της Mάγια Γκέπελ και του Άχιμ Τρούγκερ
© Die Welt - Maja Göpel, Achim Truger: Ein Wirtschaftswunder 2.0 ist möglich. Die Politik muss es nur wollen, 16.4.2020
Η
πανδημία μπορεί να συμβάλει στον επαναπροσδιορισμό της σχέσης του
κράτους με την οικονομία, να ανακατανείμει τους ρόλους και τελικά να
λειτουργήσει ως η αρχή του τέλους της μονοδιάστατης οικονομίας. Αρκεί να
το θελήσει - και να το επιβάλλει - η δημοκρατική πολιτική. Όλα αυτά ισχύουν, επίσης, για χώρες όπως η Ελλάδα. Προπαντός γι' αυτές (βλ. «Πανδημία και βιωσιμότητα - Η εμμονή του ελληνικού κομματικού συστήματος στο αποτυχημένο οικονομικό μοντέλο»)
Μετά από την εκτεταμένη συμφωνία ως προς την οικονομική πολιτική που είδαμε στην αρχική φάση της πανδημίας, άρχισε η συζήτηση για τα μέτρα που ελήφθησαν μετά την οξεία κρίση του κορωνοϊού. Προφανώς, μερικοί θέλουν να χρησιμοποιήσουν τούτη τη νέα συζήτηση ως εργαλείο για να αμφισβητήσουν κάποιες ευρείες συναινέσεις που είχαν διαμορφωθεί ήδη πριν από την κρίση, λόγου χάρη για την προστασία του κλίματος· αυτό μεγεθύνει ακόμη περισσότερο την αβεβαιότητα για την οικονομία.
[Να δούμε τώρα τα βασικά]
Βιώσιμες μειώσεις της φορολογίας φαίνονται και αυτές τώρα εκτός τόπου και χρόνου, τουλάχιστον μέχρις ότου ξεκαθαρίσει για πόσο καιρό θα είναι υποχρεωμένο το κράτος να παρέχει πολύπλευρη οικονομική βοήθεια για να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις της πανδημίας.
Πώς μπορούμε να κρατήσουμε σταθερή κατεύθυνση και να προσδοκούμε με εμπιστοσύνη ότι θα ανθίσουν νέες ιδέες, ότι θα δούμε να ανταγωνίζονται δημιουργικά η μία την άλλη; Ποια συμπεράσματα μπορούμε να εξαγάγουμε από την κρίση; Το να σκεφτόμαστε με βάση συστημικές αλληλοεξαρτήσεις βρίσκεται στην κορυφή της λίστας των μαθησιακών εμπειριών. Συνεπώς, τρία συμπεράσματα φαίνεται να είναι σημαντικά: Να μελετήσουμε συνδυασμένα τις κρίσεις των σύγχρονων κοινωνιών, να αξιολογούμε και να μετρούμε τις καλές οικονομικές πολιτικές με μέτρα που υπερβαίνουν τα μεγέθη των ΑΕΠ και τους ρυθμούς μεταβολής τους, να δούμε με μια νέα ματιά τους χρονικούς ορίζοντες του ελέγχου που ασκεί η πολιτική στην οικονομία.
Η αιφνίδια απειλή από την πανδημία έφερνε στο προσκήνιο τα βασικά. Έγινε αμέσως σαφές πόσο μεγάλη είναι η σημασία της υγειονομικής περίθαλψης, πόσο σημαντικό πράγμα είναι η εξασφάλιση του καθημερινού εφοδιασμού με είδη πρώτης ανάγκης, πόσο σπουδαία είναι η λειτουργικότητα των κοινωφελών δημόσιων υπηρεσιών και η επικοινωνιακή υποδομή.
Όταν υφιστάμεθα έντονους κλονισμούς και η τύχη των ανθρώπων είναι κοινή, προκύπτει αλληλεγγύη. Εμφανίζεται ολοφάνερα η προθυμία να προστατεύσουμε τους άλλους, ιδίως τους ηλικιωμένους και τους άρρωστους, να αποδεχτούμε περιορισμούς, να προσφέρουμε βοήθεια. Ταυτόχρονα, αυξάνεται η κριτική για τους κακούς μισθούς, ιδίως εκείνων που εργάζονται σε τομείς απασχόλησης κρίσιμους, όπως του νοσηλευτικού συστήματος, της παραγωγής τροφίμων, των λιανικών πωλήσεων και της εφοδιαστικής.
 |
| Πολλές επιχειρήσεις και ολόκληροι οικονομικοί κλάδοι βρίσκονται στο χείλος της καταστροφής. Πρέπει τα κράτη να τους σώσουν όλους ανεξαιρέτως; Ποιούς να σώσουν, ποιούς όχι; Και πώς η βοήθεια με δημόσιο χρήμα θα είναι συμβατή με τις ανάγκες του αύριο και με την αειφορία; (Photo © WELT / Matthias Heinrich) |
Βιώσιμες μειώσεις της φορολογίας φαίνονται και αυτές τώρα εκτός τόπου και χρόνου, τουλάχιστον μέχρις ότου ξεκαθαρίσει για πόσο καιρό θα είναι υποχρεωμένο το κράτος να παρέχει πολύπλευρη οικονομική βοήθεια για να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις της πανδημίας.
Πώς μπορούμε να κρατήσουμε σταθερή κατεύθυνση και να προσδοκούμε με εμπιστοσύνη ότι θα ανθίσουν νέες ιδέες, ότι θα δούμε να ανταγωνίζονται δημιουργικά η μία την άλλη; Ποια συμπεράσματα μπορούμε να εξαγάγουμε από την κρίση; Το να σκεφτόμαστε με βάση συστημικές αλληλοεξαρτήσεις βρίσκεται στην κορυφή της λίστας των μαθησιακών εμπειριών. Συνεπώς, τρία συμπεράσματα φαίνεται να είναι σημαντικά: Να μελετήσουμε συνδυασμένα τις κρίσεις των σύγχρονων κοινωνιών, να αξιολογούμε και να μετρούμε τις καλές οικονομικές πολιτικές με μέτρα που υπερβαίνουν τα μεγέθη των ΑΕΠ και τους ρυθμούς μεταβολής τους, να δούμε με μια νέα ματιά τους χρονικούς ορίζοντες του ελέγχου που ασκεί η πολιτική στην οικονομία.
Η αιφνίδια απειλή από την πανδημία έφερνε στο προσκήνιο τα βασικά. Έγινε αμέσως σαφές πόσο μεγάλη είναι η σημασία της υγειονομικής περίθαλψης, πόσο σημαντικό πράγμα είναι η εξασφάλιση του καθημερινού εφοδιασμού με είδη πρώτης ανάγκης, πόσο σπουδαία είναι η λειτουργικότητα των κοινωφελών δημόσιων υπηρεσιών και η επικοινωνιακή υποδομή.
Όταν υφιστάμεθα έντονους κλονισμούς και η τύχη των ανθρώπων είναι κοινή, προκύπτει αλληλεγγύη. Εμφανίζεται ολοφάνερα η προθυμία να προστατεύσουμε τους άλλους, ιδίως τους ηλικιωμένους και τους άρρωστους, να αποδεχτούμε περιορισμούς, να προσφέρουμε βοήθεια. Ταυτόχρονα, αυξάνεται η κριτική για τους κακούς μισθούς, ιδίως εκείνων που εργάζονται σε τομείς απασχόλησης κρίσιμους, όπως του νοσηλευτικού συστήματος, της παραγωγής τροφίμων, των λιανικών πωλήσεων και της εφοδιαστικής.
Και άλλες κοινωνικές δυσαρμονίες και ανισότητες εμφανίζονται τώρα πιο καθαρά στα μάτια της κοινής γνώμης: Αυτοαπασχολούμενοι, νεοσύστατες και μικρές επιχειρήσεις οι οποίες φέρνουν στην κοινωνία καινοτομίες βιώνοντας συνθήκες υψηλής οικονομικής διακινδύνευσης, παιδιά χωρίς δυνατότητες πρόσβασης σε εκπαιδευτικές διαδικασίες που διεξάγονται με τη βοήθεια πολυμέσων. Συνεπώς, οι επιλογές διαχείρισης των δημόσιων οικονομικών μέσων πρέπει να προσαρμόζονται ανάλογα για την καταπολέμηση τούτης της κρίσης και για την υποστήριξη κοινωνικών ομάδων που επηρεάζονται οικονομικά.
[Προσδοκίες πολύ υψηλής κερδοφορίας εξαφανίζουν προσαρμοστικότητα και βιωσιμότητα]
Έτσι, μπορούμε να κατανοήσουμε μέσω της εμπειρίας μας πόσο μεγάλες δυνατότητες δημιουργικού σχεδιασμού του μέλλοντος μπορούν να προκύψουν από μια επιτυχή συνεργασία της επιστήμης, της οικονομίας, της κοινωνίας των πολιτών και του κράτους. Ο ρόλος του κράτους είναι ιδιαίτερα σημαντικός όσον αφορά την εξασφάλιση του εφοδιασμού. Όταν οι προσδοκίες για υψηλή κερδοφορία της οικονομίας γίνονται υπερβολικά μεγάλες, τότε εξαφανίζονται η προληπτική ικανότητα και η ποικιλομορφία· ως επακόλουθο αυτού, εξαφανίζεται η ικανότητα προσαρμογής και η βιωσιμότητα. Εάν ο υπολογισμός των οικονομικών κινδύνων ή οι αβέβαιες προοπτικές κερδοφορίας γίνονται εμπόδια στη δραστηριότητα των ιδιωτικών φορέων της οικονομίας, απομένει μόνον ο δημόσιος τομέας. Συνεπώς, για ό,τι αφορά προϊόντα σημαντικά για την προστασία της υγείας ή αγαθά βασικά για την καθημερινή διαβίωση των ανθρώπων, η εικασία ότι η παραγωγή και η διανομή τους βελτιστοποιείται μέσω διεθνών αλυσίδων οινονομικών επιχειρήσεων - δημιουργών προστιθέμενης αξίας, είναι κάτι που τίθεται υπό αμφισβήτηση.
Ως εκ τούτου, για μια επιτυχημένη στρατηγική εξόδου από τα έκτακτα περιοριστικά μέτρα, κρίσιμης σημασίας είναι, να θέσει η πολιτική στον εαυτό της, ως καθήκον και ως αξίωση, την διαμόρφωση μιας δημιουργικής οικονομικής πολιτικής. Η εμπειρία τούτης της κρίσης του κορωνοϊού μπορεί να βοηθήσει σε έναν νέο προσανατολισμό της κατανομής των ρόλων μεταξύ κράτους και οικονομίας, εν όψει των μεγάλων προκλήσεων του 21ου Αιώνα.
Αυτή τη στιγμή, προβάλλονται μέσω των μέσων ενημέρωσης, και σε άνευ προηγουμένου έκταση, επιστημονικοί δείκτες για την κατανόηση των παραμέτρων της κρίσης και την εξέλιξή της. Οι δείκτες αυτοί είναι το σημείο αναφοράς για να αξιολογούμε τις πολιτικές στρατηγικές περιορισμού του κινδύνου. Ωστόσο, για ό,τι αφορά το ζήτημα «ποιές είναι οι καλύτερες στρατηγικές εξόδου», μέχρι τώρα δεν έχει σχεδόν καθόλου συζητηθεί, ποιά αποτελέσματα πρέπει να επιφέρουν στον πραγματικό κόσμο αυτές οι στρατηγικές εξόδου.
Έτσι, μπορούμε να κατανοήσουμε μέσω της εμπειρίας μας πόσο μεγάλες δυνατότητες δημιουργικού σχεδιασμού του μέλλοντος μπορούν να προκύψουν από μια επιτυχή συνεργασία της επιστήμης, της οικονομίας, της κοινωνίας των πολιτών και του κράτους. Ο ρόλος του κράτους είναι ιδιαίτερα σημαντικός όσον αφορά την εξασφάλιση του εφοδιασμού. Όταν οι προσδοκίες για υψηλή κερδοφορία της οικονομίας γίνονται υπερβολικά μεγάλες, τότε εξαφανίζονται η προληπτική ικανότητα και η ποικιλομορφία· ως επακόλουθο αυτού, εξαφανίζεται η ικανότητα προσαρμογής και η βιωσιμότητα. Εάν ο υπολογισμός των οικονομικών κινδύνων ή οι αβέβαιες προοπτικές κερδοφορίας γίνονται εμπόδια στη δραστηριότητα των ιδιωτικών φορέων της οικονομίας, απομένει μόνον ο δημόσιος τομέας. Συνεπώς, για ό,τι αφορά προϊόντα σημαντικά για την προστασία της υγείας ή αγαθά βασικά για την καθημερινή διαβίωση των ανθρώπων, η εικασία ότι η παραγωγή και η διανομή τους βελτιστοποιείται μέσω διεθνών αλυσίδων οινονομικών επιχειρήσεων - δημιουργών προστιθέμενης αξίας, είναι κάτι που τίθεται υπό αμφισβήτηση.
Ως εκ τούτου, για μια επιτυχημένη στρατηγική εξόδου από τα έκτακτα περιοριστικά μέτρα, κρίσιμης σημασίας είναι, να θέσει η πολιτική στον εαυτό της, ως καθήκον και ως αξίωση, την διαμόρφωση μιας δημιουργικής οικονομικής πολιτικής. Η εμπειρία τούτης της κρίσης του κορωνοϊού μπορεί να βοηθήσει σε έναν νέο προσανατολισμό της κατανομής των ρόλων μεταξύ κράτους και οικονομίας, εν όψει των μεγάλων προκλήσεων του 21ου Αιώνα.
Αυτή τη στιγμή, προβάλλονται μέσω των μέσων ενημέρωσης, και σε άνευ προηγουμένου έκταση, επιστημονικοί δείκτες για την κατανόηση των παραμέτρων της κρίσης και την εξέλιξή της. Οι δείκτες αυτοί είναι το σημείο αναφοράς για να αξιολογούμε τις πολιτικές στρατηγικές περιορισμού του κινδύνου. Ωστόσο, για ό,τι αφορά το ζήτημα «ποιές είναι οι καλύτερες στρατηγικές εξόδου», μέχρι τώρα δεν έχει σχεδόν καθόλου συζητηθεί, ποιά αποτελέσματα πρέπει να επιφέρουν στον πραγματικό κόσμο αυτές οι στρατηγικές εξόδου.
[Τα κριτήρια βιωσιμότητας και η αειφορία να γίνουν καθοριστικοί οικονομικοί δείκτες]
Για ό,τι αφορά τη δική μας χώρα και το τί πρέπει να επιτύχει μεσοπρόθεσμα η οικονομία της, ρόλο κατευθυντήριας γραμμής παίζει η στρατηγική της αειφορίας. Περιλαμβάνει σαφείς στόχους, από την υγεία και την προστασία των φυσικών πόρων έως την εκπαίδευση, την κοινωνική δικαιοσύνη και την αγοραστική δύναμη των πολιτών. Επίσης, η συζήτηση μεταξύ των πολιτών που έγινε το 2017, υπό τον τίτλο «Για μια καλή διαβίωση στη Γερμανία», έδειξε ότι ο πληθυσμός θέτει στόχους για μια κοινή διαβίωση που ανταποκρίνεται στις επιθυμίες του, σε μεγάλο βαθμό παρόμοιους με της αειφορικής στρατηγικής. Και από τα δύο ντοκουμέντα προκύπτουν πολλοί αριθμητικοί δείκτες σχετικοί με το θέμα αυτό. Όμως μέχρι στιγμής, αυτοί οι δείκτες δεν έχουν εκφραστεί υπό την μορφή συνήθων δεικτών οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας, ιδίως υπό την μορφή δεικτών σχετικών με το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν. Επομένως, οι δείκτες αυτοί δεν λαμβάνονται υπόψη στις οικονομικές συζητήσεις. Εν τω μεταξύ, ο Τύπος αποκαλεί ως τις «πιο μεγάλης αξίας» εταιρείες στον κόσμο εκείνες ακριβώς τις εταιρείες που έχουν ως πρότυπο φορολογικής συμπεριφοράς την επιθετική απομύζηση δημόσιων πόρων· η μετοχική αξία αυτών των εταιρειών διογκώνεται χάρις σε τεράστια προγράμματα επαναγοράς ιδίων μετοχών, χρηματοδοτούμενα από φορολογικές μειώσεις.
Για επιτυχημένες στρατηγικές εξόδου, πρέπει να υπάρχει σαφήνεια ως προς το ποιες αξίες πρέπει να προστατεύουν οι στρατηγικές αυτές κατά προτεραιότητα και ποιούς πόρους μπορούν να χρησιμοποιήσουν στο μέλλον. Και πριν από τον κορωνοϊό υπήρχαν πολλές πρωτοβουλίες στο πεδίο αυτό· για παράδειγμα, ταξινόμηση σε ευρωπαϊκή κλίμακα της βιωσιμότητας επιχειρήσεων του χρηματοοικονομικού τομέα, νέες μορφές εταιρικής λογιστικής και υπολογισμού κινδύνων, έως και εισαγωγή κριτηρίων βιωσιμότητας και αειφορίας για τη σύναψη δημόσιων συμβάσεων και για τη χρηματοδότηση με διαρθρωτικούς πόρους. Ειδικά όταν τίθεται ζήτημα δημόσιων πόρων, απαιτείται διαφάνεια και τα δημοκρατικά δικαιώματα ελέγχου, διαβούλευσης και συναπόφασης. Η ποιότητα ζωής στο μέλλον, η ικανότητα προσαρμογής και βιωσιμότητα στις αυριανές συνθήκες, τα αυριανά χαρακτηριστικά επικινδυνότητας, είναι επακόλουθα των σημερινών αποφάσεων για επενδύσεις και χρηματοδοτήσεις.
[Πότε οι μεταβολές γίνονται μή αναστρέψιμες - και πώς να το αποφύγουμε]
Προκειμένου να εξηγηθεί τί νόημα έχουν τα μέτρα κατά του κορωνοϊού, έγινε ευρεία ενημέρωση για τη δυναμική της εκθετικής μεγέθυνσης [εκθετική αύξηση των κρουσμάτων συναρτήσει του χρόνου]. «Επιπέδωση της καμπύλης» («to flatten the curve») μπορεί να συμβεί μόνον εάν ο αριθμός των μεταβολών - δηλαδή οι νέες μολύνσεις - περιοριστεί επαρκώς γρήγορα. Εάν δεν συμβεί αυτό, τότε η αναλογία των ατόμων που νοσούν ως προς την ικανότητα περίθαλψης ξεφεύγει από τον έλεγχο και το σύστημα υγείας καταρρέει. Για να εξομαλυνθεί η καμπύλη, η εξάπλωση του ιού πρέπει να περιοριστεί αποτελεσματικά. Εάν η αντίδραση έλθει πολύ αργά, εάν είναι πολύ λίγη, ή χωρίς αποφαστικότητα και με μισή καρδιά, τότε δεν μένει χρόνος για να ληφθούν μέτρα προσαρμογής, όπως π.χ. για να κατασκευασθούν αρκετά συστήματα τεχνητής αναπνοής ή να προχωρήσει η έρευνα για παραγωγή εμβολίων.
Η «επιπέδωση της καμπύλης» είναι ένα παράδειγμα «αποφυγής σημείων μη αναστρέψιμης μεταβολής» («tipping points», «Kipppunkte»), στα οποία η συστημική δυναμική ξεφεύγει από τον έλεγχο. Στο πλαίσιο της συζήτησης για το κλίμα, το ισοδύναμο είναι η «κορυφή εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα» («Peak Carbon»): Τα νέα μόρια CO2 που απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα της Γης δεν πρέπει να υπερβούν έναν ορισμένο αριθμό, ώστε η αναλογία απελευθερούμενου CO2 προς την ικανότητα δέσμευσης CO2 από τα διάφορα φυσικά συστήματα (π.χ. δάση, ωκεανοί) να μην τεθεί εκτός ελέγχου. Εάν καταρρεύσει το ισοζύγιο στο σύστημα του κλίματος, τότε θα καταρρεύσει και η εξασφάλιση του εφοδιασμού μας με τρόφιμα, με άλλους φυσικούς πόρους και με κατοικήσιμα εδάφη. Τα ολοένα και πιο βίαια καιρικά φαινόμενα είναι τα προμηνύματα· εντελώς πρόσφατα, τα λάβαμε υπό μορφή δραματικών εικόνων στα δελτία ειδήσεων.
Ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο
Σε συστήματα μεγάλης πολυπλοκότητας, για να αποτραπούν έγκαιρα οι εκθετικές μεγεθύνσεις, τα σημεία μη αναστρέψιμης μεταβολής και οι καταστροφές που συνεπάγονται, η κατάλληλη χρονική στιγμή για να είναι αποτελεσματική η διορθωτική ή σωστική παρέμβαση είναι πριν γίνουν άμεσα ορατές οι μεγάλες μεταβολές. Λόγου χάρη, για ό,τι αφορά την «κορυφή εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα» («Peak Carbon»), η αντίστοιχη χρονική στιγμή έχει προσδιοριστεί επιστημονικά στο τρέχον έτος 2020. Όπως δείχνει η και η πανδημία, για να προσδιορίσουμε τους κάθε φορά κατάλληλους χρονικούς ορίζοντες της δράσης μας, χρειαζόμαστε τόσο την επιστήμη, όσο και μια πολιτική που προβλέπει και έχει στραμμένει την προσοχή της στο μέλλον.
Μετά από βαθειές κρίσεις, το καλύτερο στήριγμα για επιτυχή δράση είναι ευρεία θέληση για συνεργασία. Όσο πιο ξεκάθαρα δηλούνται και κοινοποιούνται ευρύτερα οι πρωταρχικοί στόχοι της διαχείρισης της κρίσης, και με όσο πιο μεγάλη διαφάνεια διεξάγεται ο έλεγχος της επιτυχούς ή όχι υλοποίησής τους, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η εμπιστοσύνη στην πολιτική. Το ζητούμενο είναι ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, το οποίο θα συνδυάζει την προστασία της ζωής που απειλείται σήμερα, με την προληπτική-προστατευτική δράση για δίκαιη κοινωνική συμβίωση αύριο και με την προστασία των πόρων και συνθηκών των απαραίτητων για τη ζωή μεθαύριο.
Αυτό το νέο συμβόλαιο απαιτεί να παραμεριστούν παλαιές διαμάχες και άκαμπτες αντιπαλότητες, προς όφελος μιας ανανέωσης των εννοιών, στρατηγικών και παραμέτρων της οικονομικής επιστήμης αφενός, των εργαλείων και θεσμών της οικονομικής πολιτικής αφετέρου. Εάν η αλληλοπληροφόρηση, οι αμοιβαίοι διακανονισμοί και οι εκτιμήσεις γίνουν με ανάλογο ρεαλισμό και προβλεπτικότητα, τότε εταιρείες, νεοσύστατες επιχειρήσεις, επενδυτές, καταναλωτές και δημόσιος τομέας μπορούν να πυροδοτήσουν ένα «οικονομικό θαύμα νέου τύπου», το οποίο θα συνδυάζει την βελτίωση της οικονομικής σταθερότητας βραχυπρόθεσμα και την μακροπρόθεσμη εξασφάλιση του εφοδιασμού με τα απαραίτητα προς το ζην.
Για ό,τι αφορά τη δική μας χώρα και το τί πρέπει να επιτύχει μεσοπρόθεσμα η οικονομία της, ρόλο κατευθυντήριας γραμμής παίζει η στρατηγική της αειφορίας. Περιλαμβάνει σαφείς στόχους, από την υγεία και την προστασία των φυσικών πόρων έως την εκπαίδευση, την κοινωνική δικαιοσύνη και την αγοραστική δύναμη των πολιτών. Επίσης, η συζήτηση μεταξύ των πολιτών που έγινε το 2017, υπό τον τίτλο «Για μια καλή διαβίωση στη Γερμανία», έδειξε ότι ο πληθυσμός θέτει στόχους για μια κοινή διαβίωση που ανταποκρίνεται στις επιθυμίες του, σε μεγάλο βαθμό παρόμοιους με της αειφορικής στρατηγικής. Και από τα δύο ντοκουμέντα προκύπτουν πολλοί αριθμητικοί δείκτες σχετικοί με το θέμα αυτό. Όμως μέχρι στιγμής, αυτοί οι δείκτες δεν έχουν εκφραστεί υπό την μορφή συνήθων δεικτών οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας, ιδίως υπό την μορφή δεικτών σχετικών με το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν. Επομένως, οι δείκτες αυτοί δεν λαμβάνονται υπόψη στις οικονομικές συζητήσεις. Εν τω μεταξύ, ο Τύπος αποκαλεί ως τις «πιο μεγάλης αξίας» εταιρείες στον κόσμο εκείνες ακριβώς τις εταιρείες που έχουν ως πρότυπο φορολογικής συμπεριφοράς την επιθετική απομύζηση δημόσιων πόρων· η μετοχική αξία αυτών των εταιρειών διογκώνεται χάρις σε τεράστια προγράμματα επαναγοράς ιδίων μετοχών, χρηματοδοτούμενα από φορολογικές μειώσεις.
Για επιτυχημένες στρατηγικές εξόδου, πρέπει να υπάρχει σαφήνεια ως προς το ποιες αξίες πρέπει να προστατεύουν οι στρατηγικές αυτές κατά προτεραιότητα και ποιούς πόρους μπορούν να χρησιμοποιήσουν στο μέλλον. Και πριν από τον κορωνοϊό υπήρχαν πολλές πρωτοβουλίες στο πεδίο αυτό· για παράδειγμα, ταξινόμηση σε ευρωπαϊκή κλίμακα της βιωσιμότητας επιχειρήσεων του χρηματοοικονομικού τομέα, νέες μορφές εταιρικής λογιστικής και υπολογισμού κινδύνων, έως και εισαγωγή κριτηρίων βιωσιμότητας και αειφορίας για τη σύναψη δημόσιων συμβάσεων και για τη χρηματοδότηση με διαρθρωτικούς πόρους. Ειδικά όταν τίθεται ζήτημα δημόσιων πόρων, απαιτείται διαφάνεια και τα δημοκρατικά δικαιώματα ελέγχου, διαβούλευσης και συναπόφασης. Η ποιότητα ζωής στο μέλλον, η ικανότητα προσαρμογής και βιωσιμότητα στις αυριανές συνθήκες, τα αυριανά χαρακτηριστικά επικινδυνότητας, είναι επακόλουθα των σημερινών αποφάσεων για επενδύσεις και χρηματοδοτήσεις.
Προκειμένου να εξηγηθεί τί νόημα έχουν τα μέτρα κατά του κορωνοϊού, έγινε ευρεία ενημέρωση για τη δυναμική της εκθετικής μεγέθυνσης [εκθετική αύξηση των κρουσμάτων συναρτήσει του χρόνου]. «Επιπέδωση της καμπύλης» («to flatten the curve») μπορεί να συμβεί μόνον εάν ο αριθμός των μεταβολών - δηλαδή οι νέες μολύνσεις - περιοριστεί επαρκώς γρήγορα. Εάν δεν συμβεί αυτό, τότε η αναλογία των ατόμων που νοσούν ως προς την ικανότητα περίθαλψης ξεφεύγει από τον έλεγχο και το σύστημα υγείας καταρρέει. Για να εξομαλυνθεί η καμπύλη, η εξάπλωση του ιού πρέπει να περιοριστεί αποτελεσματικά. Εάν η αντίδραση έλθει πολύ αργά, εάν είναι πολύ λίγη, ή χωρίς αποφαστικότητα και με μισή καρδιά, τότε δεν μένει χρόνος για να ληφθούν μέτρα προσαρμογής, όπως π.χ. για να κατασκευασθούν αρκετά συστήματα τεχνητής αναπνοής ή να προχωρήσει η έρευνα για παραγωγή εμβολίων.
Σε συστήματα μεγάλης πολυπλοκότητας, για να αποτραπούν έγκαιρα οι εκθετικές μεγεθύνσεις, τα σημεία μη αναστρέψιμης μεταβολής και οι καταστροφές που συνεπάγονται, η κατάλληλη χρονική στιγμή για να είναι αποτελεσματική η διορθωτική ή σωστική παρέμβαση είναι πριν γίνουν άμεσα ορατές οι μεγάλες μεταβολές. Λόγου χάρη, για ό,τι αφορά την «κορυφή εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα» («Peak Carbon»), η αντίστοιχη χρονική στιγμή έχει προσδιοριστεί επιστημονικά στο τρέχον έτος 2020. Όπως δείχνει η και η πανδημία, για να προσδιορίσουμε τους κάθε φορά κατάλληλους χρονικούς ορίζοντες της δράσης μας, χρειαζόμαστε τόσο την επιστήμη, όσο και μια πολιτική που προβλέπει και έχει στραμμένει την προσοχή της στο μέλλον.
Μετά από βαθειές κρίσεις, το καλύτερο στήριγμα για επιτυχή δράση είναι ευρεία θέληση για συνεργασία. Όσο πιο ξεκάθαρα δηλούνται και κοινοποιούνται ευρύτερα οι πρωταρχικοί στόχοι της διαχείρισης της κρίσης, και με όσο πιο μεγάλη διαφάνεια διεξάγεται ο έλεγχος της επιτυχούς ή όχι υλοποίησής τους, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η εμπιστοσύνη στην πολιτική. Το ζητούμενο είναι ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, το οποίο θα συνδυάζει την προστασία της ζωής που απειλείται σήμερα, με την προληπτική-προστατευτική δράση για δίκαιη κοινωνική συμβίωση αύριο και με την προστασία των πόρων και συνθηκών των απαραίτητων για τη ζωή μεθαύριο.
Αυτό το νέο συμβόλαιο απαιτεί να παραμεριστούν παλαιές διαμάχες και άκαμπτες αντιπαλότητες, προς όφελος μιας ανανέωσης των εννοιών, στρατηγικών και παραμέτρων της οικονομικής επιστήμης αφενός, των εργαλείων και θεσμών της οικονομικής πολιτικής αφετέρου. Εάν η αλληλοπληροφόρηση, οι αμοιβαίοι διακανονισμοί και οι εκτιμήσεις γίνουν με ανάλογο ρεαλισμό και προβλεπτικότητα, τότε εταιρείες, νεοσύστατες επιχειρήσεις, επενδυτές, καταναλωτές και δημόσιος τομέας μπορούν να πυροδοτήσουν ένα «οικονομικό θαύμα νέου τύπου», το οποίο θα συνδυάζει την βελτίωση της οικονομικής σταθερότητας βραχυπρόθεσμα και την μακροπρόθεσμη εξασφάλιση του εφοδιασμού με τα απαραίτητα προς το ζην.
Η Maja Göpel είναι καθηγήτρια της Πολιτικής Οικονομίας και των Αειφορικών Αλλαγών (πανεπιστήμιο Leuphana του Lüneburg). Επίσης γενική γραμματέας του επιστημονικού συμβουλευτικού οργάνου της γερμανικής ομοσπονδιακής κυβέρνησης για τις παγκόσμιες περιβαλλοντικές αλλαγές. Μέλος των οργανώσεων Club of Rome και Scientists for Future. Ο Achim Truger είναι καθηγητής με αντικείμενο την Οικονομική Δραστηριότητα του Κράτους και τα Δημοσιονομικά στο Πανεπιστήμιο Duisburg-Essen. Επίσης είναι μέλος του κρατικού συμβουλίου πραγματογνωμόνων για τη συνολική πορεία της οικονομίας («Πέντε Σοφοί της Οικονομίας»), ως εκπρόσωπος των συνδικαλιστικών οργανώσεων, στη θέση του προηγηθέντος Peter Bofinger. Συνεκδότης του διεθνούς επιστημονικού περιοδικού European Journal of Economics and Economic Policies.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου