Η φωλιά του κούκου: Οι κυβερνώντες της Ευρωζώνης μπροστά στο τραπεζικό αδιέξοδο της Κύπρου.

Ο νεο-Κεϋνσιανός νομπελίστας οικονομολόγος Πώλ Κρούγκμαν, στο πρόσφατο άρθρο του Cyprus: The Sum of All FUBAR, ισχυρίσθηκε ότι στην περίπτωση της Κύπρου "φαίνεται σαν να συνδυάστηκαν σ' έναν τόπο όλα όσα πήγαν στραβά αλλού". Υπονοούσε ότι το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Κύπρος είναι ένα μείγμα του Ιρλανδικού, του Ισλανδικού και του Ισπανικού προβλήματος, με προσμείξεις Ελληνικού, Πορτογαλικού και Ιταλικού.

Ωστόσο η Κύπρος, όπως επίσης οι τυπικές περιπτώσεις με στεγαστική και τραπεζική φούσκα Ιρλανδία - Ισπανία, και σε αντίθεση με την Ελλάδα και Ιταλία, δεν είχε κανένα δημοσιο-οικονομικό πρόβλημα. Το ολικό Δημόσιο χρέος της Κύπρου το 2012 εκτιμάται σε 75 % του ΑΕΠ, πολύ κάτω από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης (88,2% του ΑΕΠ) ή της Γερμανίας (83,5 % του ΑΕΠ). Το δε δημοσιο-οικονομικό έλλειμμα για το έτος 2012 προβλέπεται στο 5 % του ΑΕΠ της Κύπρου.

Σύμφωνα με την ανάλυση του Κρούγκμαν, το νησί είχε ένα τεράστιο για τα οικονομικά του μεγέθη τραπεζικό σύστημα (τραπεζικά περιουσιακά στοιχεία περίπου 8 φορές του ΑΕΠ της Κύπρου), που προσείλκυε ρευστό από το εξωτερικό. Έχει επίσης μια μεγάλη φούσκα ακινήτων, καθώς επίσης αγαθά και υπηρεσίες μαζικά υπερτιμημένα, με τις τιμές και το κόστος στην Κύπρο να έχουν αυξηθεί πολύ περισσότερο από την λοιπή Ευρωζώνη. Προφανώς, η άποψη του, όπως και άλλων ειδικών, είναι ότι το "κούρεμα" των ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου (PSI) που κατείχαν οι Κυπριακές τράπεζες, απλώς επιδείνωσε την κατάσταση. Οι τράπεζες θα χρεωκοπούσαν ακόμη και χωρίς αυτό.

Κατά τον Κρούγκμαν, το οξύ πρόβλημα είναι ότι οι Κυπριακές τράπεζες δεν ήταν πιά σε θέση να εξοφλήσουν τις υποχρεώσεις τους, οι οποίες, στην συντριπτική πλειοψηφία τους, έχουν τη μορφή καταθέσεων. "Μια χρεοκοπία, με αθέτηση πληρωμής καταθέσεων, ήταν αναπόφευκτη", ισχυρίζεται. "Υπάρχει ακόμη η φούσκα ακινήτων που θα συνεχίσει να ξεφουσκώνει". Απομένει και ένα τεράστιο πρόβλημα ανταγωνιστικότητας...

Η Κύπρος, αντίθετα με την Ισλανδία που είχε αντίστοιχο τραπεζικό πρόβλημα (όχι όμως φούσκα ακινήτων), είναι μέλος της ΕΕ και της Ευρωζώνης. Η αντιμετώπιση δεν μπορούσε παρά να γίνει εντός των Κοινοτικών και Ευρωζωνικών πλαισίων. Και με τον συνδυασμό των Κοινοτικών και εθνικών (Κυπριακών) οργάνων και αντιμετωπίσεων, το ούτως ή άλλως περίπλοκο ζήτημα πήρε τη μορφή του μπάχαλου που είδαμε στο Eurogroup λίγες ημέρες πρίν (ο όρος FUBAR που χρησιμοποιεί ο Κρούγκμαν στον τίτλο, είναι τα αρχικά των λέξεων «Fucked up beyond all recognition»).

"Όπως καταλαβαίνω τώρα", γράφει ο Κρούγκμαν, "η αρχική σύγχυση ήταν ένα κοινό λάθος των Ευρωπαίων και των Κυπρίων. Η Ευρώπη δεν ήθελε μια καθαρή εξυγίανση των τραπεζών, η οποία, μεταξύ άλλων, θα είχε δώσει σαφή προτεραιότητα στις μικρές ασφαλισμένες καταθέσεις (κάτω των 100.000 ευρώ). Αντ΄ αυτού, θέλησε αυτό το παράδοξο σχήμα φορολόγησης" (δηλαδή το "κούρεμα" και ασφαλισμένων καταθέσεων - κάτω από 100.000). "Εν τω μεταξύ, η κυπριακή κυβέρνηση εξακολουθούσε να έχει την ψευδαίσθηση ότι το τραπεζικό μοντέλο της μπορούσε να επιβιώσει και ήθελε να περιορίσει το πλήγμα εναντίον των μεγάλων καταθετών από το εξωτερικό. Εξ ού και η επιδρομή  εναντίον των μικρών καταθέσεων. Στο τέλος", λέει ο Κρούγκμαν, "μάλλον θα γίνει με κάποια μορφή, αυτό που έπρεπε να γίνει εξ αρχής – ένα βαθύ "κούρεμα" στις καταθέσεις άνω των 100.000".

Όμως πέρα από την εύλογη ανάλυση και τις προβλέψεις του Κρούγκμαν, που φαίνονται να επιβεβαιώνονται, το ερώτημα είναι τι νέο φέρνει το οξύ επεισόδιο της Κύπρου και πώς θα συνεχισθεί η περιπέτεια της Ευρωπαϊκής κρίσης. 

Οι χειρισμοί στα Ευρωπαικά όργανα λήψης αποφάσεων ανέδειξαν, για μια φορά ακόμη, πόσο πίσω απο τις πραγματικές ανάγκες έχει μείνει η θεσμική και πολιτική αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης και της ΕΕ. Πίσω απο την ανισορροπία Βορρά - Νότου και την στρέβλωση που προκαλεί στην Ευρωζώνη το υπερβολικό οικονομικό βάρος της Γερμανίας, κρύβεται το δημοκρατικό έλλειμμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η αδυναμία των πολιτών να αποφασίζουν για θέματα Κοινοτικά, υπερεθνικής εμβέλειας, ενημερωμένοι και με δημοκρατικό τρόπο. Ευνόητη συνέπεια της ελλιπούς δημοκρατικής νομιμοποίησης των αρμόδιων οργάνων είναι η σύγχυση και ο χαοτικός τρόπος λήψης των αποφάσεων, πάντοτε με καθυστέρηση.

Ο χειρισμός ανέδειξε επίσης έντονα, την πρωτοφανή ανεπάρκεια του πολιτικού προσωπικού που κρατά σήμερα το "τιμόνι" της ΕΕ και διαχειρίζεται τις τύχες της. Ο παράλογος τρόπος με τον οποίο προσπαθούν ν' αντιμετωπίσουν την οικονομική κρίση, με μονόπλευρες πολιτικές περικοπής μισθών και κοινωνικών δαπανών, φορτώνοντας όλα τα βάρη στα φτωχά κοινωνικά στρώματα, οδήγησε τώρα σε ένα εντυπωσιακά "παράλογο" γεγονός:  Ένα συμβούλιο υπουργών οικονομικών που προέρχονται απο το δεξιό πολιτικό φάσμα, με μόνες εξαιρέσεις τον σοσιαλιστή Γάλλο και τον μη κομματικό Έλληνα, αποφασίζει να "παίξει" σαν όργανο παραδοσιακής σοσιαλιστικής (για να μη πώ κομμουνιστικής) πολιτικής απαλλοτριώσεων και εισηγήθηκε την μαζική κατάσχεση ιδιωτικών περιουσιακών στοιχείων. Ωστόσο, το γεγονός είναι παράλογο μόνον κατά τα φαινόμενα: Από την εποχή που ο Κάρολος Μάρξ έγραψε το "Κεφάλαιο", είναι γνωστό ότι οι κρίσεις στο κεφαλαιοκρατικό σύστημα συνίστανται στην καταστροφή πλεονάζοντος κεφαλαίου και όλη η σύγκρουση περιστρέφεται γύρω από το ζήτημα, ποιά τμήματα κεφαλαίων θα εκμηδενισθούν.

Στο εσωτερικό της Κύπρου, φάνηκε πόσο εξαρτημένη είναι η πολιτική της τάξη, ανεξαρτήτως κομματικής απόχρωσης, από το χρηματοπιστωτικό και γενικά επιχειρηματικό περιβάλλον που επικρατούσε στο νησί εδώ και μιά τουλάχιστον δεκαετία. Ανάλογη εξάρτηση όμως, δεν ισχύει και για την μεγάλη πλειοψηφία του σημερινού Ευρωπαϊκού πολιτικού προσωπικού;

Το Ελλαδικό πολιτικό σύστημα, "χόρεψε" και αυτό σε ρυθμούς Κυπριακούς. Αποκαλύφθηκαν και πάλι με την ευκαιρία αυτή, οι γνωστές δυσμορφίες του: Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν τα κόμματα - συντελεστές του, η γενική έλλειψη προγραμματικής συνοχής και συνέπειας. Οι κυβερνητικές δυνάμεις, την εκδήλωσαν με αμηχανία και απροθυμία για σαφήνεια και για έγκαιρες, σταθερές πολιτικές αποφάσεις. Οι πιό υπολογίσιμες δυνάμεις της αντιπολίτευσης (δυστυχώς αριστερές), την εκδήλωσαν με ευκαιριακό, ακόμη και με σκληρά τυχοδιωκτικό τρόπο, με εκτιμήσεις που ηχούν εξωπραγματικές ή πλανημένες, αλλά στην πραγματικότητα, συχνά είναι λόγια με μόνο στόχο ν' ακούγονται ευχάριστα στ' αυτιά των πολιτών.
Η Ελληνική κυβέρνηση γνώριζε εδώ και πάρα πολύ καιρό το τραπεζικό πρόβλημα της αδελφής νησιωτικής Δημοκρατίας, ωστόσο το παρακολουθούσε αδρανής να επιδεινώνεται, για να κορυφωθεί κατά τις Προεδρικές εκλογές στη Κύπρο. Η ακραία απορρύθμιση ήταν γνωστή. Εξ άλλου, για τους χειρισμούς που έγιναν τα προηγούμενα χρόνια μεταξύ εμπορικών Κυπριακών τραπεζών, μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων με έδρα την Ελλάδα και των δύο Κεντρικών τραπεζών που εποπτεύουν (Τράπεζα της Ελλάδος και Κεντρική Κυπριακή Τράπεζα), ιδιαίτερα όταν αποσύρθηκαν Αραβικά κεφάλαια μετά την οικονομική κρίση στο Ντουμπάϊ, η ευθύνη της ΤτΕ είναι η συγκριτικά βαρύτερη.
Απο την άλλη πλευρά, είναι απολύτως παράδοξο και βάζει σε πολύ δυσάρεστες σκέψεις, το θέαμα ενός αριστερού κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, υποψήφιου κύριου κυβερνητικού συντελεστή για το μέλλον, να υπερασπίζεται μεγαλοκαταθέτες-επενδυτές των Κυπριακών τραπεζών. Όταν μάλιστα, ειδικοί του περί τα οικονομικά είχαν πρόσφατα προβληματισθεί (εύλογα ίσως), μήπως είναι σκόπιμη η φορολόγηση των μεγάλων καταθέσεων σε Ελληνικές τράπεζες, ως συμπληρωματικό μέτρο για την αντιμετώπιση της κρίσης.
Στο παράλογο θέαμα των συγχυσμένων δεξιών Ευρωπαίων ηγετών που εισηγήθηκαν "ψυχρή" μαζική κατάσχεση ιδιωτικών περιουσιών καταθετών, μεγάλων ΚΑΙ μικρών (και τελικά επέβαλαν το χτύπημα, ευτυχώς μόνον στους μεγάλους), απάντησαν από την Ελληνική αριστερά με το εξίσου παράλογο θέαμα, να υπερασπίζονται μεγαλοκαταθέτες- επενδυτές, για να μη καταρρεύσει ένα επιχειρηματικό μοντέλο βασισμένο στην έξω απο κάθε όριο χρηματοπιστωτική διόγκωση. Και ενδεχομένως, να μπαίνουν στον πειρασμό να αποδεχθούν ακόμη και χρήση συνταξιοδοτικών ταμείων Κυπρίων εργαζομένων ως θυσία για το (δήθεν) "κοινό καλό".
Τέλος, οι απολύτως ανεδαφικές υποθέσεις και "προβλέψεις" που διέσπειραν διάφοροι πολιτικοί χώροι και ΜΜΕ, ότι δήθεν η Ρωσία θα διέσωζε τις Κυπριακές τράπεζες για γεωπολιτικούς, ενεργειακούς ή άλλους λόγους, συγκρουόμενη μάλιστα με τους καλύτερους εμπορικούς εταίρους της (Γερμανία και Γαλλία), δείχνουν τι δημαγωγικό υλικό διακινείται στην Ελληνική δημοσιότητα, όταν δεν είναι απλή ασχετοσύνη.
Αυτή τη φορά, το ζήτημα ήταν κρίση στην Κυπριακή Δημοκρατία, και όχι στην Ιρλανδία ή την Πορτογαλία. Πέρα από τις πικρές σκέψεις για την κοινωνική ευαισθησία, προγραμματική διαύγεια και πολιτική ειλικρίνεια του Ελλαδικού κομματικού συστήματος, τώρα φάνηκε δυστυχώς και κάτι άλλο: Η ανυπαρξία της κρίσιμης οικονομικής διάστασης στην εθνική πολιτική, στην πολιτική για τον Ελληνισμό ως όλον. Πράγμα που βαρύνει όλο το πολιτικό φάσμα, κυρίως όμως τα δύο κόμματα που κυβέρνησαν την προηγούμενη δεκαετία.

Ποια θα είναι η συνέχεια;
Η Κύπρος έχει να αντιμετωπίσει δύσκολο μέλλον. Το χρηματοπιστωτικό της σύστημα θα συρρικνωθεί απότομα, το επιχειρηματικό περιβάλλον θ' αλλάξει ριζικά. Ασφαλώς θα ήταν πολύ προτιμότερη μια σταδιακή αλλαγή, με βαθμιαία συρρίκνωση των τραπεζών, με εναλλακτικές δραστηριότητες να μπαίνουν σιγά -σιγά στη θέση του μη βιώσιμου χρηματοπιστωτικού επιχειρηματικού μοντέλου. Αυτό έπρεπε να αρχίσει και να προωθηθεί σταθερά από χθές. Ή μάλλον από προχθές. Δυστυχώς δεν έγινε, και η ευθύνη είναι της Κυπριακης πολιτικής τάξης, αλλά εξίσου και της Ευρωπαικής πολιτικής, που γνώριζε το πρόβλημα, χωρίς να εξαιρούμε και τον "αθώο θεατή - συμπαραστάτη" Ελλαδικό παράγοντα.
Στην δύσκολη αυτή κατάσταση, άν φορτωθούν στους Κύπριους φορολογούμενους τα περισσότερα από 10 δισεκατομμύρια δανείων, τα οποία θα δοθούν για ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού κομματιού που θ' απομείνει στην Κύπρο, τότε  

"τα δεσμά λιτότητας που θα συνδέονται με αυτά, θα συντρίψουν  τις μικρές συντάξεις, το σύστημα υγείας, τα σχολεία, τα επιδόματα ανεργίας και το σύνολο του ιδιωτικού τομέα, ενώ ο φαύλος κύκλος χρέους- ύφεσης θα παρακινήσει την τρόικα, όπως έγινε στην Ελλάδα, ν' αναγκάσει την Λευκωσία να επιβάλει βαριούς νέους φόρους σε ακίνητα, κατανάλωση κτλ" (Γιάννης Βαρουφάκης, στο άρθρο "Το δώρο του Κυπριακού Κοινοβουλίου στην Ευρωζώνη").

Στο ίδιο άρθρο ο κ. Βαρουφάκης καταλήγει στο "τι πρέπει να γίνει":  

"Πρώτον, να δεσμευτούν οι Ευρωπαίοι ηγέτες εκ νέου στην απόφαση της Συνόδου Κορυφής της ΕΕ του Ιουνίου 2012, σύμφωνα με την οποία οι τράπεζες θα ανακεφαλαιοποιούνται απευθείας από τον Μηχανισμό ESM, με αντάλλαγμα μετοχές που θα λαμβάνει ο ΕSM και θα πωλούνται πίσω στον ιδιωτικό τομέα, όταν οι τράπεζες θα έχουν εξυγιανθεί. Πρόκειται για μια κίνηση που θα μπορούσε να τερματίσει αμέσως την κρίση στην Κύπρο, αλλά και τις κρίσεις στην Ισπανία, Ιταλία, Ιρλανδία, ακόμη και στην Ελλάδα.
Δεύτερον, αν η άμεση ανακεφαλαιοποίηση δεν προχωρήσει (λόγω της πεισματικής άρνησης του Βερολίνου), τουλάχιστον οι ηγέτες μας πρέπει να σεβασθούν (α) την ιδέα ότι οι φορολογούμενοι Κύπριοι δεν πρέπει να εξαναγκαστούν να δανειστούν περισσότερα από 10 δισεκατομμύρια για λογαριασμό των τραπεζών, και (β) το καθεστώς εξασφάλισης των καταθέσεων, που εγγυάται όλες τις καταθέσεις κάτω από 100 χιλιάδες. Αν τούτο σημαίνει κούρεμα 16% για τις ανασφάλιστες καταθέσεις (πάνω από 100 χιλιάδες), ας γίνει".

Ωστόσο, σε άλλες παρεμβάσεις, ο ίδιος οικονομικός αναλυτής, για να ανατραπεί ο μέχρι τώρα αναποτελεσματικός και "τοξικός" τρόπος καταπολέμησης της Ευρωπαϊκής κρίσης και να πραγματοποιηθεί η σωστή στροφή πολιτικής, φαίνεται πως πρότεινε να αγνοήσει η Κύπρος την απειλή της ΕΚΤ και του προέδρου της Μάριο Ντράγκι ότι θα διακοπεί η χρηματοδότηση των τραπεζών μέσω του έκτακτου μηχανισμού (ELA), άν δεν βρεθεί σύντομα συμφωνημένη λύση με την Ευρωζώνη - να την θεωρήσει δηλαδή ως "μπλόφα". Μια πρόταση με πολύ μεγάλο ρίσκο, που η Κυπριακή Κυβέρνηση δείχνει να μην επέλεξε.

Προφανώς είναι πολύ μεγάλο πολιτικό σφάλμα, άν επιδιώξεις να επιτύχεις ένα σωστό στόχο (απευθείας ανακεφαλαιοποίηση τραπεζών και όχι μεταφέροντάς την στο δημόσιο χρέος) με λάθος μέσα: Δηλαδή μετατρέποντας σε πειραματόζωο μια πολύ μικρή χώρα, για να διαπιστώσεις άν η ΕΚΤ "μπλοφάρει" ή όχι μπροστά στο σύνολο της Ευρωζώνης. Πόσο μάλλον αφού, το ποιός θα είναι ο τελικός τρόπος ανακεφαλαιοποίησης τραπεζών θα κριθεί όταν φθάσει "ο κόμπος στο χτένι" για τις Ευρωζωνικές τράπεζες που βρίσκονται σε μεγάλες χώρες (π.χ. Ισπανία), και όχι στη μικρή Κύπρο.

Το τραπεζικό πρόβλημα, δηλαδή ένα πρόβλημα ιδιωτικής υπερχρέωσης, βρίσκεται πράγματι στη βάση της όλης οικονομικής κρίσης στην Ευρωζώνη. Η διακοπή του φαύλου κύκλου μεταξύ δημοσιο-οικονομικών των επιμέρους χωρών και τραπεζικών χρεών είναι αναγκαία, επείγουσα.
Η χρεωκοπία της τέταρτης σε μέγεθος τράπεζας στην Ολλανδία (SNS) πριν ένα μήνα, είναι γεγονός που ελάχιστα προσέχθηκε στην Ελλάδα. Το πρόβλημα υπάρχει και στον Ευρωπαικό Βορρά, "κρύβεται" όμως πιό εύκολα κάτω απο ισχυρότερες οικονομίες και υγιέστερα δημοσιο-οικονομικά.

Σε όχι και τόσο μακρινό μέλλον, ίσως δούμε επαναλήψεις του Κυπριακού επεισοδίου σε διάφορα σημεία της Ευρωζώνης και της ΕΕ, σε χώρες του τόσο του Νότου όσο και του Βορρά. Δηλαδή τράπεζες - ζόμπι, που τελικά χρεωκοπούν και τίθενται υπό εκκαθάριση, με μετόχους και μεγαλοκαταθέτες-επενδυτές να χάνουν μικρό ή μεγάλο μέρος των χρημάτων τους.

Τότε η πολιτική ελίτ θα βρεθεί καταπρόσωπο με το σημείο μη επιστροφής: Θα έλθει η ώρα των πραγματικών αποφάσεων, που με μυωπικό τρόπο, ακόμη και τώρα προσπαθούν να αποφύγουν. Τότε θα κριθεί η τύχη του Ευρώ, της Ευρωζώνης, και σε κάποιο βαθμό, ίσως της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Γ. Ρ.

Το άρθρο του Κρούγκμαν, Ελληνική μετάφαση στην εφημερίδα ΕΘΝΟΣ : "Το απόλυτο μπάχαλο"

Η απαισιόδοξη γνώμη του κ. Βαρουφάκη μετά την απόφαση:  Τα καλά, τα κακά και τα πανάσχημα

Ελεύθεροι κατακτημένοι, του Αλκίνοου Ιωαννίδη. Ένα συγκλονιστικό γραπτό.

Και ο αντίλογος στον Αλκ. Ιωαννίδη : Ανοιχτή επιστολή – αντίλογος στο άρθρο "Ελεύθεροι Κατακτημένοι”- του Σοφοκλή Παπαδόπουλου