Εναντίον της μελαγχολίας των αριστερών - 2. Μάικλ Κέιζιν: Οι αριστερές ιδέες είναι ακόμη ζωντανές

Ο Adam Puchejda (Kultura Liberalna, Βαρσοβία) συζητά με τον Michael Kazin

  

© Kultura Liberalna 241 (34/2013): Zygmunt Bauman, Krzysztof Pomian, Marcel Gauchet, Michael Kazin : The 21st Century. A World Without The Left? - 20.8.2013

       
   
Μια Αριστερά που δεν θα έχει τις ρίζες της μέσα στα κοινωνικά κινήματα, παλιά, νέα, ή σ' αυτά που μέλλει να γεννηθούν, δεν θα είναι τίποτε άλλο παρά “une gauche caviar”: μια αριστοκρατική Αριστερά «του χαβιαριού και της σαμπάνιας».
  

Παρατηρούμε τον συνεχιζόμενο κατακερματισμό αυτού του συνόλου ανθρώπων που θεωρείται ότι ανήκει στην Αριστερά. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, πολλοί από εκείνους που ενδιαφέρονται σε βάθος για την οικολογία, για τα ανθρώπινα δικαιώματα ή για την αναδιανομή, ούτε καν βλέπουν τους εαυτούς τους ως αριστερούς και προτιμούν κάποιο άλλο όρο. Αυτό συμβαίνει εν μέρει, επειδή τα μέσα μαζικής ενημέρωσης συχνά περιγράφουν ως «Αριστερά» την επικρατούσα τάση του Δημοκρατικού Κόμματος, το οποίο, κατά τους ριζοσπάστες διαφόρων αποχρώσεων, θεωρείται ως αναπόσπαστο μέρος του «κατεστημένου».

Fot_Chris Jones_Źródło Flickr

Ασφαλώς, για όσο καιρό οι πιο πολλοί που αυτο-προσδιορίζονται ως αριστεροί προέρχονται από «ευγενή επαγγέλματα» και είναι οικονομικά ευκατάστατοι, ενώ αντίθετα, το εργατικό κίνημα και τα συναφή κινήματα βρίσκονται σε παρακμή, η αναδιανομή δεν θα είναι το μείζον θέμα για την Αριστερά. Και, φυσικά, η πολιτική υπέρ της ανάπτυξης έρχεται όλο και περισσότερο σε σύγκρουση με την ανάγκη να τεθεί ένα τέλος στην κλιματική αλλαγή.
Αλλά όταν σκέφτομαι για τις βασικές ιδέες της Αριστεράς σήμερα, πιστεύω - όπως και ο Jacques Julliard - ότι η «δικαιοσύνη» με τους πολλούς ορισμούς της (φυλετική, των φύλων, σεξουαλική, του περιβάλλοντος, ακόμη και η ταξική!) είναι η πιο κοινή «αλληγορική έννοια» για την Αριστερά στις ΗΠΑ ίσως και στην Ευρώπη. Και όταν σκέφτομαι την «πρόοδο», δεν θα έλεγα ότι η Αριστερά είναι πιο αντι-προοδευτική από την Δεξιά, εκτός αν εξισώσουμε την «πρόοδο» με τον πολλαπλασιασμό των μεγάλων βιομηχανικών εγκαταστάσεων που κινούνται με ορυκτά καύσιμα. Μπορούμε ίσως να πούμε ότι κάποιοι στην Αριστερά φοβούνται την επιστήμη, αλλά αυτό ισχύει μόνο για έναν μικρό αριθμό αναρχικών ή για το είδος εκείνων των περιβαλλοντιστών που καρφώνουν καρφιά με σφυριά σε κορμούς δέντρων για να σταματήσουν, προσωρινά, τα πριόνια ή μηχανήματα κοπής τους. Ωστόσο, τουλάχιστον στις ΗΠΑ και τον Καναδά, υπάρχει μια μεγάλη ομάδα νεαρών αριστερών που θέτουν τις επιστημονικές γνώσεις τους στην υπηρεσία τομέων όπως η περιβαλλοντική μηχανική, η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών ενέργειας καθώς και η πληροφορική και η ανάλυση δεδομένων.

Από την άλλη πλευρά, ακούω συχνά στην Ευρώπη ότι πρέπει να επιλέξουμε είτε μια περισσότερο «προοδευτική», με φιλελεύθερα ήθη, πολιτισμικά πρωτοποριακή Αριστερά, είτε την Αριστερά της παλιάς εργατικής τάξης που υποστηρίζει, λόγου χάρη, τη θανατική ποινή και είναι εναντίον του γάμου των ομοφυλοφίλων. Ότι πρέπει να συμβαδίσουμε είτε με την Αριστερά που είναι πιο πολύ επικεντρωμένη σε ζητήματα πολιτισμικά και ηθικά, είτε με την Αριστερά που ενδιαφέρεται κυρίως για την οικονομία και την αναδιανομή. Αντιτίθεμαι έντονα σ' αυτό το δίλημμα. Το να επιλέξουμε είτε τη μια ή την άλλη από αυτές τις δύο εστίες ενδιαφερόντων, θα είναι ένα ιστορικό - και ίσως μοιραίο - λάθος για την αριστερά! Όταν η Αριστερά ήταν σε θέση να υποστηρίζει εύλογα, ότι είναι η μόνη δύναμη που θέλει να προωθήσει τόσο την ελευθερία όσο και τη δημοκρατία, τότε αγκάλιαζε τόσο την πολιτισμική νεωτερικότητα και πολυφωνία, όσο και την οικονομική ισότητα.

Ωστόσο, οι νέοι της εργατικής τάξης, τουλάχιστον στη Βόρεια Αμερική και σε ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης, είναι συχνά πιο ανοικτοί σε πολιτισμικά θέματα παρά στην αναδιανομή. Αυτό είναι ένα από τα αποτελέσματα της ηγεμονίας των νεοφιλελεύθερων ή και των ελευθεριακών (libertarian) ιδεών εδώ και πάνω από τρεις δεκαετίες. Οι ακτιβιστές του κινήματος (ή μάλλον της «εξέγερσης», δεδομένου ότι ποτέ πραγματικά δεν μορφοποιήθηκε σε σταθερό κοινωνικό κίνημα) Occupy, τώρα πια σχεδόν πεθαμένου, αρνούνται σθεναρά ότι υπάρχει αντίφαση ανάμεσα στις δύο εστίες ενδιαφερόντων. Όμως αυτοί ήταν πιο δυνατοί στις ουτοπικές ελπίδες και στη ρητορική, παρά στην πολιτική στρατηγική. Το πρόβλημα έχει ως εξής: οι ιστορικοί θεσμοί της αναδιανεμητικής Αριστεράς (τα εργατικά συνδικάτα, τα αριστερά κόμματα, οι ποικίλες άτυπες και συχνά βασισμένες μόνον σε τοπικό επίπεδο κοινωνικές συλλογικότητες της εργατικής τάξης), είναι σχεδόν παντού εξασθενημένες και σε αμυντική θέση. Εάν δεν μπορέσουν να δούν με νέο τρόπο τον εαυτό τους ή και να τον επανεφεύρουν, τότε οι διανοούμενοι που θέλουν να επικεντρωθούν στην οικονομική ισότητα, θα μιλούν σχεδόν αποκλειστικά μόνον με τον εαυτό τους.
Επίσης, δεν νομίζω ότι θα πρέπει να επιλέξουμε είτε το ένα είτε το άλλο. Δηλαδή, είτε να φανταζόμαστε την κοινωνία ως ένα σύνολο αποτελούμενο από κοινωνικές τάξεις με συγκεκριμένα συμφέροντα (δάσκαλοι, εργάτες κ.λπ.), είτε να την φανταζόμαστε ως κοινωνία ατόμων με διαφορετικές πολιτισμικές, κοινωνικές και θρησκευτικές ανάγκες. Κατά την άποψή μου, η βάση για μια καλή κοινωνία παραμένει η εξής: «Η ελεύθερη ανάπτυξη του καθενός είναι η προϋπόθεση για την ελεύθερη ανάπτυξη όλων». Παρ' όλα αυτά, το είδος της ταξικής συνείδησης που οραματίστηκαν και υποστήριξαν παλαιότερα οι μαρξιστές, σαφώς δεν περιγράφει πια την σημερινή πραγματικότητα, ούτε εμπνέει μεγάλους αριθμούς ανθρώπων της εργατικής τάξης, αριστερούς διανοούμενους και ακτιβιστές (μερικοί από τους οποίους είναι, φυσικά, εργαζόμενοι). Ωστόσο όλοι μας ζούμε σήμερα, όπως προέβλεψε κάποτε ο Μαρξ, μέσα στα πλαίσια μιας σχεδόν ολοκληρωτικά καπιταλιστικής πολιτικής οικονομίας, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Και θα έπρεπε ένας αναλυτής να είναι εξαιρετικά αφελής για να ισχυριστεί ότι δεν υπάρχουν κοινωνικές τάξεις (ή έστω κλάσματα κοινωνικών τάξεων), ούτε οι αγώνες τους για την υπεράσπιση των συμφερόντων τους.

Αν η Αριστερά δεν έχει τις ρίζες της μέσα στα κοινωνικά κινήματα, παλιά, νέα, ή σ΄ αυτά που μέλλει να γεννηθούν, τότε δεν θα είναι τίποτε άλλο παρά “une gauche caviar”: μια αριστοκρατική Αριστερά «του χαβιαριού και της σαμπάνιας».

Ο Michael Kazin (1948) διδάσκει ιστορία στο Πανεπιστήμιο Georgetown στην Ουάσιγκτον DC. Είναι συνεκδότης του πλούσιου σε παραδόσεις και ίσως πιο σημαντικού σύγχρονου αμερικανικού περιοδικού της Αριστεράς Dissent (μετά τον ομότιμο σήμερα Michael Walzer). Πρόσφατο βιβλίο του: “American Dreamers: How the Left Changed a Nation” (2012).

Ο προσωπικός ιστότοπος του Michael Kazin  

  

Άρθρα του στην επιθεώρηση New Republic

Άρθρα Μ. Kazin στον Dissent   

   

M. Kazin (Dissent, Fall 2015: Why Leftists Should Also Be Democrats

  

Το blog του περιοδικού Dissent     Το τεύχος φθινοπώρου 2015

  

Το περιοδικό Dissent ιδρύθηκε το 1954 από τον δραστήριο δημοκρατικό σοσιαλιστή και κριτικό της λογοτεχνίας Ίρβιγκ Χάου (Irving Howe) και άλλες προσωπικότητες της εποχής στη Νέα Υόρκη. Ήταν πάντα αφιερωμένο στην αναζήτηση ενός δρόμου προς το σοσιαλισμό με δημοκρατία, σε αντίθεση αφενός με τον φιλελευθερισμό και συντηρητισμό της Δύσης και αφετέρου με τον γραφειοκρατικό κομμουνισμό της Ανατολής.

Ανάμεσα στους αμερικανούς και ευρωπαίους συγγραφείς που φιλοξένησε συχνά ήταν ο C. Wright Mills, η Iris Marion Young, ο Leszek Kolakowski ο Richard Rorty, ο Norman Mailer, ο στενός συνεργάτης του περιοδικού Michael Walzer, η Ellen Willis, η Seyla Benhabib, αλλά επίσης γνωστοί πεζογράφοι και ποιητές από την Ευρώπη, όπως ο Gunther Grass και ο Czeslaw Milosz.

Bauman, Gauchet, Kazin, Pomian:

21ος Αιώνας. Ένας κόσμος χωρίς Αριστερά; 

 

Εισαγωγικό κείμενο στο αφιέρωμα της Kultura Liberalna,

 των επιμελητών του Adam Puchejda και Jarosław Kuisz

 

Θεωρητικά, μετά το 2008 ήταν η στιγμή για την Αριστερά. Η αναβίωση των πολιτικών αντιθέσεων η κρίση της ζώνης του ευρώ, η έκρηξη της μετανάστευση και οι νέες ανισότητες, ο μακρός αυτός κατάλογος προκλήσεων που αντιμετωπίζουν σήμερα οι ευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις, προκάλεσε πολλές συζητήσεις για την αναγκαιότητα να υπάρξουν ισχυρά πολιτικά κόμματα υπέρ της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ισότητας. Τίποτε τέτοιο δεν συνέβη. Μόνον απογοήτευση.
Η μεγάλη οικονομική κρίση μετά το 2008, σύμφωνα με ορισμένους σχολιαστές, έμελλε από μόνη της να συμβάλει στη νίκη των αριστερών πολιτικών δυνάμεων στην Ευρώπη. Ωστόσο, για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν υπήρξε καμμία σημαντική νίκες της ευρωπαϊκής Αριστεράς. Το πνεύμα της Αριστεράς δεν εξαφανίστηκε, αλλά δυσκολευόταν να βρει τη νέα ενσάρκωση του. Ώσπου τον Μάιο του 2012,  νίκησε στις προεδρικές εκλογές στη Γαλλία ο υποψήφιος των Σοσιαλιστών Φρανσουά Ολάντ. Μεγάλες προσδοκίες γεννήθηκαν στη συνέχεια, για αναβίωση της Αριστεράς και συνακόλουθα για μια πιο κοινωνική Ευρώπη, με ισότητα και δικαιοσύνη. Ενθουσιάστηκαν ιδίως εκείνοι οι υποστηρικτές της Αριστεράς που δεν είχαν χαρεί με τις σαφώς φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις της σοσιαλδημοκρατικής κυβέρνησης του Γκέρχαρντ Σρέντερ στη Γερμανία (όπως οι πιο ευέλικτες μορφές απασχόλησης και οι φοροαπαλλαγές για τους πλουσιότερους). 
Δυστυχώς, η επιτυχία του Ολάντ για άλλη μια φορά επιβεβαίωσε μόνον το βάθος της κρίσης στην οποία βρίσκονται τα ευρωπαϊκά κόμματα της αριστερής πλευρά της πολιτικής σκηνής. Διχασμένα ανάμεσα στα παλιά προγράμματα της σοσιαλδημοκρατίας και στα αιτήματα των κοινωνικών κινημάτων, στην πραγματικότητα τα κόμματα αυτά δεν έχουν ιδέες για την ανασυγκρότηση των αλλοτινών κοινοτήτων και για την εκπλήρωση των προσδοκιών των πολιτών. Αναζητούν νέους δρόμους, αγωνίζονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα και για καλύτερο περιβάλλον, αλλά εξακολουθούν να έχουν τα χέρια τους δεμένα με τα παλιά προβλήματα. 
Προσπαθώντας να κερδίσει νέες κοινωνικές ομάδες, όχι μόνον τις γυναίκες αλλά και ιδιαίτερες μερίδες του πληθυσμού όπως οι ομοφυλόφιλοι, η Αριστερά συχνά χάνει την υποστήριξη του παραδοσιακού εκλογικού σώματός της. Για παράδειγμα, στη Γαλλία, οι ψήφοι των εργατών και των εργαζομένων στον τομέα των υπηρεσιών όλο και περισσότερο διαρρέουν προς το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο. Ορισμένοι καχύποπτοι παρατηρητές υποστηρίζουν ότι η Αριστερά - ειδικά η γαλλική - γίνεται αργά-αργά ένα κόμμα στελεχών και ανώτερων υπαλλήλων, που επιδιώκουν απλά και μόνο να διατηρήσουν το status quo: ένα κόμμα με συντηρητικό πνεύμα. 
Η κρίση της πολιτικής πρακτικής, ωστόσο, δεν μεταφράζεται σε έλλειψη προβληματισμού σχετικά με την κατάσταση της αριστερής πολιτικής. Στη Γαλλία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αξιόλογα βιβλία και μελέτες δημοσιεύονται κάθε χρόνο, κύριος στόχος των οποίων είναι η προσπάθεια για αναζωογόνηση της Αριστεράς, η εμφύσηση νέας ενέργειας και η μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα του προγράμματός της της. Μια τέτοια δημοσίευση είναι ένα βιβλίο που συζητήθηκε ευρέως: Les gauches Françaises 1762 - 2012, Flammarion, 2012, του Jacques Julliard. Είναι ενδιαφέρον ότι, σε αυτή την ιστορία της γαλλικής Αριστεράς, ο συντάκτης της, πολύ γνωστός δημοσιογράφος, εκτός από τη λεπτομερή ανάλυση του ιστορικού υλικού, σκιαγραφεί ένα πρόγραμμα για την αποκατάσταση της Αριστεράς. 
Κατά τη γνώμη του Juilliard, η γαλλική Αριστερά, αλλά και ευρύτερα η ευρωπαϊκή - γιατί οι αλλαγές που περιγράφει έχουν διεθνικό χαρακτήρα - αντιμετωπίζει τώρα πραγματικές προκλήσεις. Υπήρξε σημαντική αλλαγή τόσο στην πολιτική θεωρία και όσο και στην πρακτική. Η Αριστερά, γράφει, δεν μπορεί να συνεχίσει να πιστεύει στην ιδέα της προόδου ή να σκέπτεται με όρους κοινωνικών τάξεων. Πρέπει να γίνει ένα κόμμα ατόμων, όχι συλλογικών ομάδων, ένα κόμμα το οποίο θα  υπογραμμίζει τη σημασία των περιβαλλοντικών θεμάτων και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μόνον δευτερευόντως ζητήματα αναδιανομής και οικονομικά προβλήματα. Θα πρέπει να προωθήσει την πολιτική συμμετοχή, καταπολεμώντας έτσι την φθίνουσα συμμετοχή των πολιτών στο δημόσιο βίο. Πρέπει επίσης να δράσει για μια θεμελιακή αλλαγή στη λειτουργία της διεθνούς πολιτικής, προκειμένου να θέσει τέλος στη μονοκρατορία των ισχυρών χωρών και να ασκήσει πολιτικές οι οποίες θα ενισχύουν το ρόλο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. 
Μπορούν πράγματι οι προτάσεις αυτές να αναζωογονήσουν την Αριστερά; Ή απλά θα ενισχύσουν την εικόνα της ως ελιτίστικης και αποκομμένης από την πραγματικότητα; Στην Kultura Liberalna προσπαθήσαμε να ρίξουμε μια ματιά στα εξής τρία θέματα, εμπνευσμένα από τις προτάσεις του Juilliard: 
1. Είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχει πλέον χώρος για προοδευτική πολιτική; 
2. Ποιοί μπορούν να επιδράσουν σήμερα ώστε να αλλάξει η ασκούμενη πολιτική; Μεγάλες κοινωνικές ομάδες, όπως οι εργαζόμενοι που πληρώνονται από τον κρατικό προϋπολογισμό και μπορούν να οργανώνουν απεργίες; Ή ad hoc συμμαχίες, όπως συνέβη κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων εναντίον της ACTA ή με το κίνημα Occupy; 
3. Τέλος, θα γίνεται η Αριστερό όλο και περισσότερο ένα πρωτοποριακό κίνημα, επικεντρωμένο στις αλλαγές των κοινωνικών ηθών και στην οικολογία; Ή θα απευθύνεται στο παραδοσιακό, πιο συντηρητικό εκλογικό σώμα της, στο όνομα της οικονομικής ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης; 
Προσκλήθηκαν να δώσουν απαντήσεις τέσσερις κορυφαίες προσωπικότητες της Αριστεράς - από την Πολωνία, τη Γαλλία και την Αμερικής: Ο Zygmunt Bauman, παγκοσμίου φήμης κοινωνιολόγος, ο οποίος σκιαγραφεί μια απαισιόδοξη εικόνα για το μέλλον της αριστεράς, ο Krzysztof Pomian, ένας θρύλος του πολωνικού Οκτωβρίου που βλέπει τη γαλλική αριστερά με ακόμη πιο κριτικό βλέμμα, ο Marcel Gauchet, επιφανής Γάλλος φιλόσοφος και ιστορικός, εκδότης του περιοδικού Le Debat, ο οποίος πιστεύει στην αναβίωση της σοσιαλιστικής αριστεράς, και ο Michael Kazin, εκδότης του περίφημου αμερικανικού αριστερού περιοδικού Dissent, ο οποίος ατενίζει το μέλλον των αριστερών κινημάτων με ελπίδας, βλέποντας όμως με ρεαλισμό και τα εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν. 

Adam Puchejda, Jarosław Kuisz

Η δημοσίευση στην Kultura Liberalna τ. 241 (34/2013) έγινε σε συνεργασία με το Γαλλικό Πολιτιστικό Κέντρο της Βαρσοβίας και με το γραφείο στη Βαρσοβία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων (European Council on Foreign Relations). Η μετάφραση του αρχικού πολωνικού κειμένου για την αγγλόγλωση έκδοση της Kultura Liberalna έγινε από τον Wojciech Gilewski (EUROTRAD). Το όλο εγχείρημα συντονίστηκε εκ μέρους της Kultura Liberalna από τους Adam Puchejda, Łukasz Pawłowski, Karolina Wigura με τη συνεργασία των Jarosław Kuisz, Piotr Kieżun και εκ μέρους του Γαλλικού Πολιτιστικού Κέντρου της Βαρσοβίας από την Aneta Bassa.

Το 1ο μέρος του αφιερώματος της Kultura Liberalna στον ιστότοπο Μετά την Κρίση:
Ζίγκμουντ Μπάουμαν: Πως θα είναι η Αριστερά του μέλλοντος;

   

Στον ιστότοπο Μετά την Κρίση, από τους βασικούς συντελεστές του Dissent:
  
Michael Walzer: Το πρόβλημα του ΣΥΡΙΖΑ
   
Michael Walzer: Διαφθείρει η ελεύθερη αγορά τον ηθικό χαρακτήρα;
   
Michael Walzer: Οι φιλελεύθεροι και τα κινήματα επιμέρους ταυτότητας φέρουν ευθύνη για την κοινωνική ανισότητα 

Jacques Julliard: Οι Αριστερές της Γαλλίας