλά, ίσως στο 3,1 %.
Οι παγκόσμιες κρίσεις εξελίσσονται διαφορετικά. Η παγκόσμια οικονομία ως σύνολο δεν μπορεί να κάνει νομισματική υποτίμηση. Μπορεί να γίνει μόνον πιο παραγωγική, αλλά όχι πιο ανταγωνιστική. Όλες οι μεγάλες οικονομικές περιοχές του κόσμου - οι ΗΠΑ, η ζώνη του ευρώ, η Ρωσία, η Ιαπωνία, η Νοτιοανατολική Ασία, τώρα και η Κίνα - είχαν τις μεγα-κρίσεις τους τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Γι' αυτό το λόγο, δεν υπάρχουν πια άθικτοι, η οποίοι θα μπορούσαν να αναλάβουν ρόλο παγκόσμιας οικονομικής ατμομηχανής. Έτσι η ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας επιβραδύνεται σταθερά. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο τον Απρίλιο εκτιμούσε ότι ο ρυθμός της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης για το 2015 θα ανέλθει στο 3,5 %. Τον Ιούλιο η πρόβλεψή του έπεσε στο 3,3 %. Η κινεζική κρίση θα πιέσει το ποσοστό αυτό ακόμη πιο χαμηλά, ίσως στο 3,1 %.
Όλα αυτά δεν μοιάζουν ιδιαίτερα δραματικά. Ζούμε όμως σε έναν κόσμο στον οποίο οι μικρές μετατοπίσεις έχουν δυσανάλογες επιπτώσεις, ιδιαίτερα στις αγορές μετοχών. Ο μηχανισμός λειτουργεί ως εξής: Στην αρχή της αλυσίδας έχουμε μια παγκόσμια αποταμιευτική πλημμύρα. Ο όρος αποταμιευτική πλημμύρα επινοήθηκε από τον πρώην κυβερνήτη της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας Fed, Ben Bernanke. Εδώ το ζήτημα δεν είναι ότι οι μεμονωμένοι άνθρωποι αποταμιεύουν υπερβολικά πολύ. Πρόκειται για την αναλογία μεταξύ αποταμιεύσεων και επενδύσεων, οι οποίες εξ ορισμού πρέπει να είναι ίσες. Αυτή η αναλογία προσωρινά έχει διαταραχθεί: έχουμε πάρα πολλή αποταμίευση και πολύ λίγες επενδύσεις.
Για να αποκατασταθεί η σχέση ισότητας, οι κεντρικές τράπεζες μειώνουν τα επιτόκια. Ακριβώς
όπως οι τιμές των εμπορευμάτων φέρνουν σε ισορροπία την προσφορά και τη ζήτηση,
το επιτόκιο αναλαμβάνει αυτή τη λειτουργία στη σχέση μεταξύ
της αποταμίευσης και των επενδύσεων. Οι συνέπειες ενός διαρθρωτικού πλεονάσματος των αποταμιεύσεων είναι χαμηλός ρυθμός ανάπτυξης, λιγότερες και χαμηλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας και χαμηλά
επιτόκια.
Για τις χρηματιστηριακές αγορές, η αποταμιευτική πλημμύρα δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό. Δέχονται δύο αντίθετες επιδράσεις.
* Η μια είναι θετική, είναι τα χαμηλά επιτόκια. Κάνουν τις μετοχές σχετικά πιο ελκυστικές, λόγω των υψηλότερων δυνητικών αποδόσεών τους. Όμως τα επιτόκια στις αγορές δεν μπορούν να πέσουν κάτω από το μηδέν και να γίνουν αρνητικά, συνεπώς ο παράγοντας αυτός έχει όρια.* Η άλλη, η αρνητική επίδραση, είναι η προσδοκία χαμηλότερων ρυθμών ανάπτυξης στο μέλλον. Αυτή ακριβώς η επιρροή επικρατεί τώρα. Μπορούμε να φανταστούμε την αξία μιας μετοχής ως την προεξοφλημένη και με έκπτωση ροή όλων των πληρωμών μερισμάτων που αναμένονται στο μέλλον. Με έκπτωση σημαίνει ότι τα μερίσματα που λαμβάνονται σήμερα, αποτιμώνται υψηλότερα από τις μελλοντικές πληρωμές μερισμάτων. Αν λοιπόν οι προσδοκίες μας για το μέλλον γίνονται έστω και λίγο πιο πενιχρές, αυτό έχει δυσανάλογα μεγάλο αντίκτυπο στην τιμή της μετοχής, γιατί απαξιώνεται μια ολόκληρη σειρά μελλοντικών εσόδων.
Σε μακροπρόθεσμη βάση, οι τιμές των μετοχών δεν μπορούν να αποδεσμευτούν από την εξέλιξη της πραγματικής οικονομίας. Ο λόγος για την έκρηξη της χρηματιστηριακής αγοράς στις τελευταίες
δεκαετίες ήταν η ανάπτυξη, αλλά επίσης η μετατόπιση των σχέσεων δύναμης υπέρ
των μετόχων των επιχειρήσεων και εις βάρος των εργαζομένων καθώς και η αύξηση της παραγωγικότητας των εταιρειών των εισηγμένων στα χρηματιστήρια. Και τώρα; Η ανάπτυξη επιβραδύνθηκε. Η μετατόπιση της δύναμης από την εργασία προς το κεφάλαιο δεν προχωρά άλλο. Αυξήσεις της παραγωγικότητας θα υπάρχουν και στο μέλλον, όμως τα χρόνια της αφθονίας έχουν περάσει.
Ο μηχανισμός που ήδη περιέγραψα είναι και ένας από τους λόγους για τον σκεπτικισμό μου για την πολιτική της ευρωζώνης. Η
τωρινή στρατηγική στη νομισματική μας ένωση βασίζεται στην υπόθεση ότι στον υπόλοιπο κόσμο η οικονομία θα ανθεί και θα αγοράζει τις εξαγωγές μας. Όμως αυτό δεν ισχύει πια.
O Wolfgang Münchau είναι συντάκτης των Financial Times και του Spiegel Wolfgang Münchau - Financial Times, αρθρογραφία
Στον ιστότοπο Μετά την Κρίση - Wolfgang Münchau, η αρθρογραφία
Κριστιάν Μαράτσι: Υποτίμηση του νομίσματος της Κίνας, η Ευρώπη, οι ΗΠΑ
Κωνσταντίνος Μ. Σοφούλης: Στην εποχή του χρηματοοικονομικού καπιταλισμού και της συστημικής διεθνοποίησης: Γιατί κοιλοπονάει η Σοσιαλδημοκρατία;
Γιώργος Παπανικολάου: Ευρώ, δραχμή και παραμύθια που κοιμίζουν - ενώ ο πλούτος μετατοπίζεται προς τον Ειρηνικό και η μπουκιά της Ευρώπης μικραίνει
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου