Αγώνες για αναγνώριση σε εποχή κρίσης και αποτυχίας: Σε ποιους αναγνωρίζονται αξίες και δικαιώματα; Τί λογής αξίες, ποια δικαιώματα; (Μέρος 1ο)

«[...] I do not mean that our times are particularly corrupt; all times are corrupt. I mean that Christianity, in spite of certain local appearances, is not, and cannot be within measurable time, ‘official.’ The World is trying the experiment of attempting to form a civilized but non-Christian mentality. The experiment will fail; but we must be very patient in awaiting its collapse; meanwhile redeeming the time: so that the Faith may be preserved alive through the dark ages before us; to renew and rebuild civilization, and save the World from suicide».

T.S. Eliot (1931)

Αυτό που λέει ο πιστός Χριστιανός Έλιοτ, εκ πρώτης όψεως φαίνεται να εκπηγάζει από τις μεταφυσικές του πεποιθήσεις, οι οποίες αποκλείουν κάθε δυνατότητα αυτο-λύτρωσης του ανθρώπου ή κατάκτησης του «βασιλείου της ελευθερίας» αποκλειστικά με δικές του δυνάμεις. «Όλες οι εποχές είναι διεφθαρμένες». Τη δική του δεν τη βλέπει ως εξαίρεση. Αλλά για ό,τι αφορά τους τρέχοντες καιρούς και το εγχείρημα πολιτισμού και νοοτροπιών που επιχειρείται, ο Έλιοτ λέει κάτι πολύ συγκεκριμένο και είναι κατηγορηματικός: Μακροπρόθεσμα «αυτό το πείραμα θα αποτύχει».
Όμως αυτός ο ισχυρισμός του υπερβαίνει κατά πολύ το θρησκευτικό του πιστεύω. Μπορεί να διεκδικεί εγκυρότητα και χωρίς αυτό.
Ποιες μπορεί να είναι αιτίες μιας τέτοιας αποτυχίας εντός της ιστορίας; Πολύ συγκεκριμένες: Είτε μια ριζική ασυμβατότητα του «πειράματος» με αντικειμενικά ή οντολογικά δεδομένα όπως «η φύση του ανθρώπου» ή η φύση εν γένει (πράγμα που μπορεί και να δηλώνει ενδεχoμένως κακή διάγνωση ή αξιολόγηση εκ μέρους δρώντων ιστορικών παραγόντων που το προωθούν ενεργά, ή κακή εκτίμηση των ίδιων πόρων και δυνάμεων τους), είτε ασυμβατότητα μέσων και σκοπών· είναι λοιπόν φανερό ότι ο ισχυρισμός του Έλιοτ μπορεί να σταθεί και χωρίς τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του, αλλά και δεν είναι μόνον ένα ηθικό-πολιτικό απόσταγμα της βιωμένης εμπειρίας του, όπως θα υπέθετε κανείς σκεπτόμενος ότι αυτά λέγονται στο Μεσοπόλεμο. Αυτό που μπορεί να οδηγεί σε τέτοια ιστορική αποτυχία είναι μη λειτουργικότητα, αποτυχία εντός του υλικού κόσμου. Αυτό που εννοεί πίσω από τις λέξεις και τις γραμμές, δεν είναι εύκολο να παρανοηθεί, παρεκτός κι αν θέλει κανείς να αποφύγει το πρακτικό νόημα της ετυμηγορίας του Έλιοτ: Τούτη η πολιτισμική τάξη πραγμάτων και οι επικρατούσες νοοτροπίες, τούτος ο τρόπος ζωής, όπως διαρκώς μεταλλάσσονται και ανασχηματίζονται μαζί με τις υλικές δυνάμεις του ισχύοντος παραγωγικού μοντέλου, δεν λειτουργούν. Δεν είναι βιώσιμα, επειδή «δεν στέκονται καλά» μέσα στα εγκόσμια.
Τούτοι εδώ είναι «σκοτεινοί χρόνοι», λέει, όπως ήταν άλλοι που προηγήθηκαν και πέρασαν. Θα πάρει καιρό μέχρι να περάσουν και αυτοί, ας είμαστε λοιπόν υπομονετικοί και «ας τους εξαγοράζουμε»· ας τους λυτρώνουμε από τη δουλεία σε «ανοίκειους θεούς», για να θυμηθούμε τον αλληγορικό τίτλο μιας διάλεξης του από το έτος 1933 (After Strange Gods), η οποία «δεν ήταν εγχείρημα λογοτεχνικής κριτικής». Και όπως έγραψε ο ίδιος στον πρόλογο, όταν εκείνη η διάλεξη δημοσιεύτηκε ως δοκίμιο, ο Έλιοτ «σε ρόλο μόνον ηθικού στοχαστή» («moralist»), μέσω της ενασχόλησης με το έργο σύγχρονων συγγραφέων λογοτεχνίας είχε ως «στόχο του ενδιαφέροντος συγκεκριμένες ιδέες». Ούτε και το ζητούμενο, το δέον γενέσθαι («να ανανεώσουμε και να ξαναχτίσουμε τον πολιτισμό, να σώσουμε τον κόσμο από την αυτοκτονία»), φαίνεται να το έβλεπε ως νεοφανές. Το έργο τούτο συνηθίζει να το ανεβάζει σε πολλές μορφές η ιστορία· κι όπως συνέβη πολλές φορές πριν, τώρα ξέρουμε ότι συνέβη μια ακόμη φορά μετά τα λόγια αυτά του Έλιοτ. Το 1945 απέχει μόνον 14 χρόνια από το 1931.
Όμως για μας, το σημαντικό είναι ότι ο Έλιοτ που μιλά το 1931 ακούγεται σαν να μιλά το 2022. Δεν ήταν στιγμιαία φωτογράφηση, αλλά ευρεία επισκόπηση καιρών που ήταν οι δικοί του και είναι οι δικοί μας.
Ωστόσο, αμέσως μετά, μπορεί να τεθεί το ερώτημα: Τι είναι αποτυχημένο ιστορικό πείραμα και τί επιτυχημένο; Τί είναι λειτουργική κοινωνία και τί δυσλειτουργική;

Πώς σε μια κοινωνία, σε μια συγκεκριμένη εποχή, βλέπουν και ερμηνεύουν την πραγματικότητα της οι τάδε και οι δείνα άνθρωποι, αυτές και οι άλλες κοινωνικές ομάδες; Τι βλέπουν και αξιολογούν ως βιώσιμο, τι ως καταδικασμένο σε πτώση; Και τι θέλουν να κάνουν με αυτή την πραγματικότητα; Την αποδέχονται ως έχει; Ή θα προτιμούσαν να  αλλάξει, και πώς; Γιατί να αλλάξει έτσι κι όχι αλλιώς; Σε τί συνίστανται (ή νομίζουν πως συνίστανται) οι δικές τους δυνάμεις και πώς τις «μετρούν»; Πώς τίθενται οι στόχοι τους και πώς επιλέγουν μέσα για να τους διεκδικήσουν; 

Κατά πρώτο λόγο, όλα αυτά τα κάνουν θέτοντας αξίες· επιζητούν να αναγνωρίζονται συγκεκριμένες αξίες ως έγκυρες, αλλά ταυτόχρονα και ως αξίες «δικές τους»· έτσι, μέσω καθεμιάς, επιζητούν, άμεσα ή έμμεσα, να αναγνωριστεί και η αξία του εαυτού τους. Αλλά και για τους «απέναντι» συμμετέχοντες στη διυποκειμενική αλληλεπίδραση, κάθε αξία αποκτά «υλικό αντίκρυσμα» και γίνεται αναγνωρίσιμη μόνον μέσω των ανθρώπινων φορέων που διεκδικούν την εγκυρότητά της και τη συνδέουν με την αναγνώριση αξίας του εαυτού τους. Διεκδικούν ως έγκυρη τη Χ συγκεκριμένη αξία σε διάκριση από άλλες Υ ή Ζ, ίσως και σε αντίθεση με αυτές· εδώ, μαζί με τον Μαξ Βέμπερ αλλά και κόντρα στον Μαξ Βέμπερ που πρέσβευε την ουδετερότητα των κοινωνικών επιστημών ως προς τις αξίες, αξίζει να ξαναθυμηθούμε πως έβλεπε εκείνος τη νεωτερική εποχή: Ως εποχή «πολυθεϊσμού των αξιών», πράγμα που συνεπάγεται τον «πόλεμο μεταξύ των θεών» ως χαρακτηριστικό της κανονικότητας της.
Η κλίση να κατανοηθεί και να νοηματοδοτηθεί η πραγματικότητα έτσι και όχι αλλιώς (γνώση), η προσπάθεια να «ανακαλυφθούν», να μορφοποιηθούν και να «μετρηθούν» οι ποιότητες και οι δυνάμεις των δρώντων παραγόντων από αυτούς τους ίδιους («παιδεία» και αυτογνωσία), η απόφαση να τεθούν αυτοί οι στόχοι και όχι άλλοι («πως πορευόμαστε στη ζωή» - «conducting of life»), να επιλεγούν αυτά τα μέσα και όχι άλλα («στρατηγική» αλλά και ηθικές αυτοδεσμεύσεις), εκφράζονται πάντα και ως αγώνας για αναγνώριση. Πρόκειται για αγώνα σε ευρύ στίβο, που εκτείνεται από την μορφοποίηση του εαυτού μέχρι την ενδυνάμωση κινήτρων (διαφερόντων ή και συμφερόντων – Interesse) για γνώση ή κατανόηση (Erkenntnis) της πραγματικότητας, φυσικής και κοινωνικής. Τα αξιακά περιεχόμενα και οι φορείς τους, τα άτομα ή οι συλλογικοί παράγοντες που μέσω της αναγνώρισης των αξιακών περιεχομένων επιζητούν και αναγνώριση του εαυτού τους, διαρκώς αλλάζουν· ωστόσο η γενική μορφή που παίρνει ο αγώνας και τα διακυβεύματα του ή τα «έπαθλα της νίκης», είναι σε τελευταία ανάλυση ίδια: Σε ποιους ανθρώπους (ή και άλλα όντα) αναγνωρίζει μια κοινωνία, οι θεσμοί της, κομμάτια της ή και μεμονωμένα άτομα, αξίες και δικαιώματα; Και τί λογής αξίες, ποια δικαιώματα;

Ο Axel Honneth

Η αμφίδρομη λειτουργία του αγώνα για αναγνώριση: Μορφοποίηση του εαυτού και εξέλιξη της κοινωνίας

Πώς όμως μπορούμε να δούμε αυτή την ιδέα του αγώνα για αναγνώριση ως ένα γενικό «πλαίσιο κριτικής ερμηνείας των διαδικασιών με τις οποίες εξελίσσονται οι κοινωνίες»;
Έτσι τοποθετεί το ζήτημα ο Άξελ Χόνετ (Axel Honneth) στο τελευταίο συμπερασματικό κεφάλαιο του βιβλίου του Αγώνας για Αναγνώριση – Η Ηθική Γραμματική των Κοινωνικών Συγκρούσεων (Kampf um Anerkennung - Zur moralischen Grammatik sozialer Konflikte, αγγλικά The Struggle for Recognition - The Moral Grammar of Social Conflicts) και παραπέμπει στις πηγές, στις παραδόσεις σκέψης που εξέτασαν το ζήτημα όπως τίθεται στις νεωτερικές κοινωνίες. Πρώτα πρώτα στην παράδοση που έχει ως αφετηρία τον Καντ, για την οποία

η «ηθικότητα» («Moralität», «morality») κατανοείται ως η καθολικής ισχύος στάση, στην οποία σεβόμαστε εξίσου όλα τα άτομα ως «αυτοσκοπούς» ή με άλλα λόγια ως αυτόνομα πρόσωπα· από την άλλη πλευρά, τα «βιωμένα ήθη» («Sittlichkeit», «ethical life») είναι το ιστορικά παγιωμένο ήθος ενός συγκεκριμένου βιόκοσμου [δηλαδή ενός εγκαθιδρυμένου τρόπου καθημερινής ζωής]. Αυτό το ήθος υπόκειται σε κρίση και αξιολόγηση υπό κανονιστικό πρίσμα μόνον για το αν πληροί - και πόσο - τις απαιτήσεις των ηθικών (moral) αρχών καθολικής ισχύος [όπως ορίσθηκαν μόλις πριν]

Όμως το θεωρητικό πλαίσιο του αγώνα για αναγνώριση τέθηκε για πρώτη φορά από τον Χέγκελ, αρχίζοντας ήδη από τα πρώιμα γραπτά του (της Ιένας). Συνδέεται με την κριτική επεξεργασία εκ μέρους του των ιδεών του Καντ, με «αναβάθμιση» του ρόλου των εφαρμοσμένων ηθών μιας συγκεκριμένης κοινωνίας και εποχής («Sittlichkeit» στην ορολογία του Χέγκελ), σε ένα πλαίσιο που επικεντρώνεται στους στόχους των ατόμων εντός αυτής της συγκεκριμένης κοινωνίας, συνοψίζει πάλι ο Χόνετ. Αυτό, ο Χέγκελ το έκανε με τρόπο που εκ πρώτης όψεως μπορεί να μοιάζει με επιστροφή στην κλασική ηθική, η οποία είχε ως επίκεντρο την ιδέα του ευ ζην εντός της πόλεως. Τούτη η επίμονη στροφή της προσοχής στην ιστορικά εγκαθιδρυμένη ζωή των ηθών καθεμιάς συγκεκριμένης εποχής και κοινωνίας, ερμηνεύτηκε στη συνέχεια με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Λόγου χάρη, μερικοί εκπρόσωποι της σύγχρονης κοινοτιστικής (communitarian) ηθικής ωθούν στο ακρότατο όριο της αυτή την κριτική στροφή προς την «ιδιοσυστασία» της ζωής των ηθών κάθε εποχής και κάθε κοινωνίας. Υποστηρίζουν ότι ακόμη και η ίδια η εγκυρότητα των βασικών ηθικών αρχών εξαρτάται από την ιστορικά μεταβαλλόμενη αντίληψη περί το ευ ζην, με αποτέλεσμα να θέτουν υπό αμφισβήτηση την καθολική ισχύ τους. Τίνος Δικαιοσύνη, ποιά από τις Ορθολογικότητες; (Whose Justice, Which Rationality?) ρωτά με τον τίτλο ενός από τα πιο σημαντικά έργα του ο Άλιστερ Μακ Ιντάιρ (Alasdair McIntyre). 

Ωστόσο, στην ιδέα του αγώνα για αναγνώριση φαίνεται ανάγλυφη η διαφορά της Εγελιανής ηθικής φιλοσοφίας, ως νεωτερικής, από τις κλασικές ιδέες, πιο ολοκληρωμένα διατυπωμένες από τον Αριστοτέλη.

Για την κλασική αντίληψη, το ήθος που διέπει τις ιδέες περί ευ ζην είναι δεδομένο, είναι το «φύσει» ήθος της πόλεως. Το αγαθόν είναι κατά κάποιο τρόπο οντολογικά δεδομένο και για την «κατάκτηση» και βίωση του εκ μέρους των ατόμων, αυτά πρέπει να φροντίσουν για την ανακάλυψή του: [...] ἡ παροῦσα πραγματεία οὐ θεωρίας ἕνεκά ἐστιν ὥσπερ αἱ ἄλλαι (οὐ γὰρ ἵνα εἰδῶμεν τί ἐστιν ἡ ἀρετὴ σκεπτόμεθα, ἀλλ’ ἵν’ ἀγαθοὶ γενώμεθα, ἐπεὶ οὐδὲν ἂν ἦν ὄφελος αὐτῆς) [...] – Ηθικά Νικομάχεια 1103b26–1104b3. Ταυτόχρονα τα άτομα πρέπει να «ασκηθούν κοινωνικά» εντός του δεδομένου πλαισίου αξιών της πόλεως, ώστε να μπορούν να πράττουν ως ενάρετοι πολίτες.

Αντίθετα, σκεπτόμενος υπό νεωτερικές συνθήκες, ο Χέγκελ έβλεπε ήδη στις αρχές του 19ου Αιώνα ότι με δεδομένα τα σχίσματα εντός της κοινωνίας (η «αλληλεπίδραση» ή «διαλεκτική μεταξύ δούλου και αφέντη» είναι το πιο διάσημο παράδειγμα του, ως στίβου αγώνων για αναγνώριση), η ίδια η «κοινωνική άσκηση», οι αγώνες περί το ευ ζην ως «αυτοπραγμάτωση» του ατόμου και περί την αμοιβαία αναγνώριση της αξίας των ατόμων και των αξιών που «εκπροσωπούν», εντυπώνονται αμφίδρομα και μορφοποιούν ή μεταβάλλουν όχι μόνον τις συνειδήσεις των ατόμων αλλά και τη συλλογική ζωή των ηθών κάθε συγκεκριμένης εποχής και κοινωνίας.

Αυτή είναι, με πολύ απλά λόγια, η αμφίδρομη λειτουργία του αγώνα για αναγνώριση: Εντός αυτού μορφοποιείται ο εαυτός και η προσωπική ταυτότητα καθενός και γίνεται αναγνωρίσιμο από τους άλλους το άτομο με τις αξίες του· ταυτόχρονα μπορούμε να τον δούμε ως μήτρα γένεσης αλληλεγγύης και συλλογικών ταυτοτήτων, εν τέλει ως ένα γενικό «πλαίσιο κριτικής ερμηνείας των διαδικασιών με τις οποίες εξελίσσονται οι κοινωνίες», ως «ηθική γραμματική των κοινωνικών συγκρούσεων», επαναλαμβάνοντας  λόγια του Άξελ Χόνετ. 

Που βρισκόμαστε σήμερα; Τι άλλαξε; Ο Άξελ Χόνετ τελείωνε ως εξής στο ίδιο έργο του, μέρος του οποίου ήταν η διατριβή του επί υφηγεσία στο Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης (1990, με επιβλέποντα τον Γιούργκεν Χάμπερμας), δημοσιεύτηκε δε ολόκληρο στα Γερμανικά το 1992 και μεταφράστηκε σε Αγγλική έκδοση στον εκδοτικό οίκο του MIT το 1996:

Ο Χέγκελ [...] δεν κατόρθωσε να ορίσει έναν αφηρημένο ορίζοντα των ηθικών αξιών ανοιχτό στην πιο ευρεία ποικιλομορφία στόχων ζωής των ατόμων, τέτοιο ώστε να μη αφήνει απέξω τις δυνάμεις – γεννήτριες αλληλεγγύης, τις οποίες αναπτύσσει η μορφοποίηση συλλογικών ταυτοτήτων. Τα διακόσια χρόνια που μας χωρίζουν από τα πρώιμα γραπτά του Χέγκελ [...] έκαναν ακόμη πιο έντονη την ανάγκη για μια τέτοια συμπλήρωση. Γιατί εν τω μεταξύ, οι δομικές κοινωνικές αλλαγές και ανατροπές στις αναπτυγμένες κοινωνίες επέκτειναν τόσο πολύ τις δυνατότητες για αυτοπραγμάτωση των ατόμων, ώστε η βίωση της ατομικής ή συλλογικής διαφορετικότητας έχει γίνει κινητήρια δύναμη για μια ολόκληρη σειρά πολιτικών κινημάτων. Μακροπρόθεσμα, οι απαιτήσεις τους θα μπορέσουν να ικανοποιηθούν μόνον εάν ο πολιτισμός θα έχει μεταμορφωθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να επεκτείνει ριζικά τις σχέσεις αλληλεγγύης. Στην τωρινή νέα κατάσταση [...] η αντίληψη που σκιαγραφήσαμε εδώ [...]  πρέπει να μάθει να ζει μέσα σε μια αναπόφευκτη ένταση: Δεν μπορούμε να απέχουμε από τη συμπερίληψη αξιών με συγκεκριμένο περιεχόμενο (τέτοιων που υποθέτουμε ότι μπορούν να δημιουργούν αλληλεγγύη μετα-παραδοσιακού τύπου), ώστε να πάρουν κι αυτές τη θέση τους δίπλα στις [τυπικές Εγελιανές] μορφές αναγνώρισης που συναντάμε στην αγάπη και στις αναπτυγμένες σχέσεις δικαίου. Ούτε όμως μπορεί τούτη η πρόταση από μόνη της, να γεμίσει με περιεχόμενα το χώρο που ορίζεται ως η θέση της ιδιαιτερότητας μέσα στο ιστό των σχέσεων που ανήκει σε μια σύγχρονη μορφή ηθικής ζωής.
Διότι ισχύει το εξής: Εάν αυτές οι αξίες με συγκεκριμένο περιεχόμενο θα οδεύσουν προς την κατεύθυνση ενός πολιτικού ρεπουμπλικανισμού, ή προς την κατεύθυνση ενός ασκητισμού με οικολογικές βάσεις, ή  προς την κατεύθυνση ενός συλλογικού υπαρξισμού, εάν προϋπόθεση τους είναι αλλαγές στις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες ή θα είναι συμβατές με τις συνθήκες που επικρατούν σε μια κεφαλαιοκρατική κοινωνία, αυτό είναι κάτι που δεν εξαρτάται από τη θεωρία, αλλά από τους κοινωνικούς αγώνες του μέλλοντος.

Βιβλία του Άξελ Χόνετ σε αγγλική μετάφραση από τις εκδόσεις του MIT

Ο Χόνετ το 1996 έγινε καθηγητής στην έδρα Κοινωνικής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Γκαίτε στη Φρανκφούρτη, στην οποία χρηματισε προηγουμένως ο Γιούργκεν Χάμπερμας (1964-1971 και 1983-1994) και πριν από αυτόν ο Μαξ Χορκχάιμερ. Ήταν επίσης από το 2001 έως το 2018 διευθυντής του ονομαστού Ινστιτούτου Κοινωνικών Ερευνών (δηλαδή του κατεξοχήν ερευνητικού κέντρου της λεγόμενης Σχολής της Φρανκφούρτης) στο ίδιο Πανεπιστήμιο.

Τριάντα χρόνια μετά, το πρόβλημα φαίνεται να αποκτά και μια άλλη πτυχή: Όσο πιο πολύ επεκτείνουν και διαφοροποιούν τις δυνατότητες για «αυτοπραγμάτωση» των ατόμων οι δομικές κοινωνικές ανατροπές στις αναπτυγμένες κοινωνίες, όσο πιο ποικίλους και αποκλίνοντες  τρόπους «αυτοπραγμάτωσης» γεννά η βίωση της ατομικής ή συλλογικής διαφορετικότητας, τόσο πιο πολύ ο αγώνας για αναγνώριση μοιάζει με χαοτικό αθλητικό πολυθέαμα που απλώνεται σε στίβο κατακερματισμένο. Σε στίβο κατακερματισμένο συμβαίνει πληθώρα ασυντόνιστων «ιδιωτικών μονομαχιών», σικέ ψευδομονομαχιών και ρόλων επί σκηνής, μεταξύ επιμέρους κοινωνικών υποσυνόλων ή μεταξύ των πολιτικών, πολιτισμικών και μιντιακών εκπροσωπήσεων τους. Από τη σκοπιά της θεωρίας των συστημάτων, το πιο πιθανό αποτέλεσμα είναι να αποδιοργανώνεται το υπερσύνολο όλων των υποσυνόλων, να αποτυγχάνει η ομοιόσταση του ως συστήματος, δηλαδή η διατήρηση της δυναμικής ισορροπίας μιας κοινωνίας (λειτουργικότητα συν συνοχή συν προσαρμογή στο εξωτερικό, δηλ. φυσικό, περιβάλλον του - βλ. Ludwig von Bertalanffy, General System Theory, 1969). Ταυτόχρονα, η διεκδίκηση εγκυρότητας των αξιών, δεν έχει πια ως πεδίο αναφοράς έναν απλό Βεμπεριανό «πολυθεϊσμό των αξιών» - «Δωδεκαθεϊκού μεγέθους» -, αλλά διεξάγεται πλέον εντός ενός πολύμορφου χάους ομιχλωδών «θρησκευτικών συγκρητισμών», του τύπου της Ύστερης Αρχαιότητας, στο οποίο η λύση που εκ πρώτης όψεως φαίνεται πιο προσιτή ή και πιο ελκυστική είναι το anything goes. Όχι πια αγώνας της Αθηνάς, της Αφροδίτης και της Ήρας για το «μήλον της καλλίστης», αλλά  «και Ζεύς και Άμμων και Ίσις και Μίθρας», τυπικά ισότιμοι αλλά δυσδιάκριτοι ο ένας από τον άλλο, σε φαύλη «ειρηνική» ψευδοσυνύπαρξη, συγκυριαρχία χωρίς κανόνες και χωρίς «προγραμματικές συμφωνίες». 

Εάν ισχύει αυτή η υπόθεση, τότε, μαζί με τον Χόνετ και πέρα από τον Χόνετ, μαζί με τα «εισηγμένα από το οικονομικό και το πολιτικό σύστημα» παθολογικά φαινόμενα στον βιόκοσμο (Χάμπερμας) και πέρα από τον Χάμπερμας, μαζί και με νεώτερους κριτικούς στοχαστές, όπως π.χ. η Ράχελ Γιέγκι, οι οποίοι, για να εξετάσουν επιστημονικά τις δυσλειτουργίες των κοινωνιών, τολμούν να εισαγάγουν στα εργαλεία της κοινωνικής επιστήμης έννοιες όπως “αποτυχημένες” κοινωνικές πρακτικές ή και αποτυχημένοι τρόποι ζωής, είναι ίσως καιρός να τεθεί πιο επικεντρωμένα και θέμα για πολυποίκιλα παθολογικά φαινόμενα στον αγώνα για αναγνώριση και για ανασταλτικούς παράγοντες ή απαγορευτικά εμπόδια στη διαδικασία διεκδίκησης εγκυρότητας των αξιών.

Ας επιστρέψουμε στο αρχικό ερώτημα: Τι είναι αποτυχημένο ιστορικό πείραμα και τί είναι δυσλειτουργική κοινωνία; Σε ένα μεικτό πλαίσιο κοινωνικο-ιστορικής εξέτασης, με εργαλείο, εκτός των άλλων, θεωρίες των συστημάτων και του λειτουργισμού, η ανωτέρω υπόθεση ωθεί να διερευνήσουμε εάν και πως ένα αποτυχημένο ιστορικό «πείραμα» ή η βαριά δυσλειτουργία μιας μορφής κοινωνίας, μπορούν να κατανοηθούν και να ορισθούν (1) ως καταστάσεις που έχουν σχέση αιτιακή με νοοτροπίες και κοινωνικό περιβάλλον ανασταλτικό για τη διεκδίκηση εγκυρότητας των αξιών, (2) ως φάσεις αυτο-αποδιοργάνωσης και αυτο-απορρύθμισης συστημάτων, «ομόλογες» και συγχρονισμένες με σύνολα παθολογικών φαινομένων στον αγώνα για αναγνώριση.
Στο δεύτερο μέρος θα επιχειρήσουμε να ερευνήσουμε τη γενική μορφολογία και τυπολογία αυτών των παθολογικών φαινομένων και εμποδίων, εικονογραφώντας την με λίγα παραδείγματα· επίσης, θα τεθεί το ερώτημα εάν η άλλη όψη αυτού του νομίσματος είναι (α) δυσλειτουργία της παρούσας μορφής κοινωνίας και (β) δομική μη βιωσιμότητα εντός της ιστορίας και εντός του υλικού κόσμου, του εξελισσόμενου «πειράματος» νοοτροπιών, πολιτισμού και του παραγωγικού μοντέλου που τα υποβαστάζει.

Γ. Β. Ριτζούλης

ΣΥΝΕΧΕΙΑ: 

Μέρος 2ο: → Αποδέσμευση και παρεμποδισμένες επικοινωνίες: Αγώνες για αναγνώριση σε εποχή αποτυχίας - Ποια δικαιώματα είναι έγκυρα, τί λογής αξίες, ποιών αξίες; ←

 

Μέρος 3ο: → Παραπλανητικoί χειρισμοί (false flag operations) σε διεκδικήσεις εγκυρότητας των αξιών - Αγώνες για αναγνώριση σε εποχή αποτυχίας ←

  

Οικονομία, τρόποι ζωής και κριτική του καπιταλισμού. Δομές και πράξις στην Κριτική Θεωρία

Ράχελ Γιέγκι: Η οικονομία υπό την ευρεία έννοια - Οικονομία και κριτική του καπιταλισμού ως τρόπου ζωής (Μέρος 1)

 

Regina Titunik: Το μέλλον των σύγχρονων κοινωνιών - Πνευματική ανανέωση και ο Τελευταίος Άνθρωπος. Ο «διάλογος» του Λέο Στράους με τον Μαξ Βέμπερ και τον Φρίντριχ Νίτσε

 

 

  

 

Πανδημία, «κοινωνίες της διακινδύνευσης» (Ούλριχ Μπεκ) και πολιτικές αυταπάτες 

 
 

 

 

Ουδετερότητα ως προς τις αξίες, πολιτική πράξη, ηθική της ευθύνης 

Η Ελλάδα στην κρίση, σκέψεις με τον Π. Κονδύλη

 

 

 

 

Ναόμι Κλάιν : Τοξική νοσταλγία - Ο Πούτιν, ο Τραμπ και ο Φλεγόμενος Πλανήτης

Ζούμε, αλήθεια, την παρακμή της Δύσης; - Κοινή λέξη, επικίνδυνη ιδέα / Η γοητεία της πτώσης και ο κόσμος μας / Τι έρχεται μετά την ηγεμονία / Το σύνηθες χάος του κόσμου / Αμυνα με ελευθερία και ειλικρίνεια / Ο Λούκυ Λουκ στην όχι και τόσο άγρια Δύση: Στ. Ζουμπουλάκης, Κ. Κωστής, Άγγ. Χανιώτης, Κ. Φέδερστοουν, Κ. Α. Παπαγεωργίου, Γιάννης Μπαλαμπανίδης (Καθημερινή, 2.11.2022)