Ελλάδα, πελατειακό κράτος και διαφθορά: Η χαμένη ευκαιρία και οι αυταπάτες

Στη συνεταίρο εν ΕΕ και αδελφή εν κρίσει Ισπανία, οι νέες ανερχόμενες δυνάμεις Podemos και Ciudadanos είναι βαθιά διαφορετικές και έχουν μεγάλες αντιθέσεις μεταξύ τους. Τοποθετούνται σε πολύ διαφορετικές θέσεις του πολιτικού φάσματος. Ωστόσο τους ενώνει κάτι: η υπόσχεση να κάνουν το παν για να διαλυθεί το διεφθαρμένο πελατειακό κράτος της Ισπανίας. Είναι το πρώτο που τονίζουν ως πολιτικό στόχο.

Στην Ελλάδα, πότε τέθηκε ως σημαντικός στόχος η καταπολέμηση του (ίσως ακόμη πιο διεφθαρμένου) πελατειακού ελληνικού κράτους; Ο Γ. Παπανδρέου στην αρχή της θητείας του (2009-2010) τον έθεσε, και μάλιστα με θεατρικό τρόπο. Έπεσαν αμέσως επάνω του όλοι να τον φάνε, από την τότε ενιαία και «αντιμνημονιακή» ΝΔ (της Σαμαρικής, της Καραμανλικής ή της ακραίας λαϊκοδεξιάς πτέρυγας), ακολουθούμενη ενθουσιωδώς από το βαθύ ΠΑΣΟΚ (είτε μετανάστευε στον ΣΥΡΙΖΑ, είτε «κρατούσε χαρακτήρα»), και φθάνοντας μέχρι τους αναρχοαριστερίστες. Φρονίμως ποιώντες, ο Γ. Π. και η κυβέρνησή του τα μάζεψαν. Στην πράξη οπισθοχώρησαν εντελώς, όπως χαρακτηριστικά φάνηκε στην περίπτωση της λεγόμενης λίστας Λαγκάρντ, αλλά δεν απέφυγαν το φάγωμα από τους ίδιους τους (προβλεπτικούς) πελάτες τους.
Μετά κάτι ψέλλισαν (πιο αδύναμα) για το θέμα μερικοί στον ΣΥΡΙΖΑ και στο Ποτάμι, ίσως και αλλού, όμως…

Επικράτησε εντελώς η απολιτική αντίθεση μνημόνιο-αντιμνημόνιο. Στο λόγο της πολιτικής ελίτ*, μνημονιακής και αντιμνημονιακής, το πρόβλημα του διεφθαρμένου ελληνικού κράτους θάφτηκε κάτω από το βαρύ χαλί της κρίσης και την μαρμαρόπλακα της οριζόντιας λιτότητας. Στη συνείδηση του απλού λαού όχι. Το αντίθετο. Το γεγονός ότι η κρίση πολιτικής εκπροσώπησης γίνεται όλο και βαθύτερη, άν και οι πολίτες υποκύπτουν παροδικά σε αυταπάτες και ρητορείες, οφείλεται εκτός των άλλων και στην αηδία που αισθάνεται το μεγαλύτερο μέρος τους, αλλά όχι όλοι, για τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ και για το διεφθαρμένο κράτος. 

Τα από καιρό θρυλούμενα και πρόσφατα επιμένοντα περί «αραιών επαφών τρίτου τύπου» μεταξύ του «καραμανλικού μπλόκ» και του ΣΥΡΙΖΑ είναι μια πρόσθετη ένδειξη - όχι απόδειξη - του τι απεικονίζει η ευρύτερη αλγεβρική πολιτική συνάρτηση 2008-2015: Ένα είναι το κομματικό κατάστημα, το (βαθύ) ελληνικό κράτος. ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ είναι υποκαταστήματα.
Αν μη τι άλλο, επειδή ο παλαιός και νέος ΣΥΡΙΖΑ, στον οποίο λέγεται ότι εφάπτεται το δεξιό «μπλόκ» των παροχών και διορισμών 2004 - 2009, ήταν ή και είναι, εκτός των άλλων, ο ΣΥΡΙΖΑ του Α. Μητρόπουλου, της Λούκας Κατσέλη, του Α. Κοτσακά, του Δ. Τσουκαλά και άλλων με πολλά ένσημα στο τρίτο υποκατάστημα (για την ακρίβεια στο βαθύ ΠΑΣΟΚ). Οι επαφές είναι μια ακόμη ένδειξη. Αποδείξεις και λύσεις για την περίπλοκη συνάρτηση και για τα ελληνικά αινίγματα δεν υπάρχουν.
Ας ξαναθυμηθούμε πάλι το 2009-2010: η αντίσταση που υψώθηκε αστραπιαία εναντίον της βλάσφημης αναφοράς του Γ. Παπανδρέου στο «διεφθαρμένο κράτος» ήταν βιαιότατη. Οι απειλητικές κραυγές των υπερασπιστών του οχυρού ήταν διαπεραστικές, ερχόταν από παντού, ήταν εντονότατες και μέσα στο κόμμα του.  
Τη στιγμή εκείνη, ο Γ.Π. δεν έπρεπε να φοβηθεί. Άν ήταν πολιτικός από αυτούς που αλλού αποκαλούν statesmen, θα προχωρούσε χωρίς δισταγμό στο συγκεκριμένο και στην δράση. Άν χρειαζόταν, θα «λύγιζε» ακόμη και την τυπική συνταγματική ή άλλη νομιμότητα μέχρι τα όριά της.** Γιατί, αν ήταν μεγάλος πολιτικός, θα γνώριζε ότι ως προς το επίδικο αντικείμενο είχε απεριόριστη δημοκρατική νομιμοποίηση και την ενεργητική υποστήριξη του Κυρίαρχου: των πολιτών. Με πλειοψηφίες τεράστιες. Η νομιμιμότητα ως προς τα ήδη καθιερωμένα, άν και πρέπει να είναι σεβαστή στις δημοκρατίες, δεν παράγει δημοκρατική νομιμοποίηση, όμως το αντίστροφο ισχύει. 

Εν μέσω της αδιέξοδης, νεοφιλελεύθερης πολιτικής της κυβερνώσας ΕΕ και των ευρωπαϊκών ελίτ, το 2010 ήταν ωστόσο μια δύσκολη αλλά κρίσιμη στιγμή της δημοκρατικής απόφασης για το εσωτερικό της κοινωνίας μας και για την εθνική ελληνική πολιτική. Χάθηκε άδοξα. Μετά, εντός των πολιτικών της λιτότητας, κάθε ανατροπή του status quo έγινε πολύ δύσκολη. Εξίσου δύσκολη είναι και τώρα.
Στις αρχές του 2010 το πολιτικό μοντέλο του «παλαιού καθεστώτος» ήταν ετοιμόρροπο, από μόνο του λόγω της κρίσης και χωρίς κανένα απο τα ελληνικά κόμματα να το έχει σπρώξει. Στις αρχές του επόμενου έτους 2011 άρχιζε ήδη η μεσοβασιλεία, η «εποχή των τεράτων», ίσως και μια παλινόρθωση του «παλαιού καθεστώτος», τουλάχιστον προσωρινή. Αυτήν βιώνουμε ακόμη, δυστυχώς.
Εν τω μεταξύ η πολιτική κινείται πάλι σε χαμηλή τροχιά, με τον τρίτο διαχειριστή της κρίσης να καίει και αυτός γρήγορα τα πολιτικά του καύσιμα. Ωστόσο για ένα διάστημα, ελλείψει πολιτικής εναλλακτικής λύσης, ο αποδυναμωμένος ΣΥΡΙΖΑ θα έχει ευκαιρίες διορθωτικών κινήσεων. Λόγου χάρη, δόθηκε πρόσφατα ως μασημένη τροφή από την κυβέρνηση της Βόρειας Ρηνανίας - Βεστφαλίας, λίστα πιθανών μεγάλων φοροφυγάδων - συνήθως αυτοί ανήκουν σε κάστες μεγαλοπελατών του κράτους. Θα κάνει η Δικαιοσύνη και τα άλλα αρμόδια θεσμικά όργανα ό,τι κάνει κάθε οργανισμός που διαθέτει ένστικτο αυτοσυντήρησης; Όμως το έργο το έχουμε δεί πολλές φορές: κακά τα ψέμματα, σε τέτοιες καταστάσεις την σκανδάλη του νόμου την απασφαλίζει ή όχι η πολιτική βούληση. Η εκτελεστική εξουσία μπορεί να δράσει είτε ως φρένο είτε ως επιταχυντής. Και αν είναι να γίνουν όντως διορθωτικές κινήσεις για αποκατάσταση του κράτους ισονομίας, πρέπει να γίνουν ταχύτατα. Το «παράθυρο του χρόνου» κλείνει γρήγορα. «Όποιον καθυστερεί τον τιμωρεί η ζωή». 

Σ' αυτό το κλίμα πολιτικής μελαγχολίας και μακροχρόνιας κούρασης των καταπονημένων πολιτών, μπορεί άραγε να υπάρξει μια δεύτερη ευκαιρία για τις ληξιπρόθεσμες αλλαγές στο ελληνικό κράτος;

Γ. Ρ.

  

Claus Offe: Ακυβερνησία, θεσμική ανεπάρκεια, αποτυχημένα κράτη στο χώρο ή στο χρόνο
   
Ινίγκο Ερρεχόν: «Με το Podemos η λαϊκή πλειοψηφία πρέπει να ανακτήσει την αιχμαλωτισμένη από τις ελίτ δημοκρατία»

   

Τζέρεμι Ουώλντρον :  Η Ευρώπη του Χάμπερμας. Μια Ευρώπη που χάνεται;

  

  

 ΥΓ (23.12.2015): 
* Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι τον όρο ελίτ, ο οποίος ορίζει συγκεκριμένο κοινωνικό-πολιτικό εμπόδιο προς υπέρβαση και ταυτόχρονα στοχοποιεί αντιπάλους στο χρόνο του παρόντος και εντός της πραγματικής κοινωνικο-πολιτικής διάρθρωσης σε εθνικό επίπεδο, τον αποφεύγουν όπως ο διάολος το λιβάνι εξίσου οι Νεοδημοκράτες, οι Συριζαίοι και οι Πασόκοι του πολιτικού προσωπικού, τόσο οι θεωρούμενοι ως λαϊκιστές όσο και οι υποτιθέμενοι αντίπαλοί τους, αλλά και οι περισσότεροι αντίστοιχοι αναλυτές και σχολιαστές. Ας μην αυταπατώμαστε: Ο λόγος της αποφυγής δεν είναι μεθοδολογικός, δεν έχει σχέση με «σχολές» στις κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες, αλλά με την υπερ-αντιπροσώπευση κοινωνικών ομάδων και μη αντιπροσώπευση άλλων στο πολιτικό μας σύστημα. Στην Ελλάδα υπάρχει εδώ και πολύ καιρό βαθύτατο πρόβλημα ενδογενούς συρρίκνωσης του περιεχομένου της δημοκρατίας, μετα-δημοκρατική διαστροφή, όπως την έχουν εντοπίσει αλλού ή στο υπερ/διεθνικό επίπεδο οι Κόλιν Κράουτς, Γιούργκεν Χάμπερμας και άλλοι
** Στην εύλογη κριτική ότι στις φιλελεύθερες δημοκρατίες, μια οριακή εξάντληση της συνταγματικής νομιμότητας εγκυμονεί τον κίνδυνο αυταρχικών λύσεων και νόθευσης της δημοκρατίας, μπορεί να απαντηθεί το εξής:
Πολλά συνηγορούν ότι η μεταπολιτευτική Ελληνική Πολιτεία δεν αντιπροσωπεύει μια τυχούσα ή συνήθη περίπτωση ευρωπαϊκής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Επίσης, όπως αποδείχθηκε απολύτως εκ των υστέρων, το φθινόπωρο του 2009 δεν έφερε μια συνήθη εκλογική νίκη και η πραγματικότητα δεν απαιτούσε απλά κάποια συνήθη μεταρρυθμιστική κίνηση - business as usual. Αν ίσχυαν τα ανωτέρω, η ανωτέρω κριτική θα ήταν δίκαιη - και μάλλον υπερβολικά ήπια.
Στην πραγματικότητα η κρίση αποκάλυψε ένα κράτος αποτυχημένο στη διάσταση του χρόνου και μια κοινωνία εξαιρετικά άνιση και δυσαρμονική για τα ευρωπαϊκά μέτρα, με ενδογενή βασική αιτία της θεσμικής ανεπάρκειας – τουλάχιστον η λεγόμενη ελληνική «ιδιαιτερότητα» εντός της κρίσης του ευρωπαϊκού Νότου έχει καθαρά ενδογενή αίτια. Επίσης, μετά από τη μακροχρόνια ανοδική πορεία του ονομαστικού ΑΕΠ, αυτή ήταν μια στιγμή απότομης στροφής που μπορεί να συμβεί μόνον κάθε 40-50 χρόνια. 
Πως αντιμετωπίζονται οι μεγάλες κρίσεις από πολιτικούς με υψηλή ικανότητα διακυβέρνησης, με γνώση και αίσθηση της λειτουργίας της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και της λαϊκής κυριαρχίας στον πραγματικό κόσμο υπό συνθήκες «υψηλής έντασης», το δείχνει η Παγκόσμια Οικονομική Κρίση του 1930 και οι πολιτικοί χειρισμοί του Φραγκλίνου Ρούσβελτ. Αξίζει να αναφερθούν επίσης και οι πολιτικοί χειρισμοί του Σαρλ Ντε Γκώλ στη μεγάλη εξέγερση και κρίση του 1968, παρόλο που με την πολιτική του οικογένεια δεν με συνδέουν πολλά. Παρά την οριακή χρήση της συνταγματικής νομιμότητας, ούτε στον FDR καταλογίσθηκε παραβίαση του Συντάγματος ή αυθαιρεσία, αυταρχισμός ή βορειοαμερικανικός Περονισμός, ούτε ο Ντε Γκώλ κατηγορήθηκε από την πολιτική επιστήμη και τα βασικά αντίπαλα ρεύματα της δρώσας πολιτικής για αυταρχική και αντιδημοκρατική λύση της κρίσης του 1968, παρόλο που ενεργώντας στα όρια του συντάγματος διέλυσε την Εθνοσυνέλευση για να κατεβάσει αμέσως στο δρόμο τους υποστηρικτές του και να προκηρύξει εκλογές (που κέρδισε πανηγυρικά).
Δυστυχώς με χειρισμούς πελατο-κομματικής αδράνειας, όπως των Ελλήνων πολιτικών στην εποχή της κρίσης 2009-2015, οι κρίσεις μόνον παρατείνονται και βαθαίνουν.

 

4.1.2016:  Τα βασικά έχουν ειπωθεί πολλές φορές:

Η κυβέρνηση Τσίπρα, όπως ακριβώς οι δύο προηγούμενες των Γ. Παπανδρέου και Σαμαρά, δεν θέλησε και δεν θέλει να κάνει έναν «Κεϋνσιανό διαχωρισμό» των συστατικών του φαρμάκου του Μνημονίου, δηλαδή του τοξικού μείγματος αντιβιοτικών και ποντικοφάρμακου (Amartya Sen - Jürgen Habermas): **

Να απορρίψει με σταθερότητα τα τοξικά νεοφιλελεύθερα συστατικά του, αλλά ταυτόχρονα να δείξει αξιόπιστες προθέσεις και κυρίως πράξεις που υποστηρίζουν τον ληξιπρόθεσμο εκσυγχρονισμό του κράτους και της οικονομίας, την ισορροπημένη κατανομή των βαρών της κρίσης, την καταπολέμηση της διαφθοράς, της μεγάλης φοροδιαφυγής και ούτω καθ΄ εξής. 

Αντ' αυτού, αφού εξάντλησε μισό χρόνο σε προσομοίωση διαπραγμάτευσης, συνεχίζει τώρα το «σχέδιο καθυστέρησης» των δύο προκατόχων κυβερνήσεων Σαμαρά και Γ. Παπανδρέου. Με τη σύμπραξη βέβαια των θεσμών της ΕΕ, οι οποίοι κατανοούν τον εκσυγχρονισμό, τη δίκαιη κατανομή και την ισοπολιτεία εδώ στο Νότο, ως ασήμαντες λεπτομέρειες ή στην καλύτερη περίπτωση ως ουτοπίες για τι μακρινό μέλλον. ¨Ολα βαίνουν προς όφελος των πελατών του όλου καταστήματος, δηλαδή του βαθέος μεταπολιτευτικού και μετεμφυλιακού κράτους της ακραίας ανισότητας και οικονομικής αποτυχίας . 

 

Γ. Ρ.

 

**Jürgen Habermas: Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί να δράσουν πολιτικά - Μια νέα αρχή για την οικονομία και για τον ελληνικό λαό
   
Η πολιτική ως επάγγελμα στην Ελλάδα: «Δεν βλέπω καθόλου, δεν ακούω καλά, μιλάω πολύ»