© Kultura Liberalna 241 (34/2013): Zygmunt Bauman, Krzysztof Pomian, Marcel Gauchet, Michael Kazin: The 21st Century. A World Without The Left? - 20.8.2013
A.P.: Πως βλέπετε την Αριστερά του μέλλοντος; Ως κοινωνική πρωτοπορία,
πράσινη, προσανατολισμένη πιο πολύ προς τα ανθρώπινα δικαιώματα παρά
προς την αναδιανομή, όπως π.χ. προτείνεται από τον Jacques Julliard; Ή μήπως πιο συντηρητική από κοινωνική σκοπιά, επικεντρωμένη στην οικονομία και επιφυλακτική προς την ευρωπαϊκή ενότητα;
M.G.: Αναπόφευκτα θα έχει λίγα από όλα αυτά τα στοιχεία, όπως τα περιγράφει ο Julliard. Σήμερα κανένα κόμμα δεν μπορεί να κάνει χωρίς την οικολογία. Φυσικά η Αριστερά θα συνεχίσει, αν και σε μικρότερο βαθμό, να υποστηρίζει την οικονομική αναδιανομή. Θα συνεχίσει να εμπνέεται από το ενδιαφέρον για την ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη. Δεν μπορούν να γίνουν πράξη νέα πράγματα με κάποιο θαυματουργικό τρόπο. Δεν θα υπάρξει νέα Αριστερά εντελώς διαφορετική από την παλιομοδίτικη Αριστερά. Πιστεύω ότι η Αριστερά θα δώσει κυρίως έμφαση στην αλλαγή κατεύθυνσης για ό,τι αφορά τη μείωση του ρυθμού της οικονομικής ανάπτυξης: για την απομάκρυνση από την ανάπτυξη ως φετίχ. Με δεδομένο το επίπεδο πλούτου και κατανάλωσης στις κοινωνίες μας, αυτό το φετίχ της ανάπτυξης καταντά σκέτος παραλογισμός. Το βλέπουμε πια καθαρά: Ο πλούτος δεν είναι αυτοσκοπός. Αν η Αριστερά κάνει αυτό που πρέπει να κάνει, έχει κατά τη γνώμη μου πολλές αρετές: Αντικατοπτρίζονται και συνοψίζονται στις ιδέες της για την κοινωνία.
M.G.: Αναπόφευκτα θα έχει λίγα από όλα αυτά τα στοιχεία, όπως τα περιγράφει ο Julliard. Σήμερα κανένα κόμμα δεν μπορεί να κάνει χωρίς την οικολογία. Φυσικά η Αριστερά θα συνεχίσει, αν και σε μικρότερο βαθμό, να υποστηρίζει την οικονομική αναδιανομή. Θα συνεχίσει να εμπνέεται από το ενδιαφέρον για την ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη. Δεν μπορούν να γίνουν πράξη νέα πράγματα με κάποιο θαυματουργικό τρόπο. Δεν θα υπάρξει νέα Αριστερά εντελώς διαφορετική από την παλιομοδίτικη Αριστερά. Πιστεύω ότι η Αριστερά θα δώσει κυρίως έμφαση στην αλλαγή κατεύθυνσης για ό,τι αφορά τη μείωση του ρυθμού της οικονομικής ανάπτυξης: για την απομάκρυνση από την ανάπτυξη ως φετίχ. Με δεδομένο το επίπεδο πλούτου και κατανάλωσης στις κοινωνίες μας, αυτό το φετίχ της ανάπτυξης καταντά σκέτος παραλογισμός. Το βλέπουμε πια καθαρά: Ο πλούτος δεν είναι αυτοσκοπός. Αν η Αριστερά κάνει αυτό που πρέπει να κάνει, έχει κατά τη γνώμη μου πολλές αρετές: Αντικατοπτρίζονται και συνοψίζονται στις ιδέες της για την κοινωνία.
Απλά μια κοινωνία αντάξια αυτού που σημαίνει η λέξη! Επειδή τώρα, ανεξάρτητα από το αν η κυβέρνηση είναι αριστερή ή όχι, κινούμαστε προς την κατεύθυνση μιας κοινωνίας παραμορφωμένης σε βάθος. Η εξατομίκευση των κοινωνικών σχέσεων και η έκθεσή τους στους κανόνες του ανταγωνισμού, κάνουν τις σχέσεις αυτές εξαιρετικά δυσάρεστες, έως και αποκρουστικές. Η τάση είναι προς τον αγώνα όλων εναντίον όλων, όμως αυτό δεν είναι η κανονική μορφή ανθρώπινης συνύπαρξης που θα 'πρεπε να προσδοκούμε. Αυτό είναι ένα πραγματικό ζήτημα για την Αριστερά. Έχει ασχοληθεί τόσο πολύ με τα «ριζικά αίτια», ώστε στη διαδρομή της έχει ξεχάσει τον τρόπο ζωής των πραγματικών ανθρώπων. Στην πράξη, το ζητούμενο είναι λιγότερη τεχνοκρατία, περισσότερο ενδιαφέρον για τις πραγματικές συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων. Γιατί μπορούμε να φανταστούμε ακόμη και μια πράσινη κοινωνία που θα ήταν τρομακτική άν τη βλέπαμε από την οπτική γωνία των ανθρώπων. Ιδού και κάτι που έχουμε ήδη βιώσει: η κοονωνικοποίηση των μέσων παραγωγής δεν μας λέει τίποτε ως προς το τι θα σημάνει αυτό στη συνέχεια για την εκπαίδευση, για την οικογένεια, για τα παιδιά, για τον κύκλο της ζωής, για τη νεολαία, για την πόλη, για την απονομή της δικαιοσύνης, για το σωφρονιστικό σύστημα, για την υγειονομική περίθαλψη, για τους ηλικιωμένους. Αυτά είναι τα θέματα που συγκροτούν την κοινωνία, αυτά θα πρέπει η Αριστερά να επανεξετάσει.
Σήμερα η Αριστερά είναι σε αδιέξοδο. Πιστεύω ότι η έννοια του «κοινωνικού ατομικισμού» ορίζει αρκετά καλά αυτό το αδιέξοδο. Φαίνεται ότι υπάρχει ένα πραγματικό πρόβλημα: πώς μπορεί - χωρίς επιστροφή στον κολεκτιβισμό - να βρεθεί η κοινωνικότητα. Αυτός είναι ο λόγος που μίλησα για μια ιδέα της κοινωνίας που θα μας επιτρέπει να ξαναβρούμε την ιδέα του σοσιαλισμού. Ο σοσιαλισμός είναι μια φιλοσοφική επιλογή, με την οποία μπορούμε να επιδράσουμε στην ποιότητα της κοινωνίας. Το θέμα δεν είναι να δημιουργήσουμε μιαν εντελώς διαφορετική κοινωνία, αλλά μια καλή κοινωνία, στην οποία το να ζεις θα είναι ευχάριστο, όπου οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων θα χαρακτηρίζονται από εγκαρδιότητα και πολιτισμό, όπου οι συζητήσεις θα είναι δημόσιες και ειλικρινείς, ακόμη κι αν είναι πολεμικές. Αυτό είναι το πρόβλημα της Αριστεράς σήμερα. Προς το παρόν, η Αριστερά εργάζεται δραστήρια για να καταστρέφει αυτή την ποιότητα με τη βοήθεια του κοινωνικού ατομικισμού που προαναφέρθηκε. Σκεφτείτε μόνον, ότι η Αριστερά παραχωρεί δικαιώματα στα άτομα, όμως δεν αντιλαμβάνεται πως αυτό τα ενθαρρύνει να συμπεριφέρονται σαν να μην υπάρχει κοινωνία.
Ο τρόπος σκέψης σας προκύπτει, νομίζω, από την καλλιέργεια ενός είδους εμπιστοσύνης στην ιδέα της προόδου, ενώ ο Julliard λέει στο βιβλίο του ότι η ιδέα της προόδου είναι τελειωμένη υπόθεση. κατλα τη γνώμη του, η Αριστερά φοβάται τη σύγχρονη επιστήμη και επενδύει ένα μεγάλο μέρος της ενέργειας της στην περιβαλλοντική πολιτική, η οποία από τη φύση της είναι μια συντηρητική πολιτική, δεδομένου ότι αντιτίθεται στην ιδέα της προόδου.
Μια ορισμένη έννοια της προόδου έχει πεθάνει: ως η παγκόσμια, αυτόματη εξέλιξη που ανοίγει το δρόμο προς το λαμπρό μέλλον. Δεν νομίζω όμως ότι μπορούμε να εγκαταλείψουμε τελείως την ιδέα της προόδου. Ποιό άλλο όνομα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την ιδέα, ότι είναι εφικτό να κινηθούμε προς τη βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών; Μπορούμε να φανταστούμε, με πολύ ρεαλιστικό τρόπο, μια κοινωνία που θα είναι σε πολύ καλύτερο επίπεδο από αυτό που βιώνουμε. Πώς λοιπόν να αποκαλούμε ένα τέτοιο εγχείρημα; Δεν βλέπω καμία άλλη απάντηση στο ερώτημα αυτό, παρά μόνον τον όρο «πρόοδος». Αυτή η καλύτερη κατάσταση του αύριο περιλαμβάνει προφανώς την ιδέα της δικαιοσύνης, όμως η ιδέα της προόδου χρειάζεται και αυτή, για να μπορούμε να συζητάμε τι οδηγεί σ' αυτή τη δικαιοσύνη. Το γεγονός ότι η αντίληψη περί προόδου της παλιάς εποχής είναι πια ξεπερασμένη, δεν σημαίνει ότι η όλη ιδέα της προόδου έχει χάσει εντελώς το νόημά της. Θα πρέπει να αναδιατυπωθεί εντελώς. Μια ορισμένη ιδέα της προόδου είναι νεκρή. Όμως θα πρέπει να βρεθεί κάποια άλλη.
Αυτό μπορεί να το εκφράσει η απάντηση στο ερώτημα «πως είναι μια καλή κοινωνία;» Με ποιο περιεχόμενο μπορεί να πληρωθεί αυτή η ιδέα και με ποια μέσα μπορεί να γίνει πράξη; Για ένα μεγάλο μέρος της φιλελεύθερης και της νεοφιλελεύθερης δεξιάς, ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ζώο, αλλά κοινωνικό ζώο πολύ ιδιαίτερου είδους: έχουν τη γνωμη ότι το άτομο, όσο πιο λίγο σκέφτεται για την κοινωνία και όσο πιο πολύ σκέφτεται για τη δική του ατομική ελευθερία και για τα προσωπικά του συμφέροντα, τόσο καλύτερη είναι και η κατάσταση της κοινωνίας και τόσο πλουσιότερη γίνεται. Όμως αυτό είναι μια εξαιρετικά φτωχή ιδέα περί κοινωνίας. Αντίστροφα, νομίζω ότι πρέπει να ξεκινήσουμε από την ιδέα της κοινωνίας και να προβληματιστούμε για το τι μπορούμε να παρέχουμε στο άτομο, με τι πόρους κάθε λογής μπορούμε να το εφοδιάζουμε (και όχι μόνον υλικούς πόρους). Αν το θέμα τεθεί μ' αυτόν τον τρόπο, μου φαίνεται να ταιριάζει καλύτερα με τη μοίρα του ανθρώπου ως κοινωνικού ζώου. Γεμίζει την ιδέα της προόδου με νέο περιεχόμενο.
Πρέπει να παραδεχτούμε ότι σε πολύ γενικές γραμμές υπάρχουν σήμερα τρία ή τέσσερα είδη κομμάτων. Υπάρχει το φιλελεύθερο κόμμα: ένα κλασσικό φιλελεύθερο κόμμα, που πιστεύει ότι καλή κοινωνία είναι εκείνη που παρέχει στην ατομική ανθρώπινη ύπαρξη τη μέγιστη ελευθερία και αφήνει τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν αυτή την ελευθερία όσο καλύτερα μπορούν. Υπάρχει το υπερ-φιλελεύθερο κόμμα, το ελευθεριακό (libertarian) κόμμα: πιστεύει ότι προορισμός του ανθρώπου είναι η απελευθέρωση του από την κοινωνία, η οποία μπορεί να είναι μόνο καταπιεστική· έχουμε εδώ μια καθαρά ατομικιστική λογική! Υπάρχει επίσης ένα συντηρητικό κόμμα, στην κλασική του έκδοση, το οποίο πιστεύει ότι η κοινωνία πρέπει να επιβάλει στους ανθρώπους καθορισμένα πρότυπα και ότι θα πρέπει υπάρχει μια συγκεκριμένη δομή διακυβέρνησης και συλλογικής εξουσίας. Από την άλλη πλευρά, πιστεύω ότι η ιδέα του συνετού σοσιαλισμού είναι πράγματι μια ιδέα των ανθρωπίνων ελευθεριών, αλλά τέτοιων ελευθεριών, που μπορούν να γίνουν πράξη μόνον μέσα σε μια κοινωνία που προβληματίζεται για τον εαυτό της: για το τι είναι ως κοινωνία. Έχει αποδειχθεί ότι μια κοινωνία που είναι απλά και μόνον δίκαιη, είναι από την άποψη αυτή εντελώς ανεπαρκής. Η ποιότητα της κοινωνίας εξαρτάται από την ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων σε όλα τα πεδία και σε όλες τις καταστάσεις. Είναι κάτι πολύ πλουσιότερο και πιο περίπλοκο.
Πρέπει να παραδεχτούμε ότι σε πολύ γενικές γραμμές υπάρχουν σήμερα τρία ή τέσσερα είδη κομμάτων. Υπάρχει το φιλελεύθερο κόμμα: ένα κλασσικό φιλελεύθερο κόμμα, που πιστεύει ότι καλή κοινωνία είναι εκείνη που παρέχει στην ατομική ανθρώπινη ύπαρξη τη μέγιστη ελευθερία και αφήνει τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν αυτή την ελευθερία όσο καλύτερα μπορούν. Υπάρχει το υπερ-φιλελεύθερο κόμμα, το ελευθεριακό (libertarian) κόμμα: πιστεύει ότι προορισμός του ανθρώπου είναι η απελευθέρωση του από την κοινωνία, η οποία μπορεί να είναι μόνο καταπιεστική· έχουμε εδώ μια καθαρά ατομικιστική λογική! Υπάρχει επίσης ένα συντηρητικό κόμμα, στην κλασική του έκδοση, το οποίο πιστεύει ότι η κοινωνία πρέπει να επιβάλει στους ανθρώπους καθορισμένα πρότυπα και ότι θα πρέπει υπάρχει μια συγκεκριμένη δομή διακυβέρνησης και συλλογικής εξουσίας. Από την άλλη πλευρά, πιστεύω ότι η ιδέα του συνετού σοσιαλισμού είναι πράγματι μια ιδέα των ανθρωπίνων ελευθεριών, αλλά τέτοιων ελευθεριών, που μπορούν να γίνουν πράξη μόνον μέσα σε μια κοινωνία που προβληματίζεται για τον εαυτό της: για το τι είναι ως κοινωνία. Έχει αποδειχθεί ότι μια κοινωνία που είναι απλά και μόνον δίκαιη, είναι από την άποψη αυτή εντελώς ανεπαρκής. Η ποιότητα της κοινωνίας εξαρτάται από την ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων σε όλα τα πεδία και σε όλες τις καταστάσεις. Είναι κάτι πολύ πλουσιότερο και πιο περίπλοκο.
Όμως αυτό δεν είναι το πρόγραμμα των Γάλλων σοσιαλιστών σήμερα: αυτοί πιο πολύ ενδιαφέρονται για τους γάμους μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου, παρά για την οικονομία ή τις κοινωνικές σχέσεις. Αντίθεταμ τα κοινωνικά θέματα τα θίγει το Εθνικό Μέτωπο!
Αλίμονο και τρεις φορές αλίμονο! Η γαλλική Αριστερά πέφτει θύμα μιας προφανέστατης έλλειψης προβληματισμού για το τι είναι η κοινωνία μέσα στην οποία ζούμε. Το παράδειγμα που αναφέρατε είναι πολύ χαρακτηριστικό: δεν έχω τίποτε εναντίον των γάμων μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου· όμως αυτό το θέμα, σε μια χώρα όπως η Γαλλία, αφορά το πολύ-πολύ το 1 % του πληθυσμού. Δεν αποτελεί θέμα κορυφαίας προτεραιότητας, προφανές δεν είναι; Ας επιτραπεί, αλλά η πολιτική ατζέντα δεν μπορεί να βασίζεται σ' αυτό. Η απροθυμία να δουν με ρεαλιστικό τρόπο τα σημερινά και μελλοντικά ζητήματα των πραγματικών κοινωνιών μας και να ασχοληθούν με τα ενδιαφέροντα της καθημερινής ζωής του μεγάλου μέρους του πληθυσμού, προκαλεί στους πολλούς απλούς ανθρώπους την αίσθηση ότι κανείς δεν τους ακούει, ότι δεν εκπροσωπούνται. Συνακόλουθα, τους παροτρύνει να ψηφίζουν με τέτοιο τρόπο, ώστε να τεθεί ένα τέλος σ' αυτή την αδιαφορία για τον συνήθη πολίτη. Αυτό γίνεται παντού φανερό από την αύξηση της επιρροής της Άκρας Δεξιάς. Απέναντι στην κατάσταση αυτή οι Σοσιαλιστές βρίσκονται σε πλήρη σύγχυση.
Ο Marcel Gauchet, ιστορικός και φιλόσοφος από τους πιο αξιόλογους στη σημερινή Γαλλία, είναι διευθυντής έρευνας στο EHESS (Σχολή Ανωτάτων Σπουδών στις Κοινωνικές Επιστήμες) και διεθυντής της σημαντικής επιθεώρησης Le Debat. Εργάστηκε ως καθηγητής Μέσης Εκπαίδευσης και διετέλεσε συνεργάτης των Κορνήλιου Καστοριάδη, Claude Lefort και Pierre Clastres. Ανάμεσα στα πολλά σημαντικά έργα του πρέπει να αναφερθούν: Le Monde du Désenchantement. Une Histoire de la politique de la Religion (1985) και L’Avènement de la démocratie, τομ. 1-3 (2007 2010).
Εναντίον της μελαγχολίας των αριστερών:
 |
| Jacques Julliard: Οι Αριστερές της Γαλλίας |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου