→ Το 1ο Μέρος: Αγώνες για αναγνώριση σε εποχή κρίσης και αποτυχίας: Σε ποιους αναγνωρίζονται αξίες και δικαιώματα; Τί λογής αξίες, ποια δικαιώματα; ←
Α. Επιστήμη ίσον κυριαρχία;
Ακόμη και οι αγώνες για τη γνώση ή για την κατανόηση της πραγματικότητας, φυσικής και κοινωνικής, υπό τις νεωτερικές συνθήκες συνδέονται, όπως είδαμε, με τον «πόλεμο των αξιών». Ειδικά σ’ αυτό το μέτωπο, η διεκδίκηση λογικής εγκυρότητας είναι, ούτως ή άλλως, το κρίσιμο όπλο της μάχης. Είναι όμως και το κριτήριο που χωρίζει αυτούς που θεωρούν αυτή τη διεκδίκηση ως παράμετρο αναγκαία ώστε αυτοί οι αγώνες να μπορούν (υπό προϋποθέσεις) να αποφέρουν κέρδος νοήματος και κέρδος ελευθερίας, από εκείνους που την απορρίπτουν ως χρήσιμη παράμετρο, δεδομένου ότι κατά τη δική τους γνώμη ο αγώνας για έγκυρη έλλογη γνώση, για επιστημονική κατανόηση, είναι αγώνας άγονος και αποφέρει στο τέλος απώλεια ελευθερίας. Θα λέγαμε ίσως και απώλεια νοήματος, ωστόσο αυτή η αξία δεν περιλαμβάνεται στο εννοιολογικό οπλοστάσιο της δεύτερης κατηγορίας στοχαστών.
Επιστήμη και γνωσιακή-νοητική κατανόηση της πραγματικότητας ίσον κυριαρχία και εξουσία, δεν είναι απλά και μόνον η συνοπτική περιγραφή μιας ορισμένης παράδοσης σκέψης που αρχίζει από τον Νίτσε και τον Χάιντεγκερ και καταλήγει σε αρκετούς μεταδομιστές του τέλους του 20ού Αιώνα (π.χ. Ζιλ Ντελέζ και Μισέλ Φουκώ). Η εξίσωση είναι επίσης παρούσα στο εμβληματικό αλλά σκοτεινό και αδιέξοδο έργο των Τέοντορ Αντόρνο και Μαξ Χορκχάιμερ Η Διαλεκτική του Διαφωτισμού. Ωστόσο η επιχειρηματολογία των τελευταίων έχει αρκετά διαφορετική μορφή από την παράδοση που εγαινίασε ο Νίτσε και πιο βαθειές, πιο σύνθετες παραμέτρους (για τις διαφορές βλ. Jürgen Habermas, «The Entwinement of Myth and Enlightenment: Re-Reading “Dialectic of Enlightenment”», στο περιοδικό New German Critique τ. 26, 1982). Όμως το πιο κρίσιμο είναι τα εντελώς διαφορετικά ιστορικά πλαίσια και οι αποκλίνουσες βιωμένες εμπειρίες και αποκλίνουσες αξιακές στάσεις των στοχαστών απέναντι σ΄ αυτά. Οι Αντόρνο και Χορκχάιμερ, Γερμανοεβραίοι που ξέφυγαν από το Ναζιστικό καθεστώς, έγραψαν το έργο εκείνο, που αποτέλεσε στροφή στον τρόπο σκέψης τους και εγκατάλειψη του μέχρι τότε διεπιστημονικού προγράμματος της Σχολής της Φρανκφούρτης**, στα σκοτεινά χρόνια του Β’ ΠΠ πολέμου, πρόσφυγες στις ΗΠΑ και ενώ κάπνιζαν ακόμη οι φούρνοι του Άουσβιτς. Αντίθετα, το έργο του Νίτσε γράφηκε στο τέλος του 19ου Αιώνα, στην γεμάτη πλασματική αισιοδοξία εποχή της μεγάλης ανόδου του βιομηχανικού πολιτισμού και του ιμπεριαλισμού· ενώ το βασικό έργο του Χάιντεγκερ γράφηκε μια δεκαετία περίπου πριν ο συγγραφέας διακηρύξει την ενθουσιώδη πίστη του στον Χίτλερ. Όσο για το έργο των μεταδομιστών στο τέλος του 20ού Αιώνα, ήταν το έργο σημαντικών στοχαστών που έζησαν σε εποχή διαρκούς ανόδου της σχετικής ευμάρειας και σχετικής ελευθερίας, έργο ανθρώπων που δεν συναντούσαν τα παλιά εμπόδια στην «αυτοπραγμάτωση», στην επιλογή και βίωση τρόπων ζωής σύμφωνων με τις υποκειμενικές επιθυμίες τους, είτε κοινότοπων είτε εκκεντρικών.
Όμως υπάρχει πράγματι αυτή η σύνδεση γνώσης και κυριαρχίας; Είναι αλήθεια ότι η πρόοδος της επιστήμης και η εμβάθυνση της γνώσης του φυσικού κόσμου είναι αυτό που δημιουργεί τις απώλειες ελευθερίας και νοήματος, τις οποίες αναμφίβολα παρατηρούμε σήμερα; Καταλήγει αναγκαστικά εκεί, δεν μπορεί να πάρει άλλο δρόμο; Είναι όντως φτιαγμένο σύμφωνα με σχέδια που εκπόνησε η επιστήμη και η γνώση, τούτο το «σιδερένιο κλουβί» της οικονομίας, της τεχνολογίας και της κοινωνικο-πολιτικής συνθήκης, στο οποίο έχουμε εγκλωβιστεί οι «τελευταίες γενιές» των χρόνων του όψιμου καπιταλισμού, επαληθεύοντας την προφητική παραβολή του Μαξ Βέμπερ; Είναι αλήθεια ότι οικονομία, τεχνολογία, πολιτική, κοινωνική συνθήκη και τρόπος ζωής, «αντιγράφουν» πράγματι από τα γνωστικά πρότυπα που παράγει η ορθολογική κατανόηση του φυσικού κόσμου; Αληθεύει ότι χρησιμοποιούν πάντα τα καλούπια και τα πατρόν που κατασκευάζει η επιστημονική γνώση;
Ας κάνουμε έναν στοιχειώδη έλεγχο, χρησιμοποιώντας ως ενδεικτικό παράδειγμα ένα βασικό πεδίο της σημερινής οικονομίας, της τεχνολογίας και του ισχύοντος τρόπου ζωής: Την τροφοδοσία με ενέργεια.
