© Der Spiegel - Thomas Fricke:Stürzt die Welt zurück in die Dreißiger? 4.11.2016
Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι πρόεδρος των ΗΠΑ και η αναστάτωση που προκαλούν διεθνώς τα πρώτα μέτρα του είναι μεγάλη. Άν και ο σημερινός κόσμος φαίνεται εντελώς διαφορετικός από τις εποχές προηγούμενων κρίσεων και πολέμων, όπως τον Μεσοπόλεμο, είναι πολλοί οι παραλληλισμοί με την εποχή εκείνη, αλλά και με την προηγηθείσα παλιά παγκοσμιοποίηση, στις αρχές του 20ού αιώνα. Μπορεί η εκλογή Τραμπ ως προέδρου των ΗΠΑ και οι αντίστοιχες πολιτικές τάσεις στην Ευρώπη να επαναλάβουν τις τραγωδίες του Μεσοπολέμου και να προκαλέσουν νέες παγκόσμιες καταστροφές;
Το άρθρο του Τόμας Φρίκε, γραμμένο μερικές μέρες πριν την εκλογή Τραμπ, προεικονίζει αυτά που συμβαίνουν τώρα, στην αρχή της θητείας του νέου Αμερικανού προέδρου. Και αξιοποιεί την πλούσια ιστορική εμπειρία του παλιού αδέσποτου φιλελευθερισμού των αρχών του 20ού αιώνα και των επακόλουθών του οικονομικών και πολιτικών κρίσεων του Μεσοπολέμου, για να διερευνήσει τι επιφυλάσσει το αύριο, τι είναι το πιθανό και, κυρίως, ποιό είναι το δέον γενέσθαι.
Γ. Ρ.
Δεν είναι πρώτη φορά που επικράτησε η παγκοσμιοποίηση - Η αρχή του 20ού αιώνα
Τώρα, όπως και τότε, πριν έλθουν οι σκοτεινοί καιροί προηγήθηκαν μερικές δεκαετίες παγκοσμιοποίησης φαινομενικά αμέριμνης. Σύμφωνα
με υπολογισμούς οικονομολόγων, στις αρχές του 20ού αιώνα,
τα σύνορα ήταν τόσο ανοιχτά και οι παγκόσμιες αγορές τόσο πολύ ενοποιημένες, όσο ήταν πάλι το 2000, μετά από τις τρεις δεκαετίες νέας παγκοσμιοποίησης [1970-2000]. Πράγμα που έφερε πολλά οφέλη. Οι άνθρωποι δεν χρειάζονται καν διαβατήρια για να ταξιδέψουν.
Αργότερα, ο Βρετανός οικονομολόγος John Maynard Keynes περιέγραψε κάποτε πόσο
άνετα μπορούσε τότε ένας Λονδρέζος, την ώρα που έπινε το τσάι του, να παραγγείλει μέσω τηλεφώνου διάφορα πράγματα από όλο τον κόσμο για να τα παραλάβει στην πόρτα του σπιτιού
του (κατά πάσα πιθανότητα μέσω της DHL). Όσο για πολέμους, γι΄ αυτούς μόνον διάβαζε στις εφημερίδες.
Μόνον που όλο αυτό, τότε όπως και τώρα, από οικονομική άποψη είχε μια δραματική και δυσμενή άλλη πλευρά του νομίσματος. Τότε,
όπως και τώρα, απέναντι στους ωφελημένους υπήρχαν πολλοί ζημιωμένοι, οι οποίοι, μέσα στις μεγάλες ανακατατάξεις και αναστατώσεις, έμειναν χωρίς δουλειά ή έγινε η απασχόλησή τους επισφαλής εργασία ή μόλις και μετά βίας έβγαζαν τα προς το ζήν. Όλα αυτά φαίνονταν ακόμη πιο δραματικά, επειδή οι πλούσιοι, χάρις στην φιλελευθεροποίηση έγιναν απίστευτα πλούσιοι.
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Γάλλου οικονομολόγου Thomas Piketty, στα
τέλη της δεκαετίας του 1920, το πλουσιότερο 10 % του
πληθυσμού των ΗΠΑ συγκέντρωνε σχεδόν το 50 % του
συνολικού εθνικού εισοδήματος. Σ' αυτό το παράλογο ύψος της συγκέντρωσης πλούτου φτάσαμε και
πάλι με την νέα ξέφρενη, ανεξέλεγκτη παγκοσμιοποίηση. Εκείνη
την εποχή, στις αρχές του 20ου αιώνα, τα ιδιωτικά περιουσιακά στοιχεία στην Ευρώπη έφταναν στο ύψος ολόκληρου του εθνικού οικονομικού προιόντος για έξι έως επτά έτη. Πρόκειται για τρέλλα. Το ίδιο ισχύει για το 2010. Η τρέλλα επαναλαμβάνεται, αφού μεσολάβησαν οι πολύ πιο κοινωνικές μεταπολεμικές δεκαετίες.
Εκείνη την εποχή, οι χρηματοοικονομικοί ζογκλέρ αμείβονταν με τόσο τεράστια διογκωμένους μισθούς, ώστε ο μέσος μισθός των τραπεζιτών ήταν πάνω από 50 % υψηλότερος από το μέσο μισθό του συνόλου των απασχολούμενων· αντίθετα, μετά τον πόλεμο, ο μέσος μισθός των απασχολούμενων στις τράπεζες έτεινε να εξισωθεί με τον μέσο μισθό του συνόλου των απασχολούμενων. Και μετά την νέα χρηματοπιστωτική μας παγκοσμιοποίηση, η διαφορά των μισθών είναι πάλι όπως τότε (και ακόμη μεγαλύτερη).
Κάποια πράγματα δείχνουν, ότι όλα αυτά είναι και το βασικό για την όλο και μεγαλύτερη δυσαρέσκεια του λαού. Όσο ισχυρότερη είναι η επιρροή της χρηματοπιστωτικής σφαίρας, τόσο ισχυρότερη είναι η εντύπωση ότι οι εκλεγμένοι πολιτικοί έχουν χάσει τον έλεγχο. Εκείνη την εποχή, στο Μεσοπόλεμο, συνέβησαν πολλές κερδοσκοπικές επιθέσεις εναντίον μεμονωμένων χωρών.
Εκείνη την εποχή, ακριβώς όπως συνέβη και πάλι στο δικό μας πρόσφατο παρελθόν, σύμφωνα με την επικρατούσα οικονομική θεωρία ίσχυε το εξής: Ο καθένας πρέπει να βρει μόνος του με τί τρόπο θα τα βγάλει πέρα με την αλλαγή. Όρος-κλειδί: ο καθένας ευθύνεται για τον εαυτό του. Πρόκειται για εντελώς παράλογο ισχυρισμό, δεδομένου ότι ζούμε σε έναν κόσμο στον οποίο ακόμη και οι κυβερνώντες χάνουν τον έλεγχο. Ευθύνη μπορείς να αναλάβεις μόνον για κάτι που μπορείς ο ίδιος να επηρεάσεις σε κάποιο βαθμό.
Το πόσο παράλογος είναι αυτός ο ισχυρισμός, έγινε καταφανές, τότε όπως και τώρα, μετά τα κραχ που προέκυψαν εξαιτίας της χρηματοπιστωτικής κερδοσκοπίας· όμως τις συνέπειες αυτών των κραχ τις αισθάνονται εξίσου, τόσο οι εργαζόμενοι (που χάνουν την απασχόλησή τους) όσο και οι φορολογούμενοι.
 |
| Μέτοχοι μπροστά στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης (1929) |
Μετά από τις κρίσεις ακολουθεί στροφή προς την Δεξιά
Στη συνέχεια, εκείνη την εποχή, τις ανεπιθύμητες συνέπειες της παγκοσμιοποίησης τις διόρθωσε η πολιτική· αλλά αυτό δεν έγινε με νηφαλιότητα. Αντίθετα, μετά το κραχ του 1929 ακολούθησε μια καταιγιστική σειρά μοιραίων, αντανακλαστικών πολιτικών κινήσεων, οι οποίες, άλλες λίγο, άλλες πολύ, στρέφονταν άκριτα εναντίον κάθε τάσης προς το διεθνές. Έτσι, οι ΗΠΑ ψήφισαν τότε νόμους κατά της μετανάστευσης - φοβούμενες τη συρροή Ευρωπαίων «οικονομικών μεταναστών» και την υπερφόρτωση της κοινωνίας τους από «υπερβολικά πολλά ευρωπαϊκά πολιτισμικά στοιχεία», όπως
εξήγησε ο Βρετανός ιστορικός Χάρολντ Τζαίημς (Harold James).
Το αποτέλεσμα ήταν να επιτρέπεται η είσοδος στις ΗΠΑ μόνον σε άτομα επιλεγμένων εθνικοτήτων, ενώ ως αντίμετρο άλλες χώρες εμπόδιζαν την είσοδο Αμερικανών. Σήμερα συμβαίνει κάτι παρόμοιο: Η νομοθεσία για το άσυλο γίνεται διαρκώς όλο και πιο
σφιχτή, στήνονται ακόμη και φράχτες με αγκαθωτά συρματοπλέγματα και καλλιεργούνται φαντασιώσεις για για την αποτελεσματικότητα των συνοριακών τειχών.
Εκείνη
την εποχή, μετά την κατάρρευση στις χρηματιστηριακές αγορές και στις τράπεζες, σχεδόν παντού στην Ευρώπη συνέβη πολιτική στροφή προς τα δεξιά. Είναι μια τάση όπως η σημερινή. Και αυτό δεν είναι τυχαίο, όπως αποδεικνύεται από συστηματικές έρευνες των ιστορικών. Σύμφωνα με αυτές τις έρευνες, μετά από κρίσεις στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, τα δεξιά κόμματα κερδίζουν κατά μέσο όρο 40 % περισσότερες ψήφους στις εκλογές, σε σχέση με πριν. Οι Τραμπ, Λε Πεν, Χόφερ και Πέτρι ευχαριστούν.
Στη δεκαετία του 1930, όπως και τώρα, αυξήθηκε ο αριθμός των χωρών στις οποίες εθνικιστές δεξιοί ή αυταρχικοί πολιτικοί ανέβηκαν στην εξουσία. Σήμερα, οι άνθρωποι που βρίσκονται στην εξουσία της Ρωσίας, την Τουρκίας, της
Ουγγαρίας και της Πολωνίας δείχνουν ότι ο κανόνας ισχύει και στον 21ο
αιώνα. Ποιος ξέρει, ίσως την επόμενη εβδομάδα θα τον επιβεβαιώσουν και οι ΗΠΑ [το άρθρο γράφτηκε στις 4 Νοεμβρίου 2016, λίγες ημέρες πριν τις εκλογές στις ΗΠΑ]. Συναγερμός.
Ως προς την οικονομική πολιτική, τότε, μετά την κρίση του φιλελευθερισμού
δεν ακολούθησαν προσπάθειες διόρθωσης των λαθών της αδέσποτης παγκοσμιοποίησης,
αλλά λίγο ή πολύ καταστροφικές εθνικές αντανακλαστικές κινήσεις. Τώρα να εφησυχάσουμε, λέγοντας «μα τότε ήταν άλλες εποχές»; Ωραία!
Το 1931, αυτοί που πρώτοι εγκατέλειψαν τον νομισματικό «κανόνα του χρυσού» - δηλαδή εκείνη τη νομισματική ένωση, με βάση την οποία έγινε πράξη τότε για μακρό χρονικό διάστημα η παγκοσμιοποίηση -
ήταν οι Βρετανοί, οι οποίοι, μέχρι τότε, ήταν ακόμη μεγάλοι υποστηρικτές του
φιλελευθερισμού. Αυτό, θα λέγαμε, έμοιαζε με «πρωτο-Brexit». Οι ίδιοι Βρετανοί, οι οποίοι στις καλές εποχές προωθούσαν και προπαγάνδιζαν όσο γίνεται πιο ανοιχτά σύνορα (ανοιχτά ακόμη και για Πολωνούς εργαζομένους), τώρα
είναι οι πρώτοι που κλείνουν τα σύνορα (για τους ίδιους εργαζόμενους) και θέλουν να εγκαταλείψουν την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το έτος 1931, η «πρωτο-Brexit» πυροδότησε μια
μοιραία αλυσιδωτή αντίδραση. Οι Γάλλοι αύξησαν τόσο πολύ τους διασυνοριακούς δασμούς, ώστε έγιναν ένα είδος «προστίμου» εναντίον των εισαγωγών προϊόντων. Άλλες χώρες υποτίμησαν ξανά και ξανά τα νομίσματά τους. Το αποτέλεσμα ήταν ένας ανταγωνισμός μεταξύ των χωρών, για το ποιά θα κάνει την πιό έντονη νομισματική υποτίμηση και ποιά θα βάλει τα μεγαλύτερα εμπόδια στις εισαγωγές προϊόντων. Και η κατάρρευση του παγκόσμιου εμπορίου.
Είναι ανατριχιαστική η ταχύτητα με την οποία κατέρρευσαν τότε όλα τα προηγουμένως αυτονόητα, όταν μάλιστα δεν είχε περάσει πολύς χρόνος από τότε που μπορούσε κανείς, ενώ έπινε το τσάι του, να παραγγέλνει μέσω τηλεφώνου προϊόντα από όλο τον κόσμο. Και
αυτό, θυμίζει αρκετά τα σημερινά συμβαίνοντα. Σε κάποια φάση, επικράτησε τότε γενικά στην κοινή γνώμη η άποψη ότι «πρέπει να
σταματήσουν να περνούν από τα σύνορα τα πάντα», σύμφωνα με τον Χάρολντ Τζέιμς. Τέλος της παγκοσμιοποίησης.
Σύμφωνα με τη διάγνωση του Γάλλου ιστορικού Πιέρ Μιλζά (Pierre Milza), στην πολιτική κλιμάκωση της δεκαετίας του 1930 συνέβαλε το γεγονός ότι παντού «ριζοσπαστικοποιήθηκαν τα μεσαία κοινωνικά στρώματα, ωθούμενα από το φόβο του υποβιβασμού (σε προλεταριάτο)». Επίσης, το γεγονός ότι η αστική τάξη «ήθελε να επιστρέψει σε έναν (εξιδανικευμένο) κόσμο, στον οποίο ο καθένας θα έχει και πάλι την προκαθορισμένη θέση του». Καθώς και το γεγονος ότι «οι ελίτ αποδείχτηκαν ανίκανες να αντιδράσουν στην βαθιά κρίση (του φιλελευθερισμού)».Είναι φράσεις που θυμίζουν τηλεοπτικές συζητήσεις του έτους 2016. Ή τα προγράμματα οργής των ανά τον κόσμο Τραμπ.
   |
| Βιβλία του Πιέρ Μιλζά |
Υπάρχει ακόμη χρόνος, αυτή τη φορά, να διαχειριστούμε την κρίση καλύτερα
Μιλώντας εκ των υστέρων: Όπως γράφει ο Πιέρ Μιλζά, ξαφνικά στη δεκαετία του 1930, εκτός των άλλων, κατηγορήθηκε και χλευάστηκε κάθε τί ορθολογικό και επιστημονικό. Προπαντός ο Τύπος, «που γράφει ψέμματα». Και επέστρεψαν θριαμβευτικά τα ένστικτα και οι τοπικές παραδόσεις. Καταλονία. Σκωτία. Βαυαρία. Και πάλι, όλα αυτά τα βρίσκουμε μπροστά μας. Είναι ανατριχιαστικό.
Εντούτοις, είναι φανερές και πολλές διαφορές. Υπάρχει, λόγου χάρη, το διαδίκτυο, που επιτρέπει σήμερα μια πολύ διαφορετική κατανόηση των συμβαινόντων διεθνώς, αλλά είναι χρήσιμο και στους παράφρονες. Υπάρχουν επίσης πίσω μας μερικές δεκαετίες με διακοπές που βίωσαν πολλοί άνθρωποι σε μια Ευρώπη χωρίς σύνορα. Ωστόσο, σύμφωνα με τον ιστορικό Τζαίημς, οι παραλληλισμοί τού τώρα με το τότε είναι «τρομακτικοί».
Υπάρχει
ακόμη χρόνος για να αποδείξουμε ότι, αυτή τη φορά, μπορούμε τελικά να διαχειριστούμε καλύτερα
την κρίση της εκτροχιασμένης παγκοσμιοποίησης·
και να εξουδετερώσουμε αυτά που πραγματικά δεν πήγαν καλά. Δηλαδή: Προπαντός να άρουμε τις αιτίες της όλο και πιό άνισης κατανομής του πλούτου, τους φόβους που γεννά η
παγκοσμιοποίηση, την κυριαρχία του τραπεζικού τομέα και τις καταστροφικές χρηματοοικονομικές
κρίσεις.
Για όλα αυτά, οι φίλοι μας στις ΗΠΑ θα ήταν καλύτερο να είχαν επιλέξει τον Μπέρνι Σάντερς (Bernie Sanders), αντί να κλείνουν σύνορα, να θριαμβολογούν με κακόγουστο εθνικισμό και να τρέφουν
ψευδαισθήσεις για μια παλιά καλή εποχή, και έτσι, να επαναλάβουν
παλιές καταστροφές. Πράγμα που μπορεί αρχίσει να γίνεται αυτή την Τετάρτη μια πικρή πραγματικότητα [το άρθρο γράφτηκε στις 4 Νοεμβρίου 2016, λίγες ημέρες πριν τις εκλογές στις ΗΠΑ]
Ο Thomas Fricke διετέλεσε επικεφαλής οικονομολόγος της γερμανικής έκδοσης των Financial Times Deutschland και διευθύνει τώρα τον ιστοχώρο WirtschaftsWunder είναι δε επικεφαλής οικονομολόγος του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για το Κλίμα. (European Climate Foundation). Από τον Απρίλιο του 2016 γράφει τακτικά στον Spiegel Online. Εργάστηκε επίσης στην εφημερίδα Süddeutsche Zeitung.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου