“The boom, not the slump, is the right time for austerity at the Treasury” (John Maynard Keynes, 1937)

«Η οικονομική άνοδος, όχι η πτώση, είναι η κατάλληλη στιγμή για δημοσιονομική λιτότητα»: Φράση που δείχνει τον συνδυασμό ευφυίας και ηθικής, τον τόσο σπάνιο στον πολιτικό και ακαδημαϊκό λόγο σήμερα. Απόσταγμα σοφίας. Το μεγάλο πρόβλημα σήμερα, έγκειται ακριβώς στο γεγονός ότι νεοφιλελεύθεροι και κρατιστές, μετά το 1975, πέταξαν στα σκουπίδια αυτή τη σοφία. 

  

Στο πέρασμα του χρόνου, η οικονομία στο κεφαλαιοκρατικό (και όχι μόνον) σύστημα κινείται με ανοδικές και πτωτικές διακυμάνσεις. Έχει παρατηρηθεί ότι τα μακροχρόνια «κύματα» ή οικονομικοί «κύκλοι» έχουν περίοδο περίπου 40 χρόνων. Σημαντικοί οικονομολόγοι του 20ού αιώνα, κυρίως ο Σουμπέτερ και ο Κοντράτιεφ, και ο ίδιος ο Κέϋνς με τους διαδόχους του (π.χ. η Τζόαν Ρόμπινσον και η «Σχολή του Κέημπριτζ») ερμήνευσαν αυτές τις διακυμάνσεις και τις συσχέτισαν αφενός με την εμφάνιση τεχνο-οικονομικών νεοτερισμών με μεγάλες κοινωνικές επιπτώσεις (ο ατμός, η μηχανή εσωτερικής καύσης, ο εξηλεκτρισμός, η οργάνωση και αυτοματοποίηση της βιομηχανικής παραγωγής με το φορντικό σύστημα, η πληροφορική, η περιβαλλοντική-ενεργειακή τεχνολογία), αφετέρου με την αναπότρεπτη παρακμή των προηγούμενων, κατεστημένων παραγωγικών δομών.  

Πίσω από αυτά, στο κεφαλαιοκρατικό σύστημα, ίσως κρύβεται ο εγγενής μηχανισμός που παράγει αστάθεια, όπως τον μελέτησε ο Κάρολος Μάρξ, δηλαδή η υπόθεσή του ότι αφανώς αλλά σταθερά, το ποσοστό του κέρδους παρουσιάζει πτωτική τάση και ο βαθμός αξιοποίησης του πραγματικού κεφαλαίου μέσα στην κυκλοφορία των αγορών γίνεται όλο και πιο αδύναμος.

Η τάση αυτή επιταχύνεται, όσο ο πλούτος συγκεντρώνεται σε όλο και λιγότερους, με τη μορφή κυρίως πλασματικού κεφαλαίου, με αποτέλεσμα ανεπάρκεια της ζήτησης να απορροφήσει την πλεονάζουσα προσφορά και κατά συνέπεια, οικονομική στασιμότητα διαρκείας ή και συρρίκνωση.

Το κράτος παρεμβαίνει στην οικονομία ούτως ή άλλως, θετικά ή αρνητικά, είτε με τη ρυθμιστική πολιτική του, είτε με την εντελώς μεροληπτική και σκληρά ταξική πολιτική επιλογή να μη ρυθμίζει την αγορά. Τα παραμύθια για το δήθεν αόρατο χέρι της αγοράς, που δήθεν ισορροπεί την οικονομία, και για δήθεν ουδέτερο ή μηδενικό ρόλο του κράτους, είναι απλά παραμύθια που άρχισε ο Άνταμ Σμιθ και συνέχισαν πιο ριζοσπαστικά και ανορθολογικά, οι νεοκλασικοί, οι μονεταριστές, οι «ορντο-φιλελεύθεροι» του γερμανόφωνου χώρου και τελικά οι νεοφιλελεύθεροι, με πατέρες τον Φρίντριχ Χάγιεκ και τη «Σχολή του Σικάγου» (Μίλτον Φρίντμαν).

Το κράτος παρεμβαίνει στον οικονομικό κύκλο συνεχώς, καθοριστικά και σκληρά. Το επίδικο αντικείμενο είναι ένα: πώς παρεμβαίνει; Αντίρροπα στους κύκλους, διορθώνοντας τις ακρότητες προς όφελος της κοινωνικής συνοχής; Ή ως ενισχυτής των ανόδων και των πτώσεων;

Τόσο οι κρατιστές όσο και οι οικονομικά φιλελεύθεροι και νεοφιλελεύθεροι, είτε πολιτικοί που καταρτίζουν οικονομική στρετηγική, είτε ψευδο-απολιτικοί «τεχνοκράτες», επιλέγουν τη δεύτερη, τη φιλο-κυκλική λογική: Τρομπάρουν με πολλούς τρόπους αέρα στην άνοδο, δημιουργώντας τερατώδεις φούσκες περιουσιακών στοιχείων, κινητών και ακίνητων, απομυζούν με φόρους και λιτότητα στην πτώση.

Αντίθετα: σε μια αντι-κυκλική πολιτική, το κράτος «πατάει φρένο» στην άνοδο (ανεβάζοντας τη φορολογία, ιδίως των επιχειρήσεων και του μεγάλου, συσσωρευμένου ατομικού πλούτου, σταματώντας τις μισθολογικές αυξήσεις των υψηλόμισθων, περικόπτοντας την εύκολη τραπεζική πίστωση κτλ). Άν χρειαστεί, «πατάει φρένο» σκληρό και άκαμπτο. Και αντίστροφα, αναζωογονεί την οικονομία στην πτώση, έχοντας ως κύριο στόχο την καταπολέμηση της ανεργίας.

Φυσικά, η βασική αντι-κυκλική πολιτική πρέπει να γίνεται στην άνοδο, όχι στην πτώση. Αν δεν αρχίσει ή δεν καρποφορήσει στην άνοδο, δεν θα μπορέσει να γίνει ποτέ στην πτώση. 
Αυτό μας λέει ο Κέϋνς: “The boom, not the slump, is the right time for austerity”. Η λιτότητα σε εποχές ανόδου επιτυγχάνει δύο πράγματα: Αφενός αναστέλλει το καταστροφικό παραφούσκωμα της φούσκας και εμποδίζει την καταστροφή των εμπορικών τραπεζών - που όταν σκάσει η φούσκα αδυνατούν να παραμείνουν επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα και πρέπει να «διασωθούν» με χρήματα φορολογουμένων, γιατί είναι «πολύ μεγάλες ώστε να αφεθούν να χρεοκοπήσουν». Αφετέρου, σχηματίζεται (με την αυξημένη φορολογία) απόθεμα δημοσιονομικό, ή μειώνεται ριζικά το δημόσιο χρέος και δεν διογκώνεται πιο πολύ το ιδιωτικό. 
Με αυτό ακριβώς το απόθεμα, που σχηματίζεται σε καιρούς παχειών αγελάδων, γίνεται η αναζωογονητική κρατική παρέμβαση (stimulus) στους χαλεπούς καιρούς της πτωτικής φάσης: Δημόσιες επενδύσεις, ελάττωση της φορολογίας, διευκόλυνση της πίστωσης με χαμηλά επιτόκια, μισθολογικές αυξήσεις στους χαμηλόμισθους.

Τι βλέπουμε όμως στον πραγματικό κόσμο; Όλα τα έκαναν και τα κάνουν ανάποδα. Φιλο-κυκλικά. Απερίσκεπτοι ή ιδιοτελείς οι πολιτικοί, άχρηστοι οι οικονομολόγοι.

Όποιος δρα φιλο-κυκλικά στην άνοδο, στην πτώση είναι καταδικασμένος. Εκτός και άν είναι δυνατή η μεταφορά πόρων και η αναδιανομή μέσα σε ένα ευρύτερο, ανισομερές οικονομικό πεδίο, που αλλού έχει διαρθρωτικά ελλείμματα και αλλού πλεονάσματα: στην περίπτωσή μας, με συνεκτική Ευρωπαϊκή πολιτική κοινοτικοποίησης του χρέους.

Γιώργος Β. Ριτζούλης

Arjun Jayadev - Mike Konczal: "Now is not the time to cut the deficit" - Roosevelt Institute

Paul Krugman: Keynes Was Right - N.Y. Times

William Voegeli: Keynes, Krugman, and Austerity  - National Review Online

Alan Taylor: When Is the Time for Austerity?- Institute for New Economic Thinking

Update 28.8.2014 : 

Ο ασθενής, εκτός από ορρό, χρειάζεται και bypass
   
Α. Η «συνταγή» του Κέϋνς για καιρούς πτώσης είναι stimulus: δημόσια παρέμβαση για αναζωογόνηση της πραγματικής οικονομίας, διοχέτευση ρευστότητας στον ιδιωτικό τομέα. Αλλά πως; Και ειδικά: πως στις σημερινές συνθήκες της παγκοσμιοποημένης οικονομίας, τις χωρίς κανέναν απολύτως φραγμό, εθνικό ή άλλο, στην κυκλοφορία των κεφαλαίων γύρω απο τον πλανήτη;
Ο βασικός τρόπος είχε ήδη διατυπωθεί από τον Κέϋνς στη δεκαετία του '30. Απλοποιημένα: αντί να ρίχνουν όλη τη ρευστότητα σε βαρέλι δίχως πάτο, για ανακεφαλαιοποιήσεις ανεπίστρεπτα χρεοκοπημένων τραπεζών, θα έπρεπε να διοχετεύουν ένα μέρος αυτής της ρευστότητας απευθείας στον ιδιωτικό τομέα. Παρακάμπτοντας εντελώς - bypass - το χρηματοπιστωτικό σύστημα και συρρικνώνοντας τις επενδύσεις στην εξω-πραγματική, τη virtual οικονομία. Στην κρίση που βιώνουμε τώρα, αυτό θα μπορούσε να γίνει με τη μορφή δημόσιων επενδύσεων π.χ. σε έργα ανακαίνισης απαρχαιωμένων υποδομών ή fast track αναδόμησης του παλαιολιθικού ενεργειακού τομέα. Με τον τρόπο αυτό:
1. Η δημόσια ρευστότητα δεν θα βυθίζεται όπως τώρα στα αόρατα άπατα της αβύσσου των τραπεζών, για να «στραγγίζει» από εκεί στα αδρανή parking χρήματος, που λέγονται δολλάριο ή γερμανικά και γαλλικά ομόλογα δημοσίου. Ούτε θα ρίχνεται στον τζόγο του χρηματιστηρίου υδρογονανθράκων και μετάλλων, με τα futures και τις προβλέψεις της κρυστάλλινης σφαίρας. Θα καταλήγει στην πραγματική αγορά εργασίας και εμπορευμάτων.
2. Ως συνέπεια, θα παράγονται θέσεις εργασίας και θα τονώνεται η ζήτηση στην πραγματική αγορά.
3. Η ανακαίνιση των υποδομών και της ενέργειας με μακροπρόθεσμη προοπτική, σημαίνει μια κάποια βελτίωση της σταθερότητας στο οικονομικό σύστημα, εξοικονόμηση ενέργειας, περιβαλλοντική συντήρηση και λειτουργική αναβάθμιση σε τομείς απολύτως προβληματικούς σήμερα απο κάθε άποψη (π.χ μεταφορές στην Ελλάδα).
4. Η επίδραση τέποιων επενδύσεων - που πηγαίνουν απευθείας στην πραγματική οικονομία, είναι ταχύρρυθμη. Η παράκαμψη του αποφραγμένου χρηματοπιστωτικού «λαιμού μπουκαλιού» είναι ο μόνος τρόπος αναζωογονησης του παραγωγικού ιδιωτικού τομέα σήμερα. 
Το χρηματοπιστωτικό σύστημα με τη σημερινή του μορφή είναι εντελώς αντιπαραγωγικό: Έχει γίνει καταστροφέας κεφαλαίων τερατώδους κλίμακας, που παράγει μόνον μερικές εκατοντάδες δισεκατομμυριούχους παραπάνω και εκατοντάδες εκατομμύρια ανέργων.
Τα εγχειρίδια των Χάγιεκ, Φρίντμαν και των διαδόχων τους έχουν αποδειχθεί απλές προεπιστημονικές προλήψεις και δεν αντέχουν ούτε στη δοκιμασία με την απλή άλγεβρα των συναρτήσεων πρώτου βαθμού με μία μεταβλητή. Η θέση τους είναι στο μουσείο, μαζί με τα συγγράμματα των αλχημιστών και των γεωκεντρικών κοσμολόγων.

Β.  Για την ελληνική (και γενικά τη μεσογειακή) περίπτωση, σήμερα διοχέτευση δημόσιας ρευστότητας στον ιδιωτικό τομέα για αναζωογόνηση της πραγματικής οικονομίας σημαίνει ευρωπαική δημόσια ρευστότητα: κοινοτικοποίηση των δράσεων, μια Κοινότητα με μεταφορά πόρων (transferunion). 
Ευνόητο είναι ότι οι κανόνες και η ρύθμιση τέτοιων δημόσιων επενδύσεων στην πραγματική οικονομία, εάν και όταν φθάσουμε στην επιλογή αυτή, πρέπει να γίνουν κεντρικά, απο τις Βρυξέλλες. Η Αθήνα, αυτή τη στιγμή, ως κομματικό-πολιτικό σύστημα και ως διοικητικός μηχανισμός, είναι εντελώς ανίκανη να διαχειριστεί ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Αν το διαχειριζόταν, θα τα πετούσε όλα σε ένα εγχώριο βαρέλι εξίσου άπατο και ανεξέλεγκτο με το διεθνές χρηματοπιστωτικό: σε καλά «δικτυωμένες» κρατικοδίαιτες επιχειρήσεις, αδικώντας κατάφωρα άλλες, καλές Ελληνικές επιχειρήσεις, που προσπαθούν να είναι παραγωγικές και έχουν όλα τα εχέγγυα ανάπτυξης και εξέλιξης.  
Άν οι Βρυξέλλες και η Φρανκφούρτη αποφασίσουν να εφαρμόσουν «Μεσογειακό stimulus» χωρίς να αναλάβουν την ευθύνη της διεκπεραίωσης, η περίπτωση της Ελλάδας θα είναι απόλυτη καταστροφή. Χρειάζεται σκληρό bypass, όχι άλλη επικουρικότητα - forget subsidiarity.

Γ. Αυτό είναι το «θέαμα» όταν παρατηρούμε το σκηνικό της οικονομίας απο την σκοπιά των κυβερνήσεων. Παρατηρώντας το σκηνικό απο την σκοπιά των ιδιωτικών επιχειρήσεων, η πολιτική αυτή παίρνει την εξής μορφή:

Χρειάζεται λήψη μέτρων ρύθμισης, για μετατόπιση της προσδοκίας για κερδοφορία του κεφαλαίου από τον χρηματοπιστωτικό τομέα στον καπιταλισμό της πραγματικής οικονομίας. Δηλαδή: να είναι εμφανής η πιθανότητα, ότι μια επένδυση στον χρηματοπιστωτικό τομέα είναι πολύ πιο ασύμφορη από μια επένδυση κεφαλαίου στην πραγματική οικονομία (με ίδια επίπεδα ρίσκου).

Η βασική σκέψη είναι βεβαίως Κεϋνσιανή. Σήμερα δεν έχουμε πιο αξιόπιστα πρακτικά εργαλεία για την (άμεση) αντιμετώπιση των κρίσεων, πέρα απο τα Κεϋνσιανά. Ο Κέϋνς δεν είναι πανάκεια. Αποδείχτηκε απλώς πιο αξιόπιστος και πρακτικός, γι' αυτό οι Αμερικανοί, ως πιο πρακτικοί, δεν διστάζουν να τον εφαρμόζουν, έστω εν μέρει και κολοβωμένο. Στην Ευρώπη, δυστυχώς, έχουμε υπερβολικά μεγάλο φορτίο «ιδεολόγων» πολιτικών και ειδημόνων: δηλαδή κολλημένων.

Γ. Ρ.

 

Στον ιστότοπο Μετά την Κρίση:

 

Η κρίση της Ευρωζώνης έγινε χρόνια νόσος, του Βόλφγκανγκ Μύνχάου - © Der Spiegel

Η παλιά Ευρώπη αγκομαχά στον κατήφορο. Όμως ο περίγυρος καταρρέει